How I'm discovering the secrets of ancient texts | Gregory Heyworth

Translator: Michelle Nguyen Reviewer: Tram Tran Bao

On January 26, 2013,

Vào ngày 26 tháng 1 năm 2013,

a band of al-Qaeda militants entered the ancient city of Timbuktu

một nhóm quân của al-Qaeda đã tiến vào thành phố cổ của Timbuktu

on the southern edge of the Sahara Desert.

trên rìa phía Nam của sa mạc Sahara.

There, they set fire to a medieval library of 30,000 manuscripts

Tại đó, chúng đã đốt cháy một thư viện thời trung cổ chứa 30.000 bản ghi chép

written in Arabic and several African languages

được viết bằng tiếng Ả Rập và một vài ngôn ngữ châu Phi,

and ranging in subject from astronomy to geography, history to medicine,

về đủ mọi lĩnh vực, từ thiên văn tới địa lí, lịch sử tới y học.

including one book which records

trong đó có một cuốn sách ghi lại

perhaps the first treatment for male erectile dysfunction.

có lẽ là liệu pháp chữa trị xưa nhất cho chứng rối loạn cương dương ở nam.

Unknown in the West,

Chưa được biết ở phương Tây,

this was the collected wisdom of an entire continent,

đây là trí tuệ tập thể của cả một châu lục,

the voice of Africa at a time when Africa was thought not to have a voice at all.

tiếng nói của châu Phi vào thời điểm châu Phi bị cho rằng chưa hề có tiếng nói.

The mayor of Bamako, who witnessed the event,

Thị trưởng thành phố Bamako, người chứng kiến sự kiện,

called the burning of the manuscripts

gọi việc đốt các bản ghi chép là

"a crime against world cultural heritage."

"tội ác chống lại di sản văn hóa thế giới".

And he was right --

Và ông ấy đã nói đúng --

or he would have been, if it weren't for the fact that he was also lying.

hoặc ông đã từng đúng, nếu không phải là thực ra ông ấy cũng đã nói dối.

In fact, just before,

Sự thực là, chỉ trước đó thôi,

African scholars had collected a random assortment of old books

các học giả châu Phi đã xếp bừa một mớ các cuốn sách cổ

and left them out for the terrorists to burn.

và bỏ ra cho lũ khủng bố đốt đi.

Today, the collection lies hidden in Bamako,

Ngày nay, bộ sưu tập vẫn được giấu tại Bamako,

the capital of Mali,

thủ đô của Mali,

moldering in the high humidity.

mủn ra trong độ ẩm cao.

What was rescued by ruse

Những gì được cứu vớt bằng mưu mẹo

is now once again in jeopardy,

nay lại một lần nữa lâm nguy,

this time by climate.

lần này là do khí hậu.

But Africa, and the far-flung corners of the world,

Nhưng châu Phi, và những chốn xa xôi của thế giới,

are not the only places, or even the main places

không chỉ là chỗ duy nhất, hay thậm chí là chủ yếu

in which manuscripts that could change the history of world culture

có những bản ghi chép có thể thay đổi lịch sử văn hóa thế giới

are in jeopardy.

đang lâm nguy.

Several years ago, I conducted a survey of European research libraries

Vài năm trước, tôi làm 1 cuộc điều tra về các thư viện nghiên cứu ở châu Âu

and discovered that, at the barest minimum,

và phát hiện rằng, ở chừng mực khiêm tốn nhất,

there are 60,000 manuscripts

có tới 60.000 bản chép tay

pre-1500

trước thế kỉ 15,

that are illegible because of water damage,

không thể đọc được nữa vì bị nước xâm hại,

fading, mold and chemical reagents.

mờ đi, mốc meo và lên phản ứng hóa học.

The real number is likely double that,

Con số thực tế còn có thể tăng gấp đôi,

and that doesn't even count

mà còn chưa bao gồm

Renaissance manuscripts and modern manuscripts

các bản ghi thời Phục hưng, các bản ghi thời hiện đại

and cultural heritage objects such as maps.

và các vật thể di sản văn hóa như bản đồ.

What if there were a technology

Giả sử có một công nghệ

that could recover these lost and unknown works?

có thể khôi phục những tác phẩm đã mất và vô danh?

