How I'm discovering the secrets of ancient texts | Gregory Heyworth

Tłumaczenie: Anna Hertmanowska Korekta: Ola Królikowska

On January 26, 2013,

26 stycznia 2013 roku

a band of al-Qaeda militants entered the ancient city of Timbuktu

bojownicy Al-Kaidy weszli do starożytnego miasta Timbuktu

on the southern edge of the Sahara Desert.

na południowym skraju Sahary.

There, they set fire to a medieval library of 30,000 manuscripts

Podpalili tam średniowieczną bibliotekę z 30 tysiącami manuskryptów

written in Arabic and several African languages

napisanymi po arabsku i w kilku językach afrykańskich,

and ranging in subject from astronomy to geography, history to medicine,

o szerokiej tematyce: od astronomii do geografii, od historii po medycynę,

including one book which records

w tym książkę, która wspominała

perhaps the first treatment for male erectile dysfunction.

o prawdopodobnie pierwszym lekarstwie na męską niedyspozycję.

Unknown in the West,

Nieznana na Zachodzie biblioteka

this was the collected wisdom of an entire continent,

stanowiła zbiór wiedzy całego kontynentu.

the voice of Africa at a time when Africa was thought not to have a voice at all.

Była głosem Afryki w czasie, kiedy zdawało się go nie być.

The mayor of Bamako, who witnessed the event,

Burmistrz Bamako, świadek tego zdarzenia,

called the burning of the manuscripts

nazwał palenie manuskryptów

"a crime against world cultural heritage."

"zbrodnią przeciwko światowemu dziedzictwu kulturalnemu".

And he was right --

I miał rację.

or he would have been, if it weren't for the fact that he was also lying.

A raczej miałby, gdyby nie fakt, że kłamał.

In fact, just before,

W rzeczywistości

afrykańscy uczeni zebrali przypadkowe stare książki

African scholars had collected a random assortment of old books

and left them out for the terrorists to burn.

i zostawili je terrorystom do podpalenia.

Today, the collection lies hidden in Bamako,

Obecnie kolekcja leży schowana w Bamako,

the capital of Mali,

stolicy Mali,

moldering in the high humidity.

i niszczeje z powodu wysokiej wilgotności.

What was rescued by ruse

To, co ocalono dzięki podstępowi,

is now once again in jeopardy,

znów jest w niebezpieczeństwie.

this time by climate.

Tym razem przez klimat.

But Africa, and the far-flung corners of the world,

Ale Afryka i dalekie krańce świata

are not the only places, or even the main places

to nie jedyne miejsca,

in which manuscripts that could change the history of world culture

gdzie manuskrypty, które mogłyby zmienić historię światowej kultury,

are in jeopardy.

są w niebezpieczeństwie.

Several years ago, I conducted a survey of European research libraries

Kilka lat temu przeprowadziłem ankietę wśród europejskich bibliotek naukowych

and discovered that, at the barest minimum,

i odkryłem, że jest co najmniej

there are 60,000 manuscripts

60 tysięcy manuskryptów

pre-1500

sprzed 1500 roku,

that are illegible because of water damage,

których nie można odczytać z powodu zalania,

fading, mold and chemical reagents.

blaknięcia, pleśni i odczynników chemicznych.

The real number is likely double that,

Prawdziwa liczba jest pewnie dwa razy większa

and that doesn't even count

i nie wlicza

Renaissance manuscripts and modern manuscripts

renesansowych i współczesnych manuskryptów

and cultural heritage objects such as maps.

oraz przedmiotów światowego dziedzictwa jak mapy.

What if there were a technology

A gdyby istniała technologia,

that could recover these lost and unknown works?

która pomogłaby odzyskać te stracone i nieznane dzieła?

Imagine worldwide how a trove of hundreds of thousands

Wyobraźmy sobie, że skarb,

jakim są tysiące nieznanych wcześniej tekstów,

of previously unknown texts

could radically transform our knowledge of the past.

mógłby radykalnie zmienić naszą wiedzę o przeszłości.

