The real story behind Archimedes’ Eureka! - Armand D'Angour

Translator: Ayan Organization Reviewer: Daban Q Jaff

When you think of Archimedes' "Eureka!" moment,

کاتێک بۆ ساتێک بیر لە ئارخەمیدس یورکا دەکەیتەوە،

you probably think of this.

بە دڵنیاییەوە ئەمە دێتە خەیاڵت.

As it turns out, it may have been more like this.

دەردەکەوێت کە دەکرێت زیاتر وەکو ئەمە بێت.

In the third century BC, Hieron, king of the Sicilian city of Syracuse,

لە سەدەی سێیەمی پێش زاین، هایرۆن، پاشایی شاری سیسیلیانی سیراکیوس،

chose Archimedes to supervise

ئارخەمیدسی کردە سەرپەرشتیاری

an engineering project of unprecedented scale.

پڕۆژەیەکی ئەندازیاری کە تا ئێستا درووست نەکراوە.

Hieron commissioned a sailing vessel

هایرۆن بڕیاری درووستکردنی بەلەمی دا

50 times bigger than a standard ancient warship,

کە ٥٠ جار گەورەتر بوون لە کەشتییە جەنگییە کۆنەکان،

named the Syracusia after his city.

بەلەمەکانی بە ناوی شارەکەیەوە ناونا کە سیراکیوس بوو.

Hieron wanted to construct the largest ship ever,

هایرۆن ویستی گەورەترین کەشتی در,وست بکات،

which was destined to be given as a present

و بیکات بە دیاری

for Egypt's ruler, Ptolemy.

بۆ پاشای میسر، پتۆڵمی.

But could a boat the size of a palace possibly float?

بەڵام کەشتیەک کە بەقەد کۆشکێکە، دەخرێتە ناو ئاوەوە؟

In Archimedes's day, no one had attempted anything like this.

لە سەردەمی ئارخەمید، کەس هەوڵی شتێکی ئاوای نەدابوو.

It was like asking, "Can a mountain fly?"

وەکو ئەوە وابوو بڵێیت: "شاخ دەتوانێت بفڕێت؟"

King Hieron had a lot riding on that question.

پاشا هایرۆن هیوایەکی زۆری هەڵچنی بوو لەسەر ئەو پرسیارە.

Hundreds of workmen were to labor for years on constructing the Syracusia

هەزاران کرێکار بۆ چەندین ساڵ کاریان لەسەر درووستکردنی سیراکیوسدا کرد،

out of beams of pine and fir from Mount Etna,

شێلمانی کەشتییەکە لە دار سنۆبەری چیای ئیتنا درووست دەکرا و،

ropes from hemp grown in Spain,

پەتەکانی کەشتییەکەش لە حەشیشی ئیسپانیا و

and pitch from France.

قیڕەکەشی لە فەڕەنساوە.

The top deck, on which eight watchtowers were to stand,

پشتی کەشتییەکە کە ٨ تاوەری چاودێڕی لەسەر بوون،

was to be supported not by columns,

بە هیچ پایەیەک ڕاگیر نەکرا بوون،

but by vast wooden images of Atlas holding the world on his shoulders.

بەڵکو بەوێنەی دارینی ئەتڵەسی ڕاگیر کرابوون کە نەخشەی جیهانیان لە باوەش گرتبوو.

On the ship's bow,

لەسەر نووکی کەشتییەکە،

a massive catapult would be able to fire 180 pound stone missiles.

چەکێکی لەسەر بوو کە دەیتوانی بەردی ١٨٠ پاوەندی ئاڕاستە بکات.

For the enjoyment of its passengers,

بۆ کات بەسەربردنی گەشتیارانی،

the ship was to feature a flower-lined promenade,

کەشتییەکە چەندین گوڵی لەسەر چاندرا بوو،

a sheltered swimming pool,

مەلەوانگەی لەسەر درووست کرابوو،

and bathhouse with heated water,

گەرماو و ئاوی گەرمی هەبوو،

a library filled with books and statues,

کتێبخانەیەک پڕ لە کتێب و پەیکەر،

a temple to the goddess Aphrodite,

پەرستگەیەک بۆ خواوەندی ئافرۆدیت،

and a gymnasium.

و هۆڵێ لەشجوانییشی هەبوو.

And just to make things more difficult for Archimedes,

هایرۆین تەنها بۆ ئەوەی کاری ئارخەمید ئەستەم بکات،

Hieron intended to pack the vessel full of cargo:

بڕیاریدا بە درووست کردنی عەمبارێک کە پڕ بێت لە شتومەک،

400 tons of grain,

٤٠٠ تەن لە تۆو،

10,000 jars of pickled fish,

١٠،٠٠٠ قوتوی ماسی خۆشکراو،

74 tons of drinking water,

٧٤ تەن لە ئاوی خواردنەوە و

and 600 tons of wool.

٦٠٠ تەن لە خوری.

It would have carried well over a thousand people on board,

کەشتییەکە دەیتوانی زیاتر لە هەزار کەس هەڵبگرێت،

including 600 soldiers.

بە ٦٠٠ سەربازەوە.

And it housed 20 horses in separate stalls.

جێگەی ٢٠ ئەسپ لەسەری ئامادەکرابوو.