Imagine worldwide how a trove of hundreds of thousands

Hãy tưởng tượng trên khắp thế giới một kho báu hàng trăm nghìn

of previously unknown texts

những bản ghi chưa từng được biết trước đó

could radically transform our knowledge of the past.

có thể thay đổi căn bản kiến thức của chúng ta về quá khứ.

Imagine what unknown classics we would discover

Hãy tưởng tượng những tác phẩm kinh điển chưa từng biết tới được chúng ta khám phá

which would rewrite the canons of literature, history,

sẽ viết lại tiêu chuẩn của văn học, lịch sử,

philosophy, music --

triết học, âm nhạc ---

or, more provocatively, that could rewrite our cultural identities,

hay, táo bạo hơn, có thể viết lại bản sắc văn hóa của chúng ta

building new bridges between people and culture.

gây dựng những cầu nối mới giữa con người và văn hóa.

These are the questions that transformed me

Có những câu hỏi đã chuyển biến tôi

from a medieval scholar, a reader of texts,

từ một học giả về thời trung cổ, một kẻ đọc chữ

into a textual scientist.

thành một nhà khoa học về văn tự.

What an unsatisfying word "reader" is.

"Kẻ đọc chữ" nghe không đáng hài lòng cho lắm.

For me, it conjures up images of passivity,

Với tôi, nó gợi lên hình ảnh của sự thụ động,

of someone sitting idly in an armchair

của một người ngồi ườn trên ghế bành

waiting for knowledge to come to him

chờ kiến thức đến với mình

in a neat little parcel.

trong một gói hàng nhỏ ngay ngắn.

How much better to be a participant in the past,

Tốt hơn bao nhiêu nếu ta là một người tham gia vào quá khứ,

an adventurer in an undiscovered country,

một nhà phiêu lưu trong một đất nước chưa từng được khám phá,

searching for the hidden text.

tìm kiếm những văn tự bị ẩn giấu.

As an academic, I was a mere reader.

Là một học giả, tôi chỉ là một người đọc đơn thuần.

I read and taught the same classics

Tôi đọc và dạy những tác phẩm kinh điển giống như

that people had been reading and teaching for hundreds of years --

người ta đọc và dạy hàng trăm năm nay ---

Virgil, Ovid, Chaucer, Petrarch --

Virgil, Ovid, Chaucer, Petrarch --

and with every scholarly article that I published

và với tất cả bài báo học thuật mà tôi đã xuất bản

I added to human knowledge in ever-diminishing slivers of insight.

Tôi thêm vào kiến thức nhân loại chút nhận định ngày càng mai một.

What I wanted to be

Điều tôi hằng mong muốn

was an archaeologist of the past,

là thành một nhà khảo cổ học của quá khứ

a discoverer of literature,

một nhà khám phá về văn học,

an Indiana Jones without the whip --

một chàng Indiana Jones không có roi da --

or, actually, with the whip.

hay, thực ra, cũng có roi da.

(Laughter)

(tiếng cười)

And I wanted it not just for myself but I wanted it for my students as well.

Và tôi muốn điều ấy không chỉ cho mình tôi mà cho cả sinh viên của tôi nữa.

And so six years ago, I changed the direction of my career.

Thế là 6 năm trước, tôi đã chuyển hướng nghề nghiệp

At the time, I was working on "The Chess of Love,"

Lúc đó, tôi đang nghiên cứu về "Ván cờ tình yêu"

the last important long poem of the European Middle Ages

bài thơ dài quan trọng cuối cùng của thời Trung cổ châu Âu

never to have been edited.

vốn chưa bao giờ được biên tập.

And it wasn't edited because it existed in only one manuscript

Và nó chưa được biên tập là vì nó chỉ tồn tại trong một bản ghi

which was so badly damaged during the firebombing of Dresden

đã bị tổn hại nghiêm trọng khi Dresden bị đánh bom

in World War II

trong Thế chiến thứ II

that generations of scholars had pronounced it lost.

đến mức bao thế hệ học giả đã tuyên bố nó bị mất.

