Sonia Shah: 3 reasons we still haven't gotten rid of malaria

3 lí do chúng ta chưa thoát khỏi sự nguy hiểm từ bệnh sốt rét

Translator: Hong Anh Reviewer: Trung Nguyen

So over the long course of human history,

Trong quá trình phát triển của lịch sử nhân loại,

the infectious disease that's killed more humans

bệnh truyền nhiễm giết chết nhiều người

than any other is malaria.

nhất là bệnh sốt rét.

It's carried in the bites of infected mosquitos,

Bệnh sốt rét xuất hiện do vết cắn của các con muỗi bị bệnh,

and it's probably our oldest scourge.

và đây hẳn là là tai họa lâu đời nhất của chúng ta.

We may have had malaria since we evolved from the apes.

Cũng có thể, chúng ta mắc bệnh sốt rét vì chúng ta tiến hóa từ loài khỉ.

And to this day, malaria takes a huge toll on our species.

Và cho đến nay, bệnh sốt rét lây lan rộng trong loài người.

We've got 300 million cases a year

Chúng ta có 300 triệu trường hợp mắc bệnh mỗi năm

and over half a million deaths.

và có hơn nửa triệu người chết.

Now this really makes no sense.

Bây giờ điều này hẳn không có ý nghĩa gì.

We've known how to cure malaria

Chúng ta biết cách chữa bệnh sốt rét

since the 1600s.

từ những năm 1600.

That's when Jesuit missionaries in Peru

Đó là khi các thầy tu truyền giáo dòng Tên ở Peru

discovered the bark of the cinchona tree,

phát hiện ra vỏ cây cinchona,

and inside that bark was quinine,

bên trong loại vỏ đó có chứa Quinin,

still an effective cure for malaria to this day.

vẫn là một cách chữa bệnh hiệu quả cho đến ngày nay.

So we've known how to cure malaria for centuries.

Vậy là chúng ta đã biết cách chữa bệnh sốt rét trong nhiều thế kỉ.

We've known how to prevent malaria since 1897.

Chúng ta biết cách phòng ngừa nó từ năm 1897,

That's when the British army surgeon Ronald Ross

đó là khi bác sỹ phẫu thuật quân đội người Anh - Ronald Ross

discovered that it was mosquitos that carried malaria,

phát hiện ra muỗi chính là loài vật mang mầm bệnh,

not bad air or miasmas, as was previously thought.

không phải do không khí xấu hay khí độc như suy nghĩ trước đây.

So malaria should be a relatively simple disease to solve,

Vậy nên, bệnh sốt rét là bệnh tương đối dễ chữa.

and yet to this day, hundreds of thousands of people

Nhưng cho đến nay, hàng trăm ngàn người

are going to die from the bite of a mosquito.

vẫn bị chết chỉ vì bị muỗi cắn.

Why is that?

Tại sao lại như thế?

This is a question that's

Đây là một câu hỏi

personally intrigued me for a long time.

hấp dẫn đối với cá nhân tôi trong một thời gian dài.

I grew up as the daughter of Indian immigrants

Tôi là con gái của một người Ấn Độ nhập cư,

visiting my cousins in India every summer,

đi thăm anh em họ hàng ở Ấn Độ vào mỗi mùa hè

and because I had no immunity to the local malarias,

và vì không có khả năng miễn dịch với bệnh sốt rét ở địa phương,

I was made to sleep under this hot, sweaty mosquito net every night

tôi bị buộc phải ngủ trong màn chống muỗi nóng bức mỗi đêm.

while my cousins, they were allowed to sleep

Trong khi, các anh chị em họ của tôi được phép

out on the terrace and have

ngủ trên sân thượng, điều này thật tuyệt,

this nice, cool night breeze wafting over them.

buổi đêm mát mẻ, gió nhè nhẹ thổi qua.

And I really hated the mosquitos for that.

Và tôi thực sự ghét lũ muỗi vì điều đó.

But at the same time, I come from a Jain family,

Nhưng đồng thời, tôi lại sinh ra trong gia đình theo đạo Jain

and Jainism is a religion that espouses

và đạo Jain tuân theo

a very extreme form of nonviolence.

chủ trương tuyệt đối không dùng bạo lực.

So Jains are not supposed to eat meat.

