How Quantum Biology Might Explain Life’s Biggest Questions | Jim Al-Khalili | TED Talks

Çeviri: pinar sadi Gözden geçirme: Yunus ASIK

I'd like to introduce you to an emerging area of science,

Bugün sizlere yükselişte olan, tartışmalara açık

one that is still speculative but hugely exciting,

ama bir o kadar da heyecan verici, hızla büyüyen

and certainly one that's growing very rapidly.

bir bilim alanından bahsetmek istiyorum.

Quantum biology asks a very simple question:

Kuantum biyolojisi çok basit bir soru sorar:

Does quantum mechanics --

Kuantum mekaniği ---

that weird and wonderful and powerful theory

modern fizik ve kimyanın çoğuna zemin teşkil eden,

of the subatomic world of atoms and molecules

atom ve moleküllerin atomaltı dünyasının,

that underpins so much of modern physics and chemistry --

o tuhaf, mükemmel ve güçlü teorisi ---

also play a role inside the living cell?

aynı zamanda canlı hücrelerde rol oynuyor olabilir mi?

In other words: Are there processes, mechanisms, phenomena

Yani, yaşayan organizmalarda sadece kuantum mekaniği

in living organisms that can only be explained

yardımıyla açıklanabilecek süreçler,

with a helping hand from quantum mechanics?

mekanizmalar ya da fenomen var mı?

Now, quantum biology isn't new;

Kuantum biyolojisi yeni değil;

it's been around since the early 1930s.

1930'ların başından beri ortalarda.

But it's only in the last decade or so that careful experiments --

Ama sadece son 10 yılda yapılan titiz deneyler --

in biochemistry labs, using spectroscopy --

biyokimya laboratuvarlarında spektroskopi kullanılarak --

have shown very clear, firm evidence that there are certain specific mechanisms

kuantum mekaniğinin açıklamasını gerektirecek, belli başlı

mekanizmalarda oldukça temiz ve güçlü bulgular göstermektedir.

that require quantum mechanics to explain them.

Quantum biology brings together quantum physicists, biochemists,

Kuantum biyolojisi; kuantum fizikçileri, biyokimyacıları, moleküler biyologları

molecular biologists -- it's a very interdisciplinary field.

bir araya getirmektedir -- oldukça disiplinler arası bir alan.

I come from quantum physics, so I'm a nuclear physicist.

Ben kuantum fiziğinden geliyorum, bu yüzden nükleer fizikçiyim.

I've spent more than three decades

Kuantum mekaniğini anlamak için

trying to get my head around quantum mechanics.

30 yıldan fazla harcadım.

One of the founders of quantum mechanics, Niels Bohr,

Kuantum mekaniği kurucularından olan Niels Bohr diyor ki;

said, If you're not astonished by it, then you haven't understood it.

Kuantum fiziği kafanızı karıştırmadıysa onu tam olarak anlamamışsınız demektir.

So I sort of feel happy that I'm still astonished by it.

Bu yüzden bir bakıma mutluyum hâlâ beni şaşırttığı için.

That's a good thing.

Bu iyi bir şey.

But it means I study the very smallest structures in the universe --

Ama evrendeki en küçük yapıları inceliyorum demek bu --

the building blocks of reality.

gerçekliği oluşturan bloklar.

If we think about the scale of size,

Eğer boyut ölçeğini düşünüyorsak,

start with an everyday object like the tennis ball,

tenis topundan başlayarak günlük nesneleri göz önüne alırsak

and just go down orders of magnitude in size --

ve sadece büyüklük ölçeklemesinde aşağı doğru inersek --

from the eye of a needle down to a cell, down to a bacterium, down to an enzyme --

iğne deliğinden bir hücreye kadar, bakteriye kadar, enzime kadar --

you eventually reach the nano-world.

sonunda nano-dünyaya erişirsiniz.

Now, nanotechnology may be a term you've heard of.

Nanoteknoloji terimini duymuş olabilirsiniz.

A nanometer is a billionth of a meter.

Nanometre, bir metrenin milyarda biridir.

My area is the atomic nucleus, which is the tiny dot inside an atom.

Benim alanım atomun içinde küçük bir nokta olan atomik çekirdek.

It's even smaller in scale.

Ölçekte daha da küçük.

