How I'm discovering the secrets of ancient texts | Gregory Heyworth

Çeviri: Melih Emre Karahanoglu Gözden geçirme: Sancak Gülgen

On January 26, 2013,

26 Ocak 2013 günü,

a band of al-Qaeda militants entered the ancient city of Timbuktu

El-Kaide'li militan grup, Sahra Çölü'nün güney kıyısında bulunan

on the southern edge of the Sahara Desert.

Timbuktu antik kentine girdi.

There, they set fire to a medieval library of 30,000 manuscripts

Orada bir orta çağ kütüphanesinde bulunan, Arapça ve

written in Arabic and several African languages

çeşitli Afrika dillerinde, astronomiden coğrafyaya,

and ranging in subject from astronomy to geography, history to medicine,

tarihten tıbba kadar uzanan konularda yazılı, belki de sertleşme sorunu

including one book which records

tedavisi hakkında yazılmış ilk

perhaps the first treatment for male erectile dysfunction.

kitabı da içerisinde barındıran, 30.000 el yazmasını ateşe verdiler.

Unknown in the West,

Batıda bilinmeyen,

this was the collected wisdom of an entire continent,

bu tüm kıtanın bilgi birikimiydi ve

the voice of Africa at a time when Africa was thought not to have a voice at all.

aynı zamanda Afrika'nın olmadığını düşündüğü anda sesi olduğuydu.

The mayor of Bamako, who witnessed the event,

Olayı gören Bamako belediye başkanı, el yazmalarının

called the burning of the manuscripts

yakılmasının "dünya kültür mirasına

"a crime against world cultural heritage."

karşı bir suç olduğunu." belirtti.

And he was right --

Ve haklıydı da--

or he would have been, if it weren't for the fact that he was also lying.

ya da gerçekte yalan söylediği durumu olmasaydı haklı olabilirdi.

In fact, just before,

Aslında olan, Afrikalı bilimciler

African scholars had collected a random assortment of old books

eski kitapları rastgele bir seçimle toplayıp geriye kalanları

and left them out for the terrorists to burn.

teröristlerin yakması için bırakmasıydı.

Today, the collection lies hidden in Bamako,

Bugün, Mali'nin başkenti Bamako'da,

the capital of Mali,

varlığı yalanlanan, bu saklı

moldering in the high humidity.

koleksiyon, yüksek rutubetten çürümekte.

What was rescued by ruse

Şimdi ise türlü dolaplar sayesinde

is now once again in jeopardy,

kurtarılanlar çevre şartlarından

this time by climate.

dolayı tehlike altında.

But Africa, and the far-flung corners of the world,

Ancak sadece Afrika ve dünyanın

are not the only places, or even the main places

ücra köşelerindeki değil,

in which manuscripts that could change the history of world culture

ana yerlerde bulunan dünya kültür tarihini değiştirebilecek el yazmaları da

are in jeopardy.

tehlike altında.

Several years ago, I conducted a survey of European research libraries

Bir kaç yıl önce, Avrupa araştırma kütüphaneleri için çalışma yürüttüm

and discovered that, at the barest minimum,

ve şunu keşfettim; en az 60.000

there are 60,000 manuscripts

el yazmasının

pre-1500

öncelikli olarak 1500'ü

that are illegible because of water damage,

su hasarından, renk solmasından, küflenmeden ve kimyasal

fading, mold and chemical reagents.

maddelerden dolayı okunamaz halde.

The real number is likely double that,

Gerçek rakam bunun iki katı kadarı

and that doesn't even count

ve Rönesans el yazmaları, modern

Renaissance manuscripts and modern manuscripts

el yazmaları ve haritalar gibi kültürel

and cultural heritage objects such as maps.

miras objelerini işin içine katmıyoruz bile.

What if there were a technology

Peki eğer bu kaybolan ve gizli eserleri

that could recover these lost and unknown works?

kurtarabilecek bir teknolojimiz olsaydı ne olurdu?

Imagine worldwide how a trove of hundreds of thousands

Geçmişteki gizli kalan, yüzlerce, binlerce yıllık metinlerin,

of previously unknown texts

dünya çapında, tarihi bilgilerimizi radikalce

could radically transform our knowledge of the past.

nasıl değiştirebileceğini hayal edin.

Imagine what unknown classics we would discover

Keşfedebileceğimiz gizli klasiklerin edebi, tarihi, felsefi,

which would rewrite the canons of literature, history,

müzikal ilkelerin-- ya da daha etkili bir biçimde,

philosophy, music --

kültürel kimliklerimizi

or, more provocatively, that could rewrite our cultural identities,

yeniden tanımlayarak, insanlar ve kültürler arasında

building new bridges between people and culture.

yeni köprüler oluşturduğunu hayal edin.

