The true cost of gold - Lyla Latif

Translator: omer zrar Reviewer: Daban Q. Jaff

Gold is one of Earth’s most valuable resources,

زێڕ یەکێکە لە بەنرخترین سەرچاوە سروشتیەکانی هەسارەکەمان.

with one kilogram regularly valued at over 55,000 US dollars.

کە نرخی یەک کیلۆ بریتییە لە ٥٥۰۰۰ دۆلاری ئەمەریکی.

In 2020, Mali produced an estimated 71.2 tons of gold.

لە ساڵی ۲۰۲۰، بە نزیکەی ۷۱٫۲ تۆن زێر بەرهەمهێنرا.

But Mali only saw $850 million from gold in 2020,

بەڵام هەرێمی ماڵی تەنیا ٨٥۰ ملیۆن دۆلاری بەرکەوت لە ۲۰۲۰ دا،

when that amount is worth billions,

کە ئەم بڕە نرخەکەی بە بلیۆن مەزەندەدەکرێت،

not to mention that the country likely produced much more

بەبێ ڕەچاوکردنی ئەوە کە وڵاتەکە لەوە زیاتری وەبەرهێنا،

than the reported 71.2 tons.

لەو بڕەی کە تۆمارکرا بە ۷۱٫۲ تۆن.

The situation isn’t unique:

ئەمە بارێکی نمونایی نییە:

a number of other gold-rich countries in Africa,

ژمارە ئەو وڵاتانە کە بە زێڕ دەوڵەمەندن لە ئەفریقیادا،

including Mauritania, Senegal, Guinea, Cote d’Ivoire,

وەک، مۆریتانیا، سینیگال، گینیا، کۆیت دیلڤۆر،

Ghana, Burkina Faso, and Niger

گانا، بورکینیا فاسۆ، و نیگێر ە.

also aren’t seeing the income they should, given the price of gold.

هەروەها ئەو داهاتە نابینن، کە بە نرخی زێڕەکە بەستراوە.

The force behind this is greed

و هۆکاری ئەوەش چاوبرسیەتی

on an individual, corporate, and national scale,

تاکە، لایەنەکان، و کێشەکانی نەتەوە کەییە.

and a corrupt system that perpetuates itself.

و سیستەمێکی گەندەڵە کە بەرگری لە خۆی دەکات.

Although Mali has abundant gold,

هەرچەندە هەرێمی ماڵی پرە لە زێڕ،

the country lacks the infrastructure to mine and export it.

بەڵام وڵاتەکە باری ئابوری خراپە بۆ تونێل لێدان و ناردنەدەرەوەشی.

So the government allows multinational corporations to apply for licenses

بۆیە وڵاتەکە ڕێگا بە ڕێخراوی بیانی دەدات بۆ پێدانی مۆڵەت

to mine gold in exchange for taxes paid to Mali’s government.

بۆ دەرهێنانی زێڕ لە بەرامبەریشدا وڵاتەکە باجیان لێ وەردەگرێت.

These taxes should, theoretically, finance development,

بەو ئەگەری کە ئەو باجە، یارمەتی بەرەو پێشچونەکان بدات،

like building the infrastructure to mine gold, improve the economy,

وەک بنیاتنانی ژێرخانی ئابوری بۆ دەرهێنانی زێڕ، و باشترکردنی باری ئابوری،

and provide citizens with public goods like healthcare and education.

بۆ دەستەبەرکردنی خزمەتگوزاری گشتی بۆ خەڵکی وڵاتەکە وەک، تەندروستی و پەروەردە.

Tax money alone isn’t enough to do these things, of course:

داهاتی باجەکە تەنیا بەسنیە بۆ ئەنجامدانی ئەم شتانە،

a government also has to be invested in its people’s well-being,

حوکومەتەکەش دەبێت یارمەتی باشترکردنی باری ژیانی خەڵکەکەی بکات،

and government corruption can prevent progress.

بەڵام گەندەڵی حکومەت ڕێگە لە بەروپێشچون دەگرێت.

