How does your brain respond to pain? - Karen D. Davis

Translator: Jessica Ruby Reviewer: Caroline Cristal

Translator: Ayan Organization Reviewer: Daban Q Jaff

Let's say that it would take you ten minutes to solve this puzzle.

با بڵێین دە خولەکت پێدەچێت بۆ چارەسەر کردنی ئەم پەزڵە،

How long would it take

ئەی چەندت پێدەچێت

if you received constant electric shocks to your hands?

ئەگەر کارەبا لە دەستت بدات؟

Longer, right?

زیاتر، وایە؟

Because the pain would distract you from the task.

لەبەرئەوەی ئازاری دەستت سەرنجت دەشێوێنێت.

Well, maybe not;

؛لەوانەشە بەم شێوەیە نەبێت

it depends on how you handle pain.

دەکەوێتەوە سەرئەوەی چەندێک بەرگەی ئازار دەگریت.

Some people are distracted by pain.

هەندێک خەڵك بە هۆی ئازارەوە سەرنجیان دەشێوێت.

It takes them longer to complete a task, and they do it less well.

لای هەندێک خەڵک، تەواوکردنی ئەرکەکە کاتی زیاتر دەوێت و بە باشی نایکەن.

Other people use tasks to distract themselves from pain,

ھەندێک خەڵکیتر ڕاھاتوون سەرنجییان لەسەر ئازارەکە نەبێت،

and those people actually do the task

و ئەوخەڵکانە باشتر و خێراتر

faster and better when they're in pain

وێنەکە ڕێک دەخەن کاتێک ئازاریان ھەیە

than when they're not.

وەک لەوکاتەی کە ئازارییان نییە.

Some people can just send their mind wandering

ھەندێک خەڵک مێشکیان بە بیرکردنەوەوە سەرقاڵ دەکەن

to distract themselves from pain.

تا خەیاڵیان لای ئازارەکە نەمێنێت.

How can different people

باشە چۆن دەکرێت خەڵکی

be subjected to the exact same painful stimulus

توشی هەمان ئازار ببن بەڵام

and yet experience the pain so differently?

بە شێوەی جیاواز هەست بە ئازارەکە بکەن؟

And why does this matter?

و بۆچی ئەمە گرنگە؟

First of all, what is pain?

پێش ھەموو شتێک، ئازار چییە؟

Pain is an unpleasant sensory and emotional experience,

ئازار دۆخێکی ناخۆش و ئەزموونێکی هەستییە،

associated with actual or potential tissue damage.

لە ئەنجامی زیان گەیشتنی بەرچاو یان نادیار بە شانەکان درووست دەبێت.

Pain is something we experience,

ئازار شتێکە ئێمە دەیچێژین.

so it's best measured by what you say it is.

قسەی ئەو کەسەی کە ئازار دەچێژێت باشترین پێوەری ڕێژەی ئازارە.

Pain has an intensity;

؛ئازار توندی ھەیە

you can describe it on a scale

و دەتوانی پلەبەندی بۆ بکەیت

from zero, no pain, to ten, the most pain imaginable.

لە سفر، بێ ئازار، بۆ دە توندترین ئازار کە بەخەیاڵدا بێت.

But pain also has a character,

بەڵام ئازاریش جۆری ھەیە،

like sharp, dull, burning, or aching.

وەک بڕین، پیاکێشان، سووتان و ئێشان.

What exactly creates these perceptions of pain?

چی وادەکات پەی بەم ئازارانە ببەیت؟

Well, when you get hurt,

کاتێک ئازارت پێدەگات،

special tissue damage-sensing nerve cells,

شانەیەکی تایبەتی ھەستە دەمار،

called nociceptors, fire and send signals

پێی دەگوترێت نۆسێ سێپتەرس ئاماژە دەنێرێت

to the spinal cord and then up to the brain.

بۆ دڕکەپەتک و پاشان بۆ مێشک.

Processing work gets done by cells called neurons and glia.

گواستنەوەکە بەکۆتا دەگات لەلایەن دەمارە خانەکانی نیوڕۆن و گلیا.

This is your Grey matter.

ئەمە ماددە خۆڵەمێشییەکەی مێشکتە.

