You have no idea where camels really come from | Latif Nasser

Çeviri: Hatice Çulha Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

So, this is a story

Bu, bildiklerimizi

about how we know what we know.

nasıl bildiğimizle ilgili bir hikâye.

It's a story about this woman,

Hikâyenin kahramanı ise şu kadın:

Natalia Rybczynski.

Natalia Rybczynski.

She's a paleobiologist,

Kendisi bir paleobiyolog yani fosil yaşam bilimci

which means she specializes in digging up really old dead stuff.

ya da eski ölü şeyleri kazıp çıkarmada uzmanlaşmış biri diyebiliriz.

(Audio) Natalia Rybczynski: Yeah, I had someone call me "Dr. Dead Things."

(Ses) Natalia Rybczynski: Evet, "Dr. Ölü Şeyler" diyen biri olmuştu.

Latif Nasser: And I think she's particularly interesting

Latif Nasser: Bence kendisi ilginç birisi,

because of where she digs that stuff up,

özellikle kazı yaptığı yer açısından,

way above the Arctic Circle in the remote Canadian tundra.

Kuzey Kutup Dairesi'nin yukarısında uzak Kanada tundrasında.

Now, one summer day in 2006,

2006'nın bir yaz gününde,

she was at a dig site called the Fyles Leaf Bed,

Fyles Leaf Bed adlı bir kazı alanındaydı,

which is less than 10 degrees latitude away from the magnetic north pole.

burası manyetik kuzey kutbundan 10 enlem daha az uzaklıktadır.

(Audio) NR: Really, it's not going to sound very exciting,

(Ses) NR: Gerçekten, kulağa pek eğlenceli gelmeyecek;

because it was a day of walking with your backpack and your GPS

çünkü yanımızda çanta, GPS cihazı ve dizüstü bilgisayarla

and notebook and just picking up anything that might be a fossil.

fosil olabilecek her şeyi topladığımız bir gündü.

LN: And at some point, she noticed something.

LN: Bir noktada, bir şey dikkatini çekmişti.

(Audio) NR: Rusty, kind of rust-colored,

(Ses) NR: Paslı, pas rengine benzer,

about the size of the palm of my hand.

hemen hemen avuç içi büyüklüğündeydi.

It was just lying on the surface.

Yerde öylece duruyordu.

LN: And at first she thought it was just a splinter of wood,

LN: İlk başta yalnızca bir odun parçası diye düşündü;

because that's the sort of thing people had found

çünkü insanların daha önceleri

at the Fyles Leaf Bed before -- prehistoric plant parts.

Fyles Leaf Bed'de buldukları tarih öncesi bitki parçalarına benziyordu.

But that night, back at camp ...

Ama o gece, kampa dönünce...

(Audio) NR: ... I get out the hand lens,

(Ses) NR: ... Büyütecimi çıkarttım,

I'm looking a little bit more closely and realizing

biraz daha yakından baktım

it doesn't quite look like this has tree rings.

ve ağaç halkalarına benzemediğini fark ettim.

Maybe it's a preservation thing,

Belki de bir korumayla ilgilidir,

but it looks really like ...

ama gerçekten de...

bone.

kemik gibi görünüyor.

LN: Huh. So over the next four years,

LN: Sonraki dört yıl boyunca

she went to that spot over and over,

o bölgeye defalarca gitti

and eventually collected 30 fragments of that exact same bone,

ve en sonunda aynı kemiğin, çoğunluğu gerçekten çok küçük olan

most of them really tiny.

30 farklı parçasını topladı.

(Audio) NR: It's not a whole lot. It fits in a small Ziploc bag.

(Ses) NR: Çok da bir şey değil. Küçük buzdolabı poşetlerine sığıyor.

LN: And she tried to piece them together like a jigsaw puzzle.

LN: Kemik parçalarını bir yapbozun parçaları gibi birleştirmeye çalıştı.

But it was challenging.

Ama bu oldukça uğraştırıcıydı.

(Audio) NR: It's broken up into so many little tiny pieces,

(Ses) NR: Çok fazla küçük parçalara ayrılmıştı,

I'm trying to use sand and putty, and it's not looking good.

kum ve macun kullanmayı denedim ama hiç de iyi görünmüyordu.

So finally, we used a 3D surface scanner.

En sonunda, 3 boyutlu bir yüzey tarayıcı kullandık.

LN: Ooh! NR: Yeah, right?

LN: Vay! NR: Aynen, değil mi?

(Laughter)

(Gülüşmeler)

LN: It turns out it was way easier to do it virtually.