Imagine what unknown classics we would discover

Nieznane, odnalezione przez nas klasyki

which would rewrite the canons of literature, history,

mogłyby zmienić kanony literatury, historii,

philosophy, music --

filozofii, muzyki,

or, more provocatively, that could rewrite our cultural identities,

a nawet naszą tożsamość kulturową

building new bridges between people and culture.

i zbudować nowy most między ludźmi i kulturami.

These are the questions that transformed me

To pytania, które spowodowały, że przestałem być

from a medieval scholar, a reader of texts,

mediewistą, czytelnikiem tekstów,

into a textual scientist.

a stałem się badaczem tekstów.

What an unsatisfying word "reader" is.

"Czytelnik" to takie niedoskonałe słowo.

For me, it conjures up images of passivity,

Przywołuje obraz bierności,

of someone sitting idly in an armchair

kogoś siedzącego bezczynnie w fotelu,

waiting for knowledge to come to him

czekającego, aż wiedza zagości

in a neat little parcel.

w jego schludnym mieszkanku.

How much better to be a participant in the past,

Lepiej być aktywnym uczestnikiem przeszłości,

an adventurer in an undiscovered country,

poszukiwaczem przygód w niezbadanym kraju,

searching for the hidden text.

szukającym ukrytych manuskryptów.

As an academic, I was a mere reader.

Jako naukowiec byłem tylko czytelnikiem.

I read and taught the same classics

Czytałem i wykładałem te same klasyki,

that people had been reading and teaching for hundreds of years --

które ludzie czytali i wykładali przez setki lat.

Virgil, Ovid, Chaucer, Petrarch --

Wergiliusz, Owidiusz, Chaucer, Petrarca.

and with every scholarly article that I published

Każdym artykułem naukowym

I added to human knowledge in ever-diminishing slivers of insight.

wzbogacałem ludzkość o coraz mniej znaczące treści.

What I wanted to be

Chciałem być

was an archaeologist of the past,

archeologiem,

a discoverer of literature,

literaturoznawcą,

an Indiana Jones without the whip --

Indianą Jonesem bez bicza,

or, actually, with the whip.

a właściwie z biczem.

(Laughter)

(Śmiech)

And I wanted it not just for myself but I wanted it for my students as well.

Chciałem tego ze względu na moich uczniów.

And so six years ago, I changed the direction of my career.

Sześć lat temu zmieniłem kierunek kariery.

At the time, I was working on "The Chess of Love,"

Pracowałem wtedy nad "Szachami miłości",

the last important long poem of the European Middle Ages

ostatnim ważnym wierszem europejskiego średniowiecza,

never to have been edited.

nigdy wcześniej nieopracowywanym.

And it wasn't edited because it existed in only one manuscript

Nie opracowano go, bo istniał tylko jeden manuskrypt,

which was so badly damaged during the firebombing of Dresden

tak bardzo zniszczony podczas bombardowania Drezna

in World War II

w czasie II wojny światowej,

that generations of scholars had pronounced it lost.

że naukowcy uznali go za stracony.

For five years, I had been working with an ultraviolet lamp

Pięć lat próbowałem za pomocą lampy ultrafioletowej

trying to recover traces of the writing

odczytać śladowe ilości pisma.

and I'd gone about as far as technology at the time

Zrobiłem tyle, na ile pozwoliła ówczesna technologia.

could actually take me.

And so I did what many people do.

Zrobiłem to, co zrobiłoby wielu ludzi.

I went online,

Poszperałem w Internecie

and there I learned about

i dowiedziałem się,

how multispectral imaging had been used to recover two lost treatises

jak obrazowanie spektralne pomogło odzyskać dwa utracone traktaty

of the famed Greek mathematician Archimedes

słynnego greckiego matematyka Archimedesa

from a 13th-century palimpsest.

z XIII-wiecznego palimpsestu,

A palimpsest is a manuscript which has been erased and overwritten.

czyli manuskryptu, z którego usunięto tekst i go nadpisano.

And so, out of the blue,

Napisałem do czołowego naukowca

I decided to write to the lead imaging scientist

on the Archimedes palimpsest project,

zajmującego się palimpsestem Archimedesa,

Professor Roger Easton,

profesora Rogera Eastona,

with a plan and a plea.

z propozycją i prośbą.

And to my surprise, he actually wrote back.

