Steven Cowley: Fusion is energy's future

Steven Cowley: Füzyon enerjinin geleceğidir

Çeviri: Ayşe Demirel Gözden geçirme: Levent Celik

The key question is, "When are we going to get fusion?"

Kilit olan "Füzyona ne zaman sahip olacağız" sorusu.

It's really been a long time since we've known about fusion.

Füzyonu tanımamızın üzerinden bayağı bir zaman geçti.

We've known about fusion since 1920,

1920 yılında Sör Arthur Stanley Eddington

when Sir Arthur Stanley Eddington

ve İngiliz İlerici Bilimler Örgütü

and the British Association for the Advancement of Science

güneşin neden ışıldadığını tahmin ettiklerinden beri

conjectured that that's why the sun shines.

füzyondan haberdarız.

I've always been very worried about resource.

Kaynaklar konusunda her zaman çok endişeli olmuşumdur.

I don't know about you, but

Sizi bilmem ama

when my mother gave me food,

ne zaman annem bana yemek verse

I always sorted the ones I disliked

bir şekilde sevdiklerim ve sevmediklerimi

from the ones I liked.

birbirinden ayırırdım.

And I ate the disliked ones first,

Ve sevmediklerimi ilk önce yerdim,

because the ones you like, you want to save.

çünkü sevdiklerinizi kurtarmak istersiniz.

And as a child you're always worried about resource.

Ve bir çocuk olarak kaynaklar konusunda endişe duyarsınız.

And once it was sort of explained to me

Bir defasında bana dünyanın kaynaklarını

how fast we were using up the world's resources,

ne kadar hızlı kullanmakta olduğumuz anlatılmıştı,

I got very upset,

Çok üzüldüm, hatta

about as upset as I did when I realized

dünyanın sadece beş milyon yılı kaldığını

that the Earth will only last about five billion years

daha sonra güneş tarafından yutulacağını öğrendiğim

before it's swallowed by the sun.

zaman kadar çok üzülmüştüm.

Big events in my life,

Hayatımdaki büyük olaylar,

a strange child.

tuhaf bir çocuk işte.

(Laughter)

(kahkahalar)

Energy, at the moment, is dominated by resource.

Enerji, şu anda, kaynaklar tarafından sağlanıyor.

The countries that make a lot of money out of energy

Enerjiden çok para kazanan ülkelerin altlarında

have something underneath them.

birşeyler var

Coal-powered industrial revolution in this country --

Bu ülkedeki katı yakıt-enerjili sanayi devrimi--

oil, gas, sorry.

petrol, gaz, pardon.

(Laughter)

(kahkahalar)

Gas, I'm probably the only person

Gaz, ben muhtemelen Bay Putin

who really enjoys it when Mister Putin

gaz musluğunu her kapattığında mutlu olan

turns off the gas tap, because my budget goes up.

tek kişiyimdir, çünkü bütçem artıyor.

We're really dominated now

Şu hızlıca, hızlıca ve

by those things that we're using up faster and faster and faster.

daha da hızlıca kullandığımız şeylerin hükmü altına girmiş durumdayız.

And as we try to lift billions of people out of poverty

Ve üçüncü dünyadaki, gelişmekte olan dünyada,

in the Third World, in the developing world,

milyarlarca kişiyi fakirlikten çıkarmaya çalışırken

we're using energy faster and faster.

enerjiyi daha da hızlı kullanıyoruz.

And those resources are going away.

Ve bu kaynaklar kayboluyor.

And the way we'll make energy in the future

Ve gelecekte enerjiyi kaynaklardan

is not from resource,

elde edemeyeceğiz,

it's really from knowledge.

bunu iyi biliyoruz.

If you look 50 years into the future,

Gelecekteki 50 yıla bakarsanız,

the way we probably will be making energy

enerji elde edebileceğimiz üç şeyden

is probably one of these three,

birisi muhtemelen biraz rüzgar,

with some wind, with some other things,

biraz da başka şeyler yardımıyla olacak,

but these are going to be the base load energy drivers.

yine de bu üçü enerji yönetiminin ana kaynağını teşkil edecek.

Solar can do it, and we certainly have to develop solar.

