Why elephants never forget - Alex Gendler

Translator: Ayan Organization Reviewer: Daban Q Jaff

It's a common saying that elephants never forget,

ئەمە گوتەیەکی باوە کە دەڵێن فیلەکان هەرگیز هیچ لەبیر ناکەن،

but these magnificent animals are more than giant walking hard drives.

بەڵام ئەم ئاژەڵە سەرنجڕاکێشانە زۆر زیاترن لەوەی وەکو زەبەلاح سەیر بکردرێن.

The more we learn about elephants,

هەرچەندە توێژینەوە دەربارەیان بکەین ،

the more it appears that their impressive memory

زیاتر ڕوون دەبێتەوە کە یادگارە سەرسوڕهێنەرەکەیان

is only one aspect of an incredible intelligence

تەنها یەک بوارە لە زیرەکییە باوەڕ پێنەکراوەکەیان

that makes them some of the most social, creative,

کە دەیانکات بە یەکێک لە هەرە کۆمەڵایەتیترین، داهێنەرترین،

and benevolent creatures on Earth.

و بەخشەندەترین دروستکراوی سەر زەوی.

Unlike many proverbs, the one about elephant memory

بە پێچەوانەی زۆربەی گوتەکان دەربارەیان، گوتەیەکی تر هەیە

is scientifically accurate.

کە زانستیانە زۆر دروستە.

Elephants know every member in their herd,

فیلەکان ژمارەی تەواوی فیلەکانی ڕەوەکەیان دەزانن،

able to recognize as many as 30 companions by sight or smell.

دەتوانن ٣٠ لە فیلی کۆمەڵەکەیان بناسنەوە بەهۆی بینین یان بۆنکردن.

This is a great help when migrating

ئەمە یارمەتیدەرێکی زۆر باشە لە کاتی کۆچ

or encountering other potentially hostile elephants.

یان ژماردنی فیلی کۆمەڵەکانی تر.

They also remember and distinguish particular cues that signal danger

هەروەها ئەوان ئەو ئاماژانە لە یاد ناکەن کە وەکو ئاماژەی مەترسین و جیایان دەکەنەوە

and can recall important locations long after their last visit.

و دەتوانن شوێنە گرنگەکانیان بیربکەوێتەوە کە کۆتا جار سەردانیان کردووە.

But it's the memories unrelated to survival that are the most fascinating.

بەڵام ئەو یادەوەرییانەی پەیوەندییان نییە بە مانەوەیان ناوازەکەیان.

Elephants remember not only their herd companions

فیلەکان نەک تەنها هاوڕێکانیان بیر دەمێنیت

but other creatures who have made a strong impression on them.

بەڵکو گیاندارانی تریشیان بیر دەمێنێت کە کاریگەریان لەسەر دروست بکەن.

In one case, two circus elephants that had briefly performed together

جارێکیان، دوو فیلی سێرک بە یەکەوە بۆ ماوەیەکی کەم نمایشیان کرد

rejoiced when crossing paths 23 years later.

بەڵام دوای ٢٣ ساڵ دواتر زۆر بە بینینەوەی یەکتر خۆشحاڵ بوون.

This recognition isn't limited to others of their species.

ئەم ناسینەوەیەیان تەنها بۆ فیل نییە.

Elephants have also recognized humans they've bonded with after decades apart.

فیلەکان دوای چەندین دەیە توانیان ئەو مۆرڤانە بناسەنەوە کە پێشتر لەگەڵیان بوون.

All of this shows that elephant memory goes beyond responses to stimuli.

ئەمانە دەرخەری ئەوەن کە یادگەی فیلەکان سەرسامترن کە لە تاقیکردنەوەکان دێتەبەرچاو.

Looking inside their heads, we can see why.

بەسەیر کردنی ناو سەریان، دەتوانین تێگەیین.

The elephant boasts the largest brain of any land mammal,

فیلەکان خاوەنی گەورەترین مێشکن لە ناو هەموو شیرەدەرە وشکانییەکان،

as well as an impressive encephalization quotient.

هەروەها خاوەنی ئەنجامێکی ئاڵۆزی ناوازەی مێشکن.

This is the size of the brain relative to what we'd expect

ئەمە ئەندازەی مێشکی ئاژەڵێکە کە ئێمە پێشبینی دەکەین

for an animal's body size,

بە پێی ئەندازەی لاشەی،

and the elephant's EQ is nearly as high as a chimpanzee's.

