Mental Health for All by Involving All | Vikram Patel | TED Talks

Vikram Patel: Herkes için herkesin katıldığı akıl sağlığı

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Çeviri: ugur damar Gözden geçirme: Eyüp UYANIK

I want you to imagine this for a moment.

Bir an için şunu hayal edin.

Two men, Rahul and Rajiv,

İki adam, Rahul ve Rajiv,

living in the same neighborhood,

aynı civarda oturuyorlar,

from the same educational background, similar occupation,

aynı eğitimi almışlar, benzer işle uğraşıyorlar

and they both turn up at their local accident emergency

ve her ikisi de akut göğüs ağrısı şikayetiyle

complaining of acute chest pain.

acil servise başvuruyorlar.

Rahul is offered a cardiac procedure,

Rahul'a kalp ameliyatı yapılmasına karar veriliyor,

but Rajiv is sent home.

ancak Rajiv eve gönderiliyor.

What might explain the difference in the experience

Neredeyse özdeş bu iki adama yaklaşımlar

of these two nearly identical men?

arasındaki farkı ne açıklayabilir?

Rajiv suffers from a mental illness.

Rajiv'in zihinsel bir hastalığı olması.

The difference in the quality of medical care

Zihinsel hastalığı olan insanların, olmayanlara göre

received by people with mental illness is one of the reasons

daha kısa yaşamasının sebeplerinden biri

why they live shorter lives

aldıkları tıbbi desteğin

than people without mental illness.

niteliğindeki farklılıktır.

Even in the best-resourced countries in the world,

Dünyanın en varlıklı ülkelerinde bile

this life expectancy gap is as much as 20 years.

yaşam süreleri arasındaki fark 20 yıla kadar çıkabiliyor.

In the developing countries of the world, this gap

Gelişmekte olan ülkelerde ise,

is even larger.

bu fark daha fazla.

But of course, mental illnesses can kill in more direct ways

Ancak zihinsel hastalıklar daha dolaysız yoldan da

as well. The most obvious example is suicide.

ölüme sebep olabiliyor tabii. Bunun en bariz örneği intihar.

It might surprise some of you here, as it did me,

Keşfettiğimde beni şaşırttığı gibi aranızdan bazıları da şuna şaşırabilir:

when I discovered that suicide is at the top of the list

En fakirleri de dahil olmak üzere,

of the leading causes of death in young people

dünyadaki tüm ülkelerde, genç nüfusun

in all countries in the world,

önde gelen ölüm sebepleri arasında

including the poorest countries of the world.

intihar başı çekiyor.

But beyond the impact of a health condition

Fakat sağlık durumundan öte,

on life expectancy, we're also concerned

yaşam kalitesinin de yaşam süresi beklentisi

about the quality of life lived.

üzerine etkisi olduğundan endişe etmekteyiz.

Now, in order for us to examine the overall impact

Sağlık durumunun, yaşam kalitesi üzerine

of a health condition both on life expectancy

olduğu kadar yaşam süresi beklentisi üzerine de

as well as on the quality of life lived, we need to use

olan toplam etkisini incelemek için

a metric called the DALY,

MUYS denilen bir ölçüt kullanıyoruz.

which stands for a Disability-Adjusted Life Year.

Bu "Maluliyet Uyarlı Yaşam Süresi" anlamına geliyor.

Now when we do that, we discover some startling things

Böylece evrensel bir bakış açısıyla, zihinsel hastalık hakkında

about mental illness from a global perspective.

bazı şaşırtıcı şeyler keşfedebiliyoruz.

We discover that, for example, mental illnesses are

Mesela, zihinsel hastalıkların tüm dünyada maluliyetin

amongst the leading causes of disability around the world.

önde gelen sebeplerinden biri olduğunu görüyoruz.

Depression, for example, is the third-leading cause

Örneğin depresyonun, çocuklarda

of disability, alongside conditions such as

ishal ve zatürrenin ardından, maluliyetin en fazla rastlandığı

diarrhea and pneumonia in children.

üçüncü sebep olduğunu görüyoruz.