These are the questions that transformed me

Bu soruları bana, metin bilimcilerin

from a medieval scholar, a reader of texts,

arasında bulunan bir orta çağ alimi,

into a textual scientist.

bir metin okuyucusu yöneltti.

What an unsatisfying word "reader" is.

"Okuyucu" ne kadar da tatminsiz bir kelime.

For me, it conjures up images of passivity,

Benim açımdan, koltukta boş boş oturup, bilginin ona

of someone sitting idly in an armchair

küçük bir kutuda gelmesini

waiting for knowledge to come to him

bekleyen birinin, hareketsizliğinin

in a neat little parcel.

resmini yansıtıyor.

How much better to be a participant in the past,

Geçmişte keşfedilmemiş bir ülkede

an adventurer in an undiscovered country,

gizli yazıtları arayan bir maceracı olsaydı

searching for the hidden text.

ne kadar da iyi olabilirdi.

As an academic, I was a mere reader.

Akademisyen olarak, sadece bir okuyucuydum.

I read and taught the same classics

İnsanların yüzlerce yıldır okuyup, öğrettiği

that people had been reading and teaching for hundreds of years --

Virgil, Ovid, Chaucer, Petrarch--

Virgil, Ovid, Chaucer, Petrarch --

gibi benzer klasikleri okudum ve öğredim.

and with every scholarly article that I published

Yayınladığım her bilimsel makaleyle,

I added to human knowledge in ever-diminishing slivers of insight.

insanlığın bilgi birikimine ufak ufak katkı sağladım.

What I wanted to be

Geçmişte olmak istediğim şey

was an archaeologist of the past,

bir arkeolojist,

a discoverer of literature,

bir bilgi kaşifi,

an Indiana Jones without the whip --

bir kırbaçsız Indiana Jones olmaktı--

or, actually, with the whip.

ya da aslında kırbaçlı.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And I wanted it not just for myself but I wanted it for my students as well.

Bunu sadece kendim için değil öğrencilerim içinde istedim.

And so six years ago, I changed the direction of my career.

Böylelikle altı yıl sonra kariyer gidişatını değiştirdim.

At the time, I was working on "The Chess of Love,"

Bir zaman, Avrupa Orta Çağı'nın hiç düzenlenmemiş,

the last important long poem of the European Middle Ages

son önemli uzun şiiri olan "The Chess of Love,"

never to have been edited.

üzerinde çalıştım.

And it wasn't edited because it existed in only one manuscript

Düzeltilememişti çünkü var olan tek el yazması, 2. Dünya Savaşı

which was so badly damaged during the firebombing of Dresden

esnasında gerçekleşen Dresden bombalaması sırasında

in World War II

kötü bir biçimde

that generations of scholars had pronounced it lost.

hasar görüp, yitirildiği bilimciler tarafından bildirilmişti.

For five years, I had been working with an ultraviolet lamp

Beş yıl boyunca, morötesi lambasıyla yazmaların kalıntılarını

trying to recover traces of the writing

kurtarmaya çalıştım ve

and I'd gone about as far as technology at the time

teknolojinin el verdiği ölçüde,

could actually take me.

bu konuda ilerledim.

And so I did what many people do.

Yani çoğu insanın yaptığını yaptım.

I went online,

İnternet üzerinden,

and there I learned about

ünlü Yunan matematikçi Arşimet'in,

how multispectral imaging had been used to recover two lost treatises

13. yüzyılda palimpsestlerinden kayıp iki eseri,

of the famed Greek mathematician Archimedes

çok bantlı görüntüleme kullanarak

from a 13th-century palimpsest.

nasıl kurtarıldığını öğrendim.

A palimpsest is a manuscript which has been erased and overwritten.

Palimpsest, silinmiş ve üzeri tekrar yazılmış el yazmasıdır.

And so, out of the blue,

Ve birdenbire,

I decided to write to the lead imaging scientist

Arşimet palimpsest projelesinin

on the Archimedes palimpsest project,

baş görüntüleme bilimcisi,

Professor Roger Easton,

Profesör Roger Easton'a plan

with a plan and a plea.

ve talep yazısı yazmaya karar verdim.

And to my surprise, he actually wrote back.

Aslında sürpriz olan, bana geri döndü.

With his help, I was able to win a grant from the US government

Onunda yardımıyla, ABD'den, taşınabilir bir

to build a transportable, multispectral imaging lab,

çoklu bant laboratuvarı inşa etmek için teminat aldım.