ئاستی هەستیاری فیلەکان نزیکی ئاستی هەستیاری شامپانزییەکانن.

And despite the distant relation,

سەرەڕای ئەو پەیوەندییە دورە،

convergent evolution has made it remarkably similar to the human brain,

پەرەوپێشچوونی لێک نزیک وای لێکردووە کە لێکچوونی هەبێت لەگەڵ مێشکی مرۆڤدا،

with as many neurons and synapses

لەگەڵ هاوژمارەیی خانە و گەیەنکە دەمار

and a highly developed hippocampus and cerebral cortex.

و هایپۆکەمپەسی پێشکەوتوو و بەرگە مێشک.

It is the hippocampus, strongly associated with emotion, that aids recollection

ئەمە هایپۆکەمپەسە، پەیوەندییەکی باشی هەیە لەگەڵ هەست، یارمەتی بیرهێنانەوە دەدات

by encoding important experiences into long-term memories.

بە کۆدکردنی ڕوداوە گرنگەکان بۆ ناو یادەوەری درێژخایەن.

The ability to distinguish this importance makes elephant memory

هەبوونی توانایەکی ئاوا وای لە مێشکی فیلەکان کردووە

a complex and adaptable faculty beyond rote memorization.

زۆر ئاڵۆز و فاکەڵتییەکی ڕاهێندراو بن لە پشت لە یاد نەکردنەوە.

It's what allows elephants who survived a drought in their youth

ئەمەیە کە وا لە فیلەکان دەکات بتوانین بمێننەوە لە ماوەی گەنجییاندا

to recognize its warning signs in adulthood,

بە ناسینەوەی ئاماژەی ئاگادارییەکان لە قۆناغی دواتریاندا،

which is why clans with older matriarchs have higher survival rates.

ڕەوە فیلی بە تەمەن بە ڕێژەیەکی زیاتر دەمێننەوە.

Unfortunately, it's also what makes elephants one of the few non-human animals

بە داخەوە، ئەوەشی کە وا دەکات فیل ئاژەڵێکی نامرۆڤی بێت.

to suffer from post-traumatic stress disorder.

بریتییە لە توشبوون بە شڵەژانی پاش کارەسات.

The cerebral cortex, on the other hand, enables problem solving,

بەرگە مێشکی فیل وا دەکات کە توانای چارەسەرکردنی کێشەیان هەبێت،

which elephants display in many creative ways.

کە بەچەندین شێوە ئەمەیان پشان داوە.

They also tackle problems cooperatively,

هەروەها بە کۆمەڵیش کێشە چارەسەر دەکەن،

sometimes even outwitting the researchers and manipulating their partners.

هەندێک جار توێژەرانیش فریو دەدەن و هاوڕێکانیان کۆنتڕۆڵ دەکەن.

And they've grasped basic arithmetic, keeping track of the relative amounts

ئەوان لە ژمارە زانینیش تێدەگەن، دەتوانن چاودێری بڕی ئەو میوەییە

of fruit in two baskets after multiple changes.

بکەن کە لە دوو سوزگەدایە دوای ئەنجامدانی چەند گۆڕانکارییەک بەسەریاندا.

The rare combination of memory and problem solving

دەگمەنی پێکهاتەیی یادەوەری و چارەسەرکردنی کێشە

can explain some of elephants' most clever behaviors,

دەتوانرێت بەشێک لە زیرەکانەترین ڕەفتارەکانی فیل لێکبداتەوە،

but it doesn't explain some of the things we're just beginning to learn

بەڵام هەموو شتێک ڕوون ناکەتەوە ئەمە تەنها دەستپێکی فێربوونە

about their mental lives.

دەربارەی ژیانی بیری و هۆشییان.

Elephants communicate using everything from body signals and vocalizations,

فیلەکان زمانی لاشە و ئاماژەی دەنگی بەکاردەهێنن بۆ پەیوەندی کردن،

to infrasound rumbles that can be heard kilometers away.

تا دەگات بە شەپۆلی ژێر دەنگی کە دەتوانرێت ببیسترێن لە دووری چەند کیلۆمەترێکەوە.

And their understanding of syntax suggests that they have their own language and grammar.

تێگەیشتنی ئەوان بۆ ڕێزمان دەرخەری ئەوەیە کە ئەوانی زمان و ڕێسای خۆیان هەیە.

This sense of language may even go beyond simple communication.