When you put all the mental illnesses together,

Tüm bu zihinsel hastalıklar bir araya getirildiğinde

they account for roughly 15 percent

toplam evrensel hastalık yükünün

of the total global burden of disease.

yaklaşık yüzde 15'ini oluşturuyor.

Indeed, mental illnesses are also very damaging

Zihinsel hastalıklar insan hayatı için

to people's lives, but beyond just the burden of disease,

gerçekten çok zarar verici, ancak hastalık yükünün ötesinde

let us consider the absolute numbers.

bir de kesin rakamlara bakalım.

The World Health Organization estimates

Dünya Sağlık Örgütü

that there are nearly four to five hundred million people

şu küçük gezegenimizde

living on our tiny planet

yaklaşık 4 ila 5 yüz milyon zihinsel hastalığa sahip

who are affected by a mental illness.

insanın yaşadığını tahmin ediyor.

Now some of you here

Şu an bazılarınız

look a bit astonished by that number,

bu rakamı duyunca hayrete düştünüz,

but consider for a moment the incredible diversity

fakat bir an için, çocuklukta otizmden zeka geriliğine,

of mental illnesses, from autism and intellectual disability

yetişkinlerde depresyondan anksiyeteye,

in childhood, through to depression and anxiety,

madde istismarından psikoza,

substance misuse and psychosis in adulthood,

ileri yaşlarda bunaklığa

all the way through to dementia in old age,

kadar varolan çeşitliliği bir an düşünün

and I'm pretty sure that each and every one us

ve eminim ki bugün buradaki herkes

present here today can think of at least one person,

en yakın sosyal çevresinde en az bir kişinin,

at least one person, who's affected by mental illness

en az bir kişinin,

in our most intimate social networks.

zihinsel bir hastalığı olduğunu anımsayacaktır.

I see some nodding heads there.

Başı ile onaylayanları görebiliyorum.

But beyond the staggering numbers,

Fakat şaşırtıcı rakamların ötesinde,

what's truly important from a global health point of view,

evrensel sağlık açısından asıl önemli olan,

what's truly worrying from a global health point of view,

evrensel sağlık açısından asıl endişe verici olan,

is that the vast majority of these affected individuals

bu hasta bireylerin çok büyük bir çoğunluğunun

do not receive the care

hayatlarını değiştirebileceğini bildiğimiz

that we know can transform their lives, and remember,

tedavi görmemeleri ve unutmayın ki,

we do have robust evidence that a range of interventions,

bir müdahale yelpazesinin, ilaçların,

medicines, psychological interventions,

psikolojik ve sosyal müdahalelerin

and social interventions, can make a vast difference.

devasa farklılık yarattığına dair güçlü delillerimiz var.

And yet, even in the best-resourced countries,

Ancak hâlâ en varlıklı ülkelerde bile,

for example here in Europe, roughly 50 percent

mesela burada, Avrupa'da, hasta bireylerin

of affected people don't receive these interventions.

yaklaşık yüzde 50'si bu hizmetleri almıyor.

In the sorts of countries I work in,

Benim çalıştığım gibi ülkelerde,

that so-called treatment gap

bu tedavi farkı, şaşırtıcı şekilde

approaches an astonishing 90 percent.

yaklaşık yüzde 90'a ulaşıyor.

It isn't surprising, then, that if you should speak

Zihinsel hastalığı olan biriyle konuştuğunuzda

to anyone affected by a mental illness,

hayatlarının hemen her döneminde

the chances are that you will hear stories

gizli bir ceza çekme, utanç

of hidden suffering, shame and discrimination

ve dışlanmışlık hikayesi duymanız

in nearly every sector of their lives.

hiç de şaşırtıcı değil.

But perhaps most heartbreaking of all

Ancak hepsinin içinde en üzücü olanları

are the stories of the abuse

en temel insan haklarının bile

of even the most basic human rights,

isitismarı ile ilgili olan hikayeler;

such as the young woman shown in this image here

resimde görülen ve her geçen gün tükenen

that are played out every day,

bu kız gibi

sadly, even in the very institutions that were built to care

ve maalesef zihinsel hastalığı olan insanlar için yapılan

for people with mental illnesses, the mental hospitals.

tesislerde, akıl hastanelerinde bile rastlayabileceğiniz durumlar.