And brain superhighways carry information as electrical impulses

و شا دەمارەکانی مێشک زانییارییەکە بە شێوەی تەزووی کارەبایی دەگوازنەوە

from one area to another.

لە جێگاییەکەوە بۆ جێگاییەکی تر.

This is your white matter.

ئەمەش ماددە سپییەکەیە.

The superhighway that carries pain information

شا دەمارەکانی کە ئازار دەگوازنەوە

from the spinal cord to the brain

لە دڕکەپەتکەوە بۆ مێشک

is our sensing pathway

کە ڕێگەی ھەستی ئێمەیە

that ends in the cortex,

کە لە توێکڵی مێشکدا کۆتایی دێت،

a part of the brain that decides what to do

توێکڵی مێشکیش ئەو بەشەیە کە بڕیار دەدات

with the pain signal.

دەربارەی ئاماژەی ئازار.

Another system of interconnected brain cells

سیستەمێکیتری پێکەوەبەستنی خانەکانی مێشک

called the salience network

کە پێی دەڵێن تۆڕی دەرکەوتوو

decides what to pay attention to.

بڕیار دەدات کە سەرنج بخەیتە سەرچی.

Since pain can have serious consequences,

کاتێک کاریگەری ئازارەکە زۆر بوو،

the pain signal immediately activates the salience network.

ئاماژەکانی ئازار ڕاستەوخۆ تۆڕی دەرکەوتوو چالاک دەکەن.

Now, you're paying attention.

ئێستا، سەرنج دەخەیتە سەر ئازارەکە.

The brain also responds to the pain

ھەروەھا مێشکیش کاردانەوەی دەبێت بۆ ئازارەکە و

and has to cope with these pain signals.

مامەڵە لەگەڵ ئاماژەکانی ئەم ئازارە دەکات.

So, motor pathways are activated

لە ڕێگەی دەمارەکانەوە ئاماژە دەنێرێت

to take your hand off a hot stove, for example.

بۆ دەست لابردن لەسەر تەباخەکە.

But modulation networks are also activated

و ھەروەھا تۆڕی خانەیی ڕاهاتنیش چالاک دەبێت

that deliver endorphins and enkephalins,

کە ئیندۆرفین و ئینکافلین دەنێرێت،

chemicals released when you're in pain or during extreme exercise,

ئەوانەش ماددەی کیمییاین، دەردەدرێن کاتێک کە ئازرت هەیە یان کە وەرزش دەکەیت،

creating the runner's high.

وا دەکات لەگەڵ دۆخەکدا ڕابێیت.

These chemical systems help regulate and reduce pain.

ئەم سیستەمە کیمیاییانە یارمەتی ڕێکخستن و کەم کردنەوەی ئازار دەدەن.

All these networks and pathways work together

هەموو خانە و دەمارەکان بە یەکەوە کار دەکەن

to create your pain experience,

بۆ ئەوەی هەست بە ئازار بکەیت،

to prevent further tissue damage,

تاکو چیتر شانەکانت زیانییان پێ نەگات،

and help you to cope with pain.

و یارمەتیت دەدات بەرگەی ئازارەکە بگریت.

This system is similar for everyone,

هەموو کەسێک هەمان سیستەمی هەیە،

but the sensitivity and efficacy of these brain circuits

بەڵام ھەستیاری و بەتوانایی ئەم سوڕانەی مێشک

determines how much you feel and cope with pain.

دیاری دەکات چەندێک ھەست بەئازاردەکەیت و بەرگەی دەگریت.

This is why some people have greater pain than others

لەبەر ئەوەیە ھەندێک خەڵک زیاتر لە خەڵکیترهەست بە ئازار دەکەن

and why some develop chronic pain

و وا دەکات هەندێک خەڵک تووشی ئازاری درێژخایەن بن

that does not respond to treatment,

کە چارەسەر هیچ کاریگەریەکی نەبێت،

while others respond well.

لە کاتێکدا هەمان شت کاریگەری لەسەر خەڵکیتر هەبێت.

Variability in pain sensitivities

جیاوازی لەھەستیاری بۆ ئازار

is not so different than all kinds of variability

زۆر جیاواز نییە لە جۆرەکانی تری جیاوازی لە

in responses to other stimuli.