LN: Görünüşe göre bunu sanal olarak yapmak çok daha kolaydı.

(Audio) NR: It's kind of magical when it all fits together.

(Ses) NR: Hepsini bir araya getirmek sihir gibi bir şey.

LN: How certain were you that you had it right,

LN: Hepsini doğru şekilde yerleştirdiğinden

that you had put it together in the right way?

nasıl emin olabildin?

Was there a potential that you'd put it together a different way

Onları farklı şekilde yerleştirdiğinde bir muhabbet kuşu

and have, like, a parakeet or something?

veya başka bir şey görmen mümkün müydü?

(Laughter)

(Gülüşmeler)

(Audio) NR: (Laughs) Um, no. No, we got this.

(Ses) NR: (Güler) Hmm, hayır. Hayır, sorunsuz bir şekilde hallettik.

LN: What she had, she discovered, was a tibia, a leg bone,

LN: Onun keşfettiği şey, özellikle inek veya koyun gibi

and specifically, one that belonged to a cloven-hoofed mammal,

çatal tırnaklı bir memeliye ait olan

so something like a cow or a sheep.

bir tibia yani kaval kemiğiydi.

But it couldn't have been either of those.

Ama bu ne ineğe, ne de koyuna aitti.

It was just too big.

Çünkü oldukça büyüktü.

(Audio) NR: The size of this thing, it was huge. It's a really big animal.

(Ses) NR: Bu şeyin büyüklüğü, inanılmazdı. Gerçekten büyük bir hayvan.

LN: So what animal could it be?

LN: Öyleyse hangi hayvanın olabilirdi?

Having hit a wall, she showed one of the fragments

Cevabı bulamıyordu, o yüzden bu parçalardan birini

to some colleagues of hers in Colorado,

Kolorado'daki bazı meslektaşlarına gösterdi

and they had an idea.

ve onların bir fikri vardı.

(Audio) NR: We took a saw, and we nicked just the edge of it,

(Ses) NR: İlk önce bir göz attık ve kenarını kazıdık.

and there was this really interesting smell that comes from it.

Ondan gelen çok garip bir koku vardı.

LN: It smelled kind of like singed flesh.

LN: Yanmış et gibi kokuyordu.

It was a smell that Natalia recognized

Bu Natalia'nın büyük anatomi laboratuvarında

from cutting up skulls in her gross anatomy lab:

kafataslarını parçalamadan aşina olduğu bir kokuydu:

collagen.

Kolajen.

Collagen is what gives structure to our bones.

Kolajen kemiklerimize şeklini veren şeydir.

And usually, after so many years,

Ve genellikle, uzun yıllar sonra

it breaks down.

bozulur.

But in this case, the Arctic had acted like a natural freezer and preserved it.

Ama bu durumda, Kuzey Kutbu doğal bir dondurucu gibi onu korumuştu.

Then a year or two later, Natalia was at a conference in Bristol,

Bir veya iki sene sonra, Natalie Bristol'da bir konferanstayken

and she saw that a colleague of hers named Mike Buckley

ve Mike Buckley adındaki meslektaşı

was demoing this new process that he called "collagen fingerprinting."

"kolajen parmak izi kontrolü" adını verdiği bu yeni süreci tanıtmıştı.

It turns out that different species have slightly different structures

Farklı türlerin kısmen de olsa farklı kolajen yapılarına sahip oldukları

of collagen,

ortaya çıkıyor,

so if you get a collagen profile of an unknown bone,

yani bilinmeyen bir kemiğin kolajen yapısını alırsanız

you can compare it to those of known species,

onu bilinen türlerle karşılaştırabilirsiniz

and, who knows, maybe you get a match.

ve kim bilir, belki de bir eşleşme bulursunuz.

So she shipped him one of the fragments,

Böylece ona parçalardan birini gönderdi,

FedEx.

FedEx.

(Audio) NR: Yeah, you want to track it. It's kind of important.

(Ses) NR: Evet, takip etmek istiyorsun.

Önemli sayılır çünkü.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

LN: And he processed it,

LN: Mike işlemden geçirdi

and compared it to 37 known and modern-day mammal species.

ve toplamda 37 bilinen memeli türü ve günümüz memeli türüyle karşılaştırdı.

And he found a match.

Sonunda bir eşleşme buldu.

It turns out that the 3.5 million-year-old bone

Natalia'nın Yüksek Arktik'te kazıp çıkararak bulduğu

that Natalia had dug out of the High Arctic

3,5 milyon yaşındaki kemik...

belonged to ...

bir deveye aitti.

a camel.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

(Audio) NR: And I'm thinking, what? That's amazing -- if it's true.

