Sara Lewis: The loves and lies of fireflies

Sara Lewis: Ateşböceklerinin aşkları ve yalanları

Çeviri: Enes Kutuk Gözden geçirme: Veysel Dağdemir

As a scientist, and also as a human being,

Bir bilim insanı olarak ve aynı zamanda bir insan olarak,

I've been trying to make myself

kendimi harikalara karşı

susceptible to wonder.

duyarlı yapmaya çalışıyorum.

I think Jason Webley last night called it

Galiba dün gece Jason Webley buna

"conspiring to be part of the magic."

"sihrin bir parçası olmak için plan yapmak" dedi.

So it's fortunate that my career as a biologist

Yani bir biyolog olarak kariyerim,

lets me dive deeply into the lives

gezegenimizi paylaşan bu

of some truly wondrous creatures

harika yaratıkların yaşamlarına derinden

that share our planet:

bakmama izin verdiği için çok şanslıyım:

fireflies.

ateş böceklerinin.

Now, for many of you, I know that fireflies

Şimdi, biliyorum ki bir çoğunuz için

might conjure up some really great memories:

ateş böcekleri birkaç harika anıyı ortaya çıkartacaktır:

childhood, summertime,

çocukluk, yaz,

even other TED Talks.

hatta başka bir TED konuşması.

Maybe something like this.

Belki bunun gibi bir şey.

My seduction into the world of fireflies

Ateş böceklerinin dünyasına olan ilgim

began when I was back in graduate school.

yüksek lisans yaparken başladı.

One evening, I was sitting out in my backyard

Bir akşam, Kuzey Carolina'daki

in North Carolina,

evin arka bahçesinde oturuyordum

and suddenly, these silent sparks

ve aniden bu sessiz kıvılcımlar

rose up all around me,

etrafımdan yükseldi

and I began to wonder:

sonra merak etmeye başladım:

How do these creatures make light,

Bu yaratıklar nasıl ışık yayıyor

and what's with all this flashing?

ve bu parlamalar da neyin nesi?

Are they talking to one another?

Birbirleriyle konuşuyorlar mı?

And what happens after the lights go out?

Ve ışıklar söndükten sonra ne oluyor?

I've been lucky enough to answer

Gece dünyasını keşfettikçe

some of these questions

bu sorulardan bazılarını

as I've explored this nocturnal world.

cevaplayacak kadar şanslıydım.

Now if you've ever seen

Şimdi hiç ateş böceği gördüyseniz

or even heard about fireflies,

ya da haklarında bir şey duyduysanız,

then you'll know how magically they can transform

her günkü manzaramızı

nasıl sihirli bir şekilde ruhani ve uhrevi

our everyday landscape into something

ethereal and otherworldly,

bir şeye dönüştürdüklerini bilirsiniz

and this happens around the globe,

ve bu bütün dünyada olur,

like this hillside in the Smoky Mountains

mavi hayalet ateş böceklerinin ürkütücü

that I saw transformed into a living cascade of light

ışıkları tarafından yaşayan bir ışık şelalesine dönüştüğünü gördüğüm

by the eerie glows of these blue ghost fireflies,

Smoky Mountains'deki bu yamaç gibi

or a roadside river that I visited in Japan

ya da Japonya'da ziyaret ettiğim yol kenarındaki nehirde

as it was giving birth to the slow, floating flashes

Genji ateş böceklerinin yavaş, dalgalanan

of these Genji fireflies,

parlamaları ortaya çıkarması gibi

or in Malaysia, the mangrove trees

ya da Malezya'da, mangrov ağaçlarının

that I watched blossom nightly

çiçeklerle değil de, bin tane

not with flowers

ateş böceğinin

but with the lights of a thousand — (Bleep! Bleep!) — fireflies,

inanılmaz bir senkronizasyonla -(Bip! Bip!)

all blinking together

beraber parıldamalarının

in stunning synchrony.

ışığıyla gece çiçek açması gibi.

These luminous landscapes

Bu parlak manzara

still fill me with wonder,

beni hala hayret ettiriyor

and they keep me connected to the magic

ve beni doğal yaşamın

of the natural world.

sihrine bağlı tutuyor.

And I find it amazing that they're created

Ve bu manzaranın küçük böcekler

by these tiny insects.

tarafından oluşturulmasını inanılmaz buluyorum.

In person, fireflies are charming.

Şahsen, ateş böcekleri büyüleyicidir.

They're charismatic.

Karizmatiktirler.

They've been celebrated in art

Yüzyıllar boyunca sanatta

and in poetry for centuries.

ve şiirde övülmüşlerdir.

