What is “normal” and what is “different”? - Yana Buhrer Tavanier

Translator: Zhila Mawlood Reviewer: Daban Q. Jaff

In 1945, two sculptures meant to represent the average man and woman

له‌ساڵی 1945، دوو په‌یكه‌ر پیشاندران بۆ وێناكردنی ژن و پیاوی ئاسایی

in the United States

له‌ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان

went on exhibit at the American Museum of Natural History.

له‌ مۆزه‌خانه‌ی ئه‌مریكی بۆ مێژووی سروشتی.

Based on measurements taken from tens of thousands of young men and women,

به‌ پشت به‌ستن به‌ پێوانه‌كردنی ده‌یان هه‌زار كوڕ و كچی گه‌نج،

they were called Norma and Normman.

به‌ نۆرما و نۆرماڵ ناوده‌بران.

له‌ هه‌مان ساڵدا،

That same year, a contest launched to find a living embodiment of Norma.

كێبڕكێیه‌ك ئه‌نجامدرا بۆ دۆزینه‌وه‌ی به‌رجه‌سته‌كردنێكی زیندوو بۆ نۆرما.

Normal is often used as a synonym for “typical,” “expected,”

ده‌سته‌واژه‌ی “ئاسایی” به‌زۆری وه‌كو هاوواتایه‌ك بۆ ”نمونه‌یی” ،“چاوه‌ڕوانكراو”

or even “correct.”

یاخود ته‌نانه‌ت “ڕاست” به‌كاردێت.

By that logic, most people should fit the description of normal.

به‌و لۆژیكه‌، پێویسته‌ زۆربه‌ی خه‌ڵكی له‌گه‌ڵ وێناكردنی نۆرماڵ بگونجێن.

And yet, not one of almost 4,000 women who participated in the contest

هێشتاش، له‌و نزیكه‌ی 4000 ژن كه‌ به‌شداری كێبڕكێكه‌یان كردبوو

matched Norma, the supposedly “normal” woman.

كه‌سیان بۆ نۆرما گونجاو نه‌بوون، كه‌ به‌ ژنی ئاسایی داده‌نران.

This puzzle isn’t unique to Norma and Normman, either—

ئه‌م مه‌ته‌ڵه‌ بۆ نۆرما و نۆرماڵ بێوێنه‌ نییه‌،

time and time again, so-called normal descriptions

جار دوای جار، ده‌ركه‌وت كه‌ ئه‌وه‌ی به‌ وێناكردنی ئاسایی بۆ جه‌سته‌ و

of our bodies, minds, and perceptions have turned out to match almost no one.

ئه‌قڵ، و تێگه‌یشتنمان له‌گه‌ڵ هیچ كه‌سێك به‌یه‌ك ناچن.

And yet, a lot of the world is constructed around a foundation of normalcy.

له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش، زۆربه‌ی به‌شه‌كانی جیهان له‌سه‌ر بنه‌مای ژیانی ئاسایی بنیات نراوه‌.

So what does normal actually mean— and should we be relying on it so much?

كه‌وایه‌ له‌ڕاستیدا ئاسایی مانای چییه‌-- و ئایا پێویسته‌ زۆر پشتی پێ ببه‌ستین؟

In statistics, a normal distribution describes a set of values

له‌ ئامارزانیی، دابه‌شكردنی ئاسایی كۆمه‌ڵه‌ به‌هایه‌ك وێنا ده‌كات كه‌

that fall along a bell curve.

به‌درێژایی چه‌مانه‌وه‌ی زه‌نگ درێژ ده‌بێته‌وه‌.

The average, or mean, of all the values is at the very center,

تێكڕای هه‌موو به‌هاكان ده‌كه‌وێته‌ ناوه‌ڕاست،

and most other values fall within the hump of the bell.

و زۆربه‌ی به‌هاكانی تر ده‌كه‌ونه‌ ناو كۆپاره‌ی زه‌نگه‌كه‌وه‌.

These curves can be tall, with most values inside a narrow range,

ده‌كرێت ئه‌م كه‌وانانه‌ درێژبن، له‌گه‌ڵ زۆربه‌ی به‌هاكان له‌ناو مه‌ودایه‌كی ته‌سك،

or long and flat, with only a slight bias towards the average.

یاخود درێژ وته‌خت بن، له‌گه‌ڵ لاربوونه‌وه‌یه‌كی كه‌م ڕووه‌و تێكڕاكه‌.

ئه‌وه‌ی دابه‌شبوونه‌كه‌ ئاسایی ده‌كات

What makes the distribution normal is that it follows this curved shape.

ئه‌وه‌یه‌ كه‌ شوێن ئه‌م شێوه‌ چه‌ماوه‌ییه‌ ده‌كه‌وێت.

Normal doesn’t describe a single data point, but a pattern of diversity.

ئاسایی خاڵێكی داتایه‌ك وێناناكات، به‌ڵكو شێوازێك له‌ هه‌مه‌چه‌شنیی.

