You have no idea where camels really come from | Latif Nasser

Translator: Uyen Huynh Reviewer: Võ Hồng Quế

So, this is a story

Đây là một câu chuyện

about how we know what we know.

về cách chúng ta nhìn nhận sự việc.

It's a story about this woman,

Câu chuyện về người phụ nữ này,

Natalia Rybczynski.

tên cô ấy là Natalia Rybczynski.

She's a paleobiologist,

Cô là nhà cổ sinh vật học,

which means she specializes in digging up really old dead stuff.

công việc của cô chủ yếu là đào bới những thứ đã chết từ lâu.

(Audio) Natalia Rybczynski: Yeah, I had someone call me "Dr. Dead Things."

(Băng ghi âm) Natalia Rybczynski: Vâng, tôi có nghe ai đó

gọi mình là "Tiến sĩ của những thứ đã chết"

Latif Nasser: And I think she's particularly interesting

Latif Nasser: Và tôi nghĩ cô ấy thực sự thú vị

vì nơi mà cô đào được những thứ đó lên

ở tận lãnh nguyên Canadian hẻo lánh của vùng Bắc Cực.

because of where she digs that stuff up,

way above the Arctic Circle in the remote Canadian tundra.

Now, one summer day in 2006,

Một ngày mùa hè năm 2006,

she was at a dig site called the Fyles Leaf Bed,

cô đang khai quật ở khu vực Fyles Leaf Bed,

which is less than 10 degrees latitude away from the magnetic north pole.

cách cực Bắc từ chưa đến 10 vĩ độ.

(Audio) NR: Really, it's not going to sound very exciting,

(Băng ghi âm) NR : Thực ra thì không thú vị mấy

because it was a day of walking with your backpack and your GPS

vì bạn phải đi bộ suốt cả ngày dài với ba lô, GPS,

and notebook and just picking up anything that might be a fossil.

sổ ghi chép, và thu gom bất kì thứ gì có khả năng là hóa thạch.

LN: And at some point, she noticed something.

LN: Tình cờ, cô để ý có thứ gì đó.

(Audio) NR: Rusty, kind of rust-colored,

(Băng ghi âm) NR: Nó có màu sắt gỉ,

about the size of the palm of my hand.

kích thước bằng lòng bàn tay.

It was just lying on the surface.

Nó nằm đó ngay trên mặt đất.

LN: And at first she thought it was just a splinter of wood,

LN: Lúc đầu, cô cho rằng đó chỉ là một mẩu gỗ nhỏ,

because that's the sort of thing people had found

bởi nó giống thứ mà người ta đã tìm thấy

at the Fyles Leaf Bed before -- prehistoric plant parts.

trước đây ở Flyes Leaf Bed --

những phần khác nhau của cây thời tiền sử.

Nhưng tối hôm đó, lúc quay trở lại chỗ cắm trại ...

But that night, back at camp ...

(Audio) NR: ... I get out the hand lens,

(Băng ghi âm): ... Tôi lấy kính lúp ra,

I'm looking a little bit more closely and realizing

để quan sát nó kĩ hơn và phát hiện

it doesn't quite look like this has tree rings.

cái đó hình như không có vân gỗ.

Maybe it's a preservation thing,

Có lẽ là thứ gì đó còn sót lại,

but it looks really like ...

nhưng nó thực sự giống như là ...

bone.

xương.

LN: Huh. So over the next four years,

LN: Cho nên, hơn 4 năm tiếp theo,

she went to that spot over and over,

cô đã đến khu vực đó rất nhiều lần,

and eventually collected 30 fragments of that exact same bone,

và cuối cùng thu thập được tổng cộng 30 mảnh xương tương tự,

most of them really tiny.

đa số chúng đều rất nhỏ.

(Audio) NR: It's not a whole lot. It fits in a small Ziploc bag.

(Băng ghi âm) NR: Chúng không nhiều lắm,

vừa đủ đựng trong một chiếc túi Ziploc nhỏ.