وەڵامدانەوە بۆ وریاکەرەوەکانیتردا

Like how some people love roller coasters,

وەک چۆن ھەندێک خەڵک حەزیان بە "سکەتلمەوتە"

but other people suffer from terrible motion sickness.

کەچی ھەندێکی تر، توشی سەرسوڕان و ڕشانەوە دەبن.

Why does it matter that there is variability

گرنگی جۆراوجۆری سوڕی ئازار

in our pain brain circuits?

لە مێشکماندا چییە؟

Well, there are many treatments for pain,

باشە، جۆرەھا چارەسەر ھەیە بۆ ئازار،

targeting different systems.

بۆ جۆرەھا سیستەمی جیاواز.

For mild pain, non-prescription medications

بۆ ئازارێکی سادە، دەرمانێک کە بەبێ پێشنیاری دکتۆریش بەردەستن

can act on cells where the pain signals start.

کار دەکاتە سەر ئەو خانانەی کە ئازەرەکەی لێوەدێت.

Other stronger pain medicines and anesthetics

جۆرە بەھێزەکانیتری دەرمان و سڕکەر

work by reducing the activity in pain-sensing circuits

چالاکی سوڕی دەمارە خانەکان کەم دەکەنەوە

or boosting our coping system, or endorphins.

یان سیستەمی مامەڵەکردنمان لەگەڵ ئازار یان ئیندۆرفینەکان بەرز دەکەنەوە.

Some people can cope with pain using methods that involve

ھەندێک خەڵک دەتوانن بە بەکارھێنانی ڕێگەی

distraction, relaxation, meditation, yoga,

سەرنج نەدان، پشوودان، تێڕامان، یۆگا چارەسەری ئازار بکەن

or strategies that can be taught, like cognitive behavioral therapy.

یان ئەو ستراتیجیانەی کە دەکرێت فێربکرێن، وەک چارەسەری ڕەفتاری مێشک.

For some people who suffer from severe chronic pain,

بۆ هەندێک کەس کە ئازاری توند و درێژخایەنییان هەیە،

that is pain that doesn't go away

ئازارەکەیان دوای چەندین

months after their injury should have healed,

مانگیش لە بریندار بوونییان کۆتایی نایەت،

none of the regular treatments work.

پێویستە بە شێوەیەکی تایبەت چارەسەر بکرێن.

Traditionally, medical science has been about

وەک ئەوەی باو بووە، زانست چارەسەرەکانی لەسەر

testing treatments on large groups

ژمارەیەکی زۆری خەڵک تاقی دەکاتەوە

to determine what would help a majority of patients.

بۆ ئەوەی دەستنیشانی ئەو چارەسەرە بکەن کە زۆربەی خەڵکی چارە دەکات.

But this has usually left out

بەڵام هەمیشە کەسی جیاواز هەیە

some who didn't benefit from the treatment

کە چارەسەریەکە کاریگەری نابێت لەسەریان

or experienced side effects.

یان بگرە زیانیشیان پێ دەگەێنێت،

Now, new treatments that directly stimulate or block

ئێستا، دەرمانی تازە کە ڕاستەوخۆ کار دەکەنە سەر ئازارێکی تایبەت

certain pain-sensing attention or modulation networks

و ڕێگری لە بەخشینی ئازار دەکەن

are being developed,

گەشەیان پێ دەدرێت،

along with ways to tailor them to individual patients,

بەھەمان شێوە بۆ گونجاندنیان لەگەڵ ھەر نەخۆشێک،

using tools like magnetic resonance imaging

بە بەکارھێنانی ئامێری وەک MRI

to map brain pathways.

بۆ شیکردنەوەی ڕێڕەوەکانی مێشک و

Figuring out how your brain responds to pain

دیاریکردنی شێوازی کاردانەوەی مێشک بۆ ئازارەکە

is the key to finding the best treatment for you.

کلیلی دۆزینەوەی باشترین چارەسەرە بۆ تۆ.

That's true personalized medicine.

ئەمە بەڕاستی چارەسەری کەسییە نەک گشتیی.