For five years, I had been working with an ultraviolet lamp

Trong vòng 5 năm, tôi dùng đèn tia cực tím

trying to recover traces of the writing

cố khôi phục lại những dấu vết ghi chép

and I'd gone about as far as technology at the time

và công nghệ thời đó giúp tôi làm được chừng nào

could actually take me.

thì tôi tận dụng hết chừng ấy.

And so I did what many people do.

Và tôi đã làm điều nhiều người làm.

I went online,

Tôi lên mạng,

and there I learned about

và tìm hiểu được rằng

how multispectral imaging had been used to recover two lost treatises

hình ảnh đa quang phổ đã được dùng thế nào để khôi phục 2 luận thuyết đã mất

of the famed Greek mathematician Archimedes

của nhà toán học Hy Lạp nổi tiếng Archimedes

từ những bản viết da cừu thế kỉ 13.

from a 13th-century palimpsest.

A palimpsest is a manuscript which has been erased and overwritten.

Một bản viết da cừu là một bản ghi được xóa đi và ghi đè lên nhiều lần.

And so, out of the blue,

Và thế là, buồn ơi chào mi,

I decided to write to the lead imaging scientist

tôi quyết định viết thư cho nhà khoa học hình ảnh hàng đầu

on the Archimedes palimpsest project,

về dự án bản viết da cừu của Archimedes,

Professor Roger Easton,

Giáo sư Roger Easton,

with a plan and a plea.

với một kế hoạch và một sự cầu xin.

And to my surprise, he actually wrote back.

Khiến tôi ngạc nhiên là, Giáo sư đã hồi âm.

With his help, I was able to win a grant from the US government

Với sự giúp đỡ của ông, tôi đã giành một học bổng từ Chính phủ Mỹ

to build a transportable, multispectral imaging lab,

để xây một phòng thí nghiệm hình ảnh đa quang phổ có thể di chuyển,

And with this lab, I transformed what was a charred and faded mess

Và với phòng thí nghiệm này, tôi đã chuyển một mớ đen thui và mờ mịt

into a new medieval classic.

thành một tác phẩm kinh điển thời trung cổ.

So how does multispectral imaging actually work?

Vậy, hình ảnh đa quang phổ ấy đã hoạt động như thế nào?

Well, the idea behind multispectral imaging

Ý tưởng đằng sau hình ảnh đa quang phổ

is something that anyone who is familiar with infrared night vision goggles

là điều mà ai có hiểu biết về kính hồng ngoại nhìn ban đêm

will immediately appreciate:

sẽ lập tức tán thưởng:

that what we can see in the visible spectrum of light

rằng cái chúng ta thấy trong vùng ánh sáng nhìn thấy

is only a tiny fraction of what's actually there.

chỉ là một phần bé nhỏ của những gì tồn tại.

The same is true with invisible writing.

Nguyên lý này cũng giống như viết mực vô hình.

Our system uses 12 wavelengths of light

Hệ thống của chúng tôi sử dụng ánh sáng 12 bước sóng

between the ultraviolet and the infrared,

giữa tử ngoại và hồng ngoại,

and these are shown down onto the manuscript from above

và chiếu vào bản ghi chép từ bên trên

from banks of LEDs,

từ một dãy đèn LED,

and another multispectral light source

và một nguồn đèn đa quang phổ khác

which comes up through the individual leaves of the manuscript.

chiếu xuyên qua từng tờ của bản ghi chép.

Up to 35 images per sequence per leaf are imaged this way

Có một chuỗi tới 35 hình ảnh trên mỗi trang được chụp lại cách này,

using a high-powered digital camera equipped with a lens

sử dụng máy ảnh kĩ thuật số công suất lớn có cả ống kính

which is made out of quartz.

được làm từ thạch anh.

There are about five of these in the world.

Trên thế giới chỉ có 5 chiếc như vậy.

And once we capture these images,

Và ngay khi chúng tôi chụp các hình ảnh,

we feed them through statistical algorithms

cho chúng chạy qua các thuật toán thống kê

to further enhance and clarify them,

để làm chúng đậm hơn và rõ hơn nữa,

using software which was originally designed for satellite images

sử dụng phần mềm vốn được thiết kế cho các hình ảnh vệ tinh.

and used by people like geospatial scientists

và được sử dụng bởi các nhà khoa học không gian địa lí.

and the CIA.

và CIA.