This is the domain of quantum mechanics,

Bu kuantum mekaniğinin alanı ve

and physicists and chemists have had a long time

fizikçiler ve kimyagerlerin bu işe girişmeleri ve

to try and get used to it.

adapte olmaları uzun zaman aldı.

Biologists, on the other hand, have got off lightly, in my view.

Öte yandan biyologlar, bana göre, ucuz kurtuldular.

They are very happy with their balls-and-sticks models of molecules.

Toplu ve çubuklu molekül modelleriyle gayet mutluydular.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

The balls are the atoms, the sticks are the bonds between the atoms.

Toplar atom, çubuklar ise atomlar arası bağlardır.

And when they can't build them physically in the lab,

Fiziksel olarak laboratuvarda geliştiremediklerinde

nowadays, they have very powerful computers

günümüzde, devasa molekülleri simüle etmek için

that will simulate a huge molecule.

güçlü bilgisayarları var.

This is a protein made up of 100,000 atoms.

100.000 atomlu bir protein.

It doesn't really require much in the way of quantum mechanics to explain it.

Bunu açıklamak için çok da kuantum mekaniğine ihtiyaç yok.

Quantum mechanics was developed in the 1920s.

Kuantum mekaniği 1920'lerde geliştirildi.

It is a set of beautiful and powerful mathematical rules and ideas

Çok küçüklerin dünyasını açıklamak için güzel ve güçlü matematik kuralları

that explain the world of the very small.

ve fikirlerin topluluğudur.

And it's a world that's very different from our everyday world,

Ve öyle bir dünya ki günlük hayatımızdan oldukça farklı,

made up of trillions of atoms.

trilyonlarca atomdan oluşan.

It's a world built on probability and chance.

Olasılık ve ihtimal üzerine inşa edilmiş bir dünya.

It's a fuzzy world.

Bulanık bir dünya.

It's a world of phantoms,

Tayflar dünyasıdır,

where particles can also behave like spread-out waves.

parçacıkların aynı zamanda yayılan dalgalar gibi davrandığı.

If we imagine quantum mechanics or quantum physics, then,

Kuantum mekaniğini veya kuantum fiziğini düşünürsek, o zaman,

as the fundamental foundation of reality itself,

gerçekliğin kendisinin temel dayanağı olarak,

then it's not surprising that we say

Kuantum fiziğinin organik kimyaya

quantum physics underpins organic chemistry.

dayanak oluşturduğunu söylememiz şaşırtıcı olmaz.

After all, it gives us the rules that tell us

Neticede organik molekülleri oluşturmak

how the atoms fit together to make organic molecules.

için atomların birleşme kurallarını verir.

Organic chemistry, scaled up in complexity,

Organik kimya; karmaşıklıkta ölçeği büyütür

gives us molecular biology, which of course leads to life itself.

ve elbette hayata yönlendiren moleküler biyolojiyi verir.

So in a way, it's sort of not surprising.

Yani bir bakıma, çok da şaşırtıcı değil.

It's almost trivial.

Neredeyse sıradan.

You say, "Well, of course life ultimately must depend of quantum mechanics."

"Elbette, hayat en nihayetinde kuantum

mekaniğine dayanmak zorunda." diyebilirsiniz.

But so does everything else.

Ama diğer bütün şeyler de öyle.

So does all inanimate matter, made up of trillions of atoms.

Yani bütün cansız maddeler de, trilyonlarca atomdan oluşan.

Ultimately, there's a quantum level

En nihayetinde, bu tuhaflığı

where we have to delve into this weirdness.

araştırmamız gereken bir kuantum seviyesi var.

But in everyday life, we can forget about it.

Ama günlük hayatta, bunu unutabiliriz.

Because once you put together trillions of atoms,

Çünkü bir kere trilyonlarca atomu topladığınızda,

that quantum weirdness just dissolves away.

o kuantum tuhaflığı birden dağılır.

Quantum biology isn't about this.

Kuantum biyolojisi bununla ilgili değildir.

Quantum biology isn't this obvious.

Kuantum biyolojisi bu şekilde aşikâr değildir.

Of course quantum mechanics underpins life at some molecular level.

Tabii ki, kuantum mekaniği, moleküler seviyede hayata dayanak oluşturur.

Quantum biology is about looking for the non-trivial --

Kuantum biyolojisi çözülmesi zor olanı araştırmaktır --

the counterintuitive ideas in quantum mechanics --

kuantum mekaniğindeki mantık dışı fikirleri--

and to see if they do, indeed, play an important role

ve hayatın sürecini tanımlamada önemli

in describing the processes of life.

bir rol oynadığını görmek içindir.

