Jack Horner: Shape-shifting dinosaurs

Jack Horner: Khủng long biến đổi hình dạng

Translator: Thuy Linh Dang Reviewer: Lien Hoang

Tôi muốn các bạn giơ tay

Shall I ask for a show of hands or a clapping

hoặc vỗ tay

để xem ai thuộc thế hệ nào nhé?

of people in different generations?

I'm interested in how many are three to 12 years old.

Tôi tò mò muốn biết bao nhiêu người

khoảng tầm từ 3 đến 12 tuổi.

(Laughter)

(Cười)

Không có à?

None, huh?

(Laughter)

Được rồi.

All right.

Tôi sẽ nói về khủng long.

I'm going to talk about dinosaurs.

Do you remember dinosaurs when you were that age?

Bạn có nhớ được tên khủng long khi các bạn ở tầm tuổi đó không?

(Applause)

(Vỗ tay)

Dinosaurs are kind of funny, you know.

Khủng long cũng khá buồn cười, bạn biết không.

(Laughter)

(Cười)

We're going to kind of go in a different direction right now.

Bây giờ chúng ta sẽ đi theo một chiều hướng khá là khác biệt.

Tôi hy vọng các bạn đều nhận ra điều đó.

I hope you all realize that.

So I'll just give you my message up front:

Thế nên tôi chỉ muốn gửi cho các bạn một thông điệp:

Cố đừng có bị tuyệt chủng đấy.

Try not to go extinct.

(Cười)

(Laughter)

That's it.

Thế thôi.

(Laughter)

(Cười)

Mọi người hỏi tôi rất nhiều --

People ask me a lot --

thực tế là, một trong những câu hỏi mà tôi hay nhận được nhất

in fact, one of the most asked questions I get

is, why do children like dinosaurs so much?

là, tại sao trẻ em lại thích khủng long đến thế?

What's the fascination?

Có gì mà thích thú đến vậy?

And I usually just say,

Và tôi thường chỉ nói,

"Well, dinosaurs were big,

"Ờ thì khủng long rất to,

khác biệt và đã biến mất."

different and gone."

Chúng biến mất hết rồi.

They're all gone.

Well that's not true,

Điều đó thì cũng đúng,

but we'll get to the goose in a minute.

nhưng ngay bây giờ chúng ta sẽ đi vào vấn đề chính.

Rồi, chủ đề đại khái sẽ là:

So that's sort of the theme:

big, different and gone.

to, khác biệt và biến mất.

The title of my talk:

Tựa đề của buổi nói chuyện của tôi:

Shape-shifting Dinosaurs:

Khủng long biến đổi hình dạng:

The cause of a premature extinction.

Nguyên nhân của sự tuyệt chủng sớm.

Giờ, tôi giả sử rằng chúng ta nhớ những con khủng long.

Now I assume that we remember dinosaurs.

Và có rất nhiều hình dạng khác nhau.

And there's lots of different shapes.

Rất nhiều loại khác nhau.

Lots of different kinds.

A long time ago,

Rất lâu trước kia,

back in the early 1900s, museums were out looking for dinosaurs.

khoảng những năm 1900,

bảo tàng đua nhau tìm kiếm khủng long.

Họ ra ngoài và thu thập chúng.

They went out and gathered them up.

And this is an interesting story.

Và đây là một câu chuyện thú vị.

Mỗi bảo tàng muốn có một con to hơn hoặc đẹp hơn

Every museum wanted a little bigger or better one than anybody else had.

tất cả.

So if the museum in Toronto went out and collected a Tyrannosaur, a big one,

Thế nên nếu bảo tàng Toronto đi

và kiếm được một con Tyrannosaur, một con to,

thì bảo tàng Ottawa lại muốn một con to hơn nữa

then the museum in Ottawa wanted a bigger one, and a better one.

và đẹp hơn nữa.

Và tất cả các bảo tàng đều như vậy.

And that happened for all museums.

So everyone was out looking for all these bigger and better dinosaurs.

Tất cả mọi người ra ngoài tìm kiếm

những con khủng long to hơn và đẹp hơn.