Ku mojemu zdziwieniu, odpisał.

With his help, I was able to win a grant from the US government

Z jego pomocą zdobyłem grant rządowy USA

to build a transportable, multispectral imaging lab,

na budowę mobilnego laboratorium obrazowania spektralnego.

And with this lab, I transformed what was a charred and faded mess

Dzięki temu zmieniłem osmolone, płowiejące resztki

into a new medieval classic.

w nowy średniowieczny klasyk.

So how does multispectral imaging actually work?

Jak działa obrazowanie spektralne?

Well, the idea behind multispectral imaging

W obrazowaniu spektralnym

is something that anyone who is familiar with infrared night vision goggles

jest coś, co entuzjaści podczerwonych gogli noktowizyjnych

will immediately appreciate:

zdecydowanie docenią.

that what we can see in the visible spectrum of light

To, co widzimy w zwykłym świetle,

is only a tiny fraction of what's actually there.

to tylko mała część.

The same is true with invisible writing.

To samo tyczy się niewidzialnego pisma.

Our system uses 12 wavelengths of light

System wykorzystuje dwanaście długości fal światła

od ultrafioletu do podczerwieni,

between the ultraviolet and the infrared,

and these are shown down onto the manuscript from above

którymi oświetla manuskrypt z góry

z wiszącej lampy LED

from banks of LEDs,

and another multispectral light source

i innego spektralnego źródła światła,

which comes up through the individual leaves of the manuscript.

które przenika kartki manuskryptu.

Up to 35 images per sequence per leaf are imaged this way

W ramach jednej sekwencji tworzy się do 35 ujęć kartki

z użyciem aparatu cyfrowego o dużej mocy, wyposażonego w soczewki z kwarcu.

using a high-powered digital camera equipped with a lens

which is made out of quartz.

There are about five of these in the world.

Na świecie jest ich może pięć.

And once we capture these images,

Po zrobieniu zdjęć

we feed them through statistical algorithms

przepuszczamy je przez bazę statystycznych algorytmów

to further enhance and clarify them,

w celu dopracowania i poprawienia jakości,

using software which was originally designed for satellite images

używając oprogramowania dla obrazów satelitarnych,

and used by people like geospatial scientists

używanego też przez speców od analizy geoprzestrzennej

and the CIA.

i CIA.

The results can be spectacular.

Wyniki są imponujące.

You may already have heard of what's been done

Może słyszeliście, co zrobiono

for the Dead Sea Scrolls,

z Rękopisami z Qumran,

which are slowly gelatinizing.

które powoli zamieniają się w żel.

Using infrared, we've been able to read even the darkest corners

Dzięki podczerwieni mogliśmy przeczytać najciemniejsze fragmenty

of the Dead Sea Scrolls.

Rękopisów z Qumran.

You may not be aware, however,

Ale pewnie nie wiecie

of other Biblical texts that are in jeopardy.

o innych biblijnych tekstach w niebezpieczeństwie.

Here, for example, is a leaf from a manuscript

To kartka z manuskryptu,

that we imaged,

który zobrazowaliśmy.

which is perhaps the most valuable Christian Bible in the world.

To prawdopodobnie najważniejsza chrześcijańska Biblia na świecie.

The Codex Vercellensis is the oldest translation of the Gospels into Latin,

Kodeks Vercellensis to najstarsze tłumaczenie Ewangelii na łacinę,

and it dates from the first half of the fourth century.

datowane na pierwszą połowę IV wieku.

This is the closest we can come

To najlepszy sposób, żeby zbliżyć się

to the Bible at the time of the foundation of Christendom

do Biblii z początków chrześcijaństwa,

under Emperor Constantine,

czasów cesarza Konstantyna,

and at the time also of the Council of Nicaea,

i Soboru nicejskiego,

kiedy tworzyła się wiara chrześcijańska.

when the basic creed of Christianity was being agreed upon.

This manuscript, unfortunately, has been very badly damaged,

Niestety, ten manuskrypt jest bardzo zniszczony,

and it's damaged because for centuries

bo przez wieki

it had been used and handled

był przekazywany z rąk do rąk

in swearing in ceremonies in the church.

podczas ceremonii zaprzysiężenia w kościele.

