Jack Horner: Shape-shifting dinosaurs

Jack Horner: Şekil Değiştiren Dinozorlar

Çeviri: Mehmet Emin Yildiz Gözden geçirme: Yasemin Bayraktar

Aramızda farklı nesillerden

Shall I ask for a show of hands or a clapping

olanlar varsa el kaldırabilir ya da

el çırpabilir mi?

of people in different generations?

I'm interested in how many are three to 12 years old.

3 ile 12 yaş arasında

kaç kişi var merak ediyorum.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Yok, ha!

None, huh?

(Laughter)

Tamam.

All right.

Dinozorlar hakkında konuşacağım.

I'm going to talk about dinosaurs.

Do you remember dinosaurs when you were that age?

Bu yaşlardayken dinozorları hatırlıyor musunuz?

(Applause)

(Alkışlar)

Dinosaurs are kind of funny, you know.

Dinozorlar eğlenceli yaratıklardır, bilirsiniz.

(Laughter)

(Kahkahalar)

We're going to kind of go in a different direction right now.

Şu an farklı bir noktaya doğru ilerliyoruz.

Umarım hepiniz bunu farketmişsinizdir.

I hope you all realize that.

So I'll just give you my message up front:

Size baştan mesajımı vereyim:

Yok olmamaya çalışın.

Try not to go extinct.

(Kahkahalar)

(Laughter)

That's it.

İşte bu.

(Laughter)

(Kahkahalar)

İnsanlar bana çok soru sorarlar.

People ask me a lot --

Aslında en çok aldığım sorulardan biri şudur:

in fact, one of the most asked questions I get

is, why do children like dinosaurs so much?

"Neden çocuklar dinozorları bu kadar severler?"

What's the fascination?

Bu cazibe nereden geliyor?

And I usually just say,

Ben de genelde şöyle cevaplarım:

"Well, dinosaurs were big,

"Çünkü dinozorlar büyükler,

farklılar ve şu anda yoklar."

different and gone."

Hepsinin soyu tükendi.

They're all gone.

Well that's not true,

Bu doğru değil tabi,

but we'll get to the goose in a minute.

ama bir dakikalığına öyle sayacağız.

Evet, ana fikir böyledir:

So that's sort of the theme:

big, different and gone.

Büyükler, farklılar ve şu anda yoklar.

The title of my talk:

Konuşmamın başlığı,

Shape-shifting Dinosaurs:

Şekil Değiştiren Dinozorlar:

The cause of a premature extinction.

Erken Yok Oluşun Sebebi.

Şimdi, dinozorları hatırladığımızı varsayıyorum.

Now I assume that we remember dinosaurs.

Farklı farklı birçok şekilleri var.

And there's lots of different shapes.

Farklı çeşitleri var.

Lots of different kinds.

A long time ago,

Uzun zaman önce,

back in the early 1900s, museums were out looking for dinosaurs.

1900'lü yılların başlarında,

müzeler dinozorların peşine düşmüştü.

Sahaya çıkıp onları topladılar.

They went out and gathered them up.

And this is an interesting story.

Ve şu çok ilginçtir:

Her müze diğer müzelerin sahip olduklarından

Every museum wanted a little bigger or better one than anybody else had.

daha büyük ve daha iyi bir dinozora sahip olmak istiyordu.

So if the museum in Toronto went out and collected a Tyrannosaur, a big one,

Eğer Toronto'da bir müze büyük bir

Tyrannosaur'a sahipse

Ottawa'da bir başka müze daha büyük

then the museum in Ottawa wanted a bigger one, and a better one.

ve daha iyisini istiyordu.

Ve bu bütün müzelerde yaşandı.

And that happened for all museums.

So everyone was out looking for all these bigger and better dinosaurs.

Herkes daha büyük ve iyi durumda

dinozorları araştırıyordu.

Bu 1900'lü yılların başlarında böyleydi.

And this was in the early 1900s.