It's this injustice that has really driven my mission

Beni zihinsel hasta olan

to try to do a little bit to transform the lives

insanların hayatlarını değiştirmeye doğru iten asıl şey

of people affected by mental illness, and a particularly

işte bu adaletsizlik

critical action that I focused on is to bridge the gulf

ve yoğunlaştığım asıl önemli nokta, o hayatları

between the knowledge we have that can transform lives,

değiştirebilecek bilgi, etkin tedavilerin bilgisi ile

the knowledge of effective treatments, and how we actually

o bilgiyi aslında günlük hayatta nasıl kullandığımız

use that knowledge in the everyday world.

arasındaki farklılığı ortadan kaldırmak.

And an especially important challenge that I've had to face

Yüzleşmek zorunda olduğum bir önemli zorluk da,

is the great shortage of mental health professionals,

psikiyatrist veya psikologlar gibi akıl sağlığı uzmanlarının

such as psychiatrists and psychologists,

özellikle gelişmekte olan ülkelerde

particularly in the developing world.

belirgin şekilde az olması.

Now I trained in medicine in India, and after that

Ben Hindistan'da tıp okudum ve sonra

I chose psychiatry as my specialty, much to the dismay

uzmanlık dalı olarak psikiyatriyi seçtim,

of my mother and all my family members who

ama bu, parlak zekalı oğulları için beyin cerrahisinin

kind of thought neurosurgery would be

daha saygın bir seçenek olduğunu düşünen

a more respectable option for their brilliant son.

annem ve ailenin diğer fertlerine göre bir hayal kırıklığıydı.

Any case, I went on, I soldiered on with psychiatry,

Neyse, ben zorluklara rağmen psikiyatriye devam ettim

and found myself training in Britain in some of

ve kendimi İngiltere'nin en iyi hastanelerinden birinde

the best hospitals in this country. I was very privileged.

eğitim alırken buldum. Kendimi çok seçkin hissediyordum.

I worked in a team of incredibly talented, compassionate,

İnanılmaz yetenekli, sevecen,

but most importantly, highly trained, specialized

ancak en önemlisi, iyi eğitimli akıl sağlığı uzmanlarının

mental health professionals.

olduğu bir takımda çalıştım.

Soon after my training, I found myself working

Eğitimimden kısa bir süre sonra,

first in Zimbabwe and then in India, and I was confronted

önce Zimbabve'de, sonra Hindistan'da çalıştım

by an altogether new reality.

ve yepyeni bir gerçekle karşılaştım.

This was a reality of a world in which there were almost no

Hiçbir akıl sağlığı uzmanının olmadığı

mental health professionals at all.

bir dünya gerçeğiydi bu.

In Zimbabwe, for example, there were just about

Mesela Zimbabve'de, yaklaşık bir düzine psikiyatrist vardı

a dozen psychiatrists, most of whom lived and worked

ve çoğu Harare'de yaşayıp çalışıyordu

in Harare city, leaving only a couple

ve kırsal kesimde yaşayan 9 milyon kişinin

to address the mental health care needs

akıl sağlığı sorunlarını çözmek için

of nine million people living in the countryside.

geriye sadece birkaç tanesi kalıyordu.

In India, I found the situation was not a lot better.

Hindistan'da da durumun daha iyi olmadığını gördüm.

To give you a perspective, if I had to translate

Size bir fikir vermesi açısından;

the proportion of psychiatrists in the population

İngiltere ile Hindistan arasında, psikiyatrist sayılarının

that one might see in Britain to India,

ülke nüfusuna oranı kıyaslanacak olursa,

one might expect roughly 150,000 psychiatrists in India.

Hindistan'da yaklaşık 150.000 psikiyatrist olması beklenir.

In reality, take a guess.

Fakat gerçekte... Tahmin edin.

