Sara Lewis: The loves and lies of fireflies

Tłumaczenie: Monika Maliszewska Korekta: Agata Leśnicka

As a scientist, and also as a human being,

Jako naukowiec, ale również jako człowiek,

I've been trying to make myself

staram się być otwarta na cuda.

susceptible to wonder.

I think Jason Webley last night called it

Zdaje się, że Jason Webley nazwał to

"conspiring to be part of the magic."

"dokładaniem się do tworzenia magii".

So it's fortunate that my career as a biologist

Dobrze się więc składa, że jako biolożka,

lets me dive deeply into the lives

mogę zgłębiać życie prawdziwie cudownych stworzeń,

of some truly wondrous creatures

that share our planet:

które zamieszkują naszą planetę:

fireflies.

świetlików.

Now, for many of you, I know that fireflies

Wiem, że świetliki potrafią przywołać cudowne wspomnienia:

might conjure up some really great memories:

childhood, summertime,

dzieciństwo, wakacje,

even other TED Talks.

lub nawet inne prelekcje TED.

Maybe something like this.

A może coś takiego.

My seduction into the world of fireflies

Świat świetlików zaczął mnie kusić,

began when I was back in graduate school.

kiedy byłam jeszcze na studiach.

One evening, I was sitting out in my backyard

Pewnego wieczoru siedziałam w ogródku w Północnej Karolinie,

in North Carolina,

and suddenly, these silent sparks

gdy nagle, te bezszelestne iskierki

rose up all around me,

wypełniły ciemność wokół mnie

and I began to wonder:

i zaczęłam się zastanawiać:

How do these creatures make light,

W jaki sposób te istoty tworzą światło

and what's with all this flashing?

i po to to całe migotanie?

Are they talking to one another?

Czy one tak ze sobą rozmawiają?

And what happens after the lights go out?

A co się dzieje, kiedy ich światła gasną?

I've been lucky enough to answer

Szczęśliwie odnalazłam odpowiedzi na niektóre te pytania

some of these questions

as I've explored this nocturnal world.

podczas badań nad tym nocnym światem.

Now if you've ever seen

Jeśli kiedykolwiek widzieliście świetliki, czy nawet tylko o nich czytaliście,

or even heard about fireflies,

then you'll know how magically they can transform

to wiecie, że potrafią w magiczny sposób

our everyday landscape into something

przekształcić zwyczajny krajobraz w coś ulotnego i nieziemskiego.

ethereal and otherworldly,

and this happens around the globe,

I dzieje się tak wszędzie na świecie.

like this hillside in the Smoky Mountains

Zobaczcie wzgórze w Smoky Mountains

that I saw transformed into a living cascade of light

zmieniające się w żywą kaskadę świateł

by the eerie glows of these blue ghost fireflies,

tworzoną przez upiorne "niebieskie duchy".

or a roadside river that I visited in Japan

A oto rzeka w Japonii podczas narodzin

as it was giving birth to the slow, floating flashes

leniwie unoszących się światełek świetlików Genji.

of these Genji fireflies,

or in Malaysia, the mangrove trees

Albo drzewa namorzynowe w Malezji,

that I watched blossom nightly

które co noc obsypują się nie kwiatami,

not with flowers

but with the lights of a thousand — (Bleep! Bleep!) — fireflies,

ale światłem tysięcy świetlików,

all blinking together

mrugających wspólnie,

in stunning synchrony.

w oszałamiającej synchronizacji.

These luminous landscapes

Te świetliste krajobrazy nadal wprawiają mnie w zachwyt

still fill me with wonder,

and they keep me connected to the magic

i wypełniają magią naturalnego świata.

of the natural world.

And I find it amazing that they're created

Nadal nie mogę wyjść z podziwu, że tworzą je malutkie owady.

by these tiny insects.

In person, fireflies are charming.

Prywatnie, świetliki są urocze.

They're charismatic.

Pełne charyzmy.

They've been celebrated in art

Czci się je w sztuce oraz poezji od wieków.

and in poetry for centuries.