ئەم شێوەیەی زمان لەوانەیە سەرکەوتن بەدەست بهێنێت بەسەر پەیوەندییە سادەییەکەیان.

Elephants create art by carefully choosing and combining

فیلەکان دەتوانن هونەر بکەن بە هەڵبژاردن و تێکەڵکردنی

different colors and elements.

ڕەنگی و توڵی جیاواز.

They can also recognize twelve distinct tones of music and recreate melodies.

و دەتوانن ١٢ تۆنی جیاوازی مۆسیقا بناسنەوە و ئاوازی تازەی لێ دروست بکەنەوە.

And yes, there is an elephant band.

و بەڵی، ئەوانی باندیشییان هەیە.

But perhaps the most amazing thing about elephants

بەڵام سەرەڕای ئەوە جوانترین شت سەبارەت بە فیلەکان

is a capacity even more important than cleverness:

وزەکەیانە کە زۆر گرنگتریشە لە زیرەکییەکەیان:

their sense of empathy, altruism, and justice.

هەستی تێگەیشتن لە ئەوانی تر، خۆنەپەرستی، و دادپەروەری.

Elephants are the only non-human animals to mourn their dead,

فیلەکان تاکە ئاژەڵن کە بێتاقەت دەبن بە لەدەستدانی فیلێکی تری کۆمەڵەکەیان،

performing burial rituals and returning to visit graves.

مەراسیمی بۆ ئەنجام دەدەن و سەردانی گۆڕەکەی دەکەن.

They have shown concern for other species, as well.

هەمان بێتاقەتییان بۆ گیان لەبەرانی تریش هەیە.

One working elephant refused to set a log down into a hole

فیلێک نەیویست دارێک بخاتە ناو کونێکەوە

where a dog was sleeping,

کە سەگێک تیایدا خەوتبوو،

while elephants encountering injured humans have sometimes stood guard

لە کاتێکدا ئەگەر توشی مرۆڤێکی بریندار ببێت ئەوا پارێزگاری لێدەکات

and gently comforted them with their trunk.

و بەلوتیان ئاسودەییان پێ دەبەخشن.

On the other hand, elephant attacks on human villages

لە لایەکی تر، فیل هێرش دەکاتە سەر دانیشتوانی گوندەکانیش

have usually occurred right after massive poachings or cullings,

ڕاستەوخۆ دوای ئەوەی کە هێرشیان دەکرێتە سەر بۆ ئەوەی ڕاو بکرێن،

suggesting deliberate revenge.

و وەکو تۆڵەیەکی بەمەبەست هەژماری دەکەن.

When we consider all this evidence,

کاتێک ئێمە هەموو ئەم بەڵگانە دەخەینە ڕوو،

along with the fact that elephants are one of the few species

لەگەڵ ئەوەشی کە ئەوان جۆرێکن لەم چەند جۆرە کەمەی

who can recognize themselves in a mirror,

کە خۆیان دەناسنەوە لە ئاوێنەدا،

it's hard to escape the conclusion

قورسە خۆمان لا بدەین لەوەی کە

that they are conscious, intelligent, and emotional beings.

ئەوان بە ئاگان، زیرەکن، و بونەوەری هەستیارن.

Unfortunately, humanity's treatment of elephants does not reflect this,

بە داخەوە، مامەڵکردنی مرۆڤ لەگەڵ فیلەکان لە هەمان ئاستی هەستیاری فیل نییە،

as they continue to suffer from habitat destruction in Asia,

کە بەردەوام دەبنە قوربانی لە ئاسیا،

ivory poaching in Africa, and mistreatment in captivity worldwide.

ڕاوکردنیان و بردنی عاجەکانیان لە ئەفریقا، و مامەڵەی نەگونجاو لە هەموو جیهاندا.

Given what we now know about elephants

بە درک پێکدرنی ئەوەی کە ئێستا دەربارەی فیلەکان دەیزانین

and what they continue to teach us about animal intelligence,

و ئەوان بەردەوام چیمان فێردەکەن دەربارەی زیرەکی ئاژەڵ،

it is more important than ever to ensure

زۆر گرنگترە لەوەی دڵنیابینەوە

that what the English poet John Donne described as "nature's great masterpiece"

کە هۆزانڤانی ئینگلیزی جۆن دۆن لە شاکاری گەورەیی سروشت بۆمان باس دەکات

does not vanish from the world's canvas.

کە هەرگیز وون نابێت لە دونیادا.