The actual number is about 3,000,

Gerçek sayı ise yaklaşık 3000,

about two percent of that number.

yani beklenen sayının yaklaşık yüzde 2'si.

It became quickly apparent to me that I couldn't follow

Hemen farkettim ki; daha önce

the sorts of mental health care models that I had been trained in,

eğitim almış olduğum türde ve pahalı akıl sağlığı uzmanları

one that relied heavily on specialized, expensive

tarafından sağlanan, fazlaca güvendiğim

mental health professionals to provide mental health care

sağlık hizmetlerini Hindistan ve Zimbabve gibi

in countries like India and Zimbabwe.

ülkelerde uygulamam mümkün değil.

I had to think out of the box about some other model

Yepyeni bir hizmet modeli geliştirmek

of care.

zorundaydım.

It was then that I came across these books,

Daha sonra bu kitaplara rastladım

and in these books I discovered the idea of task shifting

ve bu kitaplarda evrensel sağlıkta görev değişimi

in global health.

fikrini keşfettim.

The idea is actually quite simple. The idea is,

Fikir aslında çok basit. Sağlık hizmeti uzmanlarınız

when you're short of specialized health care professionals,

sayıca az ise, toplumda uygun kim varsa

use whoever is available in the community,

onu kullanın, belirli bir yelpazede sağlık

train them to provide a range of health care interventions,

müdahalelerinde bulunmaları için onları eğitin.

and in these books I read inspiring examples,

Ayrıca bu kitaplarda ilham verici örnekler de vardı;

for example of how ordinary people had been trained

mesela, sıradan insanların eğitimle, gayet etkin biçimde,

to deliver babies,

doğum eylemini gerçekleştirmesi,

diagnose and treat early pneumonia, to great effect.

erken dönem zatürrenin tanısını koyup tedavi etmesi gibi.

And it struck me that if you could train ordinary people

Böyle karmaşık sağlık müdahaleleri sıradan insanlara

to deliver such complex health care interventions,

öğretilebiliyorsa, akıl sağlığı hizmetleri için de

then perhaps they could also do the same

aynısının yapılabilirliğine dair

with mental health care.

bende bir kıvılcım oluştu.

Well today, I'm very pleased to report to you

Bugün, akıl sağlığı hizmetlerinde görev değişimi

that there have been many experiments in task shifting

konusunda, son 10 yılda, gelişmekte olan dünyanın

in mental health care across the developing world

birçok yerinde birçok deneyin yapılmakta olduğunu

over the past decade, and I want to share with you

söylemekten dolayı çok mutluyum ve

the findings of three particular such experiments,

her üçü de zihinsel hastalıkların en yaygını olan

all three of which focused on depression,

depresyon odaklı 3 deneyin

the most common of all mental illnesses.

sonuçlarını sizlerle paylaşmak istiyorum.

In rural Uganda, Paul Bolton and his colleagues,

Uganda'nın kırsal kesimlerinde Paul Bolton ve arkadaşları

using villagers, demonstrated that they could deliver

köylüleri kullanarak, depresyon için kişiler arası

interpersonal psychotherapy for depression

psikoterapi uygulayabileceklerini ispatladılar

and, using a randomized control design,

ve rastgele kontrol metodu kullanarak,

showed that 90 percent of the people receiving

kontrol grubuna ait köylerdeki yaklaşık yüzde 40'lık

this intervention recovered as compared

iyileşme oranına kıyasla, bu uygulamanın

to roughly 40 percent in the comparison villages.

yapıldığı köylerde iyileşme oranını yüzde 90 olarak buldular.

Similarly, using a randomized control trial in rural Pakistan,

Benzer şekilde Pakistan'ın kırsal kesimlerinde rastgele kontrol çalışmasında,

Atif Rahman and his colleagues showed

Atıf Rahman ve arkadaşları

that lady health visitors, who are community maternal

Pakistan sağlık hizmetleri sisteminde anne sağlığı

health workers in Pakistan's health care system,

hizmetlerinde çalışan kadın ziyaretçilerin,

could deliver cognitive behavior therapy for mothers

depresyondaki annelere bilişsel davranış terapisi

who were depressed, again showing dramatic differences

verebildiğini ve iyileşme oranlarında ciddi farklılıklar

in the recovery rates. Roughly 75 percent of mothers

sağladığını gösterdi. Karşılaştırma grubuna ait köylerdeki

recovered as compared to about 45 percent

yüzde 45'lik iyileşme oranına karşılık

in the comparison villages.

yüzde 75'lik bir iyileşme oranı yakaladılar.