Vì thế, người theo đạo Jain không được ăn thịt,

We're not supposed to walk on grass,

không được đi trên cỏ.

because you could, you know,

Bởi vì, bạn biết đấy,

inadvertently kill some insects when you walk on grass.

khi bạn bước trên cỏ, bạn có thể vô tình giết chết một số loài côn trùng.

We're certainly not supposed to swat mosquitos.

Chúng tôi chắc chắn cũng không được đập chết lũ muỗi.

So the fearsome power of this little insect

Vì vậy, sức mạnh đáng sợ của lũ côn trùng nhỏ bé này

was apparent to me from a very young age,

tôi đã nhận thấy rõ ràng từ khi còn bé.

and it's one reason why I spent five years as a journalist

Và đó là lí do tại sao tôi dành 5 năm làm nghề báo,

trying to understand, why has malaria

cố gắng để hiểu tại sao bệnh sốt rét

been such a horrible scourge for all of us for so very long?

lại là mối họa kinh khủng với chúng ta lâu đến thế?

And I think there's three main reasons why.

Và tôi nghĩ có 3 lí do chính.

Those three reasons add up to the fourth reason,

Ba lý do đó tạo nên lý do thứ tư

which is probably the biggest reason of all.

và đó cũng có thể cũng là lí do lớn nhất trong tất cả.

The first reason is certainly scientific.

Lí do đầu tiên là khoa học.

This little parasite that causes malaria,

Đây là loài kí sinh trùng nhỏ bé gây ra bệnh sốt rét,

it's probably one of the most complex

một trong những mầm bệnh phức tạp nhất

and wily pathogens known to humankind.

và quỷ quái nhất mà con người biết đến.

It lives half its life inside the cold-blooded mosquito

Nó sống nửa cuộc đời bên trong muỗi (máu lạnh)

and half its life inside the warm-blooded human.

và nửa cuộc đời còn lại bên trong con người (máu nóng).

These two environments are totally different,

Hai môi trường này không chỉ hoàn toàn khác biệt nhau,

but not only that, they're both utterly hostile.

mà còn là kẻ thù của nhau.

So the insect is continually trying to fight off the parasite,

Vì thế loài muỗi cố gắng để chống lại loài kí sinh trùng,

and so is the human body continually trying to fight it off.

cũng như cơ thể con người đấu tranh chống lại chúng.

This little creature survives under siege like that,

Loài sinh vật này sống dưới sự bao vây như thế,

but not only does it survive, it has thrived.

nhưng nó không chỉ sống sót mà còn phát triển mạnh.

It has spread. It has more ways to evade attack than we know.

Nó lan rộng, và có nhiều cách lẩn tránh sự tấn công hơn chúng ta biết.

It's a shape-shifter, for one thing.

Bởi vì nó là loài ký sinh biến đổi hình dạng.

Just as a caterpillar turns into a butterfly,

Giống như một con sâu bướm biến thành một con bướm,

the malaria parasite transforms itself like that

kí sinh trùng sốt rét biến đổi bản thân như thế

seven times in its life cycle.

7 lần trong vòng đời của nó.

And each of those life stages not only looks totally different from each other,

Và sau mỗi lần biến đổi, không chỉ hình dáng của chúng hoàn toàn khác nhau,

they have totally different physiology.

mà sinh lí cũng thay đổi theo từng giai đoạn.

So say you came up with some great drug

Vậy nên, nếu bạn dùng một loại thuốc

that worked against one stage of the parasite's life cycle.

có thể chống lại kí sinh trùng trong một giai đoạn biến đổi nào đó,

It might do nothing at all to any of the other stages.

loại thuốc đó chưa chắc có tác dụng với kí sinh trùng ở giai đoạn khác.

It can hide in our bodies, undetected,

Nó có thể ẩn trong cơ thể của chúng ta

unbeknownst to us, for days, for weeks,

mà không bị chúng ta phát hiện, trong nhiều ngày, nhiều tuần,

for months, for years, in some cases even decades.

nhiều tháng, nhiều năm, thậm chí trong vài thập kỉ.

So the parasite is a very big scientific challenge to tackle,

Vì vậy, kí sinh trùng là một thách thức lớn đối với khoa học cần phải giải quyết,

but so is the mosquito that carries the parasite.

nhưng muỗi là loài mang vật kí sinh đó.