Güneş enerjisi (solar) bunu yapabilir ve kesinlikle soları

But we have a lot of knowledge to gain before we can make solar

geliştirmek zorundayız. Ama soları dünyanın ana enerji kaynağı yapmak için

the base load energy supply for the world.

önce çok fazla bilgi edinmeye ihtiyacımız var.

Fission.

Füzyon.

Our government is going to put in six new nuclear power stations.

Hükümetimiz altı yeni nükleer enerji santralı kuruyor.

They're going to put in six new nuclear power stations,

Onlar da altı yeni nükleer enerji santrali kuracaklar,

and probably more after that.

Ve muhtemelen daha sonra daha çoğu gelecek.

China is building nuclear power stations. Everybody is.

Çin nükleer enerji santrali inşa ediyor. Herkes yapıyor.

Because they know that that is one sure way

Bunun karbondan bağımsız tek enerji olduklarını

to do carbon-free energy.

bildikleri için yapıyorlar.

But if you wanted to know what the perfect energy source is,

Ama mükemmel enerji kaynağı hangisidir, öğrenmek isterseniz,

the perfect energy source is one

Mükemmel enerji kaynağı

that doesn't take up much space,

çok fazla yer kaplamayan,

has a virtually inexhaustible supply,

ve gerçekten de bitmez ve tükenmez bir kaynak olan,

is safe, doesn't put any carbon into the atmosphere,

güvenli ve atmosfere karbon atmayan,

doesn't leave any long-lived radioactive waste:

uzun sürekli radyoaktif atık bırakmayandır,

it's fusion.

bu füzyondur.

But there is a catch. Of course there is always a catch in these cases.

Ama bir bityeniği da var. Elbette, böyle durumlarda her zaman bir bityeniği vardır.

Fusion is very hard to do.

Füzyonun yapılması çok zor.

We've been trying for 50 years.

50 yıldır deniyoruz.

Okay. What is fusion? Here comes the nuclear physics.

Tamam. Füzyon nedir? İşte nükleer fizik bilgisi geliyor.

And sorry about that, but this is what turns me on.

Ve bundan dolayı çok üzgünüm ama beni tahrik eden şey bu.

(Laughter)

(kahkahalar)

I was a strange child.

Tuhaf bir çocuktum vesselam.

Nuclear energy comes for a simple reason.

Nükleer enerji basit bir nedenden gelir.

The most stable nucleus is iron, right in the middle of the periodic table.

En istikrarlı çekirdek peryodik tablonun tam ortasındaki demirindir.

It's a medium-sized nucleus.

orta büyüklükte bir çekirdektir.

And you want to go towards iron if you want to get energy.

Ve enerji almak isterseniz demire doğru gitmek istersiniz.

So, uranium, which is very big, wants to split.

Yani çok büyük olan uranyum bölünmek ister.

But small atoms want to join together,

Ama küçük atomlar ve küçük çekirdekler

small nuclei want to join together

bir araya gelip daha büyümek ve

to make bigger ones to go towards iron.

demire doğru gitmek isterler.

And you can get energy out this way.

Ve bu şekilde de bir enerji elde edersiniz.

And indeed that's exactly what stars do.

Ve evet, yıldızlar aynen bunu yaparlar.

In the middle of stars, you're joining hydrogen together to make helium

Yıldızların tam ortasında oksijen yapmak için, hidrojenleri birleştirip helyum,

and then helium together to make carbon,

helyumları birleştirip karbon yapıyorsunuz,

to make oxygen, all the things that you're made of

sizin mevcut olduğunuz herşey

are made in the middle of stars.

yıldızların ortasında mevcuttur.

But it's a hard process to do

Ama bu yapılması zor bir işlem

because, as you know, the middle of a star is quite hot,

çünkü bildiğiniz gibi yıldızların ortası oldukça sıcaktır,

almost by definition.

neredeyse kelimenin tam anlamıyla.

And there is one reaction

Ve tek bir reaksiyon vardır

that's probably the easiest fusion reaction to do.

Bu yapılması belki de en basit füzyon reaksiyonudur.

It's between two isotopes of hydrogen, two kinds of hydrogen:

İki çeşit hidrojenin iki izotopu arasında döteryum vardır,

deuterium, which is heavy hydrogen,

ve bu ağır hidrojendir,

which you can get from seawater,

bunu deniz suyundan elde edebilirsiniz,

and tritium which is super-heavy hydrogen.

ve süper ağır hidrojen trityum.