By about 1970,

1970'lerde

bazı bilim adamları oturdu

some scientists were sitting around and they thought, "What in the world --

şöyle düşündü: "Bu da ne böyle?

Look at these dinosaurs, they're all big.

Şu dinozorlara bakın.

Hepsi de kocaman.

Peki ufak olanlar nerede?"

Where are all the little ones?"

(Laughter)

And they thought about it and they even wrote papers about it:

Bu konu hakkında düşündüler

hatta bazı makaleler bile kaleme aldılar:

"Where are the little dinosaurs?"

"Küçük dinozorlar nerede?"

(Laughter)

(Kahkahalar)

Evet, müzeye gidin de görün,

Well, go to a museum, you'll see,

see how many baby dinosaurs there are.

bakın bakalım kaç tane bebek dinozor göreceksiniz.

People assumed -- and this was actually a problem --

İnsanlar şunu zannettiler -- ki aslında bu bir problemdi --

people assumed that if they had little dinosaurs,

İnsanlar zannettiler ki

eğer küçük bir dinozora

ya da genç bir dinozora sahip olsalardı

if they had juvenile dinosaurs, they'd be easy to identify.

onun kimliğini kolaylıkla saptayabilirlerdi.

You'd have a big dinosaur and a littler dinosaur.

Büyük bir dinozorunuz ve

daha küçük bir dinozorunuz olurdu.

(Laughter)

Ama bütün dinozorları büyüktü.

But all they had were big dinosaurs.

Bu birkaç şeyden kaynaklandı.

And it comes down to a couple of things.

First off, scientists have egos,

İlk olarak, bilim adamlarının egoları vardır,

ve onlar dinozorlara isim vermeyi severler.

and scientists like to name dinosaurs.

They like to name anything.

Gerçi her şeye isim vermeyi severler.

Everybody likes to have their own animal that they named.

Herkes bir hayvan sahibi olmayı ve ona isim vermeyi sever.

(Kahkahalar)

(Laughter)

Ne zaman farklı görünen ufak bir şey bulduysalar

And so every time they found something that looked a little different,

ona farklı bir isim verdiler.

they named it something different.

And what happened, of course,

Sonuçta ne oldu?

is we ended up with a whole bunch of different dinosaurs.

Kendimizi bir yığın dinozorun içinde bulduk.

In 1975,

1975 yılında

birinin kafasında bir ampül yandı.

a light went on in somebody's head.

Pennsylvania Üniversitesi'nden

Dr. Peter Dodson at the University of Pennsylvania

Dr. Peter Dodson

dinozorların, sürüngenlerin değil

actually realized that dinosaurs grew kind of like birds do,

kuşların büyüme süreçlerini

takip ettiklerini

which is different than the way reptiles grow.

farkederek

farklı bir yorum getirdi.

And in fact,

Bunun için

he used the cassowary as an example.

Cassowary'yi örnek göstermişti.

And it's kind of cool -- if you look at the cassowary,

Gerçekten de Cassowary'ye ya da kafasında boynuz olan

or any of the birds that have crests on their heads,

herhangi bir kuşa baktığınızda,

they grow to about 80 percent adult size before the crest starts to grow.

ibiğin büyümeye başlamasından önce

bu tip canlıların

yetişkin boyutunun yüzde 80'ine kadar büyüdüklerini görebilirsiniz.

Şimdi bunun hakkında düşünelim.

Now think about that.

They're basically retaining their juvenile characteristics

Bu tip kuşlar, yetişkinlik öncesi karakterlerini

very late in what we call ontogeny.

bizim ifademizle ontogenilerini oldukça geç bir zamana kadar tutuyorlar.

So allometric cranial ontogeny is relative skull growth.

Allometrik kafatası ontogenisi

göreceli baş iskeleti büyümesidir.