Only about 12 species of mosquitos

Có khoảng 12 loài muỗi

carry most of the world's malaria,

mang phần lớn mầm mống bệnh sốt rét trên thế giới,

and we know quite a bit about the kinds of

và chúng ta biết nhiều về các loại môi trường nước đặc trưng

watery habitats that they specialize in.

mà chúng quen sống.

So you might think, then, well, why don't we just

Bạn nghĩ rằng, tại sao chúng ta không tránh xa

avoid the places where the killer mosquitos live? Right?

những nơi mà kẻ giết người đó sinh sống? Đúng không?

We could avoid the places where the killer grizzly bears live

Chúng ta có thể dễ dàng tránh những nơi mà những kẻ giết người như

and we avoid the places where the killer crocodiles live.

gấu xám Bắc Mỹ và cá sấu sống.

But say you live in the tropics

Nhưng giả sử bạn sống ở vùng nhiệt đới,

and you walk outside your hut one day

bạn đi bộ ra ngoài lều của mình

and you leave some footprints in the soft dirt

và để lại dấu chân trên đất

around your home.

xung quanh chỗ ở của mình,

Or say your cow does, or say your pig does,

hay cứ cho rằng bò hay lợn của bạn để lại dấu chân.

and then, say, it rains,

Sau đó, trời mưa

and that footprint fills up with a little bit of water.

và nước đọng lại trên những vết chân đó.

That's it. You've created the perfect

Đấy, bạn vô tình tạo ra nơi sống cho loài muỗi sốt rét

malarial mosquito habitat that's right outside your door.

ngay ở ngoài cửa nhà bạn.

So it's not easy for us to extricate ourselves from these insects.

Đúng là không dễ dàng gì giải thoát chúng ta khỏi loài côn trùng này.

We kind of create places that they love to live

Chúng ta tạo ra môi trường mà chúng thích sống

just by living our own lives.

chỉ bằng việc sống cuộc sống của chính chúng ta.

So there's a huge scientific challenge,

Vì thế, có một thách thức lớn đối với khoa học

but there's a huge economic challenge too.

và cả đối với nền kinh tế.

Malaria occurs in some of the poorest

Bệnh sốt rét thường đến với những nơi nghèo nhất

and most remote places on Earth,

và hẻo lánh nhất trên Trái Đất,

and there's a reason for that.

có một lí do lí giải cho điều đó.

If you're poor, you're more likely to get malaria.

Với người nghèo, họ dễ có nguy cơ mắc bệnh sốt rét.

If you're poor, you're more likely to live

Vì người nghèo có nhiều khả năng

in rudimentary housing on marginal land that's poorly drained.

phải sống trong một căn nhà đơn sơ với hệ thống thoát nước kém.

These are places where mosquitos breed.

Đây là những nơi thích hợp cho loài muỗi sinh sản.

You're less likely to have door screens or window screens.

Cửa ra vào và cửa sổ nhà họ hầu như đều không có rèm che,

You're less likely to have electricity

họ cũng dường như không có điện để dùng,

and all the indoor activities that electricity makes possible,

trong khi tất cả các hoạt động trong nhà thì hầu hết đều cần dùng điện,

so you're outside more.

vì thế, họ ở ngoài nhiều hơn.

You're getting bitten by mosquitos more.

Họ bị muỗi đốt nhiều hơn.

So poverty causes malaria,

Do đó, nghèo đói là nguyên nhân dẫn đến mắc bệnh sốt rét,

but what we also know now is that malaria itself

nhưng những gì chúng ta nghĩ bây giờ là

causes poverty.

bệnh sốt rét gây ra nghèo đói.

For one thing, it strikes hardest during harvest season,

Có điều, nó tấn công mạnh nhất trong suốt vụ mùa thu hoạch,

so exactly when farmers need to be out in the fields

khi mà những người nông dân cần phải ở trên cánh đồng

collecting their crops, they're home sick with a fever.

để thu hoạch vụ mùa, thì cũng là lúc mà họ bị sốt và ốm.

But it also predisposes people to death

Nhưng cũng có nhiều nguyên nhân khác

from all other causes.

dẫn đến cái chết của con người.

So this has happened historically.

Điều này xảy ra trong lịch sử.