As I've traveled around the world,

Dünyayı dolaştığım esnada,

I've met many thoughtful people

Tanrı'nın onları Dünya'ya insanların

who have told me that God put fireflies on Earth

eğlenmesi için koyduğunu söyleyen

for humans to enjoy.

bir çok düşünceli insanla tanıştım.

Other creatures can enjoy them too.

Başka yaratıklar da onlarla eğlenebilir tabii.

I think these graceful insects are truly miraculous

Bence bu zarif böcekler gerçekten mucizevi

because they so beautifully illuminate

çünkü evrimin yaratıcı doğaçlamasını

the creative improvisation of evolution.

çok güzel bir şekilde aydınlatıyorlar.

They've been shaped by two powerful

Onlar iki güçlü evrimsel güç

evolutionary forces:

tarafından şekillendirildi:

natural selection, the struggle for survival,

doğal seleksiyon: hayatta kalma mücadelesi

and sexual selection,

ve cinsel seleksiyon:

the struggle for reproductive opportunity.

çoğalma imkanı için mücadele.

As a firefly junkie, the past 20 years

Bir ateş böceği hastası olarak, son 20 yıl

have been quite an exciting ride.

benim için bayağı heyecanlı bir yolculuk oldu.

Together with my students at Tufts University

Tufts Üniversitesi'ndeki öğrencilerim ve diğer

and other colleagues,

meslektaşlarımla beraber

we've made lots of new discoveries about fireflies:

ateş böcekleri hakkında birçok yeni keşif yaptık:

their courtship and sex lives,

kur yapmaları ve cinsel yaşamları,

their treachery and murder.

ihanetleri ve cinayetleri.

So today I'd like to share with you

Yani bugün sizinle

just a couple of tales that we've brought back

bu saklı dünyada yaşadığımız

from our collective adventures

toplu maceralarımızdan

into this hidden world.

sadece birkaç hikaye paylaşacağım.

Fireflies belong to a very beautiful

Ateş böcekleri çok güzel ve çeşitli

and diverse group of insects, the beetles.

bir böcek grubu olan kın kanatlılara aittirler.

Worldwide, there are more than 2,000 firefly species,

Dünya çapında, 2000'in üzerinde ateş böceği türü vardır

and these have evolved remarkably diverse

ve bunlar eş bulmanın ve

courtship signals,

cezbetmenin farklı yolları olan

that is, different ways to find and attract mates.

oldukça çeşitli kur sinyallari geliştirmişler.

Around 150 million years ago,

Yaklaşık 150 milyon yıl önce,

the very first fireflies probably looked like this.

ilk ateş böcekleri muhtemelen böyle görünüyordu.

They flew during the daytime

Gündüz uçuyorlardı

and they didn't light up.

ve ışık saçmıyorlardı.

Instead, males used their fantastic antennae

Onun yerine, erkekler şahane antenlerini

to sniff out perfumes given off by their females.

dişiler tarafından yayılan parfümleri koklamak için kullanıyorlardı.

In other fireflies, it's only the females who light up.

Farklı ateş böceklerinde ise, ışık saçanlar yalnızca dişilerdir.

They are attractively plump and wingless,

Onlar çekici biçimde dolgun ve kanatsızlar

so every night, they climb up onto perches

yani her gece pencere pervazlarına

and they glow brightly for hours

tırmanıp uçan ama ışık yakmayan erkekleri

to attract their flying but unlit males.

çekmek için saatlerce parlak ışık yayarlar.

In still other fireflies, both sexes

Daha başka türlerde, her iki cinsiyet de

use quick, bright flashes to find their mates.

eş bulmak için çabuk ve parlak ışıltılar kullanırlar.

Here in North America,

Burada, Kuzey Amerika'da,

we have more than 100 different kinds of firefly

gövdelerinden ışık yayabilme konusunda

that have the remarkable ability to shine energy

inanılmaz bir yetenğe sahip 100'ün üzerinde

out from their bodies

farklı ateş böceği

in the form of light.

türümüz var.

How do they do that?

Bunu nasıl yapıyorlar?

It seems totally magical,

Tamamen sihirli gibi görünüyor

but these bioluminescent signals

ama bu biyolojik sinyaller

arise from carefully orchestrated chemical reactions

ateş böceğinin lambasının içinde meydana gelen

that happen inside the firefly lantern.

özenle planlanmış kimyasal reaksiyonlardan ortaya çıkar.

