How technology changes our sense of right and wrong | Juan Enriquez

Translator: Quyen Phan Reviewer: Thu Ha Tran

In an era of extreme polarization,

Trong thời đại phân hóa cực đoan,

it's really dangerous to talk about right and wrong.

việc nói về đúng và sai thực sự rất nguy hiểm.

You can be targeted, judged for something you said 10 years ago, 10 months ago,

Bạn có thể bị nhắm mục tiêu, bị đánh giá

về vài lời bạn nói mười năm trước, mười tháng trước,

10 hours ago, 10 seconds ago.

mười giờ trước, hay mười giây trước.

And that means that those who think you're wrong

Và điều đó có nghĩa là những người nghĩ rằng bạn sai

may burn you at the stake

có thể sẽ trừng phạt bạn

or those who are on your side

hoặc những người ủng hộ bạn

that think you're not sufficiently orthodox

lại nghĩ rằng bạn không đáng tin cậy

có thể thử thách và phản đối bạn.

may try and cancel you.

As you're thinking about right and wrong, I want you to consider three ideas.

Khi suy ngẫm về đúng và sai, tôi muốn bạn cân nhắc ba ý tưởng.

What if right and wrong is something that changes over time.

Nếu đúng và sai là thứ thay đổi theo thời gian thì sao?

What if right and wrong is something that can change because of technology.

Nếu đúng và sai là thứ có thể thay đổi theo công nghệ thì sao?

What if technology is moving exponentially?

Nếu công nghệ phát triển theo cấp số nhân thì sao?

So as you're thinking about this concept,

Khi bạn đang suy ngẫm về khái niệm này,

hãy nhớ rằng sự hy sinh của con người đã từng bình thường và tự nhiên.

remember human sacrifice used to be normal and natural.

It was a way of appeasing the gods.

Đó là cách để xoa dịu các vị thần.

Otherwise the rain wouldn't come,

Nếu không, mưa sẽ không rơi,

the sun wouldn't shine.

mặt trời sẽ không tỏa sáng.

Public executions.

Tử hình công khai.

They were common, normal, legal.

Chúng phổ biến, bình thường, hợp pháp.

You used to take your kids to watch beheadings in the streets of Paris.

Bạn đã từng đưa con đi xem chặt đầu ở những đường phố Paris.

One of the greatest wrongs, slavery,

Một trong những điều sai trái lớn nhất, chế độ nô lệ,

indentured servitude,

lao động có khế ước,

that was something that was practiced for millennia.

đó là điều đã được thi hành trong nhiều thiên niên kỉ.

It was practiced across the Incas, the Mayas, the Chinese,

Điều đó được thi hành trên khắp Incas, văn minh Maya, người Trung Quốc,

the Indians in North and South America.

người Ấn Độ, tại Bắc và Nam Mỹ.

And as you're thinking about this,

Và khi bạn suy ngẫm về điều này,

one question is why did something so wrong last for so long?

có một câu hỏi là vì sao những điều rất sai trái

lại tồn tại lâu đến vậy?

And a second question is: why did it go away?

Và câu hỏi thứ hai là: vì sao nó biến mất?

And why did it go away in a few short decades in legal terms?

Và vì sao nó biến mất trong một vài thập kỉ ngắn ngủi

về mặt pháp lý?

Certainly there was a work

Chắc chắn đã có một tác phẩm

by extraordinary abolitionists who risked their lives,

về những người theo chủ nghĩa bãi nô phi thường

đã bất chấp mạng sống của họ,

but there may be something else happening alongside these brave abolitionists.

nhưng có thể có điều gì đó khác đang xảy ra

cùng với những người theo chủ nghĩa bãi nô dũng cảm này.

Consider energy and the industrial revolution.

Hãy xem xét cuộc cách mạng năng lượng và công nghiệp.

A single barrel of oil contains the energy equivalent

Một thùng dầu chứa năng lượng tương đương

of the work of five to 10 people.

với công việc của năm đến mười người.

Add that to machines,

Nếu có máy móc,

and suddenly you've got millions of people's equivalent labor

đột nhiên, bạn đã có nguồn lao động tương đương với hàng triệu người

at your disposal.

theo ý muốn của bạn.

You can quit oppressing people and have a doubling in lifespan

Bạn có thể bỏ việc gây áp lực mọi người và tăng gấp đôi tuổi thọ

after a flattened lifespan for millennia.

sau nhiều thiên niên kỉ.

The world economy, which had been flat for millennia,

Kinh tế thế giới, đã bị san bằng sau hàng thiên niên kỉ,

all of a sudden explodes.

tất cả đột ngột bùng nổ.

And you get enormous amounts of wealth and food and other things

Và bạn nhận được số lượng khổng lồ tài sản và thức ăn và những thứ khác

produced by far fewer hands.

được sản xuất bởi ít lao động tay chân hơn.

Technology changes the way we interact with each other in fundamental ways.

