Sonia Shah: 3 reasons we still haven't gotten rid of malaria

Sonia Shah: Henüz sıtmadan kurtulamamış olmamızın üç sebebi

Çeviri: Kerem Yorukoglu Gözden geçirme: Hasan Mete

So over the long course of human history,

İnsanlık tarihi boyunca

the infectious disease that's killed more humans

tüm diğer hastalıklardan daha çok insan ölümüne sebep olan hastalık

than any other is malaria.

sıtma olmuştur.

It's carried in the bites of infected mosquitos,

Bu hastalık enfeksiyon kapan sivrisineklerin insanları ısırmasıyla bulaşır ve

and it's probably our oldest scourge.

muhtemelen insanlığın başına bela olmuş en eski hastalıktır.

We may have had malaria since we evolved from the apes.

İnsanlar evrimsel olarak insansı maymunlardan ayrıldığından beri sıtmaya yakalanıyor olabilirler.

And to this day, malaria takes a huge toll on our species.

Bugüne kadar sıtma türümüz üzerinde büyük bir yük oldu.

We've got 300 million cases a year

Yılda 300 milyon sıtma vakası

and over half a million deaths.

ve neredeyse yarım milyon ölümle karşı karşıyayız.

Now this really makes no sense.

Günümüz şartları için bu oldukça saçma bir rakam.

We've known how to cure malaria

Neredeyse 1600'lü yıllardan beri

since the 1600s.

sıtmayı tedavi etmeyi biliyoruz.

That's when Jesuit missionaries in Peru

Bu yıllarda Cizvit misyonerleri Peru'da

discovered the bark of the cinchona tree,

kınakına ağaçlarının kabukları içinde bulunan

and inside that bark was quinine,

kinin adlı maddenin sıtmayı iyileştirdiğini bulmuşlardı.

still an effective cure for malaria to this day.

Kinin günümüzde de sıtma tedavisinde kullanılan bir ilaç.

So we've known how to cure malaria for centuries.

Dolayısıyla sıtmayı tedavi etmeyi yüzyıllardır biliyoruz.

We've known how to prevent malaria since 1897.

Hatta sıtmayı önlemeyi de 1897'den beri biliyoruz.

That's when the British army surgeon Ronald Ross

İngiliz ordusunda cerrah olan Ronald Ross

discovered that it was mosquitos that carried malaria,

sıtmayı sivrisineklerin taşıdığını tam da bu zamanda keşfetti.

not bad air or miasmas, as was previously thought.

Önceden düşünüldüğü gibi mikroplu hava bu hastalığa sebep olmuyordu.

So malaria should be a relatively simple disease to solve,

Bu yüzden sıtma aslında tedavisi kolay olması gereken bir hastalık

and yet to this day, hundreds of thousands of people

fakat hala bugün yüzbinlerce insan

are going to die from the bite of a mosquito.

bir sivrisinek ısırığı yüzünden hayatını kaybetmeye devam ediyor.

Why is that?

Peki neden böyle oluyor?

This is a question that's

Bu soru beni kişisel olarak

personally intrigued me for a long time.

uzun zamandır düşündürüyor.

I grew up as the daughter of Indian immigrants

Ailem aslen Hindistan'lı.

visiting my cousins in India every summer,

Her yaz Hindistan'a kuzenlerimi ziyarete gittiğimde

and because I had no immunity to the local malarias,

sıtmaya bağışıklık kazanmamış olduğum için

I was made to sleep under this hot, sweaty mosquito net every night

sivrisineklerden koruyan, rahatsız edici, sıcak cibinliğin altında yatıyordum.

while my cousins, they were allowed to sleep

Fakat kuzenlerim hastalığa karşı bağışıklık kazandıklarından

out on the terrace and have

terasta,

this nice, cool night breeze wafting over them.

güzel serin havada uyuyorlardı.

And I really hated the mosquitos for that.

Bu yüzden sivrisineklerden hep nefret ettim.