The main star is an enzyme called luciferase,

Ana yıldız,

which in the course of evolution

evrim süresince,

has figured out a way to wrap its tiny arms

onun minik kollarını lusiferin adlı

around an even smaller molecule called luciferin,

enzimle sarmanın bir yolunu bulmuş olan lusiferin adlı enzimdir,

in the process getting it so excited

bu sırada bu işlem o kadar heyecan verici ki

that it actually gives off light.

o ışık saçıyor.

Incredible.

İnanılmaz.

But how could these bright lights

Ama bu parlak ışıkların

have benefited some proto-firefly?

bir proto- ateş böceğine nasıl faydası dokunabilir?

To answer this question, we need to flip back

Bu soruyu yanıtlamak için, aile fotoğraf

in the family album to some baby pictures.

albümünde geriye dönüp bebeklik fotoğraflarına bakmalıyız.

Fireflies completely reinvent their bodies as they grow.

Ateş böcekleri büyüdükçe vücutlarını baştan aşağı değiştirirler.

They spend the vast majority of their lifetime,

Yaşamlarının büyük çoğunluğu olan

up to two years,

yaklaşık iki yılı,

in this larval form.

bu larva formunda geçirirler.

Their main goal here, like my teenagers,

Buradaki temel amaçları, benim genç çocuklarım gibi..

is to eat and grow.

yemek ve büyümektir.

And firefly light first originated

Ve ateş böceği ışığı ilk defa

in these juveniles.

bu gençlerde ortaya çıktı.

Every single firefly larva can light up,

Her bir ateş böceği larvası ışıldayabilir,

even when their adults can't.

onların yetişkinleri bile yapamazken.

But what's the point

Ama bu kadar bariz

to being so conspicuous?

olmanın anlamı ne?

Well, we know that these juveniles

Evet, biliyoruz ki bu gençler,

make nasty-tasting chemicals

uzun çocukluk döneminde hayatta kalmaya

that help them survive their extended childhood,

yardımcı olan tadı tiksindirici olan kimyasallar üretiyorlar,

so we think these lights first evolved as a warning,

dolayısıyla bu ışıkların önceleri uyarı olarak geliştirildiğini düşünüyoruz,

a neon sign that says, "Toxic! Stay away!"

herhangi bir avcıya "Zehirli! Uzak durun!"

to any would-be predators.

diyen bir neon tabelanın yaptığı gibi.

It took many millions of years

Bu parlak ışıkların

before these bright lights

sadece olası avcılara karşı

evolved into a smart communication tool

korunmak için değil aynı zamanda olası eşleri çekmek için

that could be used not just to ward off potential predators

kullanılan usta bir iletişim aracına dönüşmesi

but to bring in potential mates.

milyonlarca yıl aldı.

Driven now by sexual selection,

Şimdi cinsel seleksiyon tarafından yönlendirilen

some adult fireflies

bazı yetişkin ateş böcekleri

like this proud male

-bu gururlu erkek gibi-

evolved a shiny new glow-in-the-dark lantern

kur yapmayı yepyeni bir seviyeye çıkartarak

karanlıkta parlayan yeni

that would let them take courtship

to a whole new level.

bir fener geliştirdi.

These adults only live a few weeks,

Bu yetişkinler yalnızca birkaç hafta yaşar

and now they're single-mindedly focused on sex,

ve şimdi de tek odakları cinsel ilişkidir,

that is, on propelling their genes

yani, genlerini

into the next firefly generation.

gelecek ateş böceği nesillerine aktarmaktır.

So we can follow this male out into the field

Dolayısıyla bu erkeği yeni kur yapma

as he joins hundreds of other males

sinyallerini gösteren yüzlerce erkeğe

who are all showing off their new courtship signals.

katılırken kırlara takip edebiliriz.

It's amazing to think that the luminous displays

Hayret edici şey ise, bayıldığımız

we admire

bu aydınlık sergilerin

here and in fact everywhere around the world

burada ve hatta dünyanın her yerinde

are actually the silent love songs

aslında erkek ateş böceklerinin

aşk şarkıları olmasıdır.

of male fireflies.

They're flying and flashing their hearts out.

Uçuyorlar ve kalplerindekileri ışıkla ifade ediyorlar.

I still find it very romantic.

Ben bunu hala romantik buluyorum.

Ama bu esnada, bütün dişiler nerede?

But meanwhile, where are all the females?

Well, they're lounging down below

Evet, aşağıda tembelce uzanıp

surveying their options.

seçeneklere bakıyorlar.

They have plenty of males to choose from,

Seçilmek için çok sayıda erkek var

and these females turn out to be very picky.

ve bu dişiler bayağı seçici çıktılar.

When a female sees a flash

Bir dişi bir ışıltı gördüğünde

from an especially attractive male,

hele de çekici bir erkekten geliyorsa,

she'll aim her lantern in his direction,

lambasını erkeğin tarafına doğrultur

and give him a flash back.

ve geri ışıldar.