These two nuclei, when they're far apart, are charged.

Bu iki çekirdek, birbirlerinden çok uzakta yüklenirler.

And you push them together and they repel.

Ve onları birbirlerine iterseniz geri teperler.

But when you get them close enough,

Ama onları yeteri kadar yakınlaştırabilirseniz,

something called the strong force starts to act

kuvvetli güç denilen bir şey harekete geçip

and pulls them together.

onları biraraya çeker.

So, most of the time they repel.

Yani, çoğunlukla geri teperler.

You get them closer and closer and closer and then at some point

Daha ve daha da yakınlaştırırsanız bir noktaya geldiğinizde

the strong force grips them together.

yüksek bir güç onları bir arada kavrar.

For a moment they become helium 5,

Bir an içlerinde beş parçacık olduğu için

because they've got five particles inside them.

helyum 5'e dönüşürler.

So, that's that process there. Deuterium and tritium goes together

Yani buradaki işlem budur. Döteryum ve trityum bir araya gelir

makes helium 5.

ve helyum 5'i oluşturur.

Helium splits out, and a neutron comes out

Helyum bölünür ve bir nötron dışarı çıkarken

and lots of energy comes out.

çok büyük bir enerji de açığa çıkar.

If you can get something to about 150 million degrees,

150 milyon derece gibi bir ısı elde edebilirseniz

things will be rattling around so fast

herşey hızlıca tıkırdamaya başlar,

that every time they collide in just the right configuration,

her ne zaman doğru konfigürasyonda çarpışsalar

this will happen, and it will release energy.

bu oluşur ve enerji serbestleştirirler.

And that energy is what powers fusion.

İşte bu enerji de füzyona gücünü verir.

And it's this reaction that we want to do.

Ve yapmak istediğimiz reaksiyon da işte bu.

There is one trickiness about this reaction.

Bu reaksiyonun tek aldatıcılığı var.

Well, there is a trickiness that you have to make it 150 million degrees,

Yani, evet, 150 milyon derecenin bir bityeniği var ama

but there is a trickiness about the reaction yet.

hala bu reaksiyonun da bir bit yeniği var.

It's pretty hot.

Oldukça sıcak.

The trickiness about the reaction is that

Bu reaksiyonun asıl bityeniği

tritium doesn't exist in nature.

doğada trityum olmaması.

You have to make it from something else.

Onu başka birşeyden yapmak zorundasınız.

And you make if from lithium. That reaction at the bottom,

Ve onu lityumdan yapabilirsiniz. En altta yatan reaksiyon olan

that's lithium 6, plus a neutron,

lityum 6 ve artı bir nötron,

will give you more helium, plus tritium.

size daha çok helyum artı trityum verir.

And that's the way you make your tritium.

Trityumunuzu bu şekilde yaparsınız.

But fortunately, if you can do this fusion reaction,

Ama çok şükür, bu füzyon reaksiyonunu yapabilirseniz,

you've got a neutron, so you can make that happen.

bir nötronunuz olur ve bunu başarabilirsiniz.

Now, why the hell would we bother to do this?

Şimdi, bunu ne halt etmeye yapacağız?

This is basically why we would bother to do it.

Bu basitçe yapmaya niyet etme nedenimizdir.

If you just plot how much fuel

Eğer ne kadar yakıtımızın kaldığını

we've got left, in units of

hali hazırdaki dünya tüketimi

present world consumption.

birimiyle hesaplarsanız,

And as you go across there you see

oraya varana dek göreceğiniz

a few tens of years of oil -- the blue line, by the way,

bir kaç on yıllık petroldür-- bu arada mavi çizgi

is the lowest estimate of existing resources.

mevcut kaynakların en kötü tahminidir.

And the yellow line is the most optimistic estimate.

Ve sarı çizgi de en iyimser tahmin.

And as you go across there you will see

Ve oraya doğru giderken birkaç on yılllık,

that we've got a few tens of years, and perhaps 100 years

beki de yüz yıllık fosil

of fossil fuels left.

yakıtımız kaldığını görürsünüz.