As I've traveled around the world,

Podczas moich podróży spotkałam wielu mądrych ludzi,

I've met many thoughtful people

who have told me that God put fireflies on Earth

którzy twierdzili, że Bóg stworzył świetliki ku uciesze ludzi.

for humans to enjoy.

Other creatures can enjoy them too.

Inne istoty również mogą je podziwiać.

I think these graceful insects are truly miraculous

Myślę, że te wdzięczne owady są cudowne,

because they so beautifully illuminate

ponieważ tak pięknie rozświetlają

the creative improvisation of evolution.

twórczą improwizację ewolucji.

They've been shaped by two powerful

Kształt nadały im dwie potężne siły ewolucji:

evolutionary forces:

natural selection, the struggle for survival,

selekcja naturalna - walka o przetrwanie

and sexual selection,

i selekcja seksualna,

the struggle for reproductive opportunity.

czyli walka o możliwość rozmnażania się.

As a firefly junkie, the past 20 years

Dla maniaczki świetlików minione 20 lat to bardzo ekscytujący okres.

have been quite an exciting ride.

Together with my students at Tufts University

Wraz z moimi studentami z Tufts University

and other colleagues,

i współpracownikami

we've made lots of new discoveries about fireflies:

dokonaliśmy wielu nowych odkryć na temat świetlików,

their courtship and sex lives,

o ich zalotach i współżyciu,

their treachery and murder.

o ich zdradach i morderstwach.

So today I'd like to share with you

Więc dzisiaj chcę się z wami podzielić tylko paroma historiami,

just a couple of tales that we've brought back

z naszych wspólnych wypraw w ten ukryty świat.

from our collective adventures

into this hidden world.

Fireflies belong to a very beautiful

Świetliki należą do przepięknej

and diverse group of insects, the beetles.

i różnorodnej grupy owadów, do chrząszczy.

Worldwide, there are more than 2,000 firefly species,

Na całym świecie istnieje ponad 2 000 gatunków świetlików,

and these have evolved remarkably diverse

a każdy z nich wykształcił odrębne sygnały zalotów,

courtship signals,

that is, different ways to find and attract mates.

czyli różne sposoby znalezienia partnera.

Around 150 million years ago,

Około 150 milionów lat temu,

the very first fireflies probably looked like this.

świetliki prawdopodobnie wyglądały tak.

They flew during the daytime

Były aktywne w ciągu dnia

and they didn't light up.

i nie świeciły.

Instead, males used their fantastic antennae

Samce używały swoich fantastycznych czułek

to sniff out perfumes given off by their females.

do wywąchiwania perfum samic.

In other fireflies, it's only the females who light up.

U innych gatunków świecą tylko samice.

They are attractively plump and wingless,

Są atrakcyjnie pulchne i nie mają skrzydeł,

so every night, they climb up onto perches

więc każdej nocy odbywają wspinaczkę

and they glow brightly for hours

i tlą się godzinami, aby zanęcić

to attract their flying but unlit males.

swych latających, choć ciemnych samców.

In still other fireflies, both sexes

U jeszcze innych obie płcie

use quick, bright flashes to find their mates.

nęcą partnerów szybkimi, jasnymi błyskami.

Here in North America,

Tu, w Ameryce Północnej,

we have more than 100 different kinds of firefly

mamy ponad 100 gatunków świetlików,

that have the remarkable ability to shine energy

które mają niezwykłą zdolność uwalniania energii ze swoich ciał

out from their bodies

in the form of light.

w formie światła.

How do they do that?

Jak one to robią?

It seems totally magical,

Wydaje się, że to magia,

but these bioluminescent signals

ale bioluminescencyjne sygnały

arise from carefully orchestrated chemical reactions

powstają ze starannie zgranych reakcji chemicznych,

that happen inside the firefly lantern.

zachodzących w środku świetlikowej żarówki.