So you can see that if you actually found one that was 80 percent grown

Eğer yüzde 80 oranında

olgunlaşmış bir cassowary

bulsaydınız, bu hayvanın

and you didn't know that it was going to grow up to a cassowary,

ileride cassowary olabileceğini bilemezdiniz

aksine bu ikisinin farklı hayvanlar olduğunu düşünürdünüz.

you would think they were two different animals.

So this was a problem,

Bu bir problemdi,

and Peter Dodson pointed this out using some duck-billed dinosaurs

ve Peter Dodson bu problemi

ördek gagalı dinozorları kullanarak

çözdü ve adına da Hypacrosaurus dedi.

then called Hypacrosaurus.

And he showed that if you were to take a baby and an adult

Ve şunu gösterdi:

Eğer bir bebek ve yetişkin kafatasını ele alırsanız

and make an average of what it should look like,

ve bunların lineer bir büyüme sürecini takip ettiğini düşünürseniz

o zaman bu iki kafatasının ortalaması

if it grew in sort of a linear fashion,

yaklaşık olarak

it would have a crest about half the size of the adult.

yetişkin olanın yarısı kadar olmalıydı.

But the actual subadult at 65 percent had no crest at all.

Fakat gerçekte yüzde 65

yetişkinlikte olanlarda bile

bir boynuz yapısı yoktu.

So this was interesting.

İlginç bir durumdu.

So this is where people went astray again.

Bu, insanların

tekrar yanlış yola saptığı yerdi.

I mean, if they'd have just taken that,

Şunu kastediyorum: Eğer insanlar

Peter Dodson'ın çalışmasını dikkate alsalardı ve onunla yol alsalardı

taken Peter Dodson's work, and gone on with that,

şu an sahip olduğumuzdan

then we would have a lot less dinosaurs than we have.

daha az dinozora sahip olurduk.

But scientists have egos; they like to name things.

Ne var ki bilim adamlarının egoları vardır;

ve onlar bir şeylere isim vermeyi severler.

And so they went on naming dinosaurs because they were different.

Tabi dinozorlara isim vermeye devam ettiler

çünkü onları farklı görmüşlerdi.

Now we have a way of actually testing

Şu anda bir dinozorun

ya da herhangi bir hayvanın

to see whether a dinosaur, or any animal, is a young one or an older one.

genç ya da daha yaşlı olup olmadığını test etme imkanımız var.

And that's by actually cutting into their bones.

Ve bu açıkçası onların kemiklerini keserek yapılıyor.

Fakat dinozorların kemiklerini kesmek

But cutting into the bones of a dinosaur is hard to do, as you can imagine,

sizin de anlayacağınız üzere oldukça zor

because in museums, bones are precious.

çünkü müzeler için

kemikler oldukça kıymetli parçalar.

Müzeye gidin görün ne kadar itina gösterdiklerine şahit olacaksınız.

You go into a museum, and they take really good care of them.

They put them in foam, little containers.

Kemikleri küçük kutuların içinde köpüklerle destekleyerek saklıyorlar.

Çok özen gösteriyorlar.

They're very well taken care of.

Oraya gidip kemikleri biçerek

They don't like it if you come in and want to saw them open and look inside.

içine bakmak istediğinizde bundan hoşlanmıyorlar.

(Kahkahalar)

(Laughter)

So they don't normally let you do that.

Normalde onlar bunu yapmanıza izin vermezler.

(Laughter)

Fakat benim bir müzem var

But I have a museum and I collect dinosaurs

ve orada bir dinozor koleksiyonum var

o halde ben de benimkileri kesebilirim.

and I can saw mine open.

Ben de bunu yaptım.

So that's what I do.

(Alkışlar)

(Applause)

Eğer küçük bir dinozorun kemiğinin kesitine bakarsanız

So if you cut open a little dinosaur,

it's very spongy inside, like A.

Şekil-A'da gösterilen süngerimsi bir yapıyla karşılaşırsınız.

Eğer daha yaşlı bir dinozorunkine bakarsanız

And if you cut into an older dinosaur, it's very massive.