Here is my perfect example of the counterintuitiveness

İşte benim kuantum dünyasının mantık dışılığına

of the quantum world.

mükemmel örneğim.

This is the quantum skier.

Bu kuantum kayakçısı.

He seems to be intact, he seems to be perfectly healthy,

Sağlam görünüyor, tamamen sağlıklı görünüyor,

and yet, he seems to have gone around both sides of that tree at the same time.

fakat ağacın iki tarafından da aynı anda geçmiş gibi görünüyor.

Well, if you saw tracks like that

Bu tarz izler görürseniz,

you'd guess it was some sort of stunt, of course.

bir tür akrobasi olduğunu düşünürsünüz, tabii ki.

But in the quantum world, this happens all the time.

Ama kuantum dünyasında bu hep olur.

Particles can multitask, they can be in two places at once.

Parçacıklar çoklu görev yürütebilirler, aynı anda iki yerde olabilirler.

They can do more than one thing at the same time.

Birden çok şey yapabilirler aynı anda.

Particles can behave like spread-out waves.

Parçacıklar dalgalar gibi davranabilirler.

It's almost like magic.

Neredeyse sihir gibidir.

Physicists and chemists have had nearly a century

Fizikçiler ve kimyagerler neredeyse bir yüzyıl

of trying to get used to this weirdness.

geçirdiler bu tuhaflığa alışmak için.

I don't blame the biologists

Biyologları, kuantum mekaniğini

for not having to or wanting to learn quantum mechanics.

öğrenmek istemedikleri veya zorunlu kalmadıkları için suçlamıyorum.

You see, this weirdness is very delicate;

Gördüğünüz gibi bu tuhaflık çok narin

and we physicists work very hard to maintain it in our labs.

ve biz fizikçiler bunu laboratuvarlarımızda

idame ettirmek için çok çalışıyoruz.

We cool our system down to near absolute zero,

Neredeyse mutlak sıfıra kadar sistemlerimizi soğutuyoruz,

we carry out our experiments in vacuums,

deneylerimize vakumlarda devam ediyoruz,

we try and isolate it from any external disturbance.

herhangi bir dış parazitten izole ediyoruz.

That's very different from the warm, messy, noisy environment of a living cell.

Yaşayan hücrenin gürültülü, dağınık ve samimi ortamından tamamen farklı.

Biology itself, if you think of molecular biology,

Biyoloji bizzat, moleküler biyolojisi düşünürsek,

seems to have done very well in describing all the processes of life

hayatın bütün süreçlerini tanımlamada iyi iş çıkarmış gibi görünüyor

in terms of chemistry -- chemical reactions.

kimya açısından -- kimyasal reaksiyonlar.

And these are reductionist, deterministic chemical reactions,

Bunlar indirgemeci, deterministik kimyasal reaksiyonlar,

showing that, essentially, life is made of the same stuff as everything else,

özellikle hayatın kendisinin de aynı şeylerden yapıldığını gösteren

and if we can forget about quantum mechanics in the macro world,

ve makro dünyada kuantum mekaniğini unutursak,

then we should be able to forget about it in biology, as well.

biyolojide de unutabiliriz aynı şekilde.

Well, one man begged to differ with this idea.

Bir kişi aynı düşüncede değil bu fikirle.

Erwin Schrödinger, of Schrödinger's Cat fame,

Erwin Schrödinger, Schrödinger'in Kedisi ile ünlü,

was an Austrian physicist.

Avusturyalı bir fizikçiydi.

He was one of the founders of quantum mechanics in the 1920s.

1920'lerdeki kuantum mekaniğinin kurucularındandı.

In 1944, he wrote a book called "What is Life?"

1944'te "Hayat Nedir?" adlı bir kitap yazdı.

It was tremendously influential.

Son derece etkileyiciydi.

It influenced Francis Crick and James Watson,

DNA'nın İkili-sarmal yapısının kaşiflerinden

the discoverers of the double-helix structure of DNA.

Francis Crick ve James Watson'ı etkiledi.