And with this lab, I transformed what was a charred and faded mess

Bu laboratuvar ile yakılmış ve solmuş olan bir dağınıklığı,

into a new medieval classic.

yeni bir orta çağ klasiğine çevirdim.

So how does multispectral imaging actually work?

Peki çoklu bant görüntüleme aslında nasıl çalışıyor?

Well, the idea behind multispectral imaging

Çoklu bant görüntülemenin arkasındaki fikir,

is something that anyone who is familiar with infrared night vision goggles

kızılötesi gece görüş gözlüğüne aşina olanlar

will immediately appreciate:

hemen anlayacak,

that what we can see in the visible spectrum of light

görebileceğimiz ışık spektrumu

is only a tiny fraction of what's actually there.

toplam olanın sadece çok ufak bir parçası.

The same is true with invisible writing.

Aynı şey görünür yazılar içinde geçerli.

Our system uses 12 wavelengths of light

Sistemimiz, morötesi ve kızılötesi arasında bulunan

between the ultraviolet and the infrared,

12 ışık dalga boyunu kullanıyor ve

and these are shown down onto the manuscript from above

bunlar yukarıdaki LED yığınlarından, el yazmalarının

from banks of LEDs,

üzerine düşüyor.

and another multispectral light source

Bir diğer çok bantlı ışık kaynağıysa,

which comes up through the individual leaves of the manuscript.

tek olarak direkt sayfaya gönderiyor.

Up to 35 images per sequence per leaf are imaged this way

Çok güçlü dijital kameralar kullanılarak sayfanın,

using a high-powered digital camera equipped with a lens

her bir dizesi için 35 görüntü oluşturuluyor.

which is made out of quartz.

Dünyada 5 tane var olan,

There are about five of these in the world.

kuvarstan yapılma lenslere sahipler.

And once we capture these images,

Bu görüntüleri çektiğimiz zaman,

we feed them through statistical algorithms

onları istatiksel algoritma

to further enhance and clarify them,

kullanarak, iyileştirip temizliyoruz.

using software which was originally designed for satellite images

Bu yazılım aslında uydu görüntüleme,

and used by people like geospatial scientists

jeo-uzamsal bilimciler gibileri ve CIA

and the CIA.

tarafından kullanılıyor.

The results can be spectacular.

Sonuçlar şaşırtıcı olabiliyor.

You may already have heard of what's been done

Yavaş yavaş jelatinleşen

for the Dead Sea Scrolls,

Ölü Deniz Parşömenleri'ne

which are slowly gelatinizing.

ne olduğunu duymuşsunuzdur.

Using infrared, we've been able to read even the darkest corners

Kızılötesi kullanarak, Ölü Deniz Parşömenleri'nin en siyahlanmış

of the Dead Sea Scrolls.

kısımlarını okuyabiliyoruz.

You may not be aware, however,

Bunun yanında, risk altındaki

of other Biblical texts that are in jeopardy.

diğer İncil metinlerinden de haberdar olmayabilirsiniz.

Here, for example, is a leaf from a manuscript

Örnek olarak, burada görüntülediğimiz,

that we imaged,

el yazması sayfası

which is perhaps the most valuable Christian Bible in the world.

belkide dünyadaki en değerli Hristiyan İncili.

The Codex Vercellensis is the oldest translation of the Gospels into Latin,

Codex Vercellensis, Latince'deki en eski İncil çevirisi ve

and it dates from the first half of the fourth century.

dördüncü yüzyılın ilk yarısı tarihli.

This is the closest we can come

Bu bizi, Hristiyanlığın

to the Bible at the time of the foundation of Christendom

İmparator Konstantin tarafından kurulduğu zamana,

under Emperor Constantine,

ve aynı zamanda Hristiyanlık temel ilkelerinin

and at the time also of the Council of Nicaea,

kabul edildiği İznik Konseyi zamanına

when the basic creed of Christianity was being agreed upon.

en çok yaklaştıran İncil.

This manuscript, unfortunately, has been very badly damaged,

Bu yazma, ne yazık ki çok kötü bir biçimde zarar görmüş.

and it's damaged because for centuries

Çünkü yüzyıllar boyu, kilisedeki

it had been used and handled

yemin seramonileri esnasında

in swearing in ceremonies in the church.

kullanılmış ve elle tutulmuş.

In fact, that purple splotch that you see in the upper left hand corner

Aslında, sol kısımda gördüğünüz mor leke,

is Aspergillus, which is a fungus

bir mantar olan Aspergillus ki

which originates in the unwashed hands

veremli bir kişinin yıkanmamış

of a person with tuberculosis.

ellerinden ortaya çıkar.