Và đó là vào những năm 1900.

And this was in the early 1900s.

By about 1970,

Khoảng năm 1970,

một vài nhà khoa học ngồi lại với nhau

some scientists were sitting around and they thought, "What in the world --

và họ nghĩ, "Thế quái nào nhỉ?

Look at these dinosaurs, they're all big.

Nhìn những con khủng long xem.

Chúng đều rất to lớn.

Thế thì những con nhỏ đâu?"

Where are all the little ones?"

(Laughter)

And they thought about it and they even wrote papers about it:

Và họ suy nghĩ về điều đó

và họ thậm chí viết bài về nó:

"Where are the little dinosaurs?"

"Những con khủng long nhỏ ở đâu?"

(Laughter)

(Cười)

Tốt thôi, bạn cứ đi tới một bảo tàng, bạn sẽ thấy,

Well, go to a museum, you'll see,

see how many baby dinosaurs there are.

xem họ có bao nhiêu khủng long sơ sinh.

People assumed -- and this was actually a problem --

Mọi người ngộ nhận -- và đây mới chính là vấn đề --

people assumed that if they had little dinosaurs,

mọi người ngộ nhận

rằng nếu họ có những con khủng long con,

nếu họ có khủng long thiếu niên,

if they had juvenile dinosaurs, they'd be easy to identify.

thì nhận dạng chúng cũng dễ thôi.

You'd have a big dinosaur and a littler dinosaur.

Bạn có một con khủng long to,

và một con khủng long nhỏ hơn.

(Laughter)

Nhưng tất cả những gì họ có chỉ là khủng long to.

But all they had were big dinosaurs.

Và thế là nảy sinh một vài vấn đề.

And it comes down to a couple of things.

First off, scientists have egos,

Thứ nhất, các nhà khoa học có sĩ diện,

và họ thích đặt tên cho khủng long.

and scientists like to name dinosaurs.

They like to name anything.

Họ thích đặt tên cho tất cả mọi thứ.

Everybody likes to have their own animal that they named.

Mọi người đều thích có những con thú riêng mà họ đặt tên.

(Cười)

(Laughter)

Và thế là mỗi lần họ tìm thấy cái gì đó mà trông khang khác,

And so every time they found something that looked a little different,

họ đặt cho nó một cái tên khác.

they named it something different.

And what happened, of course,

Và thế là, tất nhiên,

is we ended up with a whole bunch of different dinosaurs.

chúng ta cuối cùng có một đống khủng long khác nhau.

In 1975,

Năm 1975,

một tia sáng lóe lên trong đầu một ai đó.

a light went on in somebody's head.

Tiến sĩ Peter Dodson

Dr. Peter Dodson at the University of Pennsylvania

ở trường Đại học Pennsylvania

nhận ra rằng thực ra

actually realized that dinosaurs grew kind of like birds do,

khủng long lớn lên

khá giống như chim vậy,

which is different than the way reptiles grow.

và khác với

cách mà động vật lưỡng cư phát triển.

And in fact,

Và trên thực tế,

he used the cassowary as an example.

ông đã lấy con đà điểu châu Úc làm ví dụ.

And it's kind of cool -- if you look at the cassowary,

Và khá là thú vị -- nếu chúng ta xem xét con đà điều này,

or any of the birds that have crests on their heads,

hay bất cứ loài chim nào có mào ở trên đầu,

they grow to about 80 percent adult size before the crest starts to grow.

thực chất chúng phát triển

tới khoảng 80% cỡ con trưởng thành

trước khi mào bắt đầu mọc.

Giờ hãy nghĩ về điều đó.

Now think about that.

They're basically retaining their juvenile characteristics

Chúng đơn giản là giữ lại những đặc điểm thiếu niên của chúng

very late in what we call ontogeny.

tới rất muộn trong quá trình mà ta gọi là sự phát triển cá thể.

So allometric cranial ontogeny is relative skull growth.

Thế nên sự phát triển tương quan sọ não

tương đương với sự lớn lên của hộp sọ.

