Could we build a wooden skyscraper? - Stefan Al

Translator: Didar Omar Reviewer: Daban Q. Jaff

Towering 85 meters above the Norwegian countryside,

بنیاتنانی باڵه‌خانه‌ی 85 مه‌تری، له‌سه‌رووی گوندی نۆرویجن.

Mjøstårnet cuts a sleek shape in the rural skyline.

میوستۆرنێت هه‌ڵده‌ستێت به‌ ئاماده‌كردنی نه‌خشه‌یه‌ك، له‌ ئاسمانی لادێكه‌دا.

Housing 18 stories of restaurants, apartments, and hotel rooms,

دروستكردنی هه‌ژده‌ خواردنگه‌ و، نهۆم و میوانخانه‌.

this modern building might seem out of place.

ئه‌م جۆره باڵه‌خانه‌یه‌ پێده‌چێت كه‌ نه‌گونجاوبێت.

But a deeper look reveals it actually blends in quite well

به‌ڵام سه‌رنجدانێكی قوڵتر، ده‌ریده‌خات كه‌ شوێنه‌كه‌ی گونجاوبێت

among the forested farmlands.

له‌ناو زه‌ویه‌ كشتوكاڵیه‌ چڕه‌كاندا.

This is likely because Mjøstårnet is the world’s tallest wooden building,

ئه‌وه‌ش له‌به‌رئه‌وه‌ی میوستۆرنێت به‌رزترین باڵه‌خانه‌ی دارینه‌ له‌ جیهاندا،

made almost entirely from the trees of neighboring forests.

كه‌ به‌ ته‌واوه‌تی له‌ داری دارستانه‌ نزیكه‌كانیه‌وه‌ دروسكرابێت.

Until the end of the 20th century,

تا كۆتای سه‌ده‌ی بیسته‌م،

engineers thought it was impossible to build

ئه‌ندازیاره‌كان ڕایان وابوو كه‌ زه‌حمه‌ته‌

باڵه‌خانه‌یه‌كی شه‌ش نهۆمی له‌دار دروستبكرێت.

a wooden building over six stories tall.

Traditional boards of lumber were fairly strong against forces

ئه‌و ته‌ختانه‌ی به‌كاریانده‌هێنا به‌رگه‌ی زه‌بریان ده‌گرت

parallel to the wood’s fiber growth.

به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ فایبه‌ره‌كاندا.

But they were vulnerable to forces applied perpendicular to this direction.

به‌ڵام تابڵێی لاوازبوون كاتێك به‌ ئاسۆی زه‌بریان به‌رده‌كه‌وت.

As a result, wood lacked steel’s tensile strength

له‌ كۆتایدا، داره‌كان لاوازبوون به‌ به‌راورد به‌ توانای ڕاكێشانی پۆڵاكان.

or concrete’s compressive strength—

یان به‌راورد به‌هێزی كۆنكرێت له‌ ژێر په‌ستانی زۆردا

each necessary to support tall buildings

هه‌ریه‌كێكیان پێویستن بۆ باڵه‌خانه‌ به‌رزه‌كان

and battle the powerful winds found at high altitudes.

وه‌ ڕوبه‌ڕوبوونه‌وه‌ی بایه‌ به‌هێزه‌كان له‌ به‌رزیه‌كاندا.

But the early 1890s saw the invention of glue laminated timber, or glulam.

به‌ڵام له‌ سه‌ره‌تای ساڵانی 1890 به‌كه‌تیره‌ داره‌كانیان پێكه‌وه‌ده‌لكاند.

And a century later, engineers developed cross-laminated timber, or CLT

وه‌ سه‌ده‌یه‌ك دواتر، ئه‌ندازیاره‌كان داری چین چینیان دروستكرد، یان سی ئێڵ تی.

These new wooden materials start out like all other lumber;

ئه‌و جۆره‌ نوێیانه‌ی له‌ داردروستكرابوون له‌ ته‌خته‌وه‌ ده‌ستیان پێكرد;

a freshly cut log is sawed into smooth uniform boards of wood.

پارچه‌یه‌كی تازه‌ی بڕاوه‌یان ده‌تاشی بۆ پارچه‌ پارچه‌ی ساف و ته‌خت.

Then, in the case of CLT, the boards are glued together in alternating orientations

دواتر، له‌ حاڵه‌تی سی ئێڵ تیدا، ده‌یانلكاندن به‌یه‌كه‌وه‌ بۆ كاریجیاواز.

with each layer set at 90 degrees to its neighbors.

كه‌ هه‌ر پارچه‌یه‌ك به‌ 90 پله‌ داده‌نرا له‌ته‌نیشت ئه‌وه‌ی تره‌وه‌.