But at the same time, I come from a Jain family,

Aynı zamanda caynist bir aileden geliyorum

and Jainism is a religion that espouses

ve caynizm tüm yaşam formlarının eşit olduğuna

a very extreme form of nonviolence.

dolayısıyla herhangi bir canlıyı öldürmeye karşı olan bir din.

So Jains are not supposed to eat meat.

Bu yüzden caynistler et yemez.

We're not supposed to walk on grass,

Hatta çimenlik alanlarda,

because you could, you know,

herhangi bir canlıyı

inadvertently kill some insects when you walk on grass.

öldürmemek adına, yürümez.

We're certainly not supposed to swat mosquitos.

Ve tabii ki bizler, sivrisinekleri öldürmeyiz.

So the fearsome power of this little insect

Bu küçük sineğin korkutucu gücü

was apparent to me from a very young age,

çok genç yaşlarımdan beri farkında olduğum bir şeydi.

and it's one reason why I spent five years as a journalist

Bu sebepten ötürü 5 yılımı bir gazeteci olarak

trying to understand, why has malaria

neden sıtmanın insanlık üzerinde bu kadar uzun zamandır

been such a horrible scourge for all of us for so very long?

bu kadar tehdit edici bir hastalık olduğunu anlamakla geçirdim.

And I think there's three main reasons why.

Bence bu sorunun üç ana sebebi var.

Those three reasons add up to the fourth reason,

Bu üç sebep dördüncü sebebi doğuruyor

which is probably the biggest reason of all.

ki bu da aslında en büyük neden.

The first reason is certainly scientific.

İlk sebep tamamen bilimsel.

This little parasite that causes malaria,

Sıtmaya sebep olan bu küçük parazit

it's probably one of the most complex

muhtemelen bilinen en karmaşık ve

and wily pathogens known to humankind.

en sahtekar patojen.

It lives half its life inside the cold-blooded mosquito

Bu parazit hayatının yarısını soğukkanlı sivrisinekte

and half its life inside the warm-blooded human.

diğer yarısını da sıcakkanlı insan üzerinde geçiriyor.

These two environments are totally different,

Bu iki ortam aslında birbirinden oldukça farklı.

but not only that, they're both utterly hostile.

Sadece bu değil, ayrıca iki ortam da bir parazit için oldukça saldırgan.

So the insect is continually trying to fight off the parasite,

Sivrisinek ve insan bağışıklık sistemleri

and so is the human body continually trying to fight it off.

sürekli olarak bu parazitle savaşıyor.

This little creature survives under siege like that,

Bu küçük yaratık kuşatma altında hayatta kalmayı beceriyor

but not only does it survive, it has thrived.

ve hatta büyüyor, gelişiyor.

It has spread. It has more ways to evade attack than we know.

Yayılıyor. Konağına saldırmak için bizim bildiğimizden çok daha fazla stratejisi var.

It's a shape-shifter, for one thing.

Bir kere bu parazit tam bir şekil değiştiren.

Just as a caterpillar turns into a butterfly,

Nasıl ki bir tırtıl kelebeğe dönüşüyorsa

the malaria parasite transforms itself like that

sıtma paraziti de bu şekilde kendini hayatı boyunca

seven times in its life cycle.

tam yedi kez değiştiriyor.

And each of those life stages not only looks totally different from each other,

Tüm bu yaşam evreleri içinde tamamen birbirinden farklı görünüyor,

they have totally different physiology.

birbirinden tamamen farklı fizyolojilere sahip.

So say you came up with some great drug

Diyelim ki harika bir ilaç buldunuz.

that worked against one stage of the parasite's life cycle.

ilaç bir yaşam evresinde etkili olurken

It might do nothing at all to any of the other stages.

bir diğerinde hiçbir işe yaramayabilir.

It can hide in our bodies, undetected,

Parazit vücudumuzda günlerce, haftalarca

unbeknownst to us, for days, for weeks,

aylarca, yıllarca hatta onyıllarca

for months, for years, in some cases even decades.

hiç farkedilmeden saklanabilir.

So the parasite is a very big scientific challenge to tackle,

Dolayısıyla bu parazit başedilmesi güç bir yaşam formu

but so is the mosquito that carries the parasite.

tam anlamıyla sivrisineklerin olduğu gibi.