In fact, that purple splotch that you see in the upper left hand corner

Ta fioletowa plama, którą widzicie w lewym górnym rogu,

is Aspergillus, which is a fungus

to grzyb Aspergillus,

powstający na nieumytych dłoniach

which originates in the unwashed hands

of a person with tuberculosis.

osoby chorej na gruźlicę.

Our imaging has enabled me to make the first transcription

Obrazowanie umożliwiło pierwszą transkrypcję

of this manuscript in 250 years.

tego manuskryptu od 250 lat.

Having a lab that can travel to collections where it's needed, however,

Ale mobilne laboratorium

is only part of the solution.

to tylko połowa sukcesu.

The technology is expensive and very rare,

Ta technologia jest droga i rzadka,

and the imaging and image processing skills are esoteric.

a obrazowanie i obróbka obrazów nie są powszechnie znane.

That means that mounting recoveries

Rekonstrukcja pozostaje więc

is beyond the reach of most researchers and all but the wealthiest institutions.

poza zasięgiem większości badaczy i mniej zamożnych instytucji.

That's why I founded the Lazarus Project,

Dlatego założyłem Lazarus Project,

a not-for-profit initiative

inicjatywę non-profit,

to bring multispectral imaging to individual researchers

żeby przybliżyć projektowanie spektralne indywidualnym badaczom

and smaller institutions at little or no cost whatsoever.

i mniejszym instytucjom za niewielką opłatą albo za darmo.

Over the past five years,

Przez ostatnie pięć lat

our team of imaging scientists, scholars and students

zespół specjalistów, stypendystów i studentów

był w siedmiu państwach

has travelled to seven different countries

and have recovered some of the world's most valuable damaged manuscripts,

i odzyskał niektóre z najcenniejszych zniszczonych manuskryptów,

included the Vercelli Book, which is the oldest book of English,

jak Vercelli Book, najstarszą księgę Anglii,

Czarną Księgę z Carmarthen, najstarszą księgę Walii,

the Black Book of Carmarthen, the oldest book of Welsh,

and some of the most valuable earliest Gospels

i kilka najcenniejszych wczesnych Ewangelii

located in what is now the former Soviet Georgia.

znalezionych w dzisiejszej Gruzji.

So, spectral imaging can recover lost texts.

Obrazowanie spektralne odzyskuje utracone teksty.

More subtly, though, it can recover a second story behind every object,

Ale może też odzyskać ukrytą historię każdego przedmiotu,

the story of how, when and by whom a text was created,

kto, jak i kiedy stworzył tekst,

and, sometimes, what the author was thinking at the time he wrote.

a czasami, co autor myślał, tworząc tekst.

Take, for example, a draft of the Declaration of Independence

Weźmy szkic Deklaracji Niepodległości

written in Thomas Jefferson's own hand,

napisany przez Thomasa Jeffersona,

który moi koledzy zobrazowali kilka lat temu

which some colleagues of mine imaged a few years ago

at the Library of Congress.

w Bibliotece Kongresu.

Curators had noticed that one word throughout

Kustosze zauważyli, że jedno słowo powtarzające się w tekście

had been scratched out and overwritten.

zostało zdrapane i nadpisane.

The word overwritten was "citizens."

Nadpisane słowo to "obywatele".

Perhaps you can guess what the word underneath was.

Może domyślacie się, jakie słowo zdrapano.

"Subjects."

"Poddani".

There, ladies and gentlemen, is American democracy

Oto amerykańska demokracja

evolving under the hand of Thomas Jefferson.

rozwijająca się pod piórem Thomasa Jeffersona.

Or consider the 1491 Martellus Map,

A to mapa Martellusa z 1491 roku,

which we imaged at Yale's Beinecke Library.

którą zobrazowaliśmy w Bibliotece Beinecke w Yale.

This was the map that Columbus likely consulted

To mapa, którą czytał Kolumb

before he traveled to the New World

przed podróżą do Nowego Świata

and which gave him his idea of what Asia looked like

i która dała mu wyobrażenie Azji

and where Japan was located.

i miejsca, w którym dziś leży Japonia.