To paraphrase a description in the book, he says:

Kitaptaki bir tanımı yorumlamak gerekirse, diyor ki:

At the molecular level, living organisms have a certain order,

Moleküler düzeyde, yaşayan organizmalar belirli bir düzene,

a structure to them that's very different

bir yapıya sahiptir, cansız maddelerin aynı karmaşıklığındaki

from the random thermodynamic jostling of atoms and molecules

moleküller ve atomların rastgele termodinamik sürtünmeleri

in inanimate matter of the same complexity.

onlar için farklıdır.

In fact, living matter seems to behave in this order, in a structure,

Hatta, yaşayan cisimler bu düzende, bu yapıda davranıyor

just like inanimate matter cooled down to near absolute zero,

gibi görünüyor, tıpkı kuantum mekaniğin önemli bir rol oynadığı

where quantum effects play a very important role.

mutlak sıfıra yakın soğutulmuş cansız cisimler gibi.

There's something special about the structure -- the order --

Bu yapıda özel bir şey var -- sıra --

inside a living cell.

yaşayan bir canlının içinde.

So, Schrödinger speculated that maybe quantum mechanics plays a role in life.

Schrödinger, kuantum mekaniğin hayatta bir rol oynayabileceği üzerine düşündü.

It's a very speculative, far-reaching idea,

Oldukça spekülatif, geniş kapsamlı bir fikir

and it didn't really go very far.

ve çok da başarıya ulaşmadı.

But as I mentioned at the start,

Ancak başlangıçta da değindiğim gibi,

in the last 10 years, there have been experiments emerging,

son 10 yılda, deneyler gösteriyor ki,

showing where some of these certain phenomena in biology

biyolojideki bazı fenomenlerde kuantum mekaniği

do seem to require quantum mechanics.

gerekli gibi görünüyor.

I want to share with you just a few of the exciting ones.

Heyecan verici olanlardan bazılarını paylaşmak istiyorum.

This is one of the best-known phenomena in the quantum world,

Bu kuantum dünyasının en çok bilinen fenomenlerinden bir tanesi,

quantum tunneling.

kauntum tünelleme.

The box on the left shows the wavelike, spread-out distribution

Soldaki kutu, kuantum oluşumunun dalga benzeri,

of a quantum entity -- a particle, like an electron,

yayılan dağılımını gösteriyor -- bir parçacık, elektron

which is not a little ball bouncing off a wall.

benzeridir, duvardan seken küçük bir top değildir.

It's a wave that has a certain probability of being able to permeate

Katı bir duvardan mutlak sızma olasılığı olan bir dalgadır,

through a solid wall, like a phantom leaping through to the other side.

diğer tarafa doğru sıçrayan bir tayf gibi.

You can see a faint smudge of light in the right-hand box.

Kutunun sağ tarafında zayıf bir ışık lekesi görebilirsiniz.

Quantum tunneling suggests that a particle can hit an impenetrable barrier,

Kuantum tünelleme; bir parçacığın delinmez bir bariyere çarpabileceğini

and yet somehow, as though by magic,

ve yine de bir şekilde, sihir yoluyla,

disappear from one side and reappear on the other.

bir tarafta kaybolup diğer tarafta görünebileceğini öne sürer.

The nicest way of explaining it is if you want to throw a ball over a wall,

Bunu açıklamanın en hoş yolu; bir duvara top atmak istiyorsanız

you have to give it enough energy to get over the top of the wall.

duvarın üzerinden aşması için yeterli enerjiyi vermeniz gerekir.

In the quantum world, you don't have to throw it over the wall,

Kuantum dünyasında; duvarın üzerinden atmanıza gerek yok,

you can throw it at the wall, and there's a certain non-zero probability

duvara atabilirsiniz ve kesin bir sıfırdan farklı olasılıkla

that it'll disappear on your side, and reappear on the other.

sizin tarafınızda gözden kaybolup diğer tarafta görünür.

This isn't speculation, by the way.

Bu bir tahmin değil bu arada.

We're happy -- well, "happy" is not the right word --

Mutluyuz, yani, "mutlu" tam olarak doğru söz değil --

(Laughter)

(Gülüşmeler)

we are familiar with this.

aşinayız buna.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Quantum tunneling takes place all the time;

Kuantum tünelleme her zaman gerçekleşir;

in fact, it's the reason our Sun shines.

üstelik Güneş'imizin parlamasının da sebebi.

The particles fuse together,

Parçacıklar bir araya gelerek kaynaşırlar

and the Sun turns hydrogen into helium through quantum tunneling.

ve Güneş kuantum tünelleme ile hidrojeni helyuma çevirir.