Only about 12 species of mosquitos

Dünyada varolan sıtmayı taşıyan

carry most of the world's malaria,

sivrisinek cinsleri sadece 12 tane kadar.

and we know quite a bit about the kinds of

Az çok bu sineklerin yaşayabileceği

watery habitats that they specialize in.

sulak alanları biliyoruz.

So you might think, then, well, why don't we just

Bu yüzden; pekala, madem bu ortamları biliyoruz neden

avoid the places where the killer mosquitos live? Right?

sadece bu ortamları yok etmiyoruz diye düşünebilirsiniz değil mi?

We could avoid the places where the killer grizzly bears live

öldürücü bozayıların yaşadığı

and we avoid the places where the killer crocodiles live.

ya da öldürücü timsahların yaşadığı ortamları yok edebiliriz

But say you live in the tropics

fakat tropik iklimde yaşadığınızı düşünün.

and you walk outside your hut one day

Bir gün kulübenizin dışına çıkıyorsunuz ve

and you leave some footprints in the soft dirt

evinizin etrafında, yumuşak toprağın üzerinde

around your home.

birkaç ayakizi bırakıyorsunuz

Or say your cow does, or say your pig does,

ya da siz değil de ineğiniz, köpeğiniz bırakıyor.

and then, say, it rains,

Daha sonra yağmur yağıyor ve

and that footprint fills up with a little bit of water.

bu ayakizi azıcık suyla doluyor.

That's it. You've created the perfect

İşte, sıtmaya konak olan sivrisineğin

malarial mosquito habitat that's right outside your door.

yaşayabileceği harika bir yaşam alanı yarattınız, hem de kapınızın dibinde.

So it's not easy for us to extricate ourselves from these insects.

Dolayısıyla bu sineklerden kaçmamız pek kolay görünmüyor.

We kind of create places that they love to live

Yaşamaya can atacakları ortamları kendimiz

just by living our own lives.

farkında olmadan yaratıyoruz.

So there's a huge scientific challenge,

Burada çok büyük bir bilimsel

but there's a huge economic challenge too.

ve hatta ekonomik bir engel var.

Malaria occurs in some of the poorest

Sıtma bazı çok fakir

and most remote places on Earth,

ve epey uzak yerlerde oluşuyor.

and there's a reason for that.

Aslında sebebi çok açık.

If you're poor, you're more likely to get malaria.

Eğer fakirseniz, sıtma olma ihtimaliniz oldukça yüksek.

If you're poor, you're more likely to live

Eğer fakirseniz kötü durumdaki evlerde,

in rudimentary housing on marginal land that's poorly drained.

kanalizasyon sistemi gelişmemiş bölgelerde yaşamak durumundasınız.

These are places where mosquitos breed.

Böyle alanlar sivrisineklerin rahatlıkla çoğaldığı yerlerdir.

You're less likely to have door screens or window screens.

Pencerelerinizde ya da kapılarınızda büyük ihtimalle sivrisinek teli yoktur.

You're less likely to have electricity

Büyük ihtimalle elektriğiniz

and all the indoor activities that electricity makes possible,

ve elektriğin mümkün kıldığı iç mekan aktiviteleriniz de yoktur.

so you're outside more.

yani çoğunlukla dışarıdasınızdır.

You're getting bitten by mosquitos more.

Dolayısıyla sinek ısırığına daha çok maruz kalırsınız.

So poverty causes malaria,

Yoksulluk sıtmaya sebep olurken

but what we also know now is that malaria itself

sıtma da başlı başına

causes poverty.

yoksulluğa sebep oluyor.

For one thing, it strikes hardest during harvest season,

Zaten, sıtma vakaları daha çok hasat zamanında görülür,

so exactly when farmers need to be out in the fields

bu zamanlarda çiftçiler dışarıda daha çok vakit geçiriyor.

collecting their crops, they're home sick with a fever.

Ekinlerini topluyorlar ve ateşli bir halde eve dönüyorlar.