Daha yoğun bir dokuya sahip olduğunu görürsünüz.

You can tell it's mature bone.

Bunun olgun bir kemik yapısı olduğunu söyleyebilirsiniz.

Yani bu ikisini ayırd etmek oldukça kolay.

So it's real easy to tell them apart.

So what I want to do is show you these.

Şimdi sizlere

şunları göstermek istiyorum.

In North America in the northern plains of the United States

Kuzey Amerika'da, ABD'nin kuzeydeki ovalarında,

and the southern plains of Alberta and Saskatchewan,

Alberta ve Saskatchewan vilayetlerinin güneydeki ovalarında

there's this unit of rock called the Hell Creek Formation

Cehennem Deresi Oluşumu adı verilen

ve yeryüzünde yaşamış son dinozorları barındıran kayalar var.

that produces the last dinosaurs that lived on Earth.

Ve bunlardan 12 tanesi

And there are 12 of them that everyone recognizes --

herkesin tanıdığı --

I mean the 12 primary dinosaurs that went extinct.

yok olmuş 12 temel

dinozoru kastediyorum.

And so we will evaluate them.

Biz bunları değerlendireceğiz.

Bu benim yapmakta olduğum şey.

And that's sort of what I've been doing.

Öğrencilerim ve personelimle

So my students, my staff, we've been cutting them open.

bunları kesip içlerine bakıyoruz.

Tahmin edeceğiniz üzere

Now as you can imagine, cutting open a leg bone is one thing,

bir bacak kemiğine kesik açmak kolay

but when you go to a museum

fakat bir müzeye gidip

"Dinozorunuzun kemiğine bir kesik açsam

and say, "You don't mind if I cut open your dinosaur's skull, do you?"

sorun olur mu?" diye sorsanız

they say, "Go away."

size "Git buradan!" derler.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Evet burada bahsettiğim 12 dinozor var.

So here are 12 dinosaurs.

And we want to look at these three first.

Şu üç dizonora baktığımızda

bunların Pachycephalosaurs diye isimlendirilen dinozorlar olduklarını görüyoruz.

So these are dinosaurs that are called Pachycephalosaurus.

Herkes bu üç

And everybody knows that these three animals are related.

hayvanın arasında bir ilişki olduğunu bilir.

Varsayım, bunların

And the assumption is that they're related like cousins or whatever.

kuzen şeklinde ya da bir başka şekilde

bir ilişkisi olduğunu düşünmek yönündedir.

But no one ever considered that they might be more closely related.

Fakat hemen hiç kimse

bunların daha yakın ilişkili olabileceğini düşünmedi.

Başka bir ifadeyle,

In other words,

people looked at them and they saw the differences.

insanlar bunlara baktılar ve farklılıklarını gördüler.

And you all know that if you are going to determine

Hepinizin bildiği gibi

eğer kız kardeşiniz ya da erkek kardeşinizle

whether you're related to your brother or your sister,

olan akrabalık ilişkinizi belirleyecekseniz

farklılıklara bakarak bunu yapamazsınız.

you can't do it by looking at differences.

You can only determine relatedness by looking for similarities.

Aradaki ilişkiyi sadece

benzerliklere bakarak belirleyebilirsiniz.

So people were looking at these

Fakat insanlar bunlara bakıyor

and they were talking about how different they are.

ve ne kadar da farklı olduklarından bahsediyorlardı.

Pachycephalosaurus has a big, thick dome on its head,

Pachycephalosaurus büyük, kalın küremsi bir kafatasına sahip

ve kafasının arka kısmında küçük çıkıntılar var

and it's got some little bumps on the back of its head,

ön tarafında, burun civarında ise bir grup budaklı yapılar var.

and it's got a bunch of gnarly things on the end of its nose.