(Ses) NR: Ve düşünüyorum, nasıl yani? Bu inanılmaz, doğruysa tabii.

LN: So they tested a bunch of the fragments,

LN: Sonra parçaların bir kısmını test ettiler

and they got the same result for each one.

ve her biri için aynı sonuca ulaştılar.

However, based on the size of the bone that they found,

Buna rağmen, bulunan kemiğin boyutu ele alınınca,

it meant that this camel was 30 percent larger than modern-day camels.

bu devenin günümüz develerinden %30 daha büyük olduğu anlaşıldı.

So this camel would have been about nine feet tall,

Yani bu devenin boyu yaklaşık 2,74 metreydi,

weighed around a ton.

ayrıca deve yaklaşık bir ton ağırlığındaydı.

(Audience reacts)

Yeah.

(İzleyiciler şaşırır)

Natalia had found a Giant Arctic camel.

Evet öyle.

Natalia dev bir kutup devesi bulmuştu.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Now, when you hear the word "camel,"

Artık, "deve" kelimesini her duyduğunuzda,

what may come to mind is one of these,

aklınıza ya Doğu'nun ya da Orta Asya'nın

the Bactrian camel of East and Central Asia.

iki hörgüçlü devesi gelecektir.

But chances are the postcard image you have in your brain

Ama muhtemelen aklınızdaki kartpostal resminde,

is one of these, the dromedary,

uzun çöl gezileri için sırtındaki

quintessential desert creature --

büyük hörgücüyle su depolayan,

hangs out in sandy, hot places like the Middle East and the Sahara,

kum tepelerini aşmasını sağlayan koca ve geniş ayakları olan bir deve ya da

has a big old hump on its back

Orta Doğu ve Sahra gibi kumlu

for storing water for those long desert treks,

ve sıcak yerlerde yaşayan

has big, broad feet to help it tromp over sand dunes.

çölün tipik canlısı tek hörgüçlü bir deve var.

So how on earth would one of these guys end up in the High Arctic?

Öyleyse nasıl oluyor da bu develer Yüksek Arktik'e ait olabiliyor?

Well, scientists have known for a long time, turns out,

Aslında, bilim insanları uzun zaman önce,

even before Natalia's discovery,

hatta Natalia'nın keşfinden de önce,

that camels are actually originally American.

develerin kökeninin gerçekte Amerika'ya ait olduğunu biliyorlardı.

(Music: The Star-Spangled Banner)

(Müzik: Yıldız-Bezeli Sancak)

(Laughter)

(Gülüşmeler)

They started here.

Başlangıçta buradaydılar.

For nearly 40 of the 45 million years that camels have been around,

Develerin etrafta olduğu 45 milyon yılın yaklaşık 40'ı boyunca

you could only find them in North America,

aşağı yukarı 20 farklı türünü belki de daha fazlasını

around 20 different species, maybe more.

sadece Kuzey Amerika'da görebilirdiniz.

(Audio) LN: If I put them all in a lineup, would they look different?

(Ses) LN: Hepsini bir sıraya dizsem, farklı görünürler miydi?

NR: Evet, çünkü vücut büyüklükleri farklı olacaktır.

NR: Yeah, you're going to have different body sizes.

You'll have some with really long necks,

Gerçekten uzun boyunlu olanları var,

so they're actually functionally like giraffes.

yani aslında onlar zürafalar gibi işlev görür.

LN: Some had snouts, like crocodiles.

LN: Bazılarının da bir timsahınkine benzer burunları vardı.

(Audio) NR: The really primitive, early ones would have been really small,

(Ses) NR: Gerçekten primitif, ilk develer olanlar, çok küçüklerdi

almost like rabbits.

neredeyse bir tavşan kadar.

LN: What? Rabbit-sized camels?

LN: Nasıl yani? Tavşan boyutunda deve mi?

(Audio) NR: The earliest ones.

(Ses) NR: İlk develer ama.

So those ones you probably would not recognize.

Bu yüzden bu develeri fark edemediniz.

LN: Oh my God, I want a pet rabbit-camel.

LN: Aman Tanrım, evcil bir tavşan-deve istiyorum.

(Audio) NR: I know, wouldn't that be great?

(Ses) NR: Aynen, bu çok güzel olmaz mıydı?