But it also predisposes people to death

İnsanları diğer tüm sebeplerden daha çok

from all other causes.

ölüme eğilimli hale getiriyor.

So this has happened historically.

Bu tarihte de böyle oldu.

We've been able to take malaria out of a society.

Sıtmayı toplumdan atabilecek seviyeye eriştik.

Everything else stays the same,

Diğer her şey aynı kaldığında

so we still have bad food, bad water, bad sanitation,

örneğin kötü yiyecekler, kirli su, hijyensiz ortam

all the things that make people sick.

yani insanı hasta edebilecek diğer her şey.

But just if you take malaria out,

Sadece sıtmadan kurtulduğunuzda

deaths from everything else go down.

bu saydığım diğer her şeyden ölme oranı da bir hayli düşüyor.

And the economist Jeff Sachs has actually quantified

Bunun toplum için ne anlama geldiğini

what this means for a society.

ekonomist Jeff Sachs hesapladı.

What it means is, if you have malaria in your society,

Eğer toplumunuzda sıtma varsa

your economic growth is depressed

ekonomik büyüme oranınız her yıl

by 1.3 percent every year,

yüzde 1.3 azalır

year after year after year, just this one disease alone.

yıllar, yıllar boyunca, sadece bu hastalık yüzünden.

So this poses a huge economic challenge,

Bu durum tabii ki büyük bir ekonomik sorun yaratıyor.

because say you do come up with your great drug

Örneğin harika bir ilaç buldunuz,

or your great vaccine -- how do you deliver it

ya da mükemmel bir aşı.

in a place where there's no roads,

Bunu doğru düzgün yolların,

there's no infrastructure,

altyapının,

there's no electricity for refrigeration to keep things cold,

bir şeyleri soğuk tutmak için gerekli olan buzdolabını çalıştıracak elektriğin,

there's no clinics, there's no clinicians

kliniklerin, doktorların

to deliver these things where they're needed?

olmadığı bir yere bu ilaçları ihtiyaç durumunda nasıl ulaştıracaksınız?

So there's a huge economic challenge in taming malaria.

Sıtmayla başa çıkmanın çok ciddi ekonomik götürüleri mevcut.

But along with the scientific challenge and the economic challenge,

Ne yazık ki sadece bunlarla bitmiyor, bilimsel ve ekonomik engellerin yanı sıra,

there's also a cultural challenge,

kültürel engeller de mevcut.

and this is probably the part about malaria

Zannediyorum ki bu konu insanların

that people don't like to talk about.

sıtma hakkında konuşmayı tercih etmediği kısım.

And it's the paradox that the people

Sıtmaya en eğilimli toplumların

who have the most malaria in the world

sıtmayı en az umursaması

tend to care about it the least.

hiç umursamaması durumu.

This has been the finding of medical anthropologists again and again.

Bu durum medikal antropologların tekrar tekrar gördükleri bir olgu.

They ask people in malarious parts of the world,

Sıtmanın varolduğu bölgelerde yaşayan insanlara

"What do you think about malaria?"

'Sıtma hakkında ne düşünüyorsunuz?' diye sorduklarında

And they don't say, "It's a killer disease. We're scared of it."

cevapları 'Bu ölümcül bir hastalık, sıtmadan korkuyoruz' demiyorlar.

They say, "Malaria is a normal problem of life."

Sıtmanın hayatlarındaki normal bir sorun olduğunu söylüyorlar.

And that was certainly my personal experience.

Bu, benim kişisel olarak tanıklık ettiğim bir olaydı.

When I told my relatives in India

Hindistan'daki akrabalarıma

that I was writing a book about malaria,

sıtma hakkında bir kitap yazdığımı söylediğimde

they kind of looked at me like

bana sanki siğil kadar basit bir şeyle ilgili

I told them I was writing a book about warts or something.

bir kitap yazıyormuşum gibi baktılar.

Like, why would you write about something so boring,

Neden bu kadar sıkıcı, bu kadar olağan bir şey hakkında

so ordinary? You know?

kitap yazıyordum ki?