Công nghệ thay đổi cách chúng ta tương tác lẫn nhau theo những cách thức cơ bản.

New technologies like the machine gun

Những công nghệ mới như súng máy

completely changed the nature of warfare in World War I.

thay đổi hoàn toàn bản chất của chiến tranh

trong Thế Chiến 1.

It drove people into trenches.

Nó dồn mọi người vào chiến hào.

You were in the British trench, or you were in the German trench.

Bạn hoặc đã ở chiến hào Anh, hoặc đã ở chiến hào Đức.

Bất cứ thứ gì ở giữa đều là vùng đất không người.

Anything in between was no man's land.

You entered no man's land.

Bạn bước vào vùng đất không người,

You were shot. You were killed.

bạn sẽ bị bắn, bị giết.

You tried to leave the trench in the other direction.

Bạn cố gắng thoát khỏi chiến hào theo hướng khác.

Then your own side would shoot you

Sau đó phe của chính bạn sẽ bắn bạn

because you were a deserter.

bởi vì bạn là kẻ đào ngũ.

In a weird way, today's machine guns are narrowcast social media.

Một cách kỳ lạ, ngày nay, súng máy là phương tiện truyền thông hạn chế.

Chúng ta bắn giết lẫn nhau.

We're shooting at each other.

We're shooting at those we think are wrong

Chúng ta bắn vào những ai mà ta cho rằng họ sai

with posts, with tweets, with photographs, with accusations, with comments.

với các bài đăng, bài tweet, hình ảnh, lời buộc tội, những bình luận.

And what it's done is it's created these two trenches

Và những gì điều đó làm là tạo dựng hai chiến hào

where you have to be either in this trench or that trench.

bạn phải đứng ở phe này hoặc phe kia.

And there's almost no middle ground to meet each other,

Và hầu như không có điểm trung gian để gặp mặt nhau,

to try and find some sort of a discussion between right and wrong.

để cố gắng và tìm vài cách thảo luận giữa đúng và sai.

As you drive around the United States, you see signs on lawns.

Khi lái xe vòng quanh Hoa Kỳ, bạn nhìn thấy các bảng hiệu trên cỏ.

Some say, "Black Lives Matter."

Một số ghi: “Người da đen đáng được sống.”

Others say, "We support the police."

Một số khác ghi: “Chúng tôi ủng hộ cảnh sát.”

You very rarely see both signs on the same lawn.

Bạn hiếm khi thấy cả hai bảng hiệu trên cùng một bãi cỏ.

And yet if you ask people,

Và nếu bạn hỏi người dân,

most people would probably support Black Lives Matter

hầu hết có lẽ sẽ ủng hộ “Người da đen đáng được sống”

and they would also support their police.

và họ có thể cũng sẽ ủng hộ cảnh sát.

So as you think of these polarized times,

Vì vậy, khi nghĩ đến những khoảng thời gian phân cực này,

as you think of right and wrong,

khi bạn nghĩ về đúng và sai,

you have to understand that right and wrong changes

bạn phải hiểu những thay đổi đúng và sai đó

and is now changing in exponential ways.

và chúng hiện đang thay đổi theo cấp số nhân.

Take the issue of gay marriage.

Đặt vấn đề về hôn nhân đồng tính.

In 1996, two-thirds of the US population was against gay marriage.

Vào năm 1996, 2/3 dân số nước Mỹ phản đối hôn nhân đồng tính.

Today two-thirds is for.

Ngày nay, 2/3 số dân ủng hộ.

It's almost 180-degree shift in the opinion.

Họ gần như thay đổi 180 độ về quan điểm.

Một phần, điều này là do các cuộc biểu tình

In part, this is because of protests,

bởi vì mọi người mong muốn công khai xu hướng tính dục,

because people came out of the closet,

because of AIDS,

bởi vì AIDS,

but a great deal of it has to do with social media.

nhưng đa số điều này liên quan đến phương tiện truyền thông.

A great deal of it has to do with people out in our homes,

Có rất nhiều việc phải làm với những người bên ngoài nhà chúng ta,

in our living rooms, through television, through film, through posts,

trong phòng khách, qua ti-vi, qua phim ảnh, qua các bài đăng,

through people being comfortable enough,

qua những người mà ta cảm thấy thân gần,

our friends, our neighbors, our family,

bạn bè chúng ta, hàng xóm, gia đình chúng ta,

to say, "I'm gay."

để nói rằng, “Tôi là người đồng tính.”

And this has shifted opinion

Và điều này đã làm thay đổi quan điểm

even in some of the most conservative of places.

ngay cả một số khu vực bảo thủ nhất.

Take the Pope.

Nói về Giáo hoàng.

As Cardinal in 2010,

Tại Cardinal vào năm 2010,

he was completely against gay marriage.

ông phản đối mãnh liệt việc kết hôn đồng giới.

He becomes Pope.

Ông trở thành Giáo hoàng.