The resulting material benefits from wood’s structural rigidity

گرنگی ئه‌وبه‌رهه‌مانه‌ی له‌ دار دروستكرابوون ئه‌وه‌یه‌ كه‌،

in every direction,

به‌هه‌موو لایه‌كدا ده‌جووڵێن،

allowing it to mimic the compressive strength of concrete

كه وایلێده‌كات به‌ هه‌مان شێوه‌ی كۆنكرێت به‌هێزبێت.

and bear loads up to 20 times heavier than traditional lumber.

وه‌ توانای خۆڕاگریه‌كه‌ی بیستجار زیاتره‌ له‌ ته‌خته‌.

Glulam on the other hand, glues boards together in the same direction,

له‌لایه‌كی تره‌وه‌ گلوله‌م، ته‌خته‌كان پێكه‌وه‌ ده‌لكێنێت به‌ هه‌مان ئاڕاسته‌،

forming massive beams with tensile strength comparable to steel.

كه‌ توانای گرژیه‌كه‌یان زۆر به‌هێز ده‌بێت به‌ هه‌مانشێوه‌ی پۆڵا.

Glulam isn’t as versatile as CLT,

گلوله‌م وه‌ك سی ئێڵ تی لێزان نه‌بوو،

but its incredible strength along one direction makes it superior

به‌ڵام ئه‌وه‌ سه‌رنجڕاكێشه‌ كه‌ یه‌ك ئاڕاسته‌ به‌هێزی ده‌كات

for load-bearing beams and columns.

بۆ ستوونه‌كان و كۆڵه‌كه‌كان.

These engineered forms of wood could finally compete with traditional materials

ئه‌و شێوازه‌ دارینه‌ ئه‌ندازه‌ییانه‌ ده‌توانن كێبڕكێی كه‌ره‌سته‌ باوه‌كان بكه‌ن

while also bringing their own unique set of advantages.

له‌ هه‌مان كاتتدا به‌كارهێنانی سوده‌ تایبه‌تیه‌كانی خۆیان.

At one-fifth the weight of concrete,

یه‌ك له‌سه‌ر پێنجی پانی كۆنكرێته‌كه‌،

building with CLT requires smaller cranes, smaller foundations,

وه‌ به‌كارهێنانی له‌گه‌ڵ سی ئێڵ تی، به‌رزكه‌ره‌وه‌ و بناغه‌ی بچوكی ده‌وێ.

and fewer construction workers.

وه‌ كرێكاری كه‌متریش.

While concrete has to undergo a time-intensive process

له‌ كاتێكدا كۆنكرێت كاتێكی زیاتری ده‌وێت،

of casting and curing in a mold,

تاوه‌كو ئاماده‌ی ده‌كه‌ن به‌شێوه‌ی قاڵب.

timber can be shaped quickly using computer directed cutting machines.

ته‌خته‌ به‌ئاسانی شێوه‌كه‌ی دیاریده‌كه‌ن له‌ڕێگه‌ی كۆمپیوته‌ر و ئامێره‌وه‌ ده‌یبڕن.

And where concrete requires certain weather and timing conditions

وه‌ كۆنكرێت پێویستی به‌ ڕه‌چاوكردنی كه‌ش و هه‌وا و كات هه‌یه‌،

to be poured on site,

بۆ ئه‌وه‌ی جێگیر ببن.

engineered wood can be prefabricated in a factory,

داره‌ ئه‌ندازه‌ییه‌كان ده‌توانرێت له‌ كارگه‌ ئاماده‌بكرێت،

creating standardized parts with clear instructions for assembly.

دروستكردنی قه‌باره‌ی به‌شه‌ ستاندارده‌كان به‌ ڕێنماییه‌كانی ئه‌نجومه‌نه‌وه‌.

Taken together, these materials allow for faster and quieter construction,

به‌یه‌كه‌وه‌ به‌كارهاتوون، ڕێگه‌پێدراون بۆ دروستكردنێكی خێراتر و هێمنتر،

with more biodegradable materials and less waste.

له‌گه‌ڵ توانای شیبوونه‌وه‌ی زیاتر و به‌ فیڕۆدانێكی كه‌متر.

Once constructed, CLT and glulam buildings are also more resilient

كاتێك دروستكرا، سی ئێڵ تی و باڵه‌خانه‌كانی گلوله‌م زۆر پته‌وترن

to some natural disasters.

بۆ به‌رگه‌گرتنی ڕووداوی سرووشتی.

An earthquake can crack concrete, permanently weakening an entire structure.

بوومه‌له‌رزه‌ ده‌تواێت كۆنكرێت بشكێنێت، وه‌ بۆههمسشه‌ی لاوازی بكات.

But cracked wood panels can be easily replaced.

به‌ڵام ته‌خته‌ شكاوه‌كان ده‌توانرێت به‌ ئاسانی شوێنیان بگۆڕێت.

The same is true for fire safety.

به‌ هه‌مانشێوه‌ بۆ ئاگركه‌وتنه‌وه‌.

As temperatures rise in a CLT building, the material’s outer layer will char,

كاتێك ڕێژه‌ی گه‌رمی زیاد ده‌كات به‌شی ده‌ره‌وه‌ی سی ئێڵ تی ده‌بێته‌ خه‌ڵوز،

insulating the inner layers for up to three hours.