We've been able to take malaria out of a society.

Chúng ta có khả năng đưa bệnh sốt rét ra xã hội.

Everything else stays the same,

Tuy nhiên, mọi thứ vẫn giữ nguyên,

so we still have bad food, bad water, bad sanitation,

chúng ta vẫn dùng nước và thức ăn bẩn, vệ sinh môi trường kém,

all the things that make people sick.

tất cả những điều đó làm con người dễ bị ốm hơn.

But just if you take malaria out,

Nếu bệnh sốt rét bị đẩy lùi,

deaths from everything else go down.

tỉ lệ tử vong sẽ giảm xuống.

And the economist Jeff Sachs has actually quantified

Và nhà kinh tế học Jeff Sachs đã xác định được

what this means for a society.

điều này có ý nghĩa thế nào đối với xã hội.

What it means is, if you have malaria in your society,

Tức là, nếu bệnh sốt rét vẫn phát triển trong xã hội,

your economic growth is depressed

nền kinh tế sẽ sụt giảm

by 1.3 percent every year,

1.3% mỗi năm,

year after year after year, just this one disease alone.

năm này qua năm khác, chỉ bởi vì dịch bệnh này.

So this poses a huge economic challenge,

Vì vậy, điều này đặt ra một thách thức lớn cho nền kinh tế.

because say you do come up with your great drug

Bởi vì cứ cho rằng bạn có thể chế tạo ra một loại thuốc

or your great vaccine -- how do you deliver it

hay một loại vắc-xin tốt, làm thế nào để phân phối

in a place where there's no roads,

tới những nơi mà không có đường giao thông,

there's no infrastructure,

không có cơ sở hạ tầng,

there's no electricity for refrigeration to keep things cold,

không có phòng ướp lạnh để giữ lạnh vắc-xin,

there's no clinics, there's no clinicians

không có bệnh viện, không có thầy thuốc

to deliver these things where they're needed?

để phân phát những thứ này tới nơi mà nhiều người cần chúng?

So there's a huge economic challenge in taming malaria.

Vì thế, có một trở ngại lớn đối với nền kinh tế trong việc chế ngự bệnh sốt rét.

But along with the scientific challenge and the economic challenge,

Nhưng cùng với những thách thức về mặt khoa học và mặt kinh tế,

there's also a cultural challenge,

còn có thách thức đối với văn hóa,

and this is probably the part about malaria

và có lẽ đây là một phần về bệnh sốt rét

that people don't like to talk about.

mà mọi người không muốn đề cập tới.

And it's the paradox that the people

Và có một nghịch lí rằng

who have the most malaria in the world

những người dễ mắc bệnh sốt rét nhất

tend to care about it the least.

lại là những người có xung hướng ít quan tâm đến nó nhất.

This has been the finding of medical anthropologists again and again.

Điều đó được phát hiện bởi các nhà nhân chủng học y tế.

They ask people in malarious parts of the world,

Họ hỏi những người bị mắc bệnh sốt rét ở một số nơi trên thế giới,

"What do you think about malaria?"

"Bạn nghĩ gì về bệnh sốt rét?"

And they don't say, "It's a killer disease. We're scared of it."

Họ không trả lời rằng "Đó là một loại bềnh giết người. Chúng tôi ghê sợ nó"

They say, "Malaria is a normal problem of life."

Họ nói rằng: "Bệnh sốt rét là một căn bệnh thông thường trong cuộc sống".

And that was certainly my personal experience.

Và đó chắc chắn là kinh nghiệm của bản thân tôi.

When I told my relatives in India

Khi tôi nói với những người bà con của mình ở Ấn Độ rằng

that I was writing a book about malaria,

tôi đang viết một cuốn sách về bệnh sốt rét,

they kind of looked at me like

họ ngạc nhiên nhìn tôi

I told them I was writing a book about warts or something.

như kiểu tôi vừa nói với họ, tôi đang viết một quyển sách về mụn cóc hay gì đó tương tự.

Like, why would you write about something so boring,

Cũng như, tại sao tôi lại viết về cái vấn đề nhàm chán

so ordinary? You know?

và tầm thường đến vậy?

And it's simple risk perception, really.

Đó là một nhận thức thực sự nguy hiểm.