So you can see that if you actually found one that was 80 percent grown

Nên bạn có thể thấy

rằng nếu bạn tìm thấy được một con

mà trưởng thành khoảng 80%

and you didn't know that it was going to grow up to a cassowary,

và bạn không biết là nó sẽ lớn lên thành một con đà điểu châu Úc,

bạn sẽ nghĩ đó là hai con vật khác nhau.

you would think they were two different animals.

So this was a problem,

Thế nên đó chính là vấn đề,

and Peter Dodson pointed this out using some duck-billed dinosaurs

và Peter Dodson đã chỉ ra điều này

sử dụng vài con khủng long mỏ vịt

gọi là Hypacrosaurus.

then called Hypacrosaurus.

And he showed that if you were to take a baby and an adult

Và ông chỉ ra

rằng nếu bạn lấy một con nhỏ và một con trưởng thành

and make an average of what it should look like,

và tính trung bình xem nó sẽ trông thế nào,

nếu nó lớn lên gần như theo thức tỉ lệ thuận,

if it grew in sort of a linear fashion,

nó sẽ có một cái mào

it would have a crest about half the size of the adult.

khoảng bằng một nửa cỡ con trưởng thành.

But the actual subadult at 65 percent had no crest at all.

Thế nhưng thực chất một con trước khi trưởng thành

khoảng 65%

chẳng có cái mào nào cả.

So this was interesting.

Nên điều này rất thú vị.

So this is where people went astray again.

Chính lúc này

mọi người bắt đầu lại bị phân tâm.

I mean, if they'd have just taken that,

Ý tôi là, nếu họ cứ thuận theo

thuận theo nghiên cứu của Peter Dodson, và tiếp tục với nó,

taken Peter Dodson's work, and gone on with that,

thì chúng ta sẽ có ít khủng long hơn nhiều

then we would have a lot less dinosaurs than we have.

so với bây giờ.

But scientists have egos; they like to name things.

Nhưng các nhà khoa học có sĩ diện;

họ thích đặt tên các thứ.

And so they went on naming dinosaurs because they were different.

Và họ tiếp tục đặt tên cho khủng long

bởi vì chúng khác nhau.

Now we have a way of actually testing

Giờ chúng ta có một cách để kiểm tra thực chất

xem một con khủng long, hay bất cứ loài động vật nào,

to see whether a dinosaur, or any animal, is a young one or an older one.

là một con bé hay một con đã lớn.

And that's by actually cutting into their bones.

Và đó là bằng cách cắt xuyên qua xương của chúng.

Nhưng cắt vào xương của một con khủng long

But cutting into the bones of a dinosaur is hard to do, as you can imagine,

thì khó làm lắm, bạn có thể tưởng tượng đấy,

because in museums, bones are precious.

bởi vì trong các bảo tàng,

xương rất quý hiếm.

Bạn tới một bảo tàng và họ chăm sóc xương rất cẩn thận.

You go into a museum, and they take really good care of them.

They put them in foam, little containers.

Họ đặt chúng trong những cái hộp xốp nhỏ.

Chúng được chăm sóc rất kĩ.

They're very well taken care of.

Họ không thích tí nào nếu bạn đến

They don't like it if you come in and want to saw them open and look inside.

với ý đồ cưa xương ra và nhìn vào bên trong.

(Cười)

(Laughter)

So they don't normally let you do that.

Thế nên họ thường không để bạn làm vậy đâu.

(Laughter)

Nhưng tôi có một bảo tàng

But I have a museum and I collect dinosaurs

và tôi thu thập khủng long

và tôi có thể cưa xương tôi có.

and I can saw mine open.

Và tôi làm đúng như thế.

So that's what I do.

(Vỗ tay)

(Applause)

Thế, nếu bạn cắt một con khủng long con,

So if you cut open a little dinosaur,

it's very spongy inside, like A.

nó sẽ rất xốp bên trong như A.

Và nếu bạn cắt một con khủng long lớn hơn,

And if you cut into an older dinosaur, it's very massive.

nó sẽ rất đặc.

You can tell it's mature bone.