And it's simple risk perception, really.

Bu gerçekten çok basit bir risk algısı.

A child in Malawi, for example,

Örneğin, Malawi'de yaşayan bir çocuk

she might have 12 episodes of malaria before the age of two,

iki yaşından önce tam 12 sıtma vakası yaşayabilir

but if she survives,

ve hayatta kalırsa

she'll continue to get malaria throughout her life,

yaşamı boyunca sıtmaya yakalanmaya devam edecektir.

but she's much less likely to die of it.

Büyük ihtimalle sıtmadan ölmeyecektir.

And so in her lived experience,

Dolayısıyla onun hayatında

malaria is something that comes and goes.

sıtma sürekli olarak gelip giden bir rahatsızlık gibi.

And that's actually true for most of the world's malaria.

Bu gerçekten dünyada olan tüm sıtma vakalarında aynı.

Most of the world's malaria comes and goes on its own.

Sıtma vakaları kendi kendilerine gelip giden olaylar.

It's just, there's so much malaria

Yani aslında o kadar çok sıtma vakası var ki

that this tiny fraction of cases that end in death

ölüme sebep olan kısmı sadece çok ufak bir parçası.

add up to this big, huge number.

Ve bu ufak parça daha önce bahsettiğim o büyük ölüm vakalarına ulaşıyor.

So I think people in malarious parts of the world

Sıtmanın varolduğu bölgelerde yaşayan insanlar

must think of malaria the way

bu hastalığı

those of us who live in the temperate world

bizim soğuk algınlığı ya da gribe baktığımız

think of cold and flu. Right?

şekilde görüyorlar.

Cold and flu have a huge burden on our societies

Soğuk algınlığı, nezle sıkça yaşadığımız sıkıntılar

and on our own lives,

fakat biz de

but we don't really even take

bu hastalıklara karşı onları engellemek için

the most rudimentary precautions against it because

en basit önlemleri dahi uygulamıyoruz

we consider it normal to get cold and flu

çünkü bunu artık çok normal görüyoruz.

during cold and flu season.

Kış mevsimide nezle olmak mesela

And so this poses a huge cultural challenge in taming malaria,

Bu bakış açısı sıtmayı tedavi etmeyi amaçlarken

because if people think it's normal to have malaria,

büyük engeller oluşturuyor çünkü insanlar sıtmanın normal olduğunu düşünüyor.

then how do you get them to run to the doctor

Hal böyle olunca insanları nasıl doktora gitmeye,

to get diagnosed, to pick up their prescription,

teşhis konmaya, reçetelerini almaya,

to get it filled, to take the drugs,

ilaçlarını kullanmaya,

to put on the repellents, to tuck in the bed nets?

Cibinlikle uyumaya, sinek ilacı kullanmaya ikna edebilirsiniz?

This is a huge cultural challenge in taming this disease.

Kültürel engeller hastalığı tedavi etme yolunda karşılaştığımız en büyük engeller.

So take all that together.

Tüm bunlara toplu bir şekilde baktığımızda;

We've got a disease. It's scientifically complicated,

Hastalık devam ediyor, bilimsel olarak karmaşık bir yapıda,

it's economically challenging to deal with,

ekonomik anlamda başa çıkılması güç

and it's one for which the people who stand

ve aynı zamanda hastalıktan en çok muzdarip

to benefit the most care about it the least.

olan insanlar hastalığı umursamıyorlar.

And that adds up to the biggest problem of all,

Tüm bunlar en büyük soruna ekleniyor.

which, of course, is the political problem.

Tabii ki politik problemler.

How do you get a political leader to do anything

Herhangi bir politik liderin böyle bir sorunla

about a problem like this?

başa çıkmasını nasıl sağlayabilirsiniz?

And the answer is, historically, you don't.

Cevap geçmişten örnek alındığında 'sağlayamazsınız' oluyor.

Most malarious societies throughout history

Tarih boyunca sıtma ile uğraşan tüm toplumlar

have simply lived with the disease.

basit bir şekilde hastalıkla varolmayı sürdürdü.