The main star is an enzyme called luciferase,

Bohaterem jest enzym zwany lucyferazą,

which in the course of evolution

który podczas ewolucji odkrył sposób,

has figured out a way to wrap its tiny arms

by objąć swymi malutkimi ramionami

around an even smaller molecule called luciferin,

jeszcze mniejszą cząstkę zwaną lucyferyną

in the process getting it so excited

i stać się przez to tak podekscytowany,

that it actually gives off light.

że wydziela światło.

Incredible.

Niesamowite.

But how could these bright lights

Ale jak na tych jasnych światełkach skorzystali protoplaści świetlików?

have benefited some proto-firefly?

To answer this question, we need to flip back

Odpowiedź znajdziemy, cofając się do czasów niemowlęcych.

in the family album to some baby pictures.

Fireflies completely reinvent their bodies as they grow.

Gdy rosną, świetliki bardzo się zmieniają.

They spend the vast majority of their lifetime,

Większą część życia,

up to two years,

czyli około 2 lata,

in this larval form.

spędzają jako larwy.

Their main goal here, like my teenagers,

Ich głównym celem jako nastolatków jest jedzenie i wzrost.

is to eat and grow.

And firefly light first originated

Światło świetlików pojawia się właśnie u młodzików.

in these juveniles.

Every single firefly larva can light up,

Każda larwa świetlika potrafi świecić,

even when their adults can't.

nawet jeśli nie robią tego jako dorośli.

But what's the point

Ale po co tak zwracać na siebie uwagę?

to being so conspicuous?

Well, we know that these juveniles

Wiemy, że larwy wytwarzają wstrętnie smakujące substancje

make nasty-tasting chemicals

that help them survive their extended childhood,

pozwalające przetrwać długie dzieciństwo.

so we think these lights first evolved as a warning,

Pierwotnie światło było ostrzeżeniem,

a neon sign that says, "Toxic! Stay away!"

jak neon "Uwaga! Toksyczne!"

to any would-be predators.

skierowany do drapieżników.

It took many millions of years

Musiały minąć miliony lat

before these bright lights

zanim te jasne światełka stały się narzędziem komunikacji

evolved into a smart communication tool

that could be used not just to ward off potential predators

nie tylko odstraszającym drapieżników,

but to bring in potential mates.

ale również zachęcającym kochanków.

Driven now by sexual selection,

Napędzane przez dobór płciowy,

some adult fireflies

niektóre dorosłe świetliki,

like this proud male

jak na przykład ten dumny samiec,

evolved a shiny new glow-in-the-dark lantern

wytworzyły nowy typ latarenki,

that would let them take courtship

która przeniosła ich zaloty na zupełnie nowy poziom.

to a whole new level.

These adults only live a few weeks,

Dorosłe osobniki żyją tylko kilka tygodni

and now they're single-mindedly focused on sex,

i skupione są wyłącznie na seksie,

that is, on propelling their genes

czyli przekazaniu swoich genów następnym pokoleniom świetlików.

into the next firefly generation.

So we can follow this male out into the field

Towarzyszymy więc temu samcowi,

as he joins hundreds of other males

gdy razem z setkami innych samców

who are all showing off their new courtship signals.

popisuje się swoimi sygnałami godowymi.

It's amazing to think that the luminous displays

To niesamowite, że te świetlne pokazy,

we admire

które podziwiamy tu i na całym świecie,

here and in fact everywhere around the world

are actually the silent love songs

są bezgłośnymi serenadami

of male fireflies.

męskich świetlików.

They're flying and flashing their hearts out.

Wybłyskują w locie całą swoją miłość.

I still find it very romantic.

Uważam to za szalenie romantyczne.

But meanwhile, where are all the females?

Ale, gdzie w tym czasie są samice?

Well, they're lounging down below

Wylegują się na dole, przeglądając dostępne opcje.

surveying their options.

They have plenty of males to choose from,

Mają ogromny wybór,

and these females turn out to be very picky.

więc mogą być bardzo wybredne.

When a female sees a flash

Gdy samica zobaczy błysk bardzo atrakcyjnego dla niej samca,

from an especially attractive male,

she'll aim her lantern in his direction,

zwraca do niego swą latarenkę

and give him a flash back.

i wysyła mu błysk zwrotny.

