Why is this 2,500 year old shipwreck so well-preserved? - Helen Farr and Jon Adams

Translator: amez araz Reviewer: Daban Q. Jaff

It's midnight on September 16th, 2017,

نیوەی شەوی ١٦، ئەیلولی ٢٠١٧،

60 kilometers off the Bulgarian coast

لە دووری ٦٠ کیلۆمەتر لە کەناری بولگاریا

and 2 kilometers beneath the Black Sea’s surface.

و ٢ کیلۆمەتر لە ژێر ڕووی دەریای ڕەش.

A remotely operated vehicle surveys the seabed,

ئۆتۆمبێلێک کە لە دوورەوە کاردەکات لێکۆڵینەوە لە کەنار دەریاکە دەکات،

transmitting video to researchers above as it goes.

ڤیدیۆ دەگوازێتەوە بۆ توێژەران لە سەرەوە وەک ئەوەی دەڕوات

Suddenly, it discerns another ghostly vessel in the gloom.

لە ناکاو، تارمایی کەشتییەکی تر لە خێمەکەدا دەجوڵێت.

But this is a relic from another age.

بەڵام ئەمە شوێنەوارێکی کۆنە ماوەتەوە.

It's an undoubtedly ancient shipwreck,

ئەو چڵووچێوی کەشتیە بەبێ گومان کۆنە،

but its mast, rowing benches, and some of its upper deck remain eerily intact.

بەڵام قەنەفەکانی، و هەندێک لە عەمبارەکەی بە شێوەیەکی خێرا لە دەست نەچووە ماوەتەوە.

It might be an ancient Roman ship, but its appearance doesn’t quite match.

لەوانەیە کەشیییەکی ڕۆمانی کۆن بێت، بەڵام دەرکەوتنەکەی تەواو هاوتا نییە.

Notably, its splayed rudder blade more closely resembles

بە شێوەیەکی بەرچاو، فراوانی تیغی سوکانی کەشتییەکە زیاتر لەو دەچێت

those depicted on an even older Greek vase.

ئەوانەی وێنەیان لەسەر گوڵدانێکی کۆنی یۆنانی نیشاندراوە.

To get a definitive answer, the research team takes three samples from the wreck

بۆ وەرگرتنی وەڵامی دڵنیاکەری، توێژینەوەکە تیمەکە سێ نموونەی لە پارچە شکاوەکە وەرگرت

and radiocarbon dating confirms its ancient origins.

و ژوانگەی ڕادیۆکاربۆنیش ڕەسەنایەتی خۆی پشتڕاست دەکاتەوە.

The ship is dated to between 350 and 410 BCE.

کەشتیەکە دەگەڕێتەوە بۆ نێوان ٣٥٠ و ٤١٠ پێش زایین.

It is, in fact, the oldest intact shipwreck ever found.

لە ڕاستیدا، کۆنترین دەسکەوت لە چڵووچێوی کەشتیەکە تا ئێستا دۆزراوەتەوە.

This ancient Greek vessel traversed the Black Sea’s coasts

ئەو کەشتییە یۆنانییە کۆنەی کەنارەکانی دەریای ڕەشی تێپەڕاند

during the time of Aristotle and has since rested in its depths,

لە کاتی ئەرستۆدا لەو کاتەوە لە قوڵایی خۆیدا پشووی داوە،

unseen and undisturbed, for almost 2,500 years.

بە ئاشکرا و نائاشکرا، نزیکەی ٢٥٠٠ ساڵ.

This was just one of 65 shipwrecks a research team discovered

ئەمە تەنها یەکێک بوو لە ٦٥ کەشتییە وێرانکراوەکەی تیمی توێژینەوەکە دۆزییەوە

at the bottom of the Black Sea between 2015 and 2017.

لە خوارەوەی دەریای ڕەش لە نێوان ٢٠١٥ و ٢٠١٧.

Others date from the Roman, Byzantine, and Ottoman empires.

بەروارەکانی تریان لە ئیمپڕاتۆریەتی بێزەنتی، ڕۆمانی و عوسمانییەکان.