Our imaging has enabled me to make the first transcription

Görüntülememiz, bu el yazmasının 250 sene içerisindeki,

of this manuscript in 250 years.

ilk yazımını bulmamı sağladı.

Having a lab that can travel to collections where it's needed, however,

İhtiyaç halinde, koleksiyona seyahat edebilen bir laboratuvar,

is only part of the solution.

çözümün sadece bir kısmı.

The technology is expensive and very rare,

Teknoloji çok pahalı ve az bulunur.

and the imaging and image processing skills are esoteric.

Görüntüleme ve görüntü işleme becerileri olağan dışı.

That means that mounting recoveries

Bunun anlamı, kurtarılanların

is beyond the reach of most researchers and all but the wealthiest institutions.

montajını, çoğu araştırmacıdan ziyade, varlıklı enstitüler yapabilir.

That's why I founded the Lazarus Project,

Bu, bireysel çalışan araştırmacılara ve bütçesiz,

a not-for-profit initiative

daha ufak enstitülere,

to bring multispectral imaging to individual researchers

çoklu bant görüntüleyici sağlayabilmek adına

and smaller institutions at little or no cost whatsoever.

kar amacı gütmeyen, Lazarus Projesi'ni kurmamın sebebi.

Over the past five years,

Geçen beş yılda,

our team of imaging scientists, scholars and students

görüntüleme bilimcisi takımımız, bilimcilerimiz ve öğrencilerimiz

has travelled to seven different countries

yedi farklı ülkeye seyahat ettiler ve

and have recovered some of the world's most valuable damaged manuscripts,

içerisinde İngilizce en eski kitap olan Vercelli Book, Gal dilindeki

included the Vercelli Book, which is the oldest book of English,

en eski kitap olan Black Book of Carmarthen ve

the Black Book of Carmarthen, the oldest book of Welsh,

eski Sovyet Gürcistan'ındaki bazı çok değerli erken

and some of the most valuable earliest Gospels

dönem İncilleri'nin de bulunduğu, dünyanın zarar görmüş,

located in what is now the former Soviet Georgia.

en kıymetli, bazı yazmalarını kurtardılar.

So, spectral imaging can recover lost texts.

Yani görüngelsel görüntüleme, kayıp metinleri kurtarabiliyor.

More subtly, though, it can recover a second story behind every object,

Dahası her bir eşyanın arkasındaki, kimin, neden, nasıl

the story of how, when and by whom a text was created,

yazdığına dair ikinci bir hikayeyi ve bazen yazarın, yazım esnasında

and, sometimes, what the author was thinking at the time he wrote.

ne düşündüğünü de ortaya çıkarabiliyor.

Take, for example, a draft of the Declaration of Independence

Örnek olarak, bir kaç yıl önce bazı arkadaşlarım,

written in Thomas Jefferson's own hand,

Kongre Kütüphanesi'nde bulunan, Thomas Jefferson'ın

which some colleagues of mine imaged a few years ago

kendi elleriyle yazdığı, Bağımsızlık Bildirisi'nin

at the Library of Congress.

taslağını görüntülediler.

Curators had noticed that one word throughout

Kuratörler bir kelimenin baştan sona

had been scratched out and overwritten.

karalanıp tekrar yazıldığını fark ettiler.

The word overwritten was "citizens."

Tekrar yazılan kelime "vatandaşlar" idi.

Perhaps you can guess what the word underneath was.

Belki de altındaki kelimeyi tahmin edebilirsiniz.

"Subjects."

"Yurttaşlar"

There, ladies and gentlemen, is American democracy

Orada, bayanlar ve baylar, Thomas Jefferson'ın

evolving under the hand of Thomas Jefferson.

ellerinde gelişen Amerikan demokrasisi var.

Or consider the 1491 Martellus Map,

Ya da Yale'in Beinecke El Yazmaları Kütüphanesi'nde görüntülediğimiz,

which we imaged at Yale's Beinecke Library.

1491 yapımı Martellus Haritası'nı ele alalım.

This was the map that Columbus likely consulted

Bu büyük ihtimalle, Columbus'un Yeni Dünya

before he traveled to the New World

yolculuğuna çıkmadan önce başvurduğu

and which gave him his idea of what Asia looked like

ve Asya'nın neye benzediği ile Japonya'nın yeri

and where Japan was located.

fikirlerini ona veren harita.