A child in Malawi, for example,

Ví dụ, một đứa trẻ ở Malawi,

she might have 12 episodes of malaria before the age of two,

cô bé mắc bệnh sốt rét tới 12 lần trước khi lên hai,

but if she survives,

nhưng cô bé vẫn sống sót,

she'll continue to get malaria throughout her life,

cô bé sẽ tiếp tục mắc bệnh sốt rét nhiều lần nữa trong suốt cuộc đời mình,

but she's much less likely to die of it.

nhưng dường như sẽ không chết vì nó.

And so in her lived experience,

Và trong kinh nghiệm sống của cô bé,

malaria is something that comes and goes.

bệnh sốt rét đơn giản chỉ là cái gì đó đến và đi.

And that's actually true for most of the world's malaria.

Và điều đó thực sự đúng với căn bệnh sốt rét.

Most of the world's malaria comes and goes on its own.

Hầu hết các bệnh sốt rét trên thế giới đến rồi đi.

It's just, there's so much malaria

Chỉ là, có nhiều bệnh sốt rét

that this tiny fraction of cases that end in death

mà phần nhỏ trong số này thường kết thúc cùng sự chết chóc

add up to this big, huge number.

làm tăng số lượng người chết lên nhiều hơn.

So I think people in malarious parts of the world

Tôi cho rằng, những người sống ở vùng hay mắc bệnh sốt rét trên thế giới

must think of malaria the way

nghĩ về bệnh sốt rét theo cách

those of us who live in the temperate world

mà những người sống ở vùng ôn đới

think of cold and flu. Right?

nghĩ về bệnh cảm cúm và cảm lạnh. Đúng không?

Cold and flu have a huge burden on our societies

Cảm cúm và cảm lạnh là một gánh nặng lớn cho xã hội

and on our own lives,

và cho chính cuộc sống của chúng ta,

but we don't really even take

nhưng chúng ta thậm chí không có sự đề phòng nó

the most rudimentary precautions against it because

dù là đơn giản nhất,

we consider it normal to get cold and flu

bởi vì chúng ta coi rằng nhiễm cúm hay cảm lạnh là điều rất bình thường

during cold and flu season.

trong suốt mùa cảm lạnh và cảm cúm.

And so this poses a huge cultural challenge in taming malaria,

Và do đó, đây là một thách thức về văn hóa rất lớn trong việc chế ngự bệnh sốt rét.

because if people think it's normal to have malaria,

Bởi vì nếu mọi người nghĩ: thật là bình thường khi mắc bệnh sốt rét

then how do you get them to run to the doctor

thì làm sao bạn có thể đưa họ tới bác sĩ

to get diagnosed, to pick up their prescription,

để chẩn đoán bệnh, để lấy toa thuốc

to get it filled, to take the drugs,

để lấy thuốc,

to put on the repellents, to tuck in the bed nets?

để đẩy lùi bệnh, để mắc màn khi đi ngủ?

This is a huge cultural challenge in taming this disease.

Đây là một thách thức rất lớn trong văn hóa để chế ngự dịch bệnh này.

So take all that together.

Nối kết tất cả với nhau.

We've got a disease. It's scientifically complicated,

Chúng ta mắc phải một căn bệnh, phức tạp về mặt khoa học,

it's economically challenging to deal with,

một thách thức nền kinh tế phải đối mặt,

and it's one for which the people who stand

và cũng là vấn đề đáng lưu tâm

to benefit the most care about it the least.

đối với những người được hưởng ít sự chăm sóc nhất .

And that adds up to the biggest problem of all,

Và vấn đề lớn nhất đó là,

which, of course, is the political problem.

vấn đề chính trị.

How do you get a political leader to do anything

Làm cách nào để nhà lãnh đạo chính trị của bạn

about a problem like this?

quan tâm đến vấn đề này?

And the answer is, historically, you don't.

Và câu trả lời chính là lịch sử.

Most malarious societies throughout history

Xuyên suốt lịch sử, những vùng miền dễ mắc bệnh sốt rét

have simply lived with the disease.

vẫn sống chung với căn bệnh này.

So the main attacks on malaria have come

Những cuộc tấn công chính vào bệnh sốt rét

from outside of malarious societies,

đều xuất phát từ ngoài những vùng đó,

from people who aren't constrained

từ những người không bị ràng buộc

by these rather paralyzing politics.

bởi những quan điểm chính trị.