Bạn có thể thấy rằng đó là một cái xương trưởng thành.

Nên rất dễ để phân biệt chúng.

So it's real easy to tell them apart.

So what I want to do is show you these.

Nên những gì tôi muốn làm

là cho các bạn xem những cái này.

In North America in the northern plains of the United States

Ở Bắc Mỹ, vùng Đồng bằng Bắc bộ của nước Mỹ,

and the southern plains of Alberta and Saskatchewan,

và ở vùng Đồng bằng Nam bộ ở Alberta và Saskatchewan,

there's this unit of rock called the Hell Creek Formation

có một dãy đá lớn gọi là Hệ thống Khe Địa ngục

nơi có những chú khủng long cuối cùng sống sót trên Trái đất.

that produces the last dinosaurs that lived on Earth.

Và có khoảng 12 con

And there are 12 of them that everyone recognizes --

và mọi người đều nhận ra --

I mean the 12 primary dinosaurs that went extinct.

Ý tôi là 12 khủng long cơ bản

mà đã bị tuyệt chủng.

And so we will evaluate them.

Và thế là chúng tôi sẽ nghiên cứu chúng.

Và đó đại khái là những gì chúng tôi đã làm.

And that's sort of what I've been doing.

Học sinh của tôi, nhân viên của tôi,

So my students, my staff, we've been cutting them open.

chúng tôi đã cắt chúng ra.

Giờ các bạn có thể tưởng tượng,

Now as you can imagine, cutting open a leg bone is one thing,

cắt phanh một cái xương chân ra là một chuyện,

but when you go to a museum

nhưng khi bạn tới một bảo tàng

và nói, "Ông có phiền không nếu tôi cắt phanh

and say, "You don't mind if I cut open your dinosaur's skull, do you?"

cái sọ con khủng long của ông?"

they say, "Go away."

họ sẽ nói, "Biến."

(Laughter)

(Cười)

Đây là 12 loài khủng long.

So here are 12 dinosaurs.

And we want to look at these three first.

Và chúng tôi muốn xem xét 3 loài đầu tiên trước.

Đây là những loài khủng long được gọi là Pachycephalosaurs.

So these are dinosaurs that are called Pachycephalosaurus.

Và mọi người đều biết

And everybody knows that these three animals are related.

rằng 3 loài này có liên quan tới nhau.

Và giả thuyết của chúng ta

And the assumption is that they're related like cousins or whatever.

là chúng có quan hệ với nhau

như là anh em họ hay tương tự như vậy.

But no one ever considered that they might be more closely related.

Nhưng không ai từng xem xét

rằng chúng có thể quan hệ với nhau mật thiết hơn nữa.

Nói cách khác,

In other words,

people looked at them and they saw the differences.

mọi người xem chúng và họ thấy sự khác biệt.

And you all know that if you are going to determine

Và các bạn đều biết

là nếu bạn phải xác định

whether you're related to your brother or your sister,

xem bạn có liên quan tới anh trai hay chị gái của bạn hay không,

bạn không thể làm điều đó chỉ bằng cách nhìn những điểm khác nhau.

you can't do it by looking at differences.

You can only determine relatedness by looking for similarities.

Bạn chỉ có thể xác định được mối liên hệ

bằng cách tìm điểm tương đồng.

So people were looking at these

Thế, người ta xem xét những con khủng long này

and they were talking about how different they are.

và nói về chúng khác nhau như thế nào.

Pachycephalosaurus has a big, thick dome on its head,

Con Pachycephalosaurus có một vòm trán lớn và dày trên đầu

và nó có vài cái bướu nhỏ ở đằng sau đầu

and it's got some little bumps on the back of its head,

và nó có một đống những thứ xương xẩu ở đầu mũi.

and it's got a bunch of gnarly things on the end of its nose.

Và rồi Stygimoloch, một con khủng long khác

And then Stygimoloch, another dinosaur from the same age, lived at the same time,

từ cùng một kỉ, sống cùng một thời điểm,

has spikes sticking out the back of its head.

có gai nhọn trồi ra từ đằng sau đầu nó.