LN: And she tried to piece them together like a jigsaw puzzle.

LN: Và cô cố xếp chúng lại với nhau như chơi trò xếp hình.

But it was challenging.

nhưng công việc khá là khó khăn.

(Audio) NR: It's broken up into so many little tiny pieces,

(Băng ghi âm) NR: Chúng vỡ ra thành vô vàn những mảnh nhỏ,

I'm trying to use sand and putty, and it's not looking good.

tôi phải dùng đến cát và mát tít,

và chúng nhìn không được đẹp mắt cho lắm.

So finally, we used a 3D surface scanner.

Cuối cùng, chúng tôi phải dùng đến

máy quét mặt 3 chiều.

LN: Ồ

LN: Ooh! NR: Yeah, right?

NR: Đúng vậy

(Laughter)

(Tiếng cười)

LN: It turns out it was way easier to do it virtually.

LN: Hóa ra, dùng máy móc

thì công việc nhẹ nhàng hơn rất nhiều.

(Audio) NR: It's kind of magical when it all fits together.

(Băng ghi âm) NR: Giống như là phép màu vậy

khi tất cả chúng đều khớp với nhau.

LN: Làm sao bạn chắc rằng mình đã

LN: How certain were you that you had it right,

xếp chúng lại với nhau một cách chính xác?

that you had put it together in the right way?

Was there a potential that you'd put it together a different way

Liệu có khả năng bạn xếp lại bằng một cách khác

và thành ra một con vẹt đuôi dài hay thứ gì khác chẳng hạn?

and have, like, a parakeet or something?

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Băng ghi âm) NR: Không, chúng tôi đã làm được.

(Audio) NR: (Laughs) Um, no. No, we got this.

LN: What she had, she discovered, was a tibia, a leg bone,

LN: Thứ mà cô tìm được là một đoạn xương ống chân,

đặc biệt, nó là của một loài động vật có vú móng chẻ,

and specifically, one that belonged to a cloven-hoofed mammal,

như bò hay cừu.

so something like a cow or a sheep.

Nhưng không thể nào là hai loài trên.

But it couldn't have been either of those.

It was just too big.

Vì mẩu xương rất lớn.

(Audio) NR: The size of this thing, it was huge. It's a really big animal.

(Băng ghi âm) NR: Mẫu xương này có kích thước khổng lồ.

Loài này chắc chắn phải rất to lớn.

LN: So what animal could it be?

LN: Vậy có thể là con gì?

Having hit a wall, she showed one of the fragments

Bế tắc, cô đưa một trong những mảnh xương

to some colleagues of hers in Colorado,

cho vài đồng nghiệp ở Colorado xem,

and they had an idea.

và họ có một sáng kiến.

(Audio) NR: We took a saw, and we nicked just the edge of it,

(Băng ghi âm) NR: Chúng tôi dùng cưa

khía ở bên cạnh mẩu xương,

and there was this really interesting smell that comes from it.

và thật thú vị, có mùi phát ra từ đó.

LN: It smelled kind of like singed flesh.

LN: Nó có mùi giống như thịt cháy.

It was a smell that Natalia recognized

Đó chính là mùi mà Natalia ngửi thấy

from cutting up skulls in her gross anatomy lab:

khi cắt hôp sọ

trong phòng thí nghiệm giải phẫu tổng hợp:

collagen.

collagen.

Collagen là chất tạo nên cấu trúc xương của chúng ta.

Collagen is what gives structure to our bones.

And usually, after so many years,

Thường thì qua nhiều năm,

it breaks down.

chúng sẽ phân hủy.

Nhưng trong trường hợp này,

But in this case, the Arctic had acted like a natural freezer and preserved it.

Bắc Cực có chức năng như một cái tủ đông khổng lồ

giúp bảo quản collagen.

Then a year or two later, Natalia was at a conference in Bristol,

Một hay hai năm sau đó, Natalia tham dự hội thảo ở Bristol,

and she saw that a colleague of hers named Mike Buckley

cô đã gặp một đồng nghiệp tên là Mike Buckley.