But without adequate funds,

بەڵام بێ تەرخانکردنی پارەی پێویست،

even the best intentioned government doesn’t stand a chance

تەنانەت باشترین داواکانی حکومەتیش ناتوانن چانسی

of improving circumstances for its citizens.

باشترکردنی دۆخەکە بەدیبهێنن بۆ هاوڵاتیانان.

Foreign corporations exploit Mali’s need for tax revenue

ڕێکخراوە بیانیەکان کە پێویستی ماڵی بە داهاتی باج پشتگوێ خست

to get the government to sign on to very unfavorable yet perfectly legal contracts.

کە حوکومەتیان ناچارکرد بۆ واژوکردنی ڕێکەوتنی نەخوازراو و

تەواو ڕێگەپێدراو.

For example, one such contract stated that no corporate taxes would be owed

بۆنمونە لە یەکێک لە ڕێکەوتنەکان نوسرابو، کە هیچ باجێک نادرێت

for the first five years, costing Mali millions in tax revenue.

لە پێنج ساڵی سەرەتادا، کە چەندین ملیۆن لە ماڵی لە کیسچو.

Meanwhile, mining licenses sometimes allow these corporations to take samples of gold

لەهەمان کاتدا، مۆڵەتی دەرهێنان هەندێک جار

ڕێگە بەو ڕێکخراوانە دەدات کە نمونەی زێڕ ببەن لەگەڵ

out of the country without registering them

خۆیان بۆ دەرەوەی وڵات بەبێ ناتۆمارکردنیان

or paying taxes on them.

یان باج بەو پێییە بدەن.

These should be small amounts of gold used to test for quality,

ئەوە بڕێکی کەمە لە زێڕ بەکاردێت لە تێستدا بۆ دیاریکردنی جۆرەکەی،

but the license doesn’t limit the size of samples,

بەڵام مۆڵەتەکە بڕی نمونە زێڕەکە دیاری ناکات،

so this creates a loophole

ئەمە دەرچەیەک دروست دەکات

where corporations export large amounts of gold without paying any tax.

کە ڕێکخراوەکانبڕێکی گەورەی زێر دەبەنە دەرەوە بەبێ بەوەی هیچ باجێک بدەن.

The multinational corporations are also evading taxes

ڕێکخراوە دولایەنیەکان خۆیان لە باجدان دەدزنەوە

they are legally required to pay.

کە بە یاسایش دەبێت باج بدەن.

They filter profits through a labyrinth of tax havens that’s difficult to trace.

ئەوان قازەنجیان دەشارنەوە لە ڕێگەی

کرێکارەکانیان،کە بەمەش باجدان کەم دەکەنەوە

Or they exaggerate their expenses so they end up owing very little in taxes.

یان تێچونەکانیان زیاد دەکەن کە بەمەش برێکی کەم لە باج دەدەن

For instance, a corporation in Mali uses a subsidiary in Ireland

بۆنمونە، ڕێخراوێک لە ماڵی کە بنەچەتەکەی لە ئێرلەند ە

to manage its operations and another subsidiary in the Netherlands

بۆ ڕێکخستنی کارروبارەکانیان، وە هەندێکیشیان بنچینەکانیان لە هۆڵندایە

to license its brand name.

بۆ ئەوەی ڕێگابە براندەکەیان بدەن.

The corporation in Mali pays management fees to the Irish subsidiary

ڕێکخراوەکانی ناو ماڵی پارەی بەڕێوبردنەکان دەدەن بە کۆمپانیا ئێرلەندیەکە.

and pays intellectual property license fees to the Dutch company,

وە پارەمۆڵەتی خاوەندایەتی دەدەن بە کۆمپانیا هۆڵندیەکان،

all for enormous sums.

هەمووی زۆ بڕێکی گەورە.

These costs are deducted from overall profits,

کە ئەمەش لە قازنجی گشتی دەردەکرێت،

leaving the amount subject to taxes at a bare minimum.

کە پارەی باجدانەکە بۆ بڕێکی بچۆک کەمدەکەنەوە.

These companies also buy gold on the black market.

ئەو کۆمپانیانە زێڕیش دەکڕن لە بازاڕی ڕەشدا.