Nó có vòm trán nhỏ xíu,

It's got a little, tiny dome,

và nó có một đống những thứ xương xẩu trên mũi.

and it's got a bunch of gnarly stuff on its nose.

And then there's this thing called Dracorex hogwartsia.

Và sau đó có một con gọi là con Dracorex,

Mắt kiểu Hogwart.

Đoán xem cái tên từ đâu ra? Rồng.

Guess where that came from?

Dragon.

Vầ đây là một con khủng long

So here's a dinosaur that has spikes sticking out of its head,

mà có gai nhọn trồi ra từ đầu nó, không có vòm trán

no dome and gnarly stuff on its nose.

và những thứ xương xẩu trên mũi.

Nobody noticed the gnarly stuff sort of looked alike.

Không ai để ý đến những thứ xương xẩu này nhìn khá là giống nhau.

Nhưng họ có xem xét ba con này

But they did look at these three

and they said, "These are three different dinosaurs,

và nói, "Đây là ba con khủng long khác nhau,

và Dracorex có thể là con nguyên thủy nhất trong bọn chúng.

and Dracorex is probably the most primitive of them.

Và con kia thì nguyên thủy hơn con còn lại.

And the other one is more primitive than the other."

Tôi không rõ

It's unclear to me how they actually sorted these three of them out.

thực chất làm cách nào họ phân loại ba con này ra như vậy.

But if you line them up,

Nhưng nếu bạn đặt chúng cạnh nhau,

if you just take those three skulls and just line them up,

nếu bạn cứ lấy 3 cái hộp sọ này và đặt chúng cạnh nhau,

they line up like this.

nó trông như thế này.

Dracorex is the littlest one,

Dracorex là con nhỏ nhất,

Stygimoloch is the middle-size one,

Stygimoloch là con lớn thứ nhì,

Pachycephalosaurus là con lớn nhất.

Pachycephalosaurus is the largest one.

And one would think, that should give me a clue.

Và một người sẽ nghĩ,

có thể nó sẽ cho tôi một gợi ý.

(Laughter)

(Cười)

But it didn't give them a clue.

Nhưng nó chẳng gợi ý cho họ cái gì.

(Laughter)

Because, well we know why.

Bởi vì, ồ chúng ta biết tại sao mà.

Scientists like to name things.

Các nhà khoa học thích đặt tên.

Thế nên nếu ta cắt phanh

So if we cut open Dracorex --

con Dracorex --

I cut open our Dracorex --

Tôi cắt phanh con Dracorex của tôi --

and look, it was spongy inside, really spongy inside.

và xem này, nó xốp bên trong,

thực sự rất xốp bên trong.

I mean, it is a juvenile and it's growing really fast.

Ý tôi là, nó là một con chưa trưởng thành.

và nó đang lớn rất nhanh.

Và nó sẽ lớn lên nữa.

So it is going to get bigger.

Nếu bạn cắt con Stygimoloch,

If you cut open Stygimoloch, it is doing the same thing.

nó cũng tương tự như vậy.

The dome, that little dome, is growing really fast.

Cái vòm trán, cái vòm trán nhỏ đó,

đang phát triển rất nhanh.

It's inflating very fast.

Nó đang phồng lên rất nhanh.

What's interesting is the spike on the back of the Dracorex

Điều thú vị là cái gai ở trên lưng của con Dracorex

cũng đang lớn rất nhanh nữa.

was growing very fast as well.

Cái gai trên lưng của con Stygimoloch

The spikes on the back of the Stygimoloch are actually resorbing,

thì thực ra đang thu hồi lại,

which means they're getting smaller as that dome is getting bigger.

tức là chúng đang nhỏ dần đi

trong khi cái vòm trán thì đang lớn dần lên.

And if we look at Pachycephalosaurus,

Và nếu chúng ta xem xét con Pachycephalosaurus,

Pachycephalosaurus has a solid dome

Pachycephalosaurus có một cái vòm trán đặc

and its little bumps on the back of its head were also resorbing.

và những cái bướu nhỏ phía sau đầu

cũng đang thu hồi lại.