Many human traits, like height, follow a normal distribution.

زۆربه‌ی خاسیه‌ته‌ مرۆڤییه‌كان، وه‌كو به‌رزیی، هاوشێوه‌ی دابه‌شبوونی ئاسایین.

Some people are very tall or very short,

هه‌ندێك كه‌س زۆر درێژ یان زۆر كورتن،

but most people fall close to the overall average.

به‌ڵام زۆربه‌ی خه‌ڵكی نزیكن له‌ تێكرایی گشتی،

Outside of statistics, normal often refers to an average—

له‌ ده‌ره‌وه‌ی ئاماره‌كان، به‌زۆریی ئاسایی ئاماژه‌یه‌ بۆ تێكڕایه‌ك--

like the single number pulled from the fattest part of the bell curve—

وه‌كو تاكه‌ ژماره‌یه‌ك كه‌ له‌ چه‌مانه‌وه‌ی زه‌نگه‌كه‌ راكێشرابێت--

that eliminates all the nuance of the normal distribution.

كه‌ هه‌موو به‌شه‌ ئاسانه‌كان له‌ دابه‌شكردنی ئاسایی دوورده‌خاته‌وه‌.

Norma and Norman’s proportions came from such averages.

هاوڕێژه‌یی نۆرما و نۆرماڵ له‌م جۆره‌ تێكڕایه‌وه‌ هاتووه‌.

Applied to individuals, whether someone is considered normal

كه‌ به‌سه‌ر تاكه‌كان جێبه‌جێده‌كرێت، جا گه‌ر كه‌سه‌كه‌ ئاسایی دیاربێت

usually depends on how closely they hew to this average.

ده‌كه‌وێته‌ سه‌ر ڕاده‌ی نزیكیی له‌و تێكڕایه‌.

At best, such definitions of normal fail to capture variation.

له‌ باشترین باردا، پێناسه‌كردنی “ئاسایی” شكست دێنێت له‌ دیاریكردنی جیاوازییه‌كان.

But oftentimes, our calculations of normal are even more flawed.

به‌ڵام زۆرجار، خه‌مڵاندنه‌كانمان بۆ “ئاسایی” زیاتر ناته‌واوه‌.

Take the BMI— or Body Mass Index.

بۆ نموونه‌، پێوانه‌ی بارستایی جه‌سته‌.

BMI is a measure of weight relative to height,

پێوانه‌ی بارستای جه‌سته‌: پێوانه‌ی كێشه‌ به‌گوێره‌ی به‌رزیی،

with different ratios falling into “underweight,”

به‌ڕێژه‌ی جیاواز كه‌ ده‌كه‌وێته‌ بواره‌كانی “كه‌می كێش“،

“normal weight,” “overweight,” and “obese” ranges.

“كێشی ئاسایی“، “كێشی زیاده‌“، و “قه‌ڵه‌ویی“.

به‌شێوه‌یه‌كی گشتی، ته‌نیا ئه‌و پێوانه‌ی بارستایی جه‌سته‌یه‌

Generally, only BMIs that correspond to normal weight are considered healthy.

كه‌ له‌گه‌ڵ كێشی ئاسایی یه‌كده‌گرن ته‌ندروستن.

به‌ڵام پێوانه‌ی بارستایی جه‌سته‌ هه‌میشه‌ به‌ڵگه‌یه‌كی وردی ته‌ندروستی نییه‌.

But BMI is not always an accurate predictor of health,

or even of what’s a healthy weight.

ته‌نانه‌ت كێشی ته‌ندروستیش.

BMI doesn’t take into account body fat percentage,

به‌جۆرێك كه‌ ڕێژه‌ی چه‌وری جه‌سته‌، دابه‌شبوونی چه‌وری له‌ جه‌سته‌،

body fat distribution, levels of physical activity, or blood pressure.

یاخود ئاستی چاڵاكی جه‌سته‌یی، یان په‌ستانی خوێن به‌هه‌ند وه‌رناگیرێت.

And yet, those who fall outside the so-called normal range

له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش، ئه‌وانه‌ی ده‌كه‌ونه‌ ده‌ره‌وه‌ی مه‌ودای ئاسایی

are commonly advised that losing or gaining weight

ئامۆژگاریی ده‌كرێن به‌ كێش دابه‌زاندن یان كێش زیادكردن

will improve their health.

ته‌ندروستییان باشتر ده‌بێت.

When we apply a standard of normal to all of humanity

كاتێك پێوانه‌ی “ئاسایی” له‌سه‌ر مرۆڤایه‌تی جێبه‌جێ ده‌كه‌ین

that’s based on data from a non-representative slice,

به‌پشت به‌ستن به‌ داتا له‌ پارچه‌ی نانموونه‌یی،

we’re not just choosing one point on the distribution,

ته‌نیا خاڵێك له‌ دابه‌شبوونه‌كه‌ هه‌ڵنابژێرین،

we’re choosing it from the wrong distribution.