Bir diğer dinozor Stygimoloch,

And then Stygimoloch, another dinosaur from the same age, lived at the same time,

aynı yaşta ve aynı zamanda yaşamış

has spikes sticking out the back of its head.

kafasından geriye doğru uzanan sivri yapılar var

ufak küremsi bir kafatası

It's got a little, tiny dome,

ve yine burun kısmında budaklı yapılar mevcut.

and it's got a bunch of gnarly stuff on its nose.

And then there's this thing called Dracorex hogwartsia.

Bu üçüncüsü de Dracorex adı verilen dinozor.

Hogwart'ın Gözleri.

Tahmin edin bu isim nereden geliyor? Dragon.(İngilizcede Ejderha anlamına gelir)

Guess where that came from?

Dragon.

Evet bu da bir dinozor

So here's a dinosaur that has spikes sticking out of its head,

kafasından geriye uzanan sivri yapılara sahip, küremsi kafatası yok

no dome and gnarly stuff on its nose.

ve burun kısmında budaklı yapılar var.

Nobody noticed the gnarly stuff sort of looked alike.

Hiç kimse burun kısmındaki budaklı yapıların benzerliğini farketmemişti.

Fakat bu üçüne baktılar ve şöyle dediler:

But they did look at these three

and they said, "These are three different dinosaurs,

"Bunlar üç farklı dinozor,

ve muhtemelen en ilkel olanları da Dracorex.

and Dracorex is probably the most primitive of them.

Şu diğeri de şundan daha ilkel.

And the other one is more primitive than the other."

Onlar bu üçünü

It's unclear to me how they actually sorted these three of them out.

nasıl sınıflandırdılar anlayamıyorum.

But if you line them up,

Ama bunları sıralarsanız

if you just take those three skulls and just line them up,

bu üç kafatasını yanyana koyar

they line up like this.

ve böyle kıyaslarsanız.

Dracorex is the littlest one,

Dracorex en küçükleri,

Stygimoloch is the middle-size one,

Stygimoloch ortanca olanları,

Pachycephalosaurus ise en büyükleri.

Pachycephalosaurus is the largest one.

And one would think, that should give me a clue.

Bu tablonun bana

bir ipucu vermesi gerektiği düşünülür.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But it didn't give them a clue.

Fakat bu onlara bir ipucu vermedi.

(Laughter)

Because, well we know why.

Çünkü... Bunun nedenini biliyoruz.

Scientists like to name things.

Bilim adamları bir şeylere isim vermeyi severler.

Evet, eğer Dracorex'e

So if we cut open Dracorex --

bir kesik açıp bakarsak --

I cut open our Dracorex --

Ben bizim Dracorex'e açtım --

and look, it was spongy inside, really spongy inside.

ve baktım ve süngerimsi

gerçekten süngerimsi bir iç yapısı olduğunu gördüm.--

I mean, it is a juvenile and it's growing really fast.

Bu elimizdeki kemiğin genç olduğu anlamına geliyor,

bunlar gerçekten hızlı büyürler.

İleride daha büyük olacağını düşünebiliriz.

So it is going to get bigger.

Stygimoloch üzerinde bir kesik açarsanız

If you cut open Stygimoloch, it is doing the same thing.

aşağı yukarı aynı şeyi görürsünüz.

The dome, that little dome, is growing really fast.

Küremsi küçük kafatasının

hızla büyüdüğünü anlıyoruz.

It's inflating very fast.

Çok hızlı bir şekilde şişiyor.

What's interesting is the spike on the back of the Dracorex

İlginç olan bir diğer şey de Dracorex'in kafasının

arka kısmındaki sivri yapıların da hızla büyümesi.

was growing very fast as well.

Stygimoloch'un kafasının arkasındaki sivrilikler

The spikes on the back of the Stygimoloch are actually resorbing,

erimeye başlıyor

which means they're getting smaller as that dome is getting bigger.

yani küremsi şişlik büyürken

kafanın gerisindeki sivrilikler küçülüyor.