The results can be spectacular.

Kết quả thật ngoạn mục.

You may already have heard of what's been done

Có thể quí vị đã nghe tới điều chúng tôi làm

for the Dead Sea Scrolls,

với Cuộn sách Biển Chết,

which are slowly gelatinizing.

vốn đang bị keo hóa.

Using infrared, we've been able to read even the darkest corners

Sử dụng tia hồng ngoại, chúng tôi có thể đọc những góc tối nhất

of the Dead Sea Scrolls.

của Cuộn sách Biển Chết.

You may not be aware, however,

Tuy nhiên, có lẽ không ai biết

of other Biblical texts that are in jeopardy.

những văn tự Kinh Thánh khác cũng đang lâm nguy như thế.

Here, for example, is a leaf from a manuscript

Đây là một ví dụ, một trang từ bản ghi chép

that we imaged,

chúng tôi đã chụp,

which is perhaps the most valuable Christian Bible in the world.

có lẽ là cuốn Kinh thánh Cơ đốc giáo quí giá nhất trên đời này.

The Codex Vercellensis is the oldest translation of the Gospels into Latin,

Cuốn Kinh thánh chép tay Vercelli là bản dịch cổ nhất của kinh Phúc âm sang tiếng Latin,

and it dates from the first half of the fourth century.

và có niên đại từ nửa đầu của thế kỉ 4.

This is the closest we can come

Đây là thời điểm gần nhất mà chúng ta có thể

to the Bible at the time of the foundation of Christendom

tiếp cận Kinh thánh kể từ thời điểm khai sinh ra Cơ đốc giáo

under Emperor Constantine,

dưới thời Hoàng đế Constantine,

and at the time also of the Council of Nicaea,

và đó cũng là thời điểm hình thành Hội đồng Giám mục Nicaea,

when the basic creed of Christianity was being agreed upon.

khi người ta thống nhất tín điều cơ bản của Cơ đốc giáo.

This manuscript, unfortunately, has been very badly damaged,

Bản ghi chép này, thật không may, đã bị hư hại rất nghiêm trọng,

and it's damaged because for centuries

và nó bị hư hại là do hàng thế kỉ nay

it had been used and handled

nó đã được sử dụng và chuyển giao

in swearing in ceremonies in the church.

trong các lễ tuyên thệ ở nhà thờ.

In fact, that purple splotch that you see in the upper left hand corner

Thực tế, vết bẩn màu tím mà quí vị thấy ở góc trên bên trái

is Aspergillus, which is a fungus

là nấm cúc, vốn là loại nấm

which originates in the unwashed hands

sinh ra từ những bàn tay không được rửa

of a person with tuberculosis.

của người mang bệnh lao.

Our imaging has enabled me to make the first transcription

Hình ảnh thu được đã giúp tôi làm được bản sao đầu tiên

of this manuscript in 250 years.

của bản ghi chép này trong vòng 250 năm qua.

Having a lab that can travel to collections where it's needed, however,

Có một phòng thí nghiệm có thể đi tới những bộ sưu tập cần đến nó, dù sao

is only part of the solution.

cũng chỉ là một phần của giải pháp.

The technology is expensive and very rare,

Công nghệ đắt đỏ và rất hiếm,

and the imaging and image processing skills are esoteric.

và kĩ năng chụp và xử lý hình ảnh vẫn còn là bí kíp nghề nghiệp.

That means that mounting recoveries

Có nghĩa là những cuộc khôi phục đỉnh cao

is beyond the reach of most researchers and all but the wealthiest institutions.

nằm ngoài tầm với hầu hết các nhà khoa học và chỉ thuộc về các tổ chức giàu có nhất.

That's why I founded the Lazarus Project,

Đó là lí do tôi thành lập Dự án Lazarus,

a not-for-profit initiative

một sáng kiến phi lợi nhuận

to bring multispectral imaging to individual researchers

để đưa chẩn đoán hình ảnh đa quang phổ tới cá nhân các nhà nghiên cứu

and smaller institutions at little or no cost whatsoever.

và những tổ chức nhỏ hơn với chi phí hầu như không đáng kể.