So just with these three dinosaurs,

Thế với chỉ ba con khủng long này,

là một nhà khoa học, bạn có thể dễ dàng

as a scientist, we can easily hypothesize

chúng ta có thể dễ dàng đặt ra giả thuyết

that it is just a growth series of the same animal.

rằng đó chỉ là quá trình phát triển

của cùng một con vật.

Dĩ nhiên điều này có nghĩa là

Which of course means

Stygimoloch và Dracorex

that Stygimoloch and Dracorex are extinct.

đã tuyệt chủng.

(Laughter)

(Cười)

OK.

Được rồi.

(Laughter)

Nó có nghĩa là

Which of course means we have 10 primary dinosaurs to deal with.

chúng ta còn 10 con khủng long chính phải xử lí nữa.

So a colleague of mine at Berkeley -- he and I were looking at Triceratops.

Một đồng nghiệp của tôi ở Berkley,

anh ấy và tôi đang xem xét con Triceratops.

And before the year 2000 --

Và trước năm 2000 --

now remember, Triceratops was first found in the 1800s --

giờ nhớ lại,

Triceratops lần đầu tiên được tìm thấy những năm 1800 --

before 2000, no one had ever seen a juvenile Triceratops.

trước năm 2000, chưa ai từng nhìn thấy

một con Triceratops thiếu niên.

There's a Triceratops in every museum in the world,

Có một con Triceratops trong mọi bảo tàng trên thế giới,

nhưng chưa ai từng thu thập một con thiếu niên.

but no one had ever collected a juvenile.

Và chúng ta biết tại sao đúng không?

And we know why, right?

Bởi vì ai cũng muốn có một con to.

Because everybody wants to have a big one.

Nên ai cũng có một con to.

So everyone had a big one.

Thế là chúng tôi ra ngoài và thu thập một đống các thứ

So we went out and collected a whole bunch of stuff

và chúng tôi tìm thấy một đống những con nhỏ.

and we found a whole bunch of little ones.

Chúng ở khắp mọi nơi. Chúng chỗ nào cũng có.

They're everywhere, they're all over the place.

So we have a whole bunch of them at our museum.

Thế nên chúng tôi có một đống ở bảo tàng của mình.

(Cười)

(Laughter)

And everybody says it's because I have a little museum.

Và mọi người nói đó là bởi tôi có một cái bảo tàng nhỏ.

Khi anh có một cái bảo tàng nhỏ, anh chỉ có khủng long nhỏ thôi.

When you have a little museum, you have little dinosaurs.

(Cười)

(Laughter)

Nếu bạn xem xét con Triceratops,

If you look at the Triceratops,

you can see it's changing, it's shape-shifting.

bạn có thể thấy rằng chúng đang biến đổi, đang thay đổi hình dạng.

Khi những con thiếu niên lớn lên,

As the juveniles are growing up, their horns actually curve backwards.

sừng của chúng sẽ cong về đằng sau.

Và rồi khi chúng già đi,

And then as they get older, the horns grow forward.

những cái sừng mọc ra đằng trước.

Và nó khá là thú vị.

And that's pretty cool.

If you look along the edge of the frill,

Nếu bạn nhìn theo đường viền của vành sọ,

they have these little triangular bones that actually grow big as triangles

chúng có những cái xương nhỏ hình tam giác

mà sẽ phát triển theo hình tam giác

và chúng ép phẳng ra theo vành sọ

and then they flatten against the frill

pretty much like the spikes do on the Pachycephalosaurs.

khá là giống như những cái gai

trên con Pachycephalosaurs.

And then, because the juveniles are in my collection,

Và sau đó, bởi vì những con thiếu niên ở trong bộ sưu tập của tôi,

I cut them open ...

tôi cắt chúng ra

(Laughter)

và xem xét bên trong.

and look inside.

And the little one is really spongy.

Và con nhỏ thì rất xốp.

And the middle-size one is really spongy.

Và con cỡ trung bình cũng rất xốp.

But what was interesting was the adult Triceratops was also spongy.