And despite the centuries, they’ve all survived in remarkable condition.

سەڕەڕای سەدەکان هەموویان لە دۆخێکی بەرچاودا ڕزگاریان بووە.

So, why does the Black Sea contain so many well-preserved shipwrecks?

کەواتە، بۆچی دەریای ڕەش زۆر لە کەشتیەکان لەخۆ دەگرێت و بە باشی پارێزراون؟

In prehistoric times,

لە سەردەمی پێش مێژوودا،

the land surrounding the Black Sea hosted early human settlements.

ئەو خاکەی کە لە دەورووبەری دەریای ڕەشی داوە شوێنی نیشتەجێبوونی زووی مرۆڤ بوو.

Eventually, it became a hub for trade, battle, and empire-building

لە کۆتایدا، بوو بە ناوەندێک بۆ بازرگانی، شەڕ، و بنیاتنانی ئیمپڕاتۆریەت

because of its strategic position

بەهۆی پێگەی ستراتیجییەوە

between eastern and western Eurasian civilizations.

لە نێوان ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا شارستانیەتی ئۆراسیا.

For thousands of years, it was traversed by merchants, pirates, and warriors.

هەزاران ساڵ، تێپەڕی بەسەر بازرگان، چەتەکان، و جەنگاوەرەکان.

And with sustained seafaring activity came inevitable losses.

و چالاکی بەردەوامی دەریایی هەر دەبێت زیانی هەبێ.

But unlike other bodies of water in the region,

بەڵام جیاواز لە جەستە ئاوییەکانی تری هەرێم،

the Black Sea is a particularly deep, semi-enclosed basin.

دەریای ڕەش بە تایبەتی، حەوزی نیمچە قوڵە.

Seasonal changes usually cause the layers within a contained body of water

گۆڕانکارییە وەرزییەکان زۆربەی کات دەبێتە هۆی چینەکانی جەستە کە ئاوی تێدایە

to mix together, oxygenating the water.

بۆ تێکەڵکردنیان بەیەکەوە، نەبوونی ئۆکسجین لە ئاوەکە.

But because the Black Sea is fed with fresh water from European rivers,

بەڵام لەبەر ئەوەی دەریای ڕەش تێکەڵ کراوە لەگەڵ ئاوی ڕووبارە تازەکانی ئەوروپا،

and saltwater from the Mediterranean Sea, it contains two distinct layers.

و ئاوی سوێر لە دەریای ناوەڕاستەوە دوو چینی جیاواز لەخۆدەگرێت.

The denser saltwater flows beneath the freshwater,

ئاوی سوێر چڕتر دەڕژێت لە ژێر ئاوی سازگاردا،

where it remains permanently,

ئەو پاشماوەییەی هەمیشەیی دەمێنێتەوە،

making the Black Sea the world’s largest meromictic— or un-mixing— basin.

دروستکردنی دەریای ڕەش بە گەورەترین جیهانی میرۆمیکتیک یان تێکەڵ نەکردنی حەوزی.

Oxygen doesn’t reach its lower, saltier zone,

ئۆکسجین ناگات بە ناوچەی خوارەوە، لە ناوچەی سەڵتەتر،

which creates the ideal environment for preservation,

ژینگەیەکی نموونەیی دروست دەکات بۆ پاراستنی،

and is why the Black Sea has been called “the world’s biggest pickle jar.”

و لەبەر ئەوەی دەریای ڕەش پێی دەوترێت “گەورەترین پۆشەری ترشی جیهان.”

In other bodies of water, marine organisms decompose materials over time.

لە جەستەی ئاودا، زیندەوەرە دەریاییەکان بە درێژای کات کەرەستەکان کەم دەکەنەوە.

Had the ancient Greek ship sunk in the Mediterranean, for example,

کەشتی یۆنانی کۆنی نوقم بوو بۆ نموونە، لە دەریای ناوەڕاستدا،

there would likely be no organic material left today.

لەوانەیە هیچ ماددەیەکی ئەندامی بەجێنەهێشتبێت ئەمڕۆ.