به‌ڵكو له‌ دابه‌شبوونه‌ هه‌ڵه‌كه‌دا هه‌ڵیده‌بژێرین.

A lot of behavior science research draws from samples that are pretty WEIRD—

چه‌ندین توێژینه‌وه‌ له‌باره‌ی هه‌ڵسوكه‌وت كه‌ له‌ چه‌ند نمونه‌یه‌كی زۆرسه‌یر كێشراون

meaning Western, educated, industrialized, rich, and democratic.

به‌ مانای ڕۆژئاوایی، ڕوناكبیر،پیشه‌سازیی ده‌وڵه‌مه‌ند، و دیموكراسیی.

ده‌كرێت ئه‌م خاسیه‌تانه‌ به‌لای ئاستی پێوانه‌یی لارببێته‌وه‌

These features can skew norms

ته‌نانه‌ت له‌و لێكۆڵینه‌وانه‌ی هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی ئاشكرای پێیانه‌وه‌ نییه‌.

even in research that doesn’t have an obvious link to them.

Take the famed Muller-Lyer optical illusion:

بۆ نموونه‌ خه‌یاڵی بینایی به‌ناوبانگی مۆڵه‌ر ڵایه‌ر:

it’s normal to think one of the two lines is longer,

ئاساییه‌ گه‌ر وا بیربكه‌یته‌وه‌ كه‌ یه‌كێك له‌ هێڵه‌كان له‌ویتر درێژتره‌.

when they’re actually the same length.

له‌كاتێكدا هه‌مان درێژییان هه‌یه‌.

At least, it is if you’re an American undergraduate.

لانی كه‌م، گه‌ر قوتابییه‌كی زانكۆیی ئه‌مریكی بیت.

A team of anthropologists and psychologists

تیمێكی ئاده‌میزادناس و ده‌روونناسان

found other demographic groups were much less susceptible—

ده‌ریانخست كه‌ كۆمه‌ڵه‌ دانیشتووناسییه‌- كانی تر كه‌متر كاری لێیان ده‌كرد--

members of the San people of the Kalahari

ئه‌ندامانی گه‌لی سان له‌ كالاهاری

weren’t susceptible to the illusion at all.

به‌هیچ شێوه‌یه‌ك خه‌یاڵه‌كه‌ كاری لێیان نه‌كرد.

When these limited or inaccurate definitions of normal

له‌كاتێك ئه‌م پێناسه‌ سنووردار و ناوردانه‌ بۆ ئاسایی به‌كارده‌هێنرێن

are used to make decisions that impact people’s lives,

بۆ ئه‌و بڕیارانه‌ی كاریگه‌ریی له‌سه‌ر ژیانی خه‌ڵكی هه‌یه‌،

they can do real harm.

ڕه‌نگه‌ ببێته‌ مایه‌ی زه‌ره‌رێكی ڕاسته‌قینه‌.

Historically, such concepts of normal have been hugely influential.

له‌رووی مێژووییه‌وه‌، بیرۆكه‌ی “ئاسایی” كاریگه‌رییه‌كی گه‌وره‌ی هه‌بوو.

The Eugenics Movement of the early 20th century weaponized the concept of normal,

جووڵه‌ی باشتركردنی ڕه‌گه‌ز بیرۆكه‌ی

ئاسایی وه‌كو چه‌كێك به‌كارهێنا له‌ سه‌ره‌تاكانی سه‌ده‌ی بیست.

using it to justify exclusion, violence, and even extermination

بۆ پاساوهێنانه‌وه‌ی وه‌ده‌رنان، توندوتیژی و ته‌نانه‌ت له‌ناوبرد به‌كاری هێنا

of those deemed not normal.

بۆ هه‌موو ئه‌وانه‌ی نا ئاسایی داده‌نران.

To this day, people are often targeted and discriminated against

تا ئه‌مڕۆش، خه‌ڵكی زۆرجار به‌ئامانج ده‌گیرێن و ڕووبه‌ڕووی جیاكاری ده‌بنه‌وه‌

on the basis of disabilities, mental health issues, sexual orientations,

له‌سه‌ر بنه‌مای بیتوانایی، كێشه‌كانی ته‌ندروستی ئه‌قڵی، ڕێنمایی زایه‌ندیی،

gender identities, and other features deemed “not normal.”

ناسنامه‌ی ره‌گه‌زیی، و چه‌ندین خاسیه‌تی تریش كه‌ “نائاسایی” له‌قه‌ڵه‌م ده‌درێن.

But the reality is that the differences in our bodies, minds,

به‌ڵام ڕاستی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ جیاوازییه‌كان له‌ جه‌سته‌مان، ئه‌قڵمان،

perceptions, and ideas about the world around us—

تێڕوانینمان، و بیرۆكه‌كانمانه‌ له‌باره‌ی جیهانی ده‌وروبه‌رمانه‌--

in short, diversity— is the true normal.

به‌كورتی، هه‌ مه‌چه‌شنیی-- ئاسایی ڕاسته‌قینه‌یه‌.