Anh ta đang thử nghiệm một phương pháp mới gọi là lấy dấu collagen

was demoing this new process that he called "collagen fingerprinting."

It turns out that different species have slightly different structures

Thì ra các loài động vật khác nhau sẽ có cấu trúc collagen

of collagen,

khá là khác nhau,

nên nếu bạn có mẫu collegen của một mẩu xương không rõ nguồn gốc,

so if you get a collagen profile of an unknown bone,

you can compare it to those of known species,

bạn có thể so sánh nó với mẫu collagen của những loài đã biết rồi,

and, who knows, maybe you get a match.

và biết đâu chúng lại khớp nhau.

So she shipped him one of the fragments,

Nên cô gửi cho đồng nghiệp một vài mẩu xương

FedEx.

bằng đường hàng không của FedEx Express.

(Băng ghi âm) NR: Tôi muốn theo dấu nó. Nó khá là quan trọng mà.

(Audio) NR: Yeah, you want to track it. It's kind of important.

(Tiếng cười)

(Laughter)

LN: And he processed it,

LN: Anh tiến hành kiểm tra,

and compared it to 37 known and modern-day mammal species.

so sánh nó với 37 mẫu collagen của các loài động vật đương đại đã được biết đến.

And he found a match.

Và, đã có kết quả trùng khớp.

It turns out that the 3.5 million-year-old bone

Thì ra mẩu xương 3,5 triệu năm tuổi

that Natalia had dug out of the High Arctic

mà Natalia đào được ở vùng cao Bắc Cực

belonged to ...

thuộc về...

một con lạc đà.

a camel.

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Thu âm) NR: Lúc đó tôi nghĩ rằng, cái gì? Thật đáng ngạc nhiên nếu nó là sự thật

(Audio) NR: And I'm thinking, what? That's amazing -- if it's true.

LN: So they tested a bunch of the fragments,

LN: Vì thể, họ kiểm tra rất nhiều mảnh xương khác,

and they got the same result for each one.

và có được cùng một kết quả tương tự với từng mẩu.

However, based on the size of the bone that they found,

Tuy nhiên, dựa vào kích thước mẩu xương tìm thấy

it meant that this camel was 30 percent larger than modern-day camels.

thì con lạc đà này lơn hơn gấp 30% so với lạc đà ngày nay.

Vậy nên nó phải cao tầm 2,7 mét

So this camel would have been about nine feet tall,

weighed around a ton.

nặng gần 1 tấn

(Audience reacts)

(Phản ứng của khán giả)

Yeah.

Chính xác thì,

Natalia had found a Giant Arctic camel.

Natalia đã tìm thấy một con lạc đà Bắc Cực khổng lồ.

(Tiếng cười)

(Laughter)

Now, when you hear the word "camel,"

Khi bạn nghe thấy từ "lạc đà"

what may come to mind is one of these,

điều thoáng qua trong đầu có thể một trong những trường hợp sau,

the Bactrian camel of East and Central Asia.

Lạc đà hai bứu ở Trung và Đông Á

But chances are the postcard image you have in your brain

Cũng có thể là loài hay xuất hiện trên các bưu thiếp

is one of these, the dromedary,

lạc đà một bứu

quintessential desert creature --

sinh vật đặc hữu của sa mạc--

hangs out in sandy, hot places like the Middle East and the Sahara,

di chuyển qua những nơi nóng bỏng, đầy cát như Trung Đông hay sa mạc Sahara

has a big old hump on its back

có một cái bứu vĩ đại trên lưng

for storing water for those long desert treks,

để trữ nước cho những cuộc du hành dài trên sa mạc,

has big, broad feet to help it tromp over sand dunes.

có bàn chân to, rộng để vượt qua những đụn cát.

So how on earth would one of these guys end up in the High Arctic?

Thì làm thế quái nào mà một trong số chúng lại xuất hiện ở vùng cao Bắc Cực?