Local, small-scale miners often operate without a license,

تونێل لێدەرەبچوکە ناوخۆیەکان زۆرجار بەبێ مۆڵەت کادەکەن،

so the government is unaware of how much gold they mine.

بۆیە حکومەت بێئاگایە لەوەی کە چەند زێڕ دەدەهێنن.

Corporations buy gold from these miners,

ڕێکخراوەکان زێڕ لەو کرێکارە ناوخۆیانە دەکڕن،

avoiding the cost of mining the gold themselves,

کە خۆیان لە تێچونی دەرهێنان دوردەخەنەوە،

and pay the miners far below market value.

وە بە بڕێکی کەم لە پارە لەو کرێکارانەی دەکڕن.

Then they turn around and tell the government

دواتریش ڕوو لە حکومەت دەکەن و دەڵێن

they incurred huge expenses mining gold they didn’t mine at all.

پارەیەکی زۆری تێچو بۆ دەرهێنانی زێڕەکە کە لەڕاستیشدابۆخۆیان دەریان نەهێناوە.

There’s no way for Mali’s revenue authority to verify this information,

هیچ ڕێیەک نیە بۆ دەسهەڵاتی دارایی ماڵی کە ئەم زانیارییە پشت ڕاستبکەنەوە،

causing the country to lose even more tax money.

کە دەبێتەهۆی ئەوەی وڵاتەکە بڕێکی گەورەی پارەی باجی لەدەستبدا.

Similarly, corporations pay corrupt government officials

بەهەمانشێوە،ڕێکخراوەکان پارە بە دامودەستەی گەندەڵی حکومەت دەدەن

to help them smuggle gold across borders, primarily to the United Arab Emirates,

کە یارمەتیان دەدەن زێڕ بەقاچاخ ببەن بۆ دەرەوەی وڵات، بە گشتی بۆ ئیماڕاتی عرەبی.

rather than operating through legal channels.

لەجیاتی دەست بەکاربون لە کەنارە یاساییەکان.

In 2016, Mali reported around $200 million of exported gold,

لە ۲۰۱٦ دا، ماڵی ۲۰۰ ملییۆن دۆلاری زێڕی هەناردەکرد،

but the UAE reported receiving slightly over $1.5 billion of imported gold

بەڵام وڵاتی ئیماڕات ۱.٥ بلیۆن دۆلاری زێڕی هاوردەکراوی تۆمارکرد

from Mali that same year.

لە هەرێمی ماڵی لە هەمان ساڵدا.

The gold is then sold to European, American, and Asian markets from the UAE,

دواتر زێڕەکە لە ئیماڕاتەوە فرۆشرا لە بازاڕەکانی

ئەورپا،ئ اسیا و ئەمەریکا دا.

with no questions asked about its origins.

بەبێ ئەوەی هیچ پرسیار لە سەرچاوەکی بکرێت.

Similar patterns can be seen with gold-rich countries across Africa,

هەمان شت دەکرێت ببینرێت لەسەر

وڵاتانی دەوڵەمەند بە زێڕ لە ئەفریقیادا.

indicating that gold smuggling is happening on a massive scale,

کە ئەوە دەردەخات کە زێڕ بە ڕێژەیەکی گەورە قاچاخ دەکرێت،

without ever being subject to taxes.

بەبێ ئەوەی هیچ باجێکی لێدەربکرێت.

All of this creates a vicious cycle,

هەمو ئەمەش بازنەیەکی خراپ دروست دەکەن،

forcing a continued reliance

کە بەردەوامدەبێت لە ڕودان

on the corporations that helped create the situation in the first place.

لەلایەن ئەو ڕێکخراوانەی کە دروستکەری ئەم کێشەییەن.

More than half of Mali’s citizens live below the international poverty line,

زیاتر لە نیوەی دانیشتوانی ماڵی لە ژێر خاڵی هەژاری دەژین.

while their nation’s wealth lines the pockets of foreign corporations

لەکاتێکدا داهاتی وڵات لە گیرفانی ڕێکخراوی بیانی دەمێنێتەوە

and corrupt officials.

وە دەسهەڵاتدارە گەندەڵەکان.