Back in the 70s and 80s, it was discovered that quantum tunneling also takes place

70'ler ve 80'lerde, kuantum tünellemenin aynı zamanda yaşayan hücrelerde de

inside living cells.

gerçekleştiği keşfedildi.

Enzymes, those workhorses of life, the catalysts of chemical reactions --

Enzimler, hayatın o yükünü çeken, kimyasal reaksiyonların katalizörleri--

enzymes are biomolecules that speed up chemical reactions in living cells,

enzimler yaşayan hücrelerdeki kimyasal reaksiyonları hızlandıran

by many, many orders of magnitude.

biyomoleküllerdir, birçok büyüklük kertesi tarafından.

And it's always been a mystery how they do this.

Nasıl yaptıkları her zaman bir gizemdir.

Well, it was discovered

Keşfedildi ki

that one of the tricks that enzymes have evolved to make use of,

enzimlerin evrimleşerek faydalandığı hilelerden bir tanesi

is by transferring subatomic particles, like electrons and indeed protons,

atomaltı parçaçıkları, elektronlar ve protonlar gibi, molekülün

from one part of a molecule to another via quantum tunneling.

bir tarafından diğer tarafına kuantum tünellemeyle transfer etmeleri.

It's efficient, it's fast, it can disappear --

Verimli, hızlı, gözden kaybolabiliyor --

a proton can disappear from one place, and reappear on the other.

bir proton bir noktada gözden kaybolup diğer tarafta belirebilir.

Enzymes help this take place.

Enzimler bunun meydana gelmesine yardım ediyor.

This is research that's been carried out back in the 80s,

Bu araştırma 80'lerde özellikle Berkeley'deki

particularly by a group in Berkeley, Judith Klinman.

bir grup tarafından, Judith Klinman, yürütülmüştür.

Other groups in the UK have now also confirmed

İngiltere'deki diğer gruplar da enzimlerin gerçekten

that enzymes really do this.

bunu yapabildiğini tasdiklediler.

Research carried out by my group --

Benim grubumun yürüttüğü araştırmada --

so as I mentioned, I'm a nuclear physicist,

bahsettiğim gibi bir nükleer fizikçiyim,

but I've realized I've got these tools of using quantum mechanics

ancak fark ettim ki atomik çekirdeklerinde kullandığım kuantum

in atomic nuclei, and so can apply those tools in other areas as well.

mekaniği aletlerim var ve onları farklı alanlarda da kullanabilirim.

One question we asked

Sorduğunuz bir soru ise

is whether quantum tunneling plays a role in mutations in DNA.

DNA mutasyonunda kuantum tünellemenin bir rolü olup olmadığı.

Again, this is not a new idea; it goes all the way back to the early 60s.

Tekrardan, bu yeni bir fikir değil, 1960'ların başına kadar dayanıyor.

The two strands of DNA, the double-helix structure,

DNA'nın iki ipliği, ikili sarmal yapı

are held together by rungs; it's like a twisted ladder.

basamaklarla birbirine tutunuyor bükülmüş bir merdiven gibi.

And those rungs of the ladder are hydrogen bonds --

Ve o merdivenin basamakları hidrojen bağlarıdır --

protons, that act as the glue between the two strands.

protonlar iki iplik arasında yapışkan gibi davranırlar.

So if you zoom in, what they're doing is holding these large molecules --

Yakınlaşırsanız, yaptıkları o büyük molekülleri tutmaktır --

nucleotides -- together.

nükleotidler -- birlikte.

Zoom in a bit more.

Biraz daha yakınlaşın.

So, this a computer simulation.

Bu bir bilgisayar simülasyonu.

The two white balls in the middle are protons,

Ortadaki iki beyaz top proton

and you can see that it's a double hydrogen bond.

ve ikili hidrojen bağı olduğunu görebilirsiniz.

One prefers to sit on one side; the other, on the other side

Göremediğiniz düşey inen ipliklerin biri

of the two strands of the vertical lines going down, which you can't see.

bir tarafında bulunur, diğeri diğer tarafında.

It can happen that these two protons can hop over.

Bu iki proton diğer tarafa sıçrayabilir.

Watch the two white balls.

Beyaz iki topu izleyin.

They can jump over to the other side.

Diğer tarafa atlayabilirler.