It's her "come hither" sign.

To jakby mówiła "Zbliż się".

So he flies closer and he flashes again.

Więc on podlatuje i mruga znowu.

If she still likes him,

Jeśli ona nadal go lubi, nawiązują rozmowę.

they'll strike up a conversation.

These creatures speak their love

Te stworzenia wyrażają miłość w języku światła.

in the language of light.

So what exactly do these females consider sexy?

Ale co dokładnie pociąga samice?

We decided to conduct some firefly opinion polls

Postanowiliśmy przeprowadzić świetlikowy sondaż.

to find out.

When we tested females using blinking LED lights,

Testy na samicach przy użyciu lampek LED

we discovered they prefer males

wykazały, że wolą one samców, których światło trwa dłużej.

who give longer-lasting flashes.

(Śmiech) (Brawa)

(Laughter) (Applause)

Wiem, że się zastanawiacie, co sprawia, że samce są seksowne?

I know you're wondering,

what gives these males their sex appeal?

Now we get to see what happens

Zobaczymy teraz co się dzieje, gdy gasną światła.

when the lights go out.

The first thing we discovered

Po pierwsze, odkrywamy, że gdy świetliki połączą się w parę,

is that once a male and female hook up like this,

they stay together all night long,

spędzają, że sobą całą noc.

and when we looked inside

A gdy zajrzymy głębiej,

to see what might be happening,

by zobaczyć, co się dzieje,

we discovered a surprising new twist

jesteśmy świadkami nowego zwrotu w seksie świetlików.

to firefly sex.

While they're mating,

Podczas współżycia

the male is busy giving the female

samiec przekazuje samicy nie tylko swoją spermę,

not just his sperm

but also a nutrient-filled package

ale też ładunek składników odżywczych,

called a nuptial gift.

nazywanych prezentem ślubnym.

We can zoom in to look more closely

Zajrzyjmy do środka kopulującej pary.

inside this mating pair.

We can actually see the gift —

Widzimy wyraźnie podarunek,

it's shown here in red —

zaznaczony tu na czerwono,

as it's being passed from the male to the female.

gdy przekazywany jest samicy.

What makes this gift so valuable

Prezent ten jest tak cenny,

is that it's packed with protein

ponieważ składa się z protein,

that the female will use to provision her eggs.

w które samice zaopatrują jajeczka.

So females are keeping their eyes on this prize

Więc samice szukają najlepszego prezentu,

as they size up potential mates.

oceniając potencjalnych partnerów.

We discovered that females use male flash signals

Odkryliśmy, że samice przez błyski samców samice przewidują,

to try to predict which males

have the biggest gifts to offer,

który pan da im największy prezent,

because this bling helps the female lay more eggs

ponieważ dzięki niemu złożą więcej jaj,

and ultimately launch more of her own offspring

czyli wydadzą większą ilość potomstwa w przyszłe pokolenie.

into the next generation.

So it's not all sweetness and light.

Więc to nie tylko słodycz i błyskotki.

Firefly romance is risky.

Miłość świetlików jest ryzykowna.

For the most part, these adult fireflies

Dorosłe świetliki rzadko zostają pożarte,

don't get eaten because like their juveniles

ponieważ jako młode produkują toksyny

they can manufacture toxins that are repellent

to birds and other insectivores,

odstraszające ptaki oraz inne drapieżniki.

but somewhere along the line,

Jednak gdzieś po drodze

one particular group of fireflies

jedna szczególna grupa świetlików

somehow lost the metabolic machinery

straciła metaboliczny mechanizm potrzebny do wytwarzania obronnych toksyn.

needed to make their own protective toxins.

This evolutionary flaw,

Ten ewolucyjny defekt,

which was discovered by my colleague Tom Eisner,

odkryty przez mojego kolegę Toma Eisnera,

has driven these fireflies

zmusił te świetliki,

to take their bright lights out into the night

żeby używały rozświetlających noc lampek w zdradzieckim celu.

with treacherous intent.