And three years after the last sentence

Và ba năm sau tuyên án cuối cùng

he comes out with "Who am I to judge?"

ông nói rằng “Tôi là ai để phán xét?”

And then today, he's in favor of civil unions.

Và hiện tại, ông ủng hộ các liên minh dân sự.

As you're thinking about technology changing ethics,

Khi bạn đang suy ngẫm về công nghệ thay đổi đạo đức,

you also have to consider that technology is now moving exponentially.

bạn cũng phải cân nhắc rằng công nghệ đó

hiện đang tăng lên theo cấp số nhân.

As right and wrong changes,

Vì đúng và sai thay đổi,

if you take the position, "I know right.

nếu bạn đảm nhận vị trí “Tôi biết thế nào là đúng

And if you completely disagree with me, if you partially disagree with me,

và nếu bạn hoàn toàn bất đồng với tôi, nếu bạn bất đồng một phần với tôi,

thậm chí nếu bạn lý sự với tôi, thì bạn sai rồi.”

if you even quibble with me, then you're wrong,"

thì sẽ không có cuộc thảo luận nào cả,

then there's no discussion,

không khoan nhượng, không tiến triển, và chắc chắn là không học hỏi được gì.

no tolerance, no evolution, and certainly no learning.

Most of us are not vegetarians yet.

Hầu hết chúng ta chưa phải là người ăn chay.

Then again, we haven't had

Và rồi, một lần nữa, chúng ta không có

a whole lot of faster, better, cheaper alternatives to meat.

những sự thay thế nhanh hơn, tốt hơn, rẻ hơn cho thịt.

But now that we're getting synthetic meats,

Tuy nhiên, hiện tại, chúng ta đang có thịt tổng hợp,

as the price drops from 380,000 dollars in 2013

khi giá thịt giảm từ 380 000 đô la vào năm 2013,

to 9 dollars today,

còn 9 đô la hôm nay,

a great big chunk of people

rất nhiều người

are going to start becoming vegetarian or quasi-vegetarian.

sẽ bắt đầu trở thành người ăn chay hoặc người ăn chay linh hoạt.

And then in retrospect, these pictures

Và sau này khi nhìn lại, những hình ảnh

of walking into the fanciest, most expensive restaurants in town

bước vào những nhà hàng đắt đỏ nhất thành phố

and walking past racks of bloody steaks

và bước qua những kệ bít tết đẫm máu

is going to look very different in 10 years, in 20 years and 30 years.

trông sẽ rất khác vào 10 năm, 20 năm và 30 năm sau.

In these polarized times,

Trong thời đại phân hóa cực đoan này,

I'd like to revive two words you rarely hear today:

tôi muốn khơi lại hai từ mà bạn hiếm khi nghe hiện nay:

humility and forgiveness.

khiêm tốn và thứ tha.

When you judge the past, your ancestors, your forefathers,

Khi bạn đánh giá quá khứ, tổ tiên của bạn, ông bà của bạn,

do so with a little bit more humility,

hãy làm điều đó với một chút lòng khiêm tốn,

because perhaps if you'd been educated in that time,

vì có lẽ nếu bạn được dạy dỗ vào thời điểm đó,

if you'd lived in that time,

nếu bạn sống vào thời gian đó,

you would've done a lot of things wrong.

bạn sẽ làm rất nhiều điều sai trái.

Not because they're right.

Không phải vì họ đúng.

Not because we don't see they're wrong today,

Không phải chúng ta không thấy hiện tại họ sai,

nhưng chỉ đơn giản bởi vì

but simply because our notions,

định kiến của chúng ta,

our understanding of right and wrong change across time.

sự hiểu biết của chúng ta về đúng và sai thay đổi theo thời gian.

The second word, forgiveness.

Từ thứ hai, sự tha thứ.

Forgiveness is incredibly important these days.

Sự tha thứ thật sự rất quan trọng hiện nay.

You cannot cancel somebody for saying the wrong word,

Bạn không thể phản đối ai đó nếu họ nói những lời không đúng,

for having done something 10 years ago,

hay họ đã làm gì đó mười năm trước,

for having triggered you and not being a hundred percent right.

hay họ đả kích bạn và họ không hoàn toàn đúng.

To build a community, you have to build it and talk to people

Để xây dựng một cộng đồng, bạn phải gây dựng nó

và giao tiếp với mọi người

and learn from people

và học hỏi từ người khác,

who may have very different points of view from yours.

những người có thể có quan điểm khác bạn.

You have to allow them a space

Bạn phải cho phép họ có một không gian

instead of creating a no man's land.

thay vì tạo dựng một vùng đất không người.

A middle ground, a ??? and a space of empathy.

Phạm vi thỏa hiệp, nơi dành cho sự đồng cảm.

This is a time to build community.

Đây là lúc để xây dựng cộng đồng,

This is not a time to continue ripping nations apart.

không phải lúc tiếp tục chia cắt các quốc gia.

Thank you very much.

Chân thành cảm ơn.