Well, scientists have known for a long time, turns out,

Trước phát hiện của Natalia, đã từ lâu các nhà khoa học

even before Natalia's discovery,

đã biết rằng

Thực ra, lạc đà có nguồn gốc từ Hoa Kỳ.

that camels are actually originally American.

(Music: The Star-Spangled Banner)

(Nhạc : The Star-Spangled Banner)- Quốc Ca Hoa Kỳ

(Laughter)

(Tiếng cười)

They started here.

Chúng bắt nguồn từ đây.

For nearly 40 of the 45 million years that camels have been around,

Từ 45 triệu năm trước, gần 40 kể từ khi lạc đà xuất hiện

you could only find them in North America,

chúng ta chỉ có thể tìm thấy chúng ở Bắc Mỹ,

around 20 different species, maybe more.

có khoảng 20 loài lạc đà khác nhau hay có lẽ hơn thế.

(Audio) LN: If I put them all in a lineup, would they look different?

(Thu âm) LN: Nếu tôi xếp chúng thành một đường thẳng thì chúng có khác nhau không?

NR: Vâng, kích cỡ cơ thể của chúng khác nhau.

NR: Yeah, you're going to have different body sizes.

You'll have some with really long necks,

Chúng ta có một loài có cổ rất dài

so they're actually functionally like giraffes.

nó có giống như hưu cao cổ.

LN: Some had snouts, like crocodiles.

LN: Một số thì có mõm giống cá sấu.

(Audio) NR: The really primitive, early ones would have been really small,

(Thu âm) NR: Loài sơ khai đầu tiên có hình dáng rất nhỏ

đa số có kích thước bằng loài thỏ

almost like rabbits.

LN: What? Rabbit-sized camels?

LN: Cái gì? Lạc đà nhỏ bằng thỏ?

(Audio) NR: The earliest ones.

(Thu âm) NR: Loài xuất hiện đầu tiên.

So those ones you probably would not recognize.

nên chắc chắn bạn không nhận ra chúng được đâu.

LN: Chúa ơi, tôi muốn một con lạc đà thỏ.

LN: Oh my God, I want a pet rabbit-camel.

(Audio) NR: I know, wouldn't that be great?

(Thu âm) NR: Tôi biết, tuyệt cú mèo đúng không?

(Laughter)

(Tiếng cười)

LN: And then about three to seven million years ago,

LN: Khoảng 3 đến 7 triệu năm trước,

one branch of camels went down to South America,

một nhánh lạc đà di chuyển đến Nam Mỹ,

nơi chúng tiến hóa thành lạc đà không bướu và lạc đà Alpaca,

where they became llamas and alpacas,

và một nhánh khác vượt eo biển Bering

and another branch crossed over the Bering Land Bridge

đến Châu Á và Châu Phi.

into Asia and Africa.

And then around the end of the last ice age,

Và khoảng cuối kỉ băng hà cuối cùng,

North American camels went extinct.

Lạc đà Bắc Mỹ tuyệt chủng.

So, scientists knew all of that already,

Các nhà khoa học đã biết rõ điều này,

but it still doesn't fully explain how Natalia found one so far north.

nhưng không có bất kì sự giải thích về việc tại sao Natalia tìm thấy chúng ở một nơi rất xa phía Bắc.

Like, this is, temperature-wise, the polar opposite of the Sahara.

tại sao sự cách biệt nhiệt độ rất lớn giữa vùng cực và sa mạc Sahara mà chúng lại sống được.

Công bằng mà nói thì,

Now to be fair,

three and a half million years ago,

cách đây 3,5 triệu năm

it was on average 22 degrees Celsius warmer than it is now.

Nhiệt độ Bắc Cực trung bình ấm hơn 22 độ C so với bây giờ.

So it would have been boreal forest,

nên có cả rừng lá kim phương Bắc

so more like the Yukon or Siberia today.

giống như Yukon và Siberia ngày nay.