The problem with this map is that its inks and pigments

Problem w tym, że atrament i pigment

had so degraded over time

uległy takiemu zniszczeniu,

that this large, nearly seven-foot map,

że ta dwumetrowa mapa

made the world look like a giant desert.

pokazuje świat jako ogromną pustynię.

Until now, we had very little idea, detailed idea, that is,

Dotąd mieliśmy małe pojęcie o tym,

of what Columbus knew of the world

co Kolumb wiedział o świecie

and how world cultures were represented.

i jak ukazywano światowe kultury.

The main legend of the map was entirely illegible under normal light.

Legenda mapy w normalnym świetle była całkowicie nieczytelna.

Ultraviolet did very little for it.

Ultrafiolet zdziałał niewiele.

Multispectral gave us everything.

Wszystko zmieniło obrazowanie spektralne.

In Asia, we learned of monsters with ears so long

Dowiedzieliśmy się o potworach w Azji z tak długimi uszami,

that they could cover the creature's entire body.

że mogły zakryć nimi całe swoje ciało.

In Africa, about a snake who could cause the ground to smoke.

W Afryce był wąż, przez którego dymiła ziemia.

Like starlight, which can convey images

Jak światło gwiazd może przekazywać obrazy

of the way the Universe looked in the distant past,

o wyglądzie Wszechświata w dalekiej przeszłości,

so multispectral light can take us back to the first stuttering moments

tak światło spektralne zabiera do pierwszych chwil

of an object's creation.

tworzenia tekstu.

Through this lens, we witness the mistakes, the changes of mind,

Przez te soczewki widzimy błędy, zmiany zdania,

the naïvetés, the uncensored thoughts,

naiwność, nieocenzurowane myśli,

the imperfections of the human imagination

niedoskonałości ludzkiej wyobraźni,

that allow these hallowed objects and their authors

które pozwalają tym obiektom i ich autorom

to become more real,

stać się bardziej rzeczywistymi.

that make history closer to us.

To przybliża nam historię.

What about the future?

A co z przyszłością?

There's so much of the past,

Jest tak wiele skarbów przeszłości

and so few people with the skills to rescue it

i tak niewielu, którzy mogą je uratować,

before these objects disappear forever.

zanim znikną na zawsze.

That's why I have begun to teach this new hybrid discipline

Dlatego zacząłem nauczać synkretycznej dyscypliny,

that I call "textual science."

którą nazywam "nauką o tekście".

Textual science is a marriage

Nauka o tekście to połączenie

of the traditional skills of a literary scholar --

tradycyjnych umiejętności literaturoznawcy,

the ability to read old languages and old handwriting,

znajomości starych języków i umiejętności czytania pisma,

the knowledge of how texts are made

wiedzy o tworzeniu tekstów

umożliwiającej umiejscowienie w czasie i przestrzeni

in order to be able to place and date them --

with new techniques like imaging science,

oraz nowoczesnych technologii, jak obrazowanie spektralne,

the chemistry of inks and pigments,

chemia tuszów i pigmentów

computer-aided optical character recognition.

czy wspomagane komputerowo optyczne rozpoznawanie znaków.

Last year, a student in my class,

W zeszłym roku mój student,

a freshman,

pierwszoroczniak

with a background in Latin and Greek,

ze znajomością łaciny i greki,

was image-processing a palimpsest

pracował nad palimpsestem,

that we had photographed at a famous library in Rome.

który sfotografowaliśmy w słynnej bibliotece w Rzymie.

As he worked, tiny Greek writing began to appear from behind the text.

W miarę upływu czasu zaczęło pojawiać się małe greckie pismo.

Everyone gathered around,

Wszyscy zebrali się wokół,

and he read a line from a lost work

a on odczytał linijkę utraconego tekstu

of the Greek comic dramatist Menander.

greckiego dramaturga Menandera.

This was the first time in well over a thousand years

Po raz pierwszy od ponad tysiąca lat

that those words had been pronounced aloud.

wypowiedziano te słowa na głos.

In that moment, he became a scholar.

To wtedy został badaczem.

Ladies and gentlemen, that is the future of the past.

Panie i panowie, oto przyszłość przeszłości.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)