Nhưng điều thú vị là

con trưởng thành Triceratops cũng rất xốp.

And this is a skull that is two meters long.

Và đây là một cái sọ dài 2 mét.

Một cái sọ lớn.

It's a big skull.

Nhưng có một con khủng long khác

But there's another dinosaur that is found in this formation

được tìm thấy trong đội hình này

that looks like a Triceratops, except it's bigger,

trông giống như Triceratops, chỉ khác là nó lớn hơn,

và nó gọi là con Torosaurus.

and it's called Torosaurus.

Và còn Torosaurus, khi chúng tôi cắt nó,

And Torosaurus, when we cut into it, has mature bone.

nó có xương trưởng thành.

But it's got these big holes in its shield.

Nhưng nó có những cái lỗ lớn trong tấm vành chắn của nó.

And everybody says,

Và mọi người đều nói, "Con Triceratops và con Torosaurus

"A Triceratops and a Torosaurus can't possibly be the same animal

không thể nào là cùng một con vật

because one of them's bigger than the other one."

vì một con thì lớn hơn con kia."

(Cười)

(Laughter)

"And it has holes in its frill."

"Và nó có lỗ trong vành sọ."

Và tôi nói, "Thế thì chúng ta có con Torosaurus thiếu niên nào không?"

And I said, "Well do we have any juvenile Torosauruses?"

Và họ nói, "Ờ thì không,

And they said, "Well, no, but it has holes in its frill."

nhưng mà nó có lỗ trong vành sọ."

So one of my graduate students, John Scannella,

Thế là một trong những sinh viên cao học của tôi, John Scannella,

xem qua cả bộ sưu tập của chúng tôi

looked through our whole collection

and he actually discovered that the hole starting to form in Triceratops

và anh chàng phát hiện ra

rằng cái lỗ bắt đầu hình thành

ở con Triceratops

và, dĩ nhiên là nó mở to ở con Torosaurus --

and, of course it's open, in Torosaurus --

nên anh ấy tìm được những cái trung gian

so he found the transitional ones between Triceratops and Torosaurus,

giữa con Triceratops và con Torosaurus,

khá là hay đấy.

which was pretty cool.

So now we know that Torosaurus is actually a grown-up Triceratops.

Và giờ chúng ta biết rằng

Torosaurus

thực ra chính là một con Triceratops đã trưởng thành.

Giờ khi chúng ta đặt tên cho khủng long,

Now when we name dinosaurs,

khi chúng ta đặt tên mọi thứ,

when we name anything, the original name gets to stick

cái tên ban đầu sẽ ở lại

and the second name is thrown out.

còn cái tên thứ 2 thì bị bỏ đi.

Thế nên Torosaurus đã tuyệt chủng.

So Torosaurus is extinct.

Triceratops, nếu bạn theo dõi tin tức thời sự,

Triceratops, if you've heard the news, a lot of the newscasters got it all wrong.

rất nhiều phát thanh viên bị sai cả.

They thought Torosaurus should be kept and Triceratops thrown out,

Họ nghĩ rằng Torosaurus nên được giữ lại còn Triceratops thì bị bỏ đi,

nhưng điều đó sẽ không xảy ra đâu.

but that's not going to happen.

(Laughter)

(Cười)

All right, so we can do this with a bunch of dinosaurs.

Được rồi, chúng tôi có thể làm điều này với một đống khủng long nữa.

I mean, here's Edmontosaurus

Ý tôi là, đây là con Edmontosaurus

and Anatotitan.

và con Anatotitan.

Anatotitan: giant duck.

Anatotitan: một con vịt khổng lồ.

It's a giant duck-bill dinosaur.

Nó là một con khủng long mỏ vịt.

Đây là một con khác.

Here's another one.

So we look at the bone histology.

Thế là chúng tôi xem xét mô học của xương.

Và mô học xương cho chúng ta biết

The bone histology tells us that Edmontosaurus is a juvenile,

rằng Edmontosaurus là một con thiếu niên,

hoặc ít ra là một con tiền trưởng thành,

or at least a subadult,

and the other one is an adult, and we have an ontogeny.

và con kia là con trưởng thành

và chúng ta có một sự phát triển cá thể.