But still, like, they would have six-month-long winters

Nhưng vẫn có 6 tháng mùa đông

where the ponds would freeze over.

hồ nước đóng băng.

You'd have blizzards.

và bão tuyết.

You'd have 24 hours a day of straight darkness.

Có cả một ngày 24 giờ đều là bóng tối

Like, how ... How?

Vậy, làm sao ... làm sao?

How is it that one of these Saharan superstars

Làm sao một trong nhưng siêu sao của sa mạc Sahara

lại có thể tồn tại trong điều kiện Bắc Cực?

could ever have survived those arctic conditions?

(Laughter)

(Tiếng cười)

Natalia and her colleagues think they have an answer.

Natalia và đồng nghiệp của cô đã tìm ra đáp án.

And it's kind of brilliant.

Thật là một đáp án tuyệt vời.

What if the very features that we imagine make the camel so well-suited

Chuyện gì xảy ra nếu các đặc điểm ta cho rằng giúp lạc đà thích nghi

to places like the Sahara,

với các địa điểm như Sahara,

actually evolved to help it get through the winter?

thực chất có liên quan đến việc giúp chúng sống qua những ngày đông?

What if those broad feet were meant to tromp not over sand,

Chuyện gì xảy ra nếu bàn chân rộng không những giúp chúng di chuyển trên đụn cát,

mà còn trên cả tuyết, giống như đôi giày tuyết vậy?

but over snow, like a pair of snowshoes?

What if that hump -- which, huge news to me,

Nếu cái bứu, thông tin quá bất ngờ với tôi,

does not contain water, it contains fat --

không chứa nước mà dự trữ chất béo--

(Tiếng cười)

(Laughter)

was there to help the camel get through that six-month-long winter,

để giúp chúng trải qua 6 tháng đông dài,

when food was scarce?

khi thức ăn khan hiếm?

And then, only later, long after it crossed over the land bridge

Mà chỉ sau đó, rất lâu sau khi vượt eo biển

did it retrofit those winter features for a hot desert environment?

thì chúng mới biến đổi đặc điểm thích ích với mùa đông trên cơ thể cho phù hợp với môi trường hoang mạc?

Ví như, bứu trên lưng lại giúp ích cho chúng ở vùng khí hậu nóng hơn,

Like, for instance, the hump may be helpful to camels in hotter climes

because having all your fat in one place,

vì chứa tất cả mỡ tại một điểm,

like a, you know, fat backpack,

bạn biết mà, như đeo một cái túi chứa chất béo trên lưng,

means that you don't have to have that insulation

đồng nghĩa với việc bạn không cần cách nhiệt

trên những bộ phận khác trên cơ thể.

all over the rest of your body.

So it helps heat dissipate easier.

điều đó giúp tản nhiệt dễ dàng hơn.

It's this crazy idea,

Đó là một ý tưởng điên rồ,

that what seems like proof of the camel's quintessential desert nature

có lẽ đó là bằng chứng cho cách mà lạc đà thích nghi với môi trường đặc trưng ở sa mạc

could actually be proof of its High Arctic past.

và cũng chứng minh cho việc làm sao chúng thích khi với vùng cao Bắc Cực trong quá khứ.

Now, I'm not the first person to tell this story.

Tôi không phải người đầu tiên kể câu chuyện này.

Others have told it as a way to marvel at evolutionary biology

Những người khác cũng đã nói đến nó như một minh chứng cho sự kì diệu của sự phát triển sinh học.

or as a keyhole into the future of climate change.

hay cho đó là chìa khóa đến sự biến đổi khí hậu trong tương lai

But I love it for a totally different reason.

Nhưng tôi thích câu chuyện này vì lí do hoàn toàn khác.

For me, it's a story about us,

Với tôi, đây là câu chuyện về chúng ta,

about how we see the world

về cách chúng ta nhìn thế giới

and about how that changes.

và cách nhìn đó thay đổi như thế nào.

So I was trained as a historian.

Tôi được đào tạo để trở thành sử gia.