And in my own trial in Goa, in India, we again showed

Hindistan'da, Goa'daki kendi çalışmamda,

that lay counselors drawn from local communities

yöresel toplumlardan seçilen eğitimsiz rehberlerin,

could be trained to deliver psychosocial interventions

depresyon ve anksiyeteye yönelik psikososyal müdahalelerde

for depression, anxiety, leading to 70 percent

bulunmak üzere eğitim alarak, gerçek sağlık merkezlerindeki

recovery rates as compared to 50 percent

yüzde 50'lik iyileşme oranına kıyasla,

in the comparison primary health centers.

yüzde 70'e varan bir iyileşme oranı yakalayabildiğini gösterdik.

Now, if I had to draw together all these different

Görev değişimi ile ilgili tüm bu deneyleri

experiments in task shifting, and there have of course

bir araya getirecek olursam, ki birçok farklı deneyler bulunmakta,

been many other examples, and try and identify

ve başarılı bir görev değişimi operasyonunun

what are the key lessons we can learn that makes

öğrenebileceğimiz kilit noktalarını

for a successful task shifting operation,

tanımlayacak olursam;

I have coined this particular acronym, SUNDAR.

şu özel kısaltmayı ürettiğimi söyleyebilirim; SUNDAR.

What SUNDAR stands for, in Hindi, is "attractive."

SUNDAR Hintçe'de "cazibeli" demek.

It seems to me that there are five key lessons

Etkin bir görev değişimi için

that I've shown on this slide that are critically important

bu yansıda anlattığım 5 kilit noktanın

for effective task shifting.

kritik önemi olduğunu düşünüyorum.

The first is that we need to simplify the message

Birincisi, kullandığımız dili basitleştirmeliyiz (S)

that we're using, stripping away all the jargon

ve tıbbın kendi ürettiği

that medicine has invented around itself.

jargondan arındırmalıyız.

We need to unpack complex health care interventions

Karmaşık sağlık hizmeti müdahalelerini

into smaller components that can be more easily

küçük parçalara bölerek (UN), az eğitimlilerce

transferred to less-trained individuals.

daha kolay anlaşılır hale getirmeliyiz.

We need to deliver health care, not in large institutions,

Sağlık hizmeti dağıtmalıyız (D), fakat büyük kuruluşlarla değil,

but close to people's homes, and we need to deliver

insanların evlerine yakın olarak, ayrıca

health care using whoever is available and affordable

bölgesel toplumlarda uygun ve ekonomik (A) olarak

in our local communities.

kim varsa kullanmalıyız.

And importantly, we need to reallocate the few specialists

Bİr önemli nokta da; birkaç uzmanı,

who are available to perform roles

beceri kazandırma ve denetim amacıyla

such as capacity-building and supervision.

görevlendirmeliyiz. (R)

Now for me, task shifting is an idea

Bence görev değişimi gerçekten

with truly global significance,

evrensel bir öneme sahip bir fikir,

because even though it has arisen out of the

çünkü her ne kadar gelişmekte olan ülkelerdeki

situation of the lack of resources that you find

kaynak eksikliği sebebiyle türemiş olsa da,

in developing countries, I think it has a lot of significance

bence daha iyi kaynakları olan ülkeler için de

for better-resourced countries as well. Why is that?

önemi oldukça fazla. Neden mi?

Well, in part, because health care in the developed world,

Çünkü gelişmiş dünyadaki sağlık hizmeti,

the health care costs in the [developed] world,

[gelişmiş] dünyadaki sağlık harcamaları,

are rapidly spiraling out of control, and a huge chunk

çığ gibi artıyor ve bu harcamaların

of those costs are human resource costs.

büyük bir kısmı insan kaynaklarına ait.