The problem with this map is that its inks and pigments

Bu haritayla ilgili sorunumuz, mürekkebi ve pigmentleri

had so degraded over time

zamanla ağarmış ki bu durum,

that this large, nearly seven-foot map,

yaklaşık 2 metre büyüklüğündeki bu haritada,

made the world look like a giant desert.

dünyayı dev bir çöle çevirmiş.

Until now, we had very little idea, detailed idea, that is,

Şu ana kadar Columbus'un dünya hakkında ne bildiğiyle ve dünya kültürlerinin

of what Columbus knew of the world

nasıl resmedildiği ile ilgili

and how world cultures were represented.

çok az, detaylı fikrimiz vardı.

The main legend of the map was entirely illegible under normal light.

Haritayla ilgili yaygın efsane, normal ışık altında tümüyle okunamadığıydı.

Ultraviolet did very little for it.

Morötesi ışık çok az yardımda bulunmuştu.

Multispectral gave us everything.

Çok bantlı görüntüleme bize hepsini verdi.

In Asia, we learned of monsters with ears so long

Asya'da, tüm vücudunu kaplayan uzunlukta kulaklara

that they could cover the creature's entire body.

sahip canavarların var olduğunu öğrendik.

In Africa, about a snake who could cause the ground to smoke.

Afrika'da ise, toprakta islenmeye neden olan bir yılan var.

Like starlight, which can convey images

Tıpkı bir yıldız ışığı gibi, Evrenin

of the way the Universe looked in the distant past,

uzak geçmişindeki görüntüleri bize getirebiliyor.

so multispectral light can take us back to the first stuttering moments

Yani çok bantlı ışık bizi eşyaların yaratıldığı emekleme

of an object's creation.

anlarına götürebiliyor.

Through this lens, we witness the mistakes, the changes of mind,

Bu lensler aracılığıyla hatalara, fikir değişikliklerine, toyluklara,

the naïvetés, the uncensored thoughts,

sansürsüz düşüncelere, insanın

the imperfections of the human imagination

hayal gücünün kusurlarına tanıklık ediyoruz.

that allow these hallowed objects and their authors

Ki bu kutsallaşmış eşyaları ve onların yazarlarını

to become more real,

daha gerçekçi kılarak tarihi

that make history closer to us.

bize daha yakın bir hale sokuyor.

What about the future?

Peki geleceğe dair ne var?

There's so much of the past,

Geçmiş adına çok daha fazlası var ve

and so few people with the skills to rescue it

bunları sonsuza kadar kaybolmadan

before these objects disappear forever.

kurtarabilecek beceride çok az insan var.

That's why I have begun to teach this new hybrid discipline

Bu, "metin bilimi" dediğim bu yeni karma disiplini

that I call "textual science."

öğretmeye başlamamın nedeni.

Textual science is a marriage

Metin bilimi, geleneksel

of the traditional skills of a literary scholar --

edebi bilimcilik becerisiyle, eski dilleri ve

the ability to read old languages and old handwriting,

el yazılarını okuyabilme kabiliyetinin bir birleşimi.

the knowledge of how texts are made

Görüntüleme bilimi, mürekkep ve

in order to be able to place and date them --

pigment kimyası, bilgisayar destekli optik

with new techniques like imaging science,

karakter algılama gibi yeni tekniklerle, metinlerin

the chemistry of inks and pigments,

nasıl oluşturulduğunu, konumlandırıp

computer-aided optical character recognition.

zamanlandırarak öğrenme şansı veriyor.

Last year, a student in my class,

Geçen sene, sınıfımdaki Latince ve Yunanca'ya

a freshman,

hakim bir birinci sınıf

with a background in Latin and Greek,

öğrencisi Roma'da ünlü

was image-processing a palimpsest

bir kütüphanede fotoğrafladığımız

that we had photographed at a famous library in Rome.

bir palimpsestin görüntüsünü işliyordu.

As he worked, tiny Greek writing began to appear from behind the text.

O çalıştıkça, metinin arkasında, küçücük Yunanca bir yazı belirmeye başladı.

Everyone gathered around,

Herkes etrafında toplandı ve

and he read a line from a lost work

o Yunan komedi yazarı Menander'in

of the Greek comic dramatist Menander.

kayıp işlerinden bir mısra okudu.

This was the first time in well over a thousand years

Bu kelimeler, üzerinden binlerce yıl geçtikten

that those words had been pronounced aloud.

sonra, ilk defa sesli bir şekilde telaffuz edildi.

In that moment, he became a scholar.

Şu anda kendisi bir bilimci oldu.

Ladies and gentlemen, that is the future of the past.

Bayanlar ve baylar, bu geleceğin geçmişi.

Thank you very much.

Hepinize çok teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)