So the main attacks on malaria have come

Dolayısıyla sıtma ile başa çıkmaya çalışan toplumlar

from outside of malarious societies,

genellikle sıtmanın tehdit oluşturmadığı

from people who aren't constrained

politikanın felç edici taraflarıyla

by these rather paralyzing politics.

sıkıştırılmamış toplumlar oldu.

But this, I think, introduces a whole host of other kinds of difficulties.

Fakat bence bu durum yepyeni zorluklara sebep oluyor.

The first concerted attack against malaria

Sıtmaya karşı ilk güçlü mücadele

started in the 1950s.

1950'li yıllarda başladı.

It was the brainchild of the U.S. State Department.

Bu Amerika Birleşik Devletleri'nin dahiyane planıydı.

And this effort well understood the economic challenge.

Bu çaba ekonomik zorlukların çok farkındaydı.

They knew they had to focus on cheap, easy-to-use tools,

Ucuz, kullanımı kolay olan malzemelere yoğunlaşmaları gerektiğini biliyorlardı ve

and they focused on DDT.

DDT kullanımı üzerine yoğunlaşıldı.

They understood the cultural challenge.

Kültürel zorlukların farkındaydılar.

In fact, their rather patronizing view was that

Aslında biraz dayatmacı olan bakış açıları

people at risk of malaria shouldn't be asked to do anything at all.

sıtmaya yakalanma tehlikesi olan insanların hiçbir şey yapmamaları gerektiğiydi.

Everything should be done to them and for them.

Her şey onlara, onlar için yapılmalıydı.

But they greatly underestimated the scientific challenge.

Fakat bilimsel zorlukları tamamen gözardı ettiler.

They had so much faith in their tools

Kullanacakları ürüne o kadar inanıyorlardı ki

that they stopped doing malaria research.

sıtma araştırması yapmayı durdurmuşlardı.

And so when those tools started to fail,

Ne zaman ki DDT başarısız olmaya başladı

and public opinion started to turn against those tools,

ve halkın bu ilaçlara karşı bakışaçısı değişti

they had no scientific expertise to figure out what to do.

sıtma ile ilgili bilimsel bir bilgilerinin olmadığını farkettiler ve ne yapacaklarını bilemediler.

The whole campaign crashed, malaria resurged back,

Tüm kampanya yıkıldı, sıtma varlığını yeniden hissettirmeye başladı,

but now it was even worse than before

fakat bu sefer öncekinden daha kötüydü

because it was corralled into the hardest-to-reach places

çünkü en ulaşılamayacak bölgelere

in the most difficult-to-control forms.

ve kontrol edilmesi güç bir forma ulaşmıştı.

One WHO official at the time actually called that whole campaign

Bir WHO (Dünya Sağlık Örgütü) yetkilisi, zamanında tüm kampanyanın

"one of the greatest mistakes ever made in public health."

insan sağlığı konusunda yapılmış en büyük hata olduğunu söyledi.

The latest effort to tame malaria started in the late 1990s.

Sıtmayı kontrol etmek için son çaba 1990'ların sonunda yapıldı.

It's similarly directed and financed primarily

Bu çalışma sıtma tehlikesi altında olmayan

from outside of malarious societies.

toplumlar tarafından finanse edildi.

Now this effort well understands the scientific challenge.

Bu adım bilimsel zorlukların çok farkında.

They are doing tons of malaria research.

Binlerce sıtma araştırması yapılıyor.

And they understand the economic challenge too.

Ve ekonomik zorlukların da farkındalar.

They're focusing on very cheap, very easy-to-use tools.

Yine ekonomik ve kullanımı kolay olan malzemelere yoğunlaşılıyor

But now, I think, the dilemma is the cultural challenge.

fakat bu sefer, bence, sorun kültürel zorluklar yüzünden ortaya çıkıyor.

The centerpiece of the current effort is the bed net.

Şu an yapılan çalışmaların merkezinde kalitesiz cibinlikler yatıyor.

It's treated with insecticides.