وه‌ جیاكردنه‌وه‌ی به‌شه‌كانی ناوه‌وه‌ بۆ سێ كتژمێر.

This is more than enough time to evacuate most buildings,

ئه‌م كاته‌ش زۆره‌ بۆ چۆڵكردنی باڵه‌خانه‌كه‌

and once the smoke has settled, charred panels can be swapped out—

وه‌ كاتێك دووكه‌ڵه‌كه‌ كۆنترۆڵكرا ده‌توانرێت ببرێنه‌ ده‌ره‌وه‌.

unlike melted steel beams.

به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ له‌گه‌ڵ پۆڵا تواوه‌كاندا.

But perhaps the biggest benefits of CLT and glulam

به‌ڵام له‌وانه‌یه‌ سوده‌ زۆره‌كه‌ی سی ئێڵ تیی و گلوله‌م

are outside the construction site.

له‌ ده‌ره‌وه‌ی شوێنی دروستكردنه‌كه‌دایه‌.

Building construction is responsible for 11% of annual global carbon emissions,

باڵه‌خانه‌ دروستكردن به‌رپرسیاره‌ له‌ سه‌دا یازده‌ی به‌ هه‌واكردنی كاربۆندا،

and the production of steel, concrete, iron, and glass

وه‌ به‌رهه‌مهێنانی پۆڵا، كۆنكرێت، ئاسن، و شوشه‌

are major contributors to that figure.

زیاتر ده‌بنه‌ هۆكاری ئه‌وه‌.

Timber, however, is a renewable resource that can be made carbon-neutral

هه‌رچه‌نده‌، تیمبه‌ر سه‌رچاوه‌یه‌كی نوێیه‌ كه‌ ده‌توانێت كاربۆنی سروشتی دروستدات

if trees are planted to replace those cut down.

ئه‌گه‌ر داره‌كان بچێنرێن بۆ نه‌مانی ئه‌و كه‌م و كوڕیه‌.

Wood also has low thermal conductivity,

هه‌روه‌ها دار توانای گه‌یاندنی گه‌رمی هه‌یه‌.

making it easier to heat and cool buildings with less energy waste.

ڕێگه‌ خۆشكه‌ره‌ بۆ گه‌رمی و ساردی باڵه‌خانه‌كه‌ به‌ بێ به‌فیڕۆدان.

Despite these advantages, CLT requires vastly more lumber

جگه‌ له‌و سودانه‌ی هه‌یه‌تی، سی ئێڵ تی پێویستی به‌ ته‌خته‌ی زیاتره‌

than traditional wooden construction.

به‌ به‌راورد به‌ به‌رهه‌مه داریه‌كان.

And when compared in similar quantities,

كاتێك به‌راورد ده‌كرێت له‌ چه‌ندێتی لێكچودا،

neither CLT or glulam is as strong as steel or concrete.

هیچكام له‌ سی ئێڵ تی و گلوله‌م وه‌ك كۆنكرێت و پۆڵا به‌هێزنین.

Even Mjøstårnet isn’t made entirely of wood,

ته‌نانه‌ت میوستۆرنێت به‌ ته‌واوی له‌ دار دروستنه‌كرابوو،

as it contains concrete slabs to reinforce the upper floors.

به‌ڵكو خشتی كۆنكرێتیشی تێدایه‌ بۆ پاڕێزگاریكردن له‌ نهۆمه‌كانی سه‌ره‌وه‌.

Taken together, it’s unlikely that a purely wooden structure

پێكه‌وه‌، به‌وشێوازه‌نیه‌ كه‌ پێكهاته‌یه‌كی دارینی لاواز

would be strong enough to support a 40-story building—

ئه‌وه‌نده‌ به‌هێزبێت بتوانێت باڵه‌خانه‌یه‌كی 40 نهۆمی ڕابگرێت

the minimum height for a formal skyscraper.

كه‌ كه‌مترین به‌رزیه‌ بۆ باڵه‌خانه‌یه‌كی به‌رز.

But even if only buildings under 30 stories were built from wood,

به‌لام ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر باڵه‌خانه‌كان سی نهۆمبوونایه‌ له‌ دار دروستده‌كران،

it would reduce the carbon footprint of those structures by more than 25%.

به‌وه‌یش ڕێژه‌ی كاربۆن كه‌مده‌كات بۆ ئه‌وه‌ پێكهاتانه‌ به‌ ڕێژه‌ی سه‌دا 25.

So no matter how tall these wooden buildings rise,

بۆیه‌ گرنگ نیه‌ ئه‌و باڵه‌خانه‌ دارینانه‌ چه‌نده‌ به‌رزن،

each one contributes to the health of our concrete jungles.

هه‌ریه‌كه‌یان به‌شداریده‌كات له‌ سه‌لامه‌تی دارستانه‌كانمان.