And if we look at Pachycephalosaurus,

Pachycephalosaurus'a baktığımızda,

Pachycephalosaurus has a solid dome

Pachycephalosaurus üst tarafta katı bir küremsi yapıya sahip

and its little bumps on the back of its head were also resorbing.

ve kafasının arkasındaki çıkıntılar

iyice küçülmüş.

So just with these three dinosaurs,

Şimdi bu üç dinozoru inceleyerek

siz -- bir bilim adamı olarak --

as a scientist, we can easily hypothesize

kolaylıkla şu hipotezi oluşturabilirsiniz:

that it is just a growth series of the same animal.

Bu tablo sadece aynı hayvanın

gelişim serisini ifade ediyor.

Şu anlama da geliyor

Which of course means

Stygimoloch ve Dracorex

that Stygimoloch and Dracorex are extinct.

artık yok.

(Laughter)

(Kahkahalar)

OK.

Evet.

(Laughter)

Ayrıca şu anlama da geliyor:

Which of course means we have 10 primary dinosaurs to deal with.

Geriye 10 temel dinozorumuz kaldı.

So a colleague of mine at Berkeley -- he and I were looking at Triceratops.

Berkley'de bir meslektaşım ve ben

Triceratops'a bakıyorduk.

And before the year 2000 --

Hatırladığım kadarıyla

now remember, Triceratops was first found in the 1800s --

2000'den önceydi.

Triceratops ilk olarak 1800'lerde bulundu.

before 2000, no one had ever seen a juvenile Triceratops.

Fakat 2000 yılından önce

hiç kimse genç bir Triceratops görmemişti.

There's a Triceratops in every museum in the world,

Dünya'nın pek çok yerindeki müzelerdeTriceratops vardı,

fakat hiç kimsede genç bir Triceratops yoktu.

but no one had ever collected a juvenile.

Nedenini biliyoruz, değil mi?

And we know why, right?

Çünkü herkes büyük olanı ister.

Because everybody wants to have a big one.

Herkeste büyük olanlar vardı.

So everyone had a big one.

Biz de çıktık ve birkaç şey topladık

So we went out and collected a whole bunch of stuff

ve birkaç küçük dinozor iskeleti bulduk.

and we found a whole bunch of little ones.

Onlar her yerdeler.

They're everywhere, they're all over the place.

So we have a whole bunch of them at our museum.

Onlardan bizim müzede çok sayıda var.

(Kahkahalar)

(Laughter)

And everybody says it's because I have a little museum.

Herkes bunu benim müzemin küçük olmasına bağlıyor.

Küçük bir müzen varsa, küçük dinozorların vardır.

When you have a little museum, you have little dinosaurs.

(Kahkahalar)

(Laughter)

Triceratops'a bakarsanız,

If you look at the Triceratops,

you can see it's changing, it's shape-shifting.

farklılaştığını, şekil değiştirdiğini görebilirsiniz.

Genç bireyler büyürken

As the juveniles are growing up, their horns actually curve backwards.

boynuzları geriye doğru kıvrılır.

Daha da yaşlandıklarında

And then as they get older, the horns grow forward.

boynuz ileri doğru büyür.

Bu oldukça hoştur.

And that's pretty cool.

If you look along the edge of the frill,

Kafasındaki fırfırlar boyunca bakarsanız

they have these little triangular bones that actually grow big as triangles

üçgen şeklinde küçük kemikler görürsünüz

bunlar üçgen olarak büyürler

ve yetişkinlerde fırfırın üzerine yayılırlar.

and then they flatten against the frill

pretty much like the spikes do on the Pachycephalosaurs.

Tıpkı Pachycephalosaurs'un kafasından geriye

uzanan sivri çıkıntılar gibi.

And then, because the juveniles are in my collection,

Genç bireyler benim koleksiyonumda olduğu için

I cut them open ...

onlara kesik açtım

(Laughter)

ve içlerine baktım.

and look inside.

And the little one is really spongy.