Và tôi biết rằng thực ra rất nhiều nhà khoa học cũng là nhà sử học.

And I've learned that, actually, a lot of scientists are historians, too.

They make sense of the past.

Họ hiểu được quá khứ.

They tell the history of our universe, of our planet, of life on this planet.

Họ biết được lịch sử thành thành vũ trụ, của hành tinh chúng ta về cả cuộc sống trên quả đất này

And as a historian,

Với tư cách là nhà sử học,

you start with an idea in your mind of how the story goes.

bạn bắt đầu với việc nghĩ đến cách nào mà câu chuyện diễn ra.

(Audio) NR: We make up stories and we stick with it,

(Thu âm)NR: Chúng tôi tạo nên câu chuyện và bám theo nó,

like the camel in the desert, right?

giống như việc lạc đà ở sa mạc, phải không?

That's a great story! It's totally adapted for that.

Một câu chuyện thật tuyệt vời!

Nó áp dụng hoàn toàn với ý tưởng này.

Clearly, it always lived there.

Rõ ràng, nó vẫn luôn tồn tại.

LN: Nhưng bất kì lúc nào, bạn cũng có thể tìm ra một ít bằng chứng.

LN: But at any moment, you could uncover some tiny bit of evidence.

You could learn some tiny thing

Bạn có thể biết được những điều rất nhỏ

that forces you to reframe everything you thought you knew.

sẽ khiến bạn thay đổi mọi thứ mà bạn nghĩ là bạn biết.

Like, in this case, this one scientist finds this one shard

Như trong câu chuyện này, nhà khoa học tìm thấy một mảnh vỡ

of what she thought was wood,

mà cô tưởng là mẫu gỗ,

and because of that, science has a totally new and totally counterintuitive theory

vì thế mà khoa học trở nên hoàn toàn mới lạ và lí thuyết bất thường

about why this absurd Dr. Seuss-looking creature

về tại sao những sinh vật hoang đường của tiến sĩ Seuss

looks the way it does.

lại có có dáng vẻ như vậy.

And for me, it completely upended the way I think of the camel.

Đối với tôi, thì nó đã đảo ngược hoàn toàn cách nghĩ của tôi về lạc đà.

It went from being this ridiculously niche creature

Từ một sinh vật đặc hữu

suited only to this one specific environment,

chỉ thích ứng đối với một loại môi trường nhất định,

to being this world traveler that just happens to be in the Sahara,

chỉ có thể thấy ở Sahara, lại trở thành một nhân vật du hành thế giới,

và xuất hiện ở một nơi nào khác.

and could end up virtually anywhere.

(Applause)

(Vỗ tay)

This is Azuri.

Đây là Azuri.

Azuri, hi, how are you doing?

Chào Azuri, mày khỏe không?

OK, here, I've got one of these for you here.

Vâng, hôm nay tôi dẫn đến một cô bạn lạc đà.

(Tiếng cười)

(Laughter)

Azuri đang trong kì nghỉ sau buổi biểu diễn của cô

So Azuri is on a break from her regular gig

at the Radio City Music Hall.

ở trung tâm hòa nhạc Radio City.

(Laughter)

(Tiếng cười)

That's not even a joke.

Đây không phải là chuyện đùa mà.

Anyway --

Sao cũng được --

But really, Azuri is here as a living reminder

Thực chất, sự hiện diện của Azuri là nhân chứng sống nhắc nhở chúng ta rằng

that the story of our world is a dynamic one.

thế giới quanh vô cùng năng động.

Nó đòi hỏi chúng ta năng lực tái thích nghi và tưởnng tượng.

It requires our willingness to readjust, to reimagine.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Phải không, Azuri?

Right, Azuri?

And, really, that we're all just one shard of bone away

Chúng ta chỉ là một mảnh vỡ của mẩu xương nhỏ

để nhìn thế giới một cách mới mẻ

from seeing the world anew.

Thank you very much.

Cảm ơn vì đã lắng nghe

(Vỗ tay)

(Applause)