Over the past five years,

Trong vòng 5 năm qua,

our team of imaging scientists, scholars and students

đội ngũ các nhà khoa học hình ảnh, các học giả và sinh viên

has travelled to seven different countries

đã đi tới 7 nước khác nhau

and have recovered some of the world's most valuable damaged manuscripts,

và khôi phục lại một số bản ghi chép bị hư hai quý giá nhất thế giới,

included the Vercelli Book, which is the oldest book of English,

bao gồm Cuốn sách Vercelli, vốn là cuốn sách tiếng Anh cổ nhất,

the Black Book of Carmarthen, the oldest book of Welsh,

Cuốn sách Đen của Carmarthen, cuốn sách cổ nhất của xứ Wales,

and some of the most valuable earliest Gospels

và một số quyển kinh Phúc âm sơ khai nhất vô cùng quí giá.

located in what is now the former Soviet Georgia.

đặt tại nơi trước đây là nước Georgia thuộc khối Xô Viết cũ.

So, spectral imaging can recover lost texts.

Vậy là, hình ảnh quang phổ có thể khôi phục những văn tự đã mất.

More subtly, though, it can recover a second story behind every object,

Tinh vi hơn, nó có thể khôi phục lại câu chuyện thứ hai đằng sau mỗi vật thể,

the story of how, when and by whom a text was created,

câu chuyện một văn tự đã được tạo ra như thế nào, bao giờ và do ai,

and, sometimes, what the author was thinking at the time he wrote.

và, đôi khi, điều tác giả nghĩ tới tại thời điểm viết ra tác phẩm.

Take, for example, a draft of the Declaration of Independence

Ví dụ, bản nháp của Tuyên ngôn Độc lập

written in Thomas Jefferson's own hand,

được viết bởi chính tay tổng thống Thomas Jefferson,

which some colleagues of mine imaged a few years ago

được đồng nghiệp của tôi chụp lại vài năm trước đây

at the Library of Congress.

tại Thư viện Quốc Hội.

Curators had noticed that one word throughout

Người phụ trách bảo tàng đã nhắc rằng có một chữ trong đó

had been scratched out and overwritten.

đã bị gạch đi và ghi đè lên.

The word overwritten was "citizens."

Từ được ghi đè lên là "công dân".

Perhaps you can guess what the word underneath was.

Có lẽ quí vị đã đoán được từ gì ghi ở dưới.

"Subjects."

"Dân chúng."

There, ladies and gentlemen, is American democracy

Đó, thưa các quí ông quí bà, là nền dân chủ Hoa Kì

evolving under the hand of Thomas Jefferson.

đã tiến hóa dưới bàn tay của Thomas Jefferson.

Or consider the 1491 Martellus Map,

Hoặc hãy xem Bản đồ Martellus 1491,

which we imaged at Yale's Beinecke Library.

được chúng tôi chụp lại tại Thư viện Beinecke Đại học Yale.

This was the map that Columbus likely consulted

Đấy là bản đồ mà Columbus đã tham khảo

before he traveled to the New World

trước khi ông đi đến Tân Thế giới,

and which gave him his idea of what Asia looked like

mang lại cho ông ý tưởng châu Á trông như thế nào

and where Japan was located.

và Nhật Bản nằm ở đâu.

The problem with this map is that its inks and pigments

Vấn đề của tẩm bản đồ này là mực và chất nhuộm

had so degraded over time

đã xuống cấp theo thời gian

that this large, nearly seven-foot map,

để tấm bản đồ to lớn tới gần 7 foot này

made the world look like a giant desert.

khiến thế giới giống như một sa mạc khổng lồ.

Until now, we had very little idea, detailed idea, that is,

Cho tới nay, chúng ta biết rất ít, biết chi tiết về những gì

of what Columbus knew of the world

Columbus hiểu biết về thế giới

and how world cultures were represented.

và văn hóa thế giới được hình dung ra sao.

The main legend of the map was entirely illegible under normal light.

Chú giải chính trên bản đồ gần như không đọc nổi dưới ánh sáng thông thường.

Ultraviolet did very little for it.