If the two strands of DNA then separate, leading to the process of replication,

DNA'nın iki ipliği daha sonra ayrılırsa, kendini eşleme sürecine götüren

and the two protons are in the wrong positions,

ve iki proton yanlış pozisyonlardaysa

this can lead to a mutation.

bu durum mutasyona neden olabilir.

This has been known for half a century.

Bu yarım asırdır biliniyor.

The question is: How likely are they to do that,

Soru ise: Bu yapmaları ne kadar olası

and if they do, how do they do it?

ve yaparlarsa da nasıl yapıyorlar?

Do they jump across, like the ball going over the wall?

Duvarın üzerinden giden top gibi diğer tarafa atlıyorlar mı?

Or can they quantum-tunnel across, even if they don't have enough energy?

Ya da yeterli enerjiye sahip olmasalar da

karşıya kuantum tünelleme mi yapıyorlar?

Early indications suggest that quantum tunneling can play a role here.

Eski belirtiler kuantum tünellemenin burada rol oynayabileceğini gösteriyor.

We still don't know yet how important it is;

Ne kadar önemli olduğunu hâlâ bilmiyoruz,

this is still an open question.

hâlâ sonuca bağlanmamış bir sorun.

It's speculative,

Spekülatif bir durum

but it's one of those questions that is so important

ama çok önemli olan sorulardan biri,

kuantum mekaniği mutasyonda önemli bir rol oynuyorsa

that if quantum mechanics plays a role in mutations,

surely this must have big implications,

elbette bunun büyük sonuçları olacaktır,

to understand certain types of mutations,

mutasyonun belli tiplerini anlamak için

possibly even those that lead to turning a cell cancerous.

hatta muhtemelen hücrenin kanserli hücreye dönüşümü gibi.

Another example of quantum mechanics in biology is quantum coherence,

Kuantum mekaniğinin biyolojideki diğer bir örneği ise kuantum koheransı,

in one of the most important processes in biology,

biyolojideki en önemli süreçlerden bir tanesi,

photosynthesis: plants and bacteria taking sunlight,

fotosentez: Bitkiler ve bakteriler güneş ışığı enerjisi

and using that energy to create biomass.

kullanarak biyokütle üretmesi.

Quantum coherence is the idea of quantum entities multitasking.

Kuantum koheransı, kuantum oluşumlarının aynı anda birden çok işi yapması fikridir.

It's the quantum skier.

Bu kuantum tayfıdır.

It's an object that behaves like a wave,

Dalga gibi davranan bir nesnedir,

so that it doesn't just move in one direction or the other,

bir yöne ya da diğerine hareket etmekle kalmıyor,

but can follow multiple pathways at the same time.

hatta birden çok yolları takip edebiliyor aynı zamanda.

Some years ago, the world of science was shocked

Birkaç yıl önce, bilim dünyası yayınlanan

when a paper was published showing experimental evidence

bir makalenin gösterdiği bakteri içinde fotosentez yaparken

that quantum coherence takes place inside bacteria,

meydana gelen kuantum koheransı

carrying out photosynthesis.

kanıtı ile şok oldu.

The idea is that the photon, the particle of light, the sunlight,

Fikir ise, ışığın temel birimi olan foton, güneş ışığı,

the quantum of light captured by a chlorophyll molecule,

kuantum ışığı klorofil molekülü tarafından yakalandı,

is then delivered to what's called the reaction center,

daha sonra kimyasal enerjiye dönüştürülebileceği

where it can be turned into chemical energy.

reaksiyon merkezi denilen yere gönderildi.

And in getting there, it doesn't just follow one route;

Ve oraya gidince, yalnızca tek bir rotayı takip etmiyor,

it follows multiple pathways at once,

aynı anda birden çok rotayı takip ediyor,

to optimize the most efficient way of reaching the reaction center

reaksiyon merkezine ısı israf etmeksizin en verimli

without dissipating as waste heat.

yolla ulaşımı optimize etmek için.

Quantum coherence taking place inside a living cell.

Kuantum koheransı canlı hücrede gerçekleşiyor.

A remarkable idea,

Göze çarpan bir fikir,

and yet evidence is growing almost weekly, with new papers coming out,

yeni makalelerlede de kanıtlar neredeyse haftalık olarak artıyor,

confirming that this does indeed take place.

bunun gerçekten de meydana geldiğini onaylayarak.