Và chúng ta loại bỏ được con Anatotitan.

And we get rid of Anatotitan.

Và chúng ta có thể cứ tiếp tục làm thế này.

So we can just keep doing this.

And the last one is T. Rex.

Và con cuối cùng

là con T.Rex.

So there's these two dinosaurs, T. Rex and Nanotyrannus.

Và đây là 2 con khủng long,

T.Rex và con Nanotyrannus.

(Laughter)

(Cười)

Lại một lần nữa, khiến bạn phải băn khoăn.

Again, it makes you wonder.

(Laughter)

(Cười)

Nhưng người ta có một câu hỏi hay.

But they had a good question.

Họ xem xét chúng

They were looking at them and they said, "One's got 17 teeth,

và nói, "Một con có 17 răng và con lớn nhất có 12 răng.

and the biggest one's got 12 teeth.

Và nó chẳng hợp lý chút nào,

And that doesn't make any sense at all,

vì chúng ta không biết con khủng long nào

because we don't know of any dinosaurs that gain teeth as they get older.

mà có thể mọc thêm răng khi nó già đi.

So it must be true --

Thế nên phải đúng là --

chúng là 2 con khác nhau."

they must be different."

So we cut into them.

Nên chúng tôi cắt chúng ra.

Và chắc chắn rồi,

And sure enough, Nanotyrannus has juvenile bone

Nanotyrannus có xương chưa trưởng thành

and the bigger one has more mature bone.

và con lớn hơn thì có xương trưởng thành hơn.

Trông giống như nó sẽ còn lớn lên nữa.

It looks like it could still get bigger.

Và ở Bảo tàng vùng Rockies mà chúng tôi làm việc,

And at the Museum of the Rockies where we work,

tôi có 4 con T.Rex,

I have four T. rexes, so I can cut a whole bunch of them.

và tôi có thể cắt cả đống chúng.

Nhưng thực ra tôi không phải cắt con nào cả,

But I didn't have to cut any of them really,

because I just lined up their jaws

vì tôi chỉ việc đặt hàm của chúng cạnh nhau

and it turned out the biggest one had 12 teeth

và thành ra là con lớn nhất có 12 răng

and the next smallest one had 13

và con nhỏ nhất tiếp theo có 13

and the next smallest had 14.

và con nhỏ nhất tiếp theo có 14.

Và dĩ nhiên, con Nano có 17.

And of course, Nano has 17.

Và chúng tôi ra ngoài và xem những bộ sưu tập của người khác

And we just went out and looked at other people's collections

và chúng tôi tìm thấy một con có khoảng 15 cái răng.

and we found one that has sort of 15 teeth.

So again, real easy to say

Thế nên một lần nữa, vẫn rất dễ để nói rằng

that Tyrannosaurus ontogeny included Nanotyrannus,

sự phát triển cá thể của con Tyrannosaurus

có bao gồm con Nanotyrannus,

and therefore we can take out another dinosaur.

và vì thế chúng ta có thể bỏ ra một con khủng long khác.

(Laughter)

(Cười)

Thế nên khi nói về

So when it comes down to our end Cretaceous,

kết thức kỉ băng hà của chúng ta,

we have seven left.

chúng ta còn 7 con.

Và đó là một số đẹp.

And that's a good number.

That's a good number to go extinct, I think.

Một số đẹp để tuyệt chủng, tôi nghĩ vậy.

Now as you can imagine,

Giờ các bạn có thể tưởng tượng,

this is not very popular with fourth-graders.

điều này không được học sinh lớp 4 hâm mộ cho lắm.

(Laughter)

Học sinh lớp 4 yêu thích khủng long,

Fourth-graders love their dinosaurs, they memorize them.

chúng ghi nhớ tên khủng long.

Và chúng sẽ không vui vẻ vì điều này lắm đâu.

And they're not happy with this.

(Cười)

(Laughter)

Cám ơn rất nhiều.

Thank you very much.

(Applause)

(Vỗ tay)