But this, I think, introduces a whole host of other kinds of difficulties.

Nhưng tôi nghĩ cũng nên nói về sự khó khăn gặp phải.

The first concerted attack against malaria

Nỗ lực đầu tiên tấn công chống lại bệnh sốt rét

started in the 1950s.

bắt đầu vào những năm 1950.

It was the brainchild of the U.S. State Department.

Nó là đứa con tinh thần của Bộ Ngoại Giao Mỹ.

And this effort well understood the economic challenge.

Và nỗ lực này cũng như là một thách thức với nền kinh tế.

They knew they had to focus on cheap, easy-to-use tools,

Họ hiểu rằng sản phẩm họ tạo ra, nên tập trung vào mục tiêu giá rẻ, dễ sử dụng,

and they focused on DDT.

và vì thế họ tập trung vào thuốc trừ sâu DDT.

They understood the cultural challenge.

Đồng thời, họ cũng nhận ra các thách thức văn hóa đặt ra.

In fact, their rather patronizing view was that

Trong thực tế, quan điểm của họ là

people at risk of malaria shouldn't be asked to do anything at all.

không nên hỏi những người đang gặp nguy hiểm vì mắc bệnh sốt rét bất cứ điều gì.

Everything should be done to them and for them.

Hãy làm mọi việc có thể để giúp họ.

But they greatly underestimated the scientific challenge.

Nhưng họ đánh giá quá thấp các thách thức khoa học.

They had so much faith in their tools

Họ quá đề cao các công cụ mà họ có

that they stopped doing malaria research.

vì thế mà họ ngừng việc nghiên cứu về bệnh sốt rét.

And so when those tools started to fail,

Và khi mà những công cụ đó mất đi tác dụng,

and public opinion started to turn against those tools,

dư luận quay lưng lại với chúng,

they had no scientific expertise to figure out what to do.

họ không có đủ chuyên môn khoa học để biết nên làm gì.

The whole campaign crashed, malaria resurged back,

Toàn bộ chiến dịch bị phá sản, bệnh sốt rét lại tiếp tục hoành hành,

but now it was even worse than before

nhưng tình hình còn tồi tệ hơn cả trước kia,

because it was corralled into the hardest-to-reach places

bởi vì bệnh sốt rét đã bị dồn tới nơi khó tiếp cận nhất

in the most difficult-to-control forms.

ở hình thức khó kiểm soát nhất.

One WHO official at the time actually called that whole campaign

Tại thời điểm đó, một quan chức trong WHO đã tuyên bố toàn bộ chiến dịch

"one of the greatest mistakes ever made in public health."

là "một trong những sai lầm lớn nhất được biết đến trong y tế công cộng".

The latest effort to tame malaria started in the late 1990s.

Nỗ lực gần đây nhất trong việc chế ngự bệnh sốt rét, được thực hiện vào cuối những năm 1990,

It's similarly directed and financed primarily

được chỉ đạo và tài trợ chủ yếu

from outside of malarious societies.

từ bên ngoài cộng đồng những người mắc bệnh sốt rét.

Now this effort well understands the scientific challenge.

Bây giờ, nỗ lực này cũng được hiểu như là một thách thức khoa học.

They are doing tons of malaria research.

Họ thực hiện rất nhiều nghiên cứu về bệnh sốt rét.

And they understand the economic challenge too.

Và họ nhận ra, đây cũng là một thách thức đối với nền kinh tế.

They're focusing on very cheap, very easy-to-use tools.

Họ chú trọng vào việc, thứ mà họ tạo ra phải vừa rẻ, vừa dễ sử dụng.

But now, I think, the dilemma is the cultural challenge.

Nhưng, tôi nghĩ rằng, tình thế lưỡng nan hiện nay chính là sự thách thức văn hóa.

The centerpiece of the current effort is the bed net.

Điểm chính yếu trong nỗ lực hiện nay là việc mắc màn khi đi ngủ.

It's treated with insecticides.

Những chiếc màn được xử lý với thuốc chống côn trùng.

This thing has been distributed across the malarious world

Chúng được phân phối cho những người

by the millions.

trong thế giới của hàng triệu người mắc bệnh sốt rét.