But equally important is because health care has become

Aynı önemdeki diğer bir sebep de

so incredibly professionalized that it's become very remote

sağlık hizmetleri o kadar profesyonelleşti ki

and removed from local communities.

artık yerel olmaktan çıkıp ulaşılması zor bir hal aldı.

For me, what's truly sundar about the idea of task shifting,

Bence görev değişimi fikrinin asıl "cazibe"si,

though, isn't that it simply makes health care

sağlık hizmetini daha kolay ulaşılabilir

more accessible and affordable but that

ve ekonomik hale getirmesinden ziyade,

it is also fundamentally empowering.

esas olarak yetki verici de olmasıdır.

It empowers ordinary people to be more effective

Sıradan insanlara, toplumlarındaki diğer kişilere

in caring for the health of others in their community,

daha etkin sağlık hizmeti vermek için yetki verir,

and in doing so, to become better guardians

böylece, kendi sağlıklarını da daha iyi

of their own health. Indeed, for me, task shifting

koruyabilirler. Bence görev değişimi

is the ultimate example of the democratization

tıbbi bilginin, böylece tıbbi gücün

of medical knowledge, and therefore, medical power.

demokratikleşmesinin en uç örneğidir.

Just over 30 years ago, the nations of the world assembled

30 yılı aşkın bir süre önce, dünyadaki uluslar bu simgeleşmiş

at Alma-Ata and made this iconic declaration.

bildiriyi yayımlamak üzere Almatı'da toplandılar.

Well, I think all of you can guess

Hepiniz tahmin ediyorsunuzdur ki;

that 12 years on, we're still nowhere near that goal.

12 yıl geçti, bu amacın yakınına bile yaklaşamadık.

Still, today, armed with that knowledge

Yine de bugün, toplumda bu bilgiyle

that ordinary people in the community

kuşanmış sıradan insanlar

can be trained and, with sufficient supervision and support,

yeterli denetim ve destek ile eğitilebilir ve

can deliver a range of health care interventions effectively,

etkin biçimde belli başlı sağlık müdahalelerinde bulunabilir

perhaps that promise is within reach now.

ki, muhtemelen o zaman bu vaade ulaşılabilir.

Indeed, to implement the slogan of Health for All,

Doğrusu Herkes İçin Sağlık sloganını yerine getirmek için

we will need to involve all

bu özel yolculuğa

in that particular journey,

hepimiz çıkmalıyız

and in the case of mental health, in particular we would

ve özellikle akıl sağlığı konusunda

need to involve people who are affected by mental illness

zihinsel hastalığı olanları ve onlara bakan

and their caregivers.

kimseleri müdahil etmeliyiz.

It is for this reason that, some years ago,

Bu yüzden, birkaç yıl önce,

the Movement for Global Mental Health was founded

Evrensel Akıl Sağlığı Hareketi; ben ve

as a sort of a virtual platform upon which professionals

benim gibi profesyonellerle birlikte

like myself and people affected by mental illness

zihinsel hastalığı olan insanların

could stand together, shoulder-to-shoulder,

birlikte, omuz omuza durabileceği ve zihinsel hastaların

and advocate for the rights of people with mental illness

hayatlarını değiştirecek hizmeti alması ve

to receive the care that we know can transform their lives,

saygınlıklarıyla yaşayabilmesi için haklarını savunabileceği

and to live a life with dignity.

bir çeşit sanal platform olarak kuruldu.

And in closing, when you have a moment of peace or quiet

Son olarak, şu yoğun birkaç günde

in these very busy few days or perhaps afterwards,

sakin bir anınızda,

spare a thought for that person you thought about

veya sonrasında, az önce aklınıza gelen

who has a mental illness, or persons that you thought about

o zihinsel hastalığı olan kişiyi

who have mental illness,

veya kişileri düşünün

and dare to care for them. Thank you. (Applause)

ve onlarla ilgilenme cüretinde bulunun. Teşekkürler.

(Applause)

(alkışlar)