It's her "come hither" sign.

Bu onun "buraya gel" işaretidir.

So he flies closer and he flashes again.

O zaman erkek yakına uçar ve tekrar ışıldar.

If she still likes him,

Eğer dişi,

they'll strike up a conversation.

erkeği hala beğeniyorsa, bir iletişim başlatırlar.

These creatures speak their love

Bu yaratıklar aşklarını

in the language of light.

ışığın dilinde dile getirirler.

So what exactly do these females consider sexy?

Peki bu dişiler tam olarak neyi çekici buluyor?

We decided to conduct some firefly opinion polls

Biz birkaç tane ateş böceğinin düşüncelerini

to find out.

almaya karar verdik.

When we tested females using blinking LED lights,

Dişileri göz kırpan LED yanıp sönen test ettiğimizde,

we discovered they prefer males

dişilerin daha uzun süren ışıltı veren

who give longer-lasting flashes.

erkekleri tercih ettiğini keşfettik.

(Laughter) (Applause)

(Gülüş) (Alkış)

I know you're wondering,

Biliyorum merak ediyorsunuz,

what gives these males their sex appeal?

bu erkekler çekiciliklerini neye borçlular?

Now we get to see what happens

Şimdi ışıklar söndüğünde

when the lights go out.

neler olduğunu göreceğiz.

The first thing we discovered

Keşfettiğimiz ilk şey,

is that once a male and female hook up like this,

bir erkek ile dişi bu şekilde beraber olduktan sonra,

they stay together all night long,

bütün geceyi beraber geçiriyorlar.

and when we looked inside

İçeriye neler

to see what might be happening,

olup bittiğine baktığımızda,

we discovered a surprising new twist

ateş böceğinin cinsel ilişkisinde şaşırtıcı,

to firefly sex.

yeni bir dönüm noktası keşfettik.

While they're mating,

Çiftleşirlerken,

the male is busy giving the female

erkek dişiye

not just his sperm

sadece spermini vermekle değil

but also a nutrient-filled package

aynı zamanda düğün hediyesi denilen

called a nuptial gift.

besleyici dolu paketi vermekle de meşgul oluyor.

We can zoom in to look more closely

Bu çiftleşen ikiliye daha yakından

inside this mating pair.

bakmak için zumlayabiliriz.

We can actually see the gift —

Aslında hediyeyi görebiliriz,

it's shown here in red —

burada kırmızıyla gösteriliyor

as it's being passed from the male to the female.

şu an erkekten dişiye aktarılıyor.

What makes this gift so valuable

Bu hediyeyi değerli yapan şey,

is that it's packed with protein

dişinin yumurtalarını beslemek için

that the female will use to provision her eggs.

kullanacağı proteinle dolu olması.

So females are keeping their eyes on this prize

Yani dişiler olası eşlere bakarken

as they size up potential mates.

bu ödüle dikkat ediyorlar.

We discovered that females use male flash signals

Keşfettik ki, dişiler erkeklerin ışık sinyallerini

to try to predict which males

hangi erkeğin

have the biggest gifts to offer,

daha büyük hediye vereceğini önceden

because this bling helps the female lay more eggs

kestirmek için kullanıyor çünkü bu hazine dişilerin daha fazla yumurtlamasına

and ultimately launch more of her own offspring

ve sonuç olarak da gelecek nesillere daha fazla

into the next generation.

katkı sağlamasına yardımcıdır.

So it's not all sweetness and light.

Ancak ateş böceği romantizmi risklidir,

Firefly romance is risky.

hep tatlılık ve ışıktan ibaret değildir.

For the most part, these adult fireflies

Çoğu zaman, bu yetişkin ateş böcekleri

don't get eaten because like their juveniles

yenmiyor çünkü gençlerinde gibi

they can manufacture toxins that are repellent

kuşları ve başka böcek yiyicileri

to birds and other insectivores,

uzak tutan toksinleri üretebiliyorlar,

but somewhere along the line,

ama belli bir ateş böceği grubu

one particular group of fireflies

yollarda bir yerlerde,

somehow lost the metabolic machinery

bir şekilde korunma toksinleri için gerekli

needed to make their own protective toxins.

metabolik mekanizmayı kaybetmiş.

This evolutionary flaw,

İş arkadaşım Tom Eisner tarafından

which was discovered by my colleague Tom Eisner,

keşfedilen evrimsel hata,

has driven these fireflies

bu ateş böceklerini

to take their bright lights out into the night

parlak ışıklarını

with treacherous intent.

hain bir niyetle geceye taşımaya itmiştir.