Bu cibinlikler böcek ilaçlarına

This thing has been distributed across the malarious world

maruz bırakılıyor ve tüm sıtma dünyasına dağıtılıyor,

by the millions.

milyonlarcası.

And when you think about the bed net,

Ve kalitesiz cibinlik

it's sort of a surgical intervention.

aslında biraz cerrahi müdahaleye benziyor.

You know, it doesn't really have any value

Yani bilirsiniz, sıtmaya yakalanabilecek bir aile için

to a family with malaria except that it helps prevent malaria.

en değerli şey onları sıtmadan korunmalarına yardımcı olan şeydir.

And yet we're asking people to use these nets every night.

Ve hala bu insanlara ürünleri her gece yatarken kullanmaları gerektiğini söylüyoruz.

They have to sleep under them every night.

Her gece bu cibinliklerin altında yatmadıkları sürece

That's the only way they are effective.

bu ürünlerin faydalarından yararlanmak çok zor.

And they have to do that

Ve bunu

even if the net blocks the breeze,

rüzgarı engellese de,

even if they might have to get up in the middle of the night

gecenin bir vakti uyanmaları gerekip kendilerini rahatlatmaya

and relieve themselves,

çalışsalar da

even if they might have to move all their furnishings

tüm mobilyalarını kaldırmaları ve bu ağları

to put this thing up,

takmaları gerekse de

even if, you know, they might live in a round hut

kare olan ağı yuvarlak bir baraka için

in which it's difficult to string up a square net.

kullanmak zor olsa da takmaları gerekiyor.

Now that's no big deal if you're fighting a killer disease.

Tüm bunlar eğer ölümcül bir hastalıkla savaşıyorsanız sorun değil

I mean, these are minor inconveniences.

Yani sonuçta bunlar küçük rahatsızlıklar.

But that's not how people with malaria think of malaria.

Fakat sıtmaya yakalanan insanlar sıtma hakkında böyle düşünmüyorlar.

So for them, the calculus must be quite different.

Onlar için işin matematiği biraz daha farklı.

Imagine, for example, if a bunch of well-meaning Kenyans

Şöyle düşünelim iyi niyetli birkaç Kenyalı

came up to those of us in the temperate world and said,

ılıman bölgelerde yaşayan bizlere gelip de

"You know, you people have a lot of cold and flu.

'Aslında siz de çok soğuk algınlığı ve nezle vakası oluyor.

We've designed this great, easy-to-use, cheap tool,

Biz harika, kullanımı rahat, ucuz bir şey keşfettik

we're going to give it to you for free.

ve bunu size bedavaya vereceğiz.

It's called a face mask,

Bu bir yüz maskesi

and all you need to do is

ve tüm yapmanız gereken

wear it every day during cold and flu season

bunu nezle olabileceğiniz sezon boyunca

when you go to school and when you go to work."

okula, işe gittiğiniz her gün takmanız.''

Would we do that?

Sizce yüz maskesini kullanır mıydık?

And I wonder if that's how people

Acaba sıtma bölgelerinde yaşayan insanlar

in the malarious world thought of those nets

bu cibinlikler hakkında

when they first received them?

böyle düşünüyor olabilirler mi?

Indeed, we know from studies

Açıkçası, çalışmalardan elde ettiğimiz bilgilere dayanarak

that only 20 percent of the bed nets

dağıtılan bu cibinliklerin ilk başta

that were first distributed were actually used.

sadece %20'sinin kullanıldığını söyleyebiliriz

And even that's probably an overestimate,

ki belki bu bile abartılı bir oran.

because the same people who distributed the nets

Çünkü bu bilgi cibinlikleri dağıtan insanların daha sonra

went back and asked the recipients,

alıcılara gidip şu soruyu sormasıyla elde edildi.

"Oh, did you use that net I gave you?"

'Aa, geçenlerde size dağıttığımız ürünleri kullanıyor musunuz?

Which is like your Aunt Jane asking you,

Sanki teyzeniz size

"Oh, did you use that vase I gave you for Christmas?"

'Sana yılbaşında aldığım vazoyu kullanıyor musun? diye soruyor.

So it's probably an overestimate.