(Laughter)

(Gülüşmeler)

LN: And then about three to seven million years ago,

LN: Ve sonra üç ila yedi milyon yıl önce,

one branch of camels went down to South America,

bir grup deve Güney Amerika'ya gitti,

where they became llamas and alpacas,

orada lama ve alpaka oldular.

and another branch crossed over the Bering Land Bridge

Diğer bir grup ise Bering Köprüsü'nün karşısına

into Asia and Africa.

Asya ve Afrika'ya geçti.

And then around the end of the last ice age,

Ve son buzul çağının sonlarına doğru,

North American camels went extinct.

Kuzey Amerikalı develerin nesli tükendi.

So, scientists knew all of that already,

Aslında, bilim insanları bu durumun farkındaydı

but it still doesn't fully explain how Natalia found one so far north.

ama yine de bu Natalia'nın Kuzey'deki örneği

nasıl bulduğunu tam olarak açıklamıyor.

Like, this is, temperature-wise, the polar opposite of the Sahara.

Örneğin, o bölge sıcaklık açısından Sahra'nın kutupsal karşıtı.

Now to be fair,

Açık konuşmak gerekirse,

three and a half million years ago,

üç buçuk milyon yıl önce,

it was on average 22 degrees Celsius warmer than it is now.

sıcaklık şimdikinden ortalama 22 derece daha sıcaktı.

So it would have been boreal forest,

Yani günümüzde daha çok Yukon ve Sibirya benzeri

so more like the Yukon or Siberia today.

kutupaltı ormanlar olurdu.

But still, like, they would have six-month-long winters

Ama yine de göllerin tamamen donduğu

where the ponds would freeze over.

altı ay boyunca süren kışlar vardı.

You'd have blizzards.

Kar fırtınaları oluyor.

You'd have 24 hours a day of straight darkness.

Tamamen karanlık geçen 24 saat.

Like, how ... How?

Nasıl, yani ... Nasıl?

How is it that one of these Saharan superstars

Sahralı süper starlardan biri bu kutup koşulları altında

could ever have survived those arctic conditions?

nasıl hayatta kalabilirdi?

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Natalia and her colleagues think they have an answer.

Natalia ve meslektaşları cevapları hakkında düşündüler.

And it's kind of brilliant.

Ve oldukça dâhiceydi.

What if the very features that we imagine make the camel so well-suited

Ya hayal ettiğimiz özellikler deveyi Sahra gibi yerlere

to places like the Sahara,

tamamen uyumlu hâle getirerek

actually evolved to help it get through the winter?

aslında kışı atlatmasına yardımcı olmak için evrim geçirtiyorsa?

What if those broad feet were meant to tromp not over sand,

Ya bu geniş ayaklar kum tepelerini aşmasında değil de

but over snow, like a pair of snowshoes?

kışın bir çift kar ayakkabısı olarak işe yarıyorsa?

What if that hump -- which, huge news to me,

Peki ya bu hörgüç, zira benim için koca bir bilgi,

does not contain water, it contains fat --

içerisinde su değil de yağ bulundursaydı,

(Laughter)

(Gülüşmeler)

was there to help the camel get through that six-month-long winter,

... yiyecek kıtlığı olduğunda, altı aylık kışı geçirmede

when food was scarce?

deveye yardımcı olur muydu?

And then, only later, long after it crossed over the land bridge

Ve sonra, kara köprüsünün üzerinden geçtikten çok sonra

did it retrofit those winter features for a hot desert environment?

sıcak bir çöl ortamı için olan o kış özelliklerini güçlendirdi mi?

Like, for instance, the hump may be helpful to camels in hotter climes

Örneğin, daha sıcak iklimlerde hörgüçler deveye yardımcı olabilir,

because having all your fat in one place,

çünkü bütün yağı tek bir yerde topluyor,

like a, you know, fat backpack,

tıpkı yağ dolu bir sırt çantası gibi,

means that you don't have to have that insulation

bu da vücudunun geri kalanında, bu yalıtımı yapmaya

all over the rest of your body.

imkânının olmadığı anlamına gelir.

So it helps heat dissipate easier.

Böylece ısının daha kolay dağıtılmasını sağlar.

It's this crazy idea,

Şöyle bir çılgın fikir var ki:

that what seems like proof of the camel's quintessential desert nature

Devenin tipik çöl doğasının kanıtı gibi görünmesi

could actually be proof of its High Arctic past.

aslında Yüksek Arktik geçmişine dair bir kanıt olabilir.

Now, I'm not the first person to tell this story.

Açıkçası, bu hikâyeyi anlatan ilk kişi ben değilim.