Dubbed "femme fatales"

Przydomek "femme fatale"

by Jim Lloyd, another colleague,

nadał im inny mój kolega, Jim Lloyd.

these females have figured out how to target

Te samice znalazły sposób na skuszenie samców innych gatunków świetlików.

the males of other firefly species.

So the hunt begins with the predator —

Polowanie zaczyna się, gdy drapieżnik,

she's shown here in the lower left —

pokazany tu po lewej,

where she's sitting quietly

przyczajony cichutko podsłuchuje romantyczne wyznania

and eavesdropping on the courtship conversation

of her intended prey,

swojej upatrzonej zdobyczy.

and here's how it might go.

A wszystko może potoczyć się tak.

First the prey male flashes, "Do you love me?"

Najpierw samiec mruga "Kochasz mnie?"

His own female responds, "Maybe."

Jego samica odpowiada "Być może".

So then he flashes again.

Więc on mruga znowu.

But this time, the predator sneaks in a reply

Odpowiada mu jednak drapieżna samica,

that cleverly mimics exactly what the other female just said.

sprytnie naśladując mowę poprzedniczki.

She's not looking for love: she's looking for toxins.

Ona nie szuka miłości, ona pragnie toksyn.

If she's good, she can lure this male close enough

Jeśli jest sprytna, zwabi samca na tyle blisko, żeby go chwycić.

to reach out and grab him,

and he's not just a light snack.

A nie jest on szybką przekąską.

Over the next hour, she slowly

Przez następne kilka godzin bez pośpiechu będzie go wysysać,

exsanguinates this male

leaving behind just some gory remains.

aż zostaną tylko krwawe szczątki.

Unable to make their own toxins,

Nie mogąc wytworzyć własnych toksyn,

these females resort to drinking the blood

te samice zmuszone są pić krew

of other fireflies to get these protective chemicals.

innych świetlików by zdobyć te substancje.

So a firefly vampire,

Jak świecący wampir,

brought to you by natural selection.

stworzony przez naturalną selekcję.

We still have a lot to learn about fireflies,

Świetliki kryją jeszcze wiele tajemnic,

but it looks like many stories will remain untold,

których być może nigdy nie odkryjemy,

because around the world, firefly populations

ponieważ populacja świetlików gaśnie.

are blinking out.

The main culprit: habitat loss.

Główny winowajca: ginący ekosystem.

Pretty much everywhere, the fields and forests,

Wszędzie, na polach i w lasach,

the mangroves and meadows that fireflies need to survive,

w namorzynach i na łąkach,

are giving way to development and to sprawl.

świetliki muszą ustąpić miejsca postępowi.

Here's another problem: we've conquered darkness,

Ponadto człowiek przezwyciężył ciemność,

but in the process, we spill so much extra light out into the night

i tak rozświetlił noc,

that it disrupts the lives of other creatures,

że zakłócił życie innych stworzeń.

and fireflies are especially sensitive to light pollution

Świetliki są szczególnie wrażliwe na tę zmianę,

because it obscures the signals

bo zakłóca ona sygnały tak potrzebne do odnalezienia partnera.

that they use to find their mates.

Do we really need fireflies?

Ale po co nam świetliki?

After all, they're just one tiny bit

Przecież to tylko mała część ziemskiej różnorodności.

of Earth's biodiversity.

Yet every time a species is lost,

Jednak, gdy ginie jakiś gatunek,

it's like extinguishing a room full of candles

to tak jakby w pokoju pełnym świec gasła jedna po drugiej.

one by one.

You might not notice

Nie zauważymy, kiedy zgaśnie pierwszy płomień,

when the first few flames flicker out,

but in the end, you're left sitting in darkness.

jednak w końcu ogarnia nas ciemność.

As we work together to craft a planetary future,

Mam nadzieję, że pracując wspólnie nad przyszłością planety,

I hope we can find a way

znajdziemy sposób,

to keep these bright lights shining.

żeby te światełka nigdy nie zgasły.

Thank you.

Dziękuję

(Applause)

(Brawa)