Küçük olan oldukça süngerimsiydi.

And the middle-size one is really spongy.

Orta boyuttaki de süngerimsi iç yapıya sahipti.

But what was interesting was the adult Triceratops was also spongy.

Ama ilginç olan şu ki

yetişkin Triceratops da aynı şekilde süngerimsi iç yapıya sahipti.

And this is a skull that is two meters long.

Bu kafatası iki metre uzunluğundaydı.

Büyük bir kafatasıydı.

It's a big skull.

Bu formda olan

But there's another dinosaur that is found in this formation

bir başka dinozor daha var,

that looks like a Triceratops, except it's bigger,

daha büyük olması dışında Triceratops'a benziyor

Torosaurus olarak adlandırılmış.

and it's called Torosaurus.

Torosaurus'a kesik açtığımızda

And Torosaurus, when we cut into it, has mature bone.

olgun bir kemik yapısı görürüz.

But it's got these big holes in its shield.

Fakat kalkanında şu büyük delikleri vardır.

And everybody says,

Herkes şöyle dedi: "Triceratops ve Torosaurus'un

"A Triceratops and a Torosaurus can't possibly be the same animal

aynı hayvan olması mümkün değildir,

because one of them's bigger than the other one."

çünkü biri diğerinden daha büyük."

(Kahkahalar)

(Laughter)

"And it has holes in its frill."

"Ve fırfırlarının altında delikleri var."

Ben de şöyle dedim: "Peki, elimizde genç bir Torosaurus var mı?"

And I said, "Well do we have any juvenile Torosauruses?"

Onlar da: "Hayır yok,

And they said, "Well, no, but it has holes in its frill."

ama kafasında delikler var." dediler.

So one of my graduate students, John Scannella,

Benim mezun öğrencilerimden birisi, John Scanella,

bütün koleksiyonumuzu gözden geçirdi

looked through our whole collection

and he actually discovered that the hole starting to form in Triceratops

ve kalkandaki deliklerin

Triceratops'ta başladığını

ve Torosaurus'da görünür bir hal

aldığını keşfetti.

and, of course it's open, in Torosaurus --

Triceratops ve Torosaurus

so he found the transitional ones between Triceratops and Torosaurus,

arasında bir ara form

bularak bunu başardı.

which was pretty cool.

So now we know that Torosaurus is actually a grown-up Triceratops.

Şimdi şunu biliyoruz:

Torosaurus, Triceratops'un

yetişkin halidir.

Dinozorlara isim verdiğimiz zaman

Now when we name dinosaurs,

ya da herhangi bir şeye isim verdiğimiz zaman

when we name anything, the original name gets to stick

orjinal isim bayrağı diker,

and the second name is thrown out.

ikinci isim kapı dışarı edilir.

Torosaurus ismi artık yok.

So Torosaurus is extinct.

Triceratops ile ilgili haberleri duymuşsunuzdur,

Triceratops, if you've heard the news, a lot of the newscasters got it all wrong.

pek çok haber programı bu konuda yanlış bilgi verdi.

They thought Torosaurus should be kept and Triceratops thrown out,

Torosaurus isminin kalması, Triceratops'un kaldırılması gerektiğini düşündüler,

fakat malesef bu olmayacak.

but that's not going to happen.

(Laughter)

(Kahkahalar)

All right, so we can do this with a bunch of dinosaurs.

Evet, biz aynı mantığı diğer dinozorlara da uygulayabiliriz.

I mean, here's Edmontosaurus

Mesela burada bir Edmontosaurus

and Anatotitan.

ve Anatotitan örneği var.

Anatotitan: giant duck.

Anatotitan: Dev ördek

It's a giant duck-bill dinosaur.

Bu bir dev ördek gagalı dinozor.

Bir başka detay.

Here's another one.

So we look at the bone histology.

Kemik dokusuna bakalım.