Tia cực tím chỉ làm rõ được được ít.

Multispectral gave us everything.

Đa quang phổ mang đến cho chúng ta tất cả.

In Asia, we learned of monsters with ears so long

Ở châu Á, ta biết được về những con quái vật có tai dài đến nỗi

that they could cover the creature's entire body.

có thể che được toàn bộ cơ thể của quái vật.

In Africa, about a snake who could cause the ground to smoke.

Ở châu Phi, một con rắn có thể khiến mặt đất bốc khói.

Like starlight, which can convey images

Giống như ánh sao, có thể truyền tải hình ảnh

of the way the Universe looked in the distant past,

của Vũ trụ trong quá khứ xa xăm,

so multispectral light can take us back to the first stuttering moments

ánh sáng đa quang phổ có thể đưa chúng ta trở lại những thời khắc bối rối

of an object's creation.

khi tạo ra vật thể.

Through this lens, we witness the mistakes, the changes of mind,

Qua kính này, ta chứng kiến những sai sót, những sự đổi ý,

the naïvetés, the uncensored thoughts,

những ý tưởng ngây ngô, chưa bị kiểm duyệt,

the imperfections of the human imagination

những khiếm khuyết trong trí tưởng tượng của con người

that allow these hallowed objects and their authors

đã khiến những vật thể thiêng liêng và tác giả của chúng

to become more real,

trở nên chân thật hơn,

that make history closer to us.

khiến lịch sử gần gũi với chúng ta hơn.

What about the future?

Thế còn tương lai thì sao?

There's so much of the past,

Có quá nhiều điều của quá khứ,

and so few people with the skills to rescue it

và quá ít người có kĩ năng để cứu lấy những vật thể này

before these objects disappear forever.

trước khi chúng biến mất vĩnh viễn.

That's why I have begun to teach this new hybrid discipline

Đó là lí do tôi bắt đầu giảng dạy về môn học lai mới này,

that I call "textual science."

mà tôi gọi là "khoa học văn tự".

Textual science is a marriage

Khoa học văn tự là mối tơ duyên

of the traditional skills of a literary scholar --

giữa những kĩ năng truyền thống của học giả văn chương --

the ability to read old languages and old handwriting,

khả năng đọc các ngôn ngữ cổ và các bản chép tay cổ,

the knowledge of how texts are made

kiến thức về cách tạo ra các văn tự

để có thể tìm ra nguồn gốc và tuổi đời văn tự --

in order to be able to place and date them --

with new techniques like imaging science,

với những kĩ thuật mới như khoa học chẩn đoán hình ảnh,

the chemistry of inks and pigments,

phản ứng hóa học của mực và chất nhuộm màu

computer-aided optical character recognition.

nhận diện kí tự quang trên máy tính.

Last year, a student in my class,

Năm ngoái, một học sinh trong lớp tôi,

a freshman,

mới năm nhất

with a background in Latin and Greek,

biết tiếng Latin và tiếng Hy Lạp,

was image-processing a palimpsest

đã xử lý một bản da cừu

that we had photographed at a famous library in Rome.

mà chúng tôi đã chụp tại một thư viện nổi tiếng ở Rome.

As he worked, tiny Greek writing began to appear from behind the text.

Khi cậu ta làm việc, những chữ Hy Lạp nhỏ li ti dần hiện ra sau các văn tự.

Everyone gathered around,

Mọi người xúm xung quanh,

and he read a line from a lost work

và cậu ấy đọc được một dòng từ tác phẩm đã mất

of the Greek comic dramatist Menander.

của nhà biên soạn hài kịch Hy Lạp Menander.

This was the first time in well over a thousand years

Đây là lần đầu tiên trong vòng một nghìn năm qua

that those words had been pronounced aloud.

những chữ ấy được đọc to thành lời.

In that moment, he became a scholar.

Ở thời khắc ấy, cậu sinh viên năm nhất đã trở thành học giả.

Ladies and gentlemen, that is the future of the past.

Thưa quí ông và quí bà, đó chính là tương lai của quá khứ.

Thank you very much.

Xin cảm ơn quí vị rất nhiều!

(Applause)

(tiếng vỗ tay)