My third and final example is the most beautiful, wonderful idea.

Üçüncü ve son örneğim ise bu en güzel, en müthiş olan fikir.

It's also still very speculative, but I have to share it with you.

Hâlâ spekülatif ama sizinle paylaşmalıyım.

The European robin migrates from Scandinavia

Avrupalı kızılgerdan İskandinavya'dan Akdeniz'e göç eder,

down to the Mediterranean, every autumn,

her sonbahar ve diğer tüm

and like a lot of other marine animals and even insects,

deniz canlıları hatta böcekler gibi,

they navigate by sensing the Earth's magnetic field.

Dünya'nın manyetik alanını hissederek yön alırlar.

Now, the Earth's magnetic field is very, very weak;

Şimdi, Dünya'nın manyetik alanı çok ama çok zayıf;

it's 100 times weaker than a fridge magnet,

buzdolabı magnetinden 100 kat daha zayıf

and yet it affects the chemistry -- somehow -- within a living organism.

ama yine de kimyayı etkiliyor --

bir şekilde -- yaşayan bir organizma içerisinde.

That's not in doubt -- a German couple of ornithologists,

Şüphesiz -- Alman bir kuş uzmanı çifti,

Wolfgang and Roswitha Wiltschko, in the 1970s, confirmed that indeed,

Wolfgang ve Roswitha Wiltschko, 1970'lerde kızılgerdanın

the robin does find its way by somehow sensing the Earth's magnetic field,

Dünya'nın manyetik alanını bir şekilde hissederek,

to give it directional information -- a built-in compass.

yönsel bilgi vererek -- dâhili pusula gibi yolunu bulduğunu onayladı.

The puzzle, the mystery was: How does it do it?

Bulmaca, gizem ise: Bunu nasıl yapıyor?

Well, the only theory in town --

Elimizdeki tek teori --

we don't know if it's the correct theory, but the only theory in town --

doğru teori mi bilmiyoruz ancak elimizdeki tek teori --

is that it does it via something called quantum entanglement.

kuantum dolanıklığı diye bilinen bir şey ile yapıyor olması.

Inside the robin's retina --

Kızılgerdanın retinasında --

I kid you not -- inside the robin's retina is a protein called cryptochrome,

sizi kandırmıyorum -- kızılgerdanın retinasında "cryptochrome" adında

which is light-sensitive.

bir protein var ışığa duyarlı.

Within cryptochrome, a pair of electrons are quantum-entangled.

Cryptochrome' larda, bir çift elektron kuantum dolanıktır.

Now, quantum entanglement is when two particles are far apart,

Kuantum dolanıklığı, iki parçacık çok uzak

and yet somehow remain in contact with each other.

ancak bir şekilde birbiriyle bağlantılı kaldıklarında olur.

Even Einstein hated this idea;

Einstein bile bu fikirden nefret etmiş ve

he called it "spooky action at a distance."

"tuhaf uzaktan etki" olarak adlandırmıştır.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So if Einstein doesn't like it, then we can all be uncomfortable with it.

Yani Einstein sevmemişse bizde bu durumdan rahatsız olabiliriz.

Two quantum-entangled electrons within a single molecule

Tek bir molekülde iki kuantum dolanık elektron

dance a delicate dance

zarif bir şekilde dans ediyorlar,

that is very sensitive to the direction the bird flies

kuşların uçtuğu alana duyarlı

in the Earth's magnetic field.

Dünya'nın manyetik alanında.

We don't know if it's the correct explanation,

Doğru cevap olup olmadığını bilmiyoruz

but wow, wouldn't it be exciting if quantum mechanics helps birds navigate?

ancak kuantum mekaniği kuşların yön

bulmasına yardım ediyor olsa, müthiş olmaz mıydı?

Quantum biology is still in it infancy.

Kuantum biyoloji hâlâ emekleme çağında.

It's still speculative.

Hâlâ spekülatif.

But I believe it's built on solid science.

Ama bilimde sağlam temellere

dayanacağına inanıyorum.

I also think that in the coming decade or so,

Ayrıca inanıyorum ki önümüzdeki 10 yılda,

we're going to start to see that actually, it pervades life --

gerçekleşeceğini göreceğiz, hayata yayılıyor --

that life has evolved tricks that utilize the quantum world.

kuantum dünyasından faydalanacak hileler geliştiren hayata.

Watch this space.

Takipte olun!

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)