Kemik dokusu bize

The bone histology tells us that Edmontosaurus is a juvenile,

Edmontosaurus'un genç bir birey olduğunu

veya en azından yetişkin öncesi bir birey olduğunu

or at least a subadult,

and the other one is an adult, and we have an ontogeny.

diğerinin de yetişkin birey olduğunu söylüyor.

Yani bir ontogenimiz var.

Dolayısıyla Anatotian ismini bırakıyoruz.

And we get rid of Anatotitan.

Bunu yapmaya devam edebiliriz.

So we can just keep doing this.

And the last one is T. Rex.

Ve sonuncusu

T-Rex.

So there's these two dinosaurs, T. Rex and Nanotyrannus.

Elimizde iki dinozor var:

T-Rex ve Nanotyrannus.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Sizi meraklandırdı değil mi?

Again, it makes you wonder.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Fakat onların iyi bir sorusu vardı.

But they had a good question.

Bu iki dinozora bakıyor

They were looking at them and they said, "One's got 17 teeth,

ve şöyle diyorlardı: "Biri 17 dişe sahip, diğer en büyük olansa 12 dişe sahip,

and the biggest one's got 12 teeth.

bu hiç mantıklı değil

And that doesn't make any sense at all,

çünkü yaşlandıkça

because we don't know of any dinosaurs that gain teeth as they get older.

dişleri uzayan bir dinozor bilmiyoruz.

So it must be true --

Demek bunlar

birbirinden farklı."

they must be different."

So we cut into them.

Biz de bunlara keserek baktık.

Emin olabilirsiniz,

And sure enough, Nanotyrannus has juvenile bone

Nanotyrannus genç kemik yapısına sahip,

and the bigger one has more mature bone.

büyük olansa daha olgun bir kemik yapısına sahip.

Hala büyüyebilirmiş gibi görünüyor.

It looks like it could still get bigger.

Bizim çalıştığımız Rockies müzesinde,

And at the Museum of the Rockies where we work,

benim dört tane T-Rex'im var,

I have four T. rexes, so I can cut a whole bunch of them.

yani bunları kesebilirim.

Aslında bunları kesmek zorunda değildim,

But I didn't have to cut any of them really,

because I just lined up their jaws

sadece bunların çenelerini sıralayarak

and it turned out the biggest one had 12 teeth

en büyük olanın 12 adet dişe

and the next smallest one had 13

bir küçüğünün 13 tane dişe

and the next smallest had 14.

bir ufağının 14 tane

ve tabi ki Nano'nun 17 adet dişe sahip olduğunu görebilirim.

And of course, Nano has 17.

Çıkıp diğer insanların koleksiyonuna baktık

And we just went out and looked at other people's collections

ve 15 dişe sahip bir çene daha bulduk.

and we found one that has sort of 15 teeth.

So again, real easy to say

Yine aynı sonuç;

that Tyrannosaurus ontogeny included Nanotyrannus,

Tyrannosaurus ontogenisi

Nanotyrannus'u kapsıyor,

and therefore we can take out another dinosaur.

ve bir dinozoru daha şutluyoruz.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Kretase çağının

So when it comes down to our end Cretaceous,

sonuna vardığımızda

we have seven left.

elimizde yedi dinozor kalmış oluyor.

Bu iyi bir sayı.

And that's a good number.

That's a good number to go extinct, I think.

Yok oluşa giden dinozor sayısı için iyi bir sayı bence.

Now as you can imagine,

Tahmin edebileceğiniz gibi

this is not very popular with fourth-graders.

bu sonuç bir dördüncü sınıf öğrencisi için pek popüler değil.

(Laughter)

Dördüncü sınıf öğrencileri dinozorlarını severler,

Fourth-graders love their dinosaurs, they memorize them.

ve onları ezberlerler.

Bu sonuç onları mutsuz ediyor.

And they're not happy with this.

(Kahkahalar)

(Laughter)

Teşekkürler

Thank you very much.

(Applause)

(Alkışlar)