But in the depths of the Black Sea,

بەڵام لە قوڵایی دەریای ڕەشدا،

only anaerobic bacteria— those that don’t require oxygen— can survive.

تەنها ئەو بەکتریانەی پێویستیان بە هەوا و ئۆکسجین نییە دەتوانن ڕزگاریان بێت.

This is why ancient ships can still be found carrying their original cargo,

هێشتا کەشتییە کۆنەکان کە بارە ڕەسەنەکەیان هەڵگرتووە دەتوانن،

with carvings in their wood, and their rigging still assembled.

لەگەڵ هەڵکەندنی دارەکانیان، و هێشتا گوریسە نەجوڵاوەکان کۆدەکاتەوە.

Among the recent findings was a medieval Italian merchant ship,

لە نێو ئەوانەی ئەم دواییانە دۆزراونەتەوە کەشتییەکی بازرگانی ئیتاڵی ناوەڕاست

likely from around the time Italy had a virtual monopoly over Black Sea trade.

لەو کاتەوەی ئیتاڵیا تاکڕەوییەکی ڕاستەوخۆی بەسەر بازرگانی دەریای ڕەشدا هەبوو.

Venetian traveler Marco Polo would’ve probably been familiar

گەشتیاری ڤێنێتی مارکۆ پولۆ دەبوو ئاشنا بێت

with this kind of ship.

لەگەڵ ئەم جۆرە کەشتییە.

Although vessels like this one helped to modernize Europe,

هەرچەندە کەشتییەکی لەم شێوەیە یارمەتیدا بۆ نوێکردنەوەی ئەوروپا،

contemporary scholars had never before seen such a complete example.

زانایانی سەردەمی پێشتر نموونەیەکی تەواویان نەبینی بوو

And it was largely intact—

و تاڕادەیەکی زۆر خراپ نەبوو-

a ship’s boat still lying on its deck,

بەلەمێک هێشتا لەسەر پشتی کەشتییەکە مابوو،

even though some seven centuries had passed.

هەرچەندە حەوت سەدەیەک تێپەڕیبوو.

Many of the 65 ships that were recently uncovered

زۆرێک لە ٦٥ کەشتییەکەی بەم دواییانە ئاشکرا کراوە

have retained their original forms.

شیوە ڕەسەنەکەیان هێشتۆتەوە.

But while there are far fewer degradative forces at play in the Black Sea’s depths,

بەڵام لە کاتێکدا کە هێزی یاری کردن لە قوڵایی دەریای ڕەشدا کەمترە،

anaerobic bacteria do gradually weaken organic materials.

بەکتریای ئێنتۆڕۆبیک وردە وردە ماددە ئەندامێیەکان لاواز دەکات.

When researchers lifted a plank from the ancient Greek wreck for dating,

کاتێک توێژەران تەختەو داری تێکچووی یۆنانی کۆن هەڵگرت پیاسەکردن،

it broke under its own weight.

شکاندی لە ژێر قورسی خۆیدا.

While the ships are exceptionally well-preserved, they're also fragile.

لە کاتێکدا کەشتییەکان بە شێوەیەک زۆر نایابن بەباشی پارێزراوە، هەروەها شکستن.

This makes it impossible to bring them to the surface intact.

ئەمەش وادەکات هێنانەناوەوەی بۆ سەر ڕووەکە مەحاڵە.

Scientists may carefully remove and study select objects from the wreckages.

زانایان لەوانەیە بە وردی بسڕنەوە و بخوێنن لە هەڵبژاردنی ئامانجی تێکدراو.

But the sunken ships will remain protected where they are,

بەڵام کەشتییە بێهێزەکان دێنە ئەو شوێنەی کە ئەوان پارێزراون،

perhaps among thousands of others—

لەوانەیە لە نێوان هەزاران کەسی تردا-

deep beneath us, suspended in time, at the bottom of the Black Sea.

لە ژێرەوەی ئەمە، لە کاتی خۆیدا ڕاگیراوە لە خوارەوەی دەریای ڕەشدا.