Others have told it as a way to marvel at evolutionary biology

Diğerleri bunu evrimsel biyolojiye hayranlık duymanın bir şekli olarak ya da

or as a keyhole into the future of climate change.

ileride yaşanacak iklim değişikliğinin bir yansıması olarak anlatmıştır.

But I love it for a totally different reason.

Ama ben bunu tamamen farklı bir nedenden dolayı seviyorum.

For me, it's a story about us,

Bana kalırsa, bu bizimle ilgili bir hikâye

about how we see the world

dünyayı nasıl gördüğümüzle ilgili

and about how that changes.

ve bunun nasıl değiştiğiyle ilgili.

So I was trained as a historian.

Ben bir tarihçi olarak eğitildim.

And I've learned that, actually, a lot of scientists are historians, too.

Ve pek çok bilim insanının aynı zamanda bir tarihçi olduğu gerçeğini öğrendim.

They make sense of the past.

Geçmişi anlamlı kılıyorlardı.

They tell the history of our universe, of our planet, of life on this planet.

Evrenimizin, gezegenimizdeki yaşamın ve gezegenimizin hikâyesini anlatıyorlardı.

And as a historian,

Ve bir tarihçi olarak,

you start with an idea in your mind of how the story goes.

hikâyenin ilerleyişine dair zihninizde bir fikir ile başlangıç yapıyorsunuz.

(Ses) NR: Hikâyeler uyduruyoruz ve onlara bağlı kalıyoruz,

(Audio) NR: We make up stories and we stick with it,

like the camel in the desert, right?

tıpkı çöldeki deve hikâyesinde olduğu gibi, değil mi?

That's a great story! It's totally adapted for that.

Bu muhteşem bir hikâye! Tamamen buna uyarlanmış.

Clearly, it always lived there.

Aslında, her zaman orada yaşıyormuş.

LN: But at any moment, you could uncover some tiny bit of evidence.

LN: Ama her an, küçük bir kanıt ortaya çıkarabilirsiniz.

You could learn some tiny thing

Bazı küçük şeylerin, bildiğinizi düşündüğünüz şeylerin

that forces you to reframe everything you thought you knew.

her şeye farklı bir açıdan bakmanızı sağladığını öğreniyorsunuz.

Like, in this case, this one scientist finds this one shard

Tıpkı bu durumda olduğu gibi. Bilim insanı odun olduğunu

of what she thought was wood,

düşündüğü bir parça bulur

and because of that, science has a totally new and totally counterintuitive theory

ve işte bu yüzden bilim

bu saçma Dr.Seuss'a benzer yaratığın neden öyle olduğuna dair

about why this absurd Dr. Seuss-looking creature

looks the way it does.

tamamen yeni ve mantık dışı bir teoriye sahiptir.

And for me, it completely upended the way I think of the camel.

Benim içinse, deve hakkında düşündüklerimin tamamen tersi oldu.

It went from being this ridiculously niche creature

Bu, pek de bir işlevi yokmuş gibi görünen komik canlının

suited only to this one specific environment,

sadece belirli bir çevreye uygun olduğunu düşünürken

to being this world traveler that just happens to be in the Sahara,

o, yalnızca Sahra'ya yolu düşen ve aslında her yere de

and could end up virtually anywhere.

uyum sağlayabilecek bir dünya gezginiymiş.

(Applause)

(Alkış)

This is Azuri.

Bu Azuri.

Azuri, hi, how are you doing?

Azuri, merhaba, ne yapıyorsun?

OK, here, I've got one of these for you here.

Tamam, senin için getirdiklerim burada.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So Azuri is on a break from her regular gig

Aslında Azuri, Radyo Şehir Müzik Salonu'nda düzenli verdiği

at the Radio City Music Hall.

konserin bir molasında.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

That's not even a joke.

Aslında bu bir şaka bile değildi.

Anyway --

Her neyse.

But really, Azuri is here as a living reminder

Ama aslında Azuri, dünyamızın hikâyesinin dinamik olduğunu gösteren

that the story of our world is a dynamic one.

yaşayan bir hatırlatıcı olarak aramızda.

It requires our willingness to readjust, to reimagine.

Yeniden düzenlemek, yeniden tasarlamak isteğimize bağlı.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Right, Azuri?

Değil mi, Azuri?

And, really, that we're all just one shard of bone away

Ve aslında hepimiz bir kemik parçasından

from seeing the world anew.

dünyayı yeniden görebiliyoruz.

Thank you very much.

Çok teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)