And when you think about the bed net,

Và khi nghĩ về việc mắc màn,

it's sort of a surgical intervention.

đó như là một cách điều trị ngoại khoa.

You know, it doesn't really have any value

Bạn biết đấy, điều đó thực sự không có giá trị gì

to a family with malaria except that it helps prevent malaria.

đối với một gia đình đã nhiễm bệnh, ngoại trừ việc phòng ngừa.

And yet we're asking people to use these nets every night.

Chúng tôi đã đề nghị mọi người sử dụng những chiếc màn mỗi đêm.

They have to sleep under them every night.

Họ phải ngủ trong màn mỗi đêm.

That's the only way they are effective.

Đó là cách duy nhất có hiệu quả.

And they have to do that

Và họ phải làm thế

even if the net blocks the breeze,

thậm chí khi màn cản gió mát,

even if they might have to get up in the middle of the night

thậm chí họ phải thức dậy vào lúc nửa đêm

and relieve themselves,

và họ có thể an tâm,

even if they might have to move all their furnishings

thậm chí, họ phải di chuyển tất cả mọi đồ đạc

to put this thing up,

để mắc màn,

even if, you know, they might live in a round hut

hay ngay cả khi họ sống trong một túp lều,

in which it's difficult to string up a square net.

và việc treo màn rất khó khăn.

Now that's no big deal if you're fighting a killer disease.

Nhưng khó khăn đó không là gì nếu bạn đang chiến đấu với một căn bệnh chết người.

I mean, these are minor inconveniences.

Ý tôi là, đây chỉ là những bất tiện nhỏ

But that's not how people with malaria think of malaria.

Nhưng không phải là việc những người mắc bệnh sốt rét nghĩ gì về căn bệnh này

So for them, the calculus must be quite different.

Vì vậy, đối với họ, phải tính cách khác.

Imagine, for example, if a bunch of well-meaning Kenyans

Ví dụ, thử tưởng tượng, một nhóm người Kenyans có thiện chí

came up to those of us in the temperate world and said,

đến với những người sống ở vùng ôn đới và nói:

"You know, you people have a lot of cold and flu.

"Các bạn biết đấy, các bạn mắc phải bệnh cảm lạnh và cảm cúm quá nhiều.

We've designed this great, easy-to-use, cheap tool,

Chúng tôi vừa thiết kế ra một công cụ tuyệt vời, dễ dàng sử dụng, giá cả rẻ,

we're going to give it to you for free.

chúng tôi sẽ tặng miễn phí cho các bạn.

It's called a face mask,

Những cái đó được gọi là khẩu trang,

and all you need to do is

và tất cả những gì bạn phải làm

wear it every day during cold and flu season

là đeo nó mỗi ngày, trong suốt mùa dịch cảm lạnh và cảm cúm,

when you go to school and when you go to work."

khi bạn tới trường, hay tới nơi làm việc."

Would we do that?

Chúng ta có thể làm điều đó không?

And I wonder if that's how people

Tôi cho rằng, đó là cách mà những người trong cộng đồng mắc bệnh sốt rét

in the malarious world thought of those nets

nghĩ về những chiếc màn

when they first received them?

khi họ nhận được chúng.

Indeed, we know from studies

Thực vậy, từ việc nghiên cứu, chúng tôi thấy rằng

that only 20 percent of the bed nets

chỉ có 20% tổng số màn được phân phát,

that were first distributed were actually used.

thực sự được sử dụng.

And even that's probably an overestimate,

Và thậm chí, con số trên thực tế còn nhỏ hơn,

because the same people who distributed the nets

bởi vì, chính những người phân phát màn

went back and asked the recipients,

đã trở lại và hỏi người nhận,

"Oh, did you use that net I gave you?"

"Các bạn đã dùng chiếc màn mà chúng tôi phát chưa?"

Which is like your Aunt Jane asking you,

Điều này cũng giống như, người dì của bạn hỏi bạn rằng

"Oh, did you use that vase I gave you for Christmas?"

"Cháu đã sử dụng cái bình hoa dì tặng trong dịp Giáng sinh chưa?"

So it's probably an overestimate.

Vì vậy, con số đó có thể là một ước lượng cao hơn thực tế.

But that's not an insurmountable problem.

Nhưng đây không phải là vấn đề không thể vượt qua.