Dolayısıyla bu oran büyük ihtimalle biraz abartılı.

But that's not an insurmountable problem.

Bu bence başa çıkılamaz bir sorun değil.

We can do more education,

Daha fazla eğitim verip

we can try to convince these people to use the nets.

insanları bu ağları, cibinlikleri kullanmaya ikna edebiliriz.

And that's what happening now.

Şu an bunun için çaba gösteriyoruz.

We're throwing a lot more time and money

Artık bu konudaki atölye çalışmaları, eğitimler,

into workshops and trainings and musicals and plays

müzikaller, oyunlar ve okul toplantılarına daha fazla

and school meetings,

zaman ve para harcıyoruz.

all these things to convince people

Tüm bunları insanları verdiğimiz ürünleri

to use the nets we gave you.

kullanmaya ikna etmek için yapıyoruz.

And that might work.

Belki bu çabalar işe yarayabilir

But it takes time. It takes money.

Tabii ki zaman ve para gerekiyor.

It takes resources. It takes infrastructure.

Hatta kaynak ve altyapı da gerekiyor.

It takes all the things that that cheap,

Bu kadar ucuz ve kullanımı kolay olan şeylerin

easy-to-use bed net was not supposed to be.

aslında zorunda bırakmadığı bir sürü şey yapmak gerekiyor.

So it's difficult to attack malaria from inside malarious societies,

Dolayısıyla sıtmayı bölgelerde kontrol altına almak

but it's equally tricky when we try to attack it

biraz zor fakat aynı zamanda bu toplumlara dışarıdan

from outside of those societies.

müdahale etmek de bir o kadar uğraştırıcı.

We end up imposing our own priorities

Kendi önceliklerimizi sıtmayla yaşayan insanlara

on the people of the malarious world.

empoze ederken buluyoruz kendimizi.

That's exactly what we did in the 1950s,

Bu tam olarak 1950'lerde yaptığımız şey ve

and that effort backfired.

bu çaba geri tepti.

I would argue today,

Bugün tüm bu malzemeleri dağıtırken

when we are distributing tools that we've designed

ki bu malzemeler sıtmaya maruz kalan

and that don't necessarily make sense in people's lives,

insanların hayatında hiç mantıklı bir yere sahip değilken

we run the risk of making the same mistake again.

aynı hataları yapma riskini de sürdürüyoruz.

That's not to say that malaria is unconquerable,

Bunu sıtmayı yok etmek imkansız olduğu için söylemiyorum

because I think it is,

çünkü bence bu mümkün

but what if we attacked this disease

fakat bu hastalığa belki de muzdarip olan

according to the priorities of the people who lived with it?

insanların önceliklerini göz önünde bulundurarak saldırmalıyız.

Take the example of England and the United States.

İngiltere ve ABD örneğini düşünelim.

We had malaria in those countries for hundreds of years,

Sıtma yüzyıllar boyunca bu ülkelerde de varlığını sürdürdü ve şu an

and we got rid of it completely,

tamamen sıtmayı hayatımızdan silebildik.

not because we attacked malaria. We didn't.

Fakat direkt olarak sıtmaya saldırmadık.

We attacked bad roads and bad houses

Kalitesiz yollara, evlere

and bad drainage and lack of electricity and rural poverty.

ve kötü kanalizasyon sistemine saldırdık.

We attacked the malarious way of life,

Sıtmanınn varolabildiği yaşam şekline saldırdık

and by doing that, we slowly built malaria out.

ve bu şekilde yavaş yavaş onu hayatımızdan çıkardık.

Now attacking the malarious way of life,

Sıtmanın varlığını sürdürdüğü hayata saldırmak

this is something -- these are things people care about today.

bugün tam olarak insanların üzerinde yoğunlaştığı şey.

And attacking the malarious way of life,

Bu hayat şekline saldırmak

it's not fast, it's not cheap, it's not easy,

hızlı, ucuz ya da kolay değil.

but I think it's the only lasting way forward.

Fakat bence gerçekten etkili olabilecek tek şey.

Thank you so much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)