To build something of this scale,

بۆ بەدیهێنانی خەیاڵێکی ئاوا،

only for that to sink on its maiden voyage?

کە ئایا دەکرێت بخرێتە ئاوەوە و گەشتی پێ بکرێت؟

Well, let's just say that failure

باشە، با بڵێین کە شكست خواردن

wouldn't have been a pleasant option for Archimedes.

ئەنجامێکی باش نە دەبوو بۆ ئارخەمیدس.

So he took on the problem: will it sink?

بۆیە توشی کێشە بوو: ئایا نقوم دەبێت؟

Perhaps he was sitting in the bathhouse one day,

ڕەنگە ڕۆژێک لە گەرماوەکەیدا دانیشتبێت،

wondering how a heavy bathtub can float,

بیری لەوە کردبێتەوە کە چۆن گەرماوێکی ئاوا قورس سەر ئاو دەکەوێت

when inspiration came to him.

کاتێک کە داوای لێکراوە ئەنجامی بدات.

An object partially immersed in a fluid is buoyed up by a force

ڕوویەکی تەنێک لە شلە نقوم دەبێت و بەهۆی هێزێکەوە سەر ئاو دەکەوێت

equal to the weight of the fluid displaced by the object.

کە یەکسانە بە کێشی ڕووی ئەو تەنەی کە نقوم بووە.

In other words, if a 2,000 ton Syracusia displaced exactly 2,000 tons of water,

بە واتایەکی تر، ئەگەر کەشتییەکە بە کێشی ٢٠٠٠ تەن لە ٢٠٠٠ تەن ئاودا نقوم ببێت،

it would just barely float.

ئەوا بە ئاستەم کەشتییەکە سەرئاو دەکەوێت.

If it displaced 4,000 tons of water, it would float with no problem.

بەڵام ئەگەر کەشتییەکە لە ٤٠٠٠ تەن ئاودا نقوم ببێت، ئەوا بەبێ کێشە سەر ئاو دەکەوێت.

Of course, if it only displaced 1,000 tons of water,

بەدڵنیاییەوە، ئەگەر ئەمە ١٠٠٠ تۆن لە ئاو لاببات

well, Hieron wouldn't be too happy.

باشە، هایرۆن زۆر دڵخۆش نابێت.

This is the law of buoyancy,

ئەمە یاسای سەرئاو کەوتنە،

and engineers still call it Archimedes' Principle.

ئەندازیارەکان تا ئێستا بە بنەمای ئارخەمیدس ناوی دێنن.

It explains why a steel supertanker can float as easily as a wooden rowboat

ئەمە ڕونی دەکاتەوە بۆچی کەشتی زۆر گەورەی ستیل دەتوانێت وەکو بەلەمێکی دار یان

or a bathtub.

وەکو بانیۆیەک سەرئاو بکەوێت.

If the weight of water displaced by the vessel below the keel

ئەگەر کێشی ئاوی ژێر عەمباری کەشتییەکە یەکسان بوو

is equivalent to the vessel's weight,

کێشی عەمبارەکە،

whatever is above the keel will remain afloat above the waterline.

ئەوکات کەشتییەکە هەر چییەکی لەسەر بێت نقوم نابێت.

This sounds a lot like another story involving Archimedes and a bathtub,

ئەمە وەکو چیرۆکێکی تر وایە کە باسی ئارخەمیدس و بانیۆکە دەکات،

and it's possible that's because they're actually the same story,

ئەمە ئاساییە، چونکە لە ڕاستی هەردووکیان هەمان چیرۆکن،

twisted by the vagaries of history.

کە بەهۆی ڕووداوەکانی مێژووەوە شێوێندراون.

The classical story of Archimedes' Eureka! and subsequent streak through the streets

چیرۆکی کلاسیکی یورکای ئارخەمیدس! و پاشکۆی ماوەیەک قسەوباس بوو

centers around a crown, or corona in Latin.

لەسەر شەقامەکان و ناوەندە شاهانەییەکان

At the core of the Syracusia story is a keel, or korone in Greek.

دڵی چیرۆکی کەشتییەکە ڕووەکەیەتی، کە بە لاتینی پێی دەڵێن کۆرۆنی.

Could one have been mixed up for the other?

دەکرێت ئەم دوو وشەیە تێکەڵ بووبن؟

We may never know.

لەوانەیە هەرگیز نەزانین.

On the day the Syracusia arrived in Egypt on its first and only voyage,

ئەو ڕۆژەی کە کەشتییەکە گەیشتە میسر، کە یەکەم و تەنها گەشتی بوو،

we can only imagine how residents of Alexandria thronged the harbor

دەتوانین تەنها وێنای ئەوە بکەین کە چۆن خەڵکی ئەلێکسەندەریا کۆببونەوە

to marvel at the arrival of this majestic, floating castle.

بۆ ئەوەی سەیری گەیشتنی کەشتییە جادووی، قەڵای سەرئاو کەتوو بکەن.

This extraordinary vessel was the Titanic of the ancient world,

ئەم کەشتییە، وەکو کەشتی تایتانیک بووە بۆیان،

except without the sinking, thanks to our pal, Archimedes.

بەبێ ئەوەی نقوم بێت، سوپاس بۆ هاوڕێکەمان، ئارخەمیدس.