We can do more education,

Chúng tôi có thể tuyên truyền kiến thức này rộng rãi hơn,

we can try to convince these people to use the nets.

chúng tôi có thể thuyết phục những người đó dùng màn.

And that's what happening now.

Và lúc này, điều đó đã trở thành hiện thực.

We're throwing a lot more time and money

Chúng tôi bỏ ra nhiều thời gian và tiền của

into workshops and trainings and musicals and plays

vào các cuộc hội thảo, tập huấn, nhạc kịch,

and school meetings,

và các cuộc họp ở trường,

all these things to convince people

tất cả những điều này chỉ để thuyết phục mọi người

to use the nets we gave you.

sử dụng màn.

And that might work.

Điều đó có thể hiệu quả.

But it takes time. It takes money.

Nhưng lại cần tiền của và thời gian.

It takes resources. It takes infrastructure.

Cần nguồn nhân lực và cơ sở hạ tầng.

It takes all the things that that cheap,

Nó làm cho những chiếc màn không còn rẻ và dễ sử dụng

easy-to-use bed net was not supposed to be.

như dự định ban đầu nữa.

So it's difficult to attack malaria from inside malarious societies,

Vì thế, thật khó khăn để loại bỏ dịch sốt rét từ chính bên trong cộng đồng những người mắc bệnh,

but it's equally tricky when we try to attack it

cũng như khó khăn để loại bỏ dịch bệnh

from outside of those societies.

từ bên ngoài xã hội đó.

We end up imposing our own priorities

Chúng ta chấm dứt việc áp đặt

on the people of the malarious world.

lên cộng đồng những người mắc bệnh sốt rét.

That's exactly what we did in the 1950s,

Đó chính xác là những gì chúng ta đã làm trong những năm 1950,

and that effort backfired.

và điều đó không mang lại kết quả mong đợi.

I would argue today,

Tôi rút ra kết luận,

when we are distributing tools that we've designed

khi chúng ta phân phát những đồ dùng chúng ta thiết kế,

and that don't necessarily make sense in people's lives,

và không nhất thiết phải có ý nghĩa đối với đời sống con người,

we run the risk of making the same mistake again.

một lần nữa, chúng ta tạo ra sai lầm.

That's not to say that malaria is unconquerable,

Điều này không có nghĩa là nói bệnh sốt rét là không thể chế ngự,

because I think it is,

bởi vì tôi nghĩ là có thể chế ngự được bệnh sốt rét,

but what if we attacked this disease

nhưng nếu chúng ta tấn công căn bệnh này

according to the priorities of the people who lived with it?

theo thứ tự ưu tiên của những người sống với nó thì sao?

Take the example of England and the United States.

Lấy ví dụ về Anh và Mỹ.

We had malaria in those countries for hundreds of years,

Bệnh sốt rét đã xuất hiện ở 2 quốc gia này hàng trăm năm,

and we got rid of it completely,

nhưng người dân ở đây đã thoát khỏi nó hoàn toàn,

not because we attacked malaria. We didn't.

không phải vì họ tấn công dịch bệnh.

We attacked bad roads and bad houses

Họ tấn công vào các con đường xấu, những ngôi nhà sập sệp,

and bad drainage and lack of electricity and rural poverty.

hệ thống thoát nước cũ kĩ, sự thiếu thốn điện và những vùng nông thôn nghèo đó.

We attacked the malarious way of life,

Họ tấn công vào những cách mà bệnh sốt rét len lỏi vào cuộc sống,

and by doing that, we slowly built malaria out.

bằng cách làm như thế, họ dần dần đẩy lùi được bệnh sốt rét.

Now attacking the malarious way of life,

Bây giờ, tấn công vào cái cách mà dịch sốt rét hình thành

this is something -- these are things people care about today.

là điều mà mọi người quan tâm.

And attacking the malarious way of life,

Tấn công con đường lây lan bệnh sốt rét,

it's not fast, it's not cheap, it's not easy,

không phải là cách nhanh , rẻ và cũng không hề dễ dàng,

but I think it's the only lasting way forward.

nhưng tôi nghĩ, đó là cách duy nhất có thể áp dụng lâu dài.

Thank you so much.

Cảm ơn đã lắng nghe.

(Applause)

(Vỗ tay)