Dubbed "femme fatales"

Başka bir iş arkadaşım Jim Lloyd

by Jim Lloyd, another colleague,

tarafından "femme fatale" lakabı takılan bu dişiler,

these females have figured out how to target

başka türden erkek ateş böceklerini

the males of other firefly species.

nasıl hedef alabileceklerini çözmüş.

So the hunt begins with the predator —

O halde av avcıyla başlar

she's shown here in the lower left —

-burada solda aşağıda görünüyor-

where she's sitting quietly

orada sessizce oturuyor

and eavesdropping on the courtship conversation

ve olası avının kur yapmasına

of her intended prey,

kulak misafiri oluyor

and here's how it might go.

ve şu şekilde geçiyor konuşma.

First the prey male flashes, "Do you love me?"

İlk önce erkek avı ışıkla, "Beni seviyor musun?" der.

His own female responds, "Maybe."

Dişisi de, "Belki" diye cevaplar.

So then he flashes again.

O zaman da erkek tekrar ışıldar.

But this time, the predator sneaks in a reply

Ama bu sefer, avcı sinsice

that cleverly mimics exactly what the other female just said.

öbür dişiyi taklit ederek cevap verir.

She's not looking for love: she's looking for toxins.

Ancak o aşk aramıyor: toksin arıyor.

If she's good, she can lure this male close enough

Eğer taklitte çok iyiyse, uzanıp yakalamak için

to reach out and grab him,

erkeği yeterince yakınına çekebilir

and he's not just a light snack.

ve erkek sadece hafif bir atıştırma değildir.

Over the next hour, she slowly

Sonraki bir saat içinde, avcı yavaşça

exsanguinates this male

geride sadece iğrenç kalıntılar kalıncaya kadar

leaving behind just some gory remains.

erkeğe kan kaybettirir.

Kendileri toksin üretemeyince,

Unable to make their own toxins,

these females resort to drinking the blood

bu dişiler o koruyucu kimyasalları almak için

of other fireflies to get these protective chemicals.

başka ateş böceklerinin kanını emme yoluna başvurur.

So a firefly vampire,

Evet, vampir ateş böceği,

brought to you by natural selection.

doğal seleksiyon sayesinde size getirildi.

We still have a lot to learn about fireflies,

Bizim ateş böcekleri hakkında öğreneceğimiz hala çok şey var

but it looks like many stories will remain untold,

ama öyle görünüyor ki birçok hikaye saklı kalacak,

because around the world, firefly populations

çünkü dünyanın her yerinde,

are blinking out.

ateş böceği sayısı hızla sönmekte.

The main culprit: habitat loss.

Temel suçlu: doğal ortamın azalması.

Pretty much everywhere, the fields and forests,

Neredeyse her yer, tarlalar ve ormanlar,

the mangroves and meadows that fireflies need to survive,

mangrovlar ve kırlar, ateş böceklerinin yaşamak için

are giving way to development and to sprawl.

gerektiği yerler, gelişmek ve yayılmak için kullanılıyor.

Here's another problem: we've conquered darkness,

İşte bir problem daha: Biz karanlığı fethettik

but in the process, we spill so much extra light out into the night

ancak bu esnada, diğer canlıların hayatlarını

that it disrupts the lives of other creatures,

mahvedecek kadar ışığı geceye saçtık,

and fireflies are especially sensitive to light pollution

ve ateş böcekleri eşlerini bulmak için kullandıkları

because it obscures the signals

sinyalleri belirsizleştirdiği

that they use to find their mates.

için ışık kirliliğine karşı oldukça hassastırlar.

Do we really need fireflies?

Peki gerçekten onlara ihtiyacımız var mı?

After all, they're just one tiny bit

Sonuçta onlar sadece dünyanın

of Earth's biodiversity.

biyoçeşitliliğinin ufak bir kısmı.

Yet every time a species is lost,

Ancak bir türün yok olması

it's like extinguishing a room full of candles

mumla dolu bir odadaki mumların teker teker

one by one.

sönmesi gibidir.

You might not notice

İlk mumlar sönmeye başladığında

when the first few flames flicker out,

durumu fark edemeyebilirsiniz.

but in the end, you're left sitting in darkness.

ancak sonunda, karanlıkta oturarak kalırsınız.

As we work together to craft a planetary future,

Gezegenin geleceğini inşa edermişçesine beraber çalışırsak

I hope we can find a way

bu parlak ışıkların parıldamasını

to keep these bright lights shining.

devam ettirecek bir yol bulabiliriz umarım.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)