And god knows we don't really want to burn all of it,

Ve tanrı biliyor ki bunun hepsini yakmayı istemiyoruz.

because it will make an awful lot of carbon in the air.

Çünkü havaya inanılmaz bir karbon salımına neden olur.

And then we get to uranium.

Ve sonra da uranyuma varıyoruz.

And with current reactor technology

Ve mevcut reaktör teknolojimizle

we really don't have very much uranium.

çok fazla uranyuma da sahip değiliz.

And we will have to extract uranium from sea water,

Ve uranyumu da deniz suyundan ayrıştırmamız lazım,

which is the yellow line,

buda sarı çizgidir,

to make conventional nuclear power stations

yani konvansiyonel nükleer enerji santrallerinin yapımı

actually do very much for us.

aslında bizim çok işimize yarar.

This is a bit shocking, because in fact our government

Bu biraz şok edici çünkü hükümetimizin Kyoto'yu karşılamak

is relying on that for us to meet Kyoto,

için sırtını dayadığı da bu

and do all those kind of things.

ve bunun gibi şeylerdir.

To go any further you would have to have breeder technology.

Daha ileriye gitmek için üretim teknolojisine sahip olmalısınız.

And breeder technology is fast breeders. And that's pretty dangerous.

Ve üretim teknolojisi hızlı üreyenlerdir. Buda oldukça tehlikeli.

The big thing, on the right,

Sağ taraftaki büyük şey

is the lithium we have in the world.

dünyada sahip olduğumuz lityum.

And lithium is in sea water. That's the yellow line.

Lityum deniz suyunda var. buda sarı çizgi.

And we have 30 million years worth of fusion fuel in sea water.

Deniz suyunda 30 milyon yıllık füzyon yakıtımız var.

Everybody can get it. That's why we want to do fusion.

Herkes bunu alabilir. Bu nedenle füzyonu istiyoruz.

Is it cost-competitive?

Maaliyeti hesaplı mı?

We make estimates of what we think it would cost

Gerçek bir füzyon enerji santralının yapılması için

to actually make a fusion power plant.

harcanacak paraya dair tahminler yürütüyoruz.

And we get within about the same price

Ve şu an elektrik için harcananla

as current electricity.

aşağı yukarı aynı hesaba geliyor.

So, how would we make it?

Yani, nasıl yapmalıyız?

We have to hold something at 150 million degrees.

Birşeyi 150 milyon derecede tutmamız gerekiyor.

And, in fact, we've done this.

Ve aslında biz bunu yaptık.

We hold it with a magnetic field.

Manyetik bir alan ile tutabildik.

And inside it, right in the middle of this toroidal shape, doughnut shape,

Bu toroidal, delikli halka şeklin tam ortasında,

right in the middle is 150 million degrees.

bu şeklin tam ortası 150 milyon derece.

It boils away in the middle at 150 million degrees.

Tam ortası 150 milyon derecede kaynayıp yok oluyor.

And in fact we can make fusion happen.

Ve aslında füzyonu başarabiliriz.

And just down the road, this is JET.

Ve yolun sonunda da JET var.

It's the only machine in the world that's actually done fusion.

Bu aslında dünyada füzyonu başarmış tek makinadır.

When people say fusion is 30 years away, and always will be,

insanlar füzyonun 30 yıl sonra yapılabileceğiniz söylüyor,

I say, "Yeah, but we've actually done it." Right?

söyleyecek de, ama evet, biz aslında bunu yaptık, tamam mı?

We can do fusion. In the center of this device

Füzyonu başarabiliriz. Bu aletin tam ortasında

we made 16 megawatts of fusion power in 1997.

1997'de 16 megawatt'lık füzyon enerjisi yapabildik.

And in 2013 we're going to fire it up again

Ve 2013'de yeniden aleti çalıştırıp

and break all those records.

bütün rekorları sil baştan kıracağız.

But that's not really fusion power. That's just making some fusion happen.

Ama bu gerçek füzyon enerjisi değil. Bu sadece biraz füzyon yapmak.

We've got to take that, we've got to make that into a fusion reactor.

Bunu buradan alıp bir füzyon reaktörü şekline götürmemiz lazım.

Because we want 30 million years worth of fusion power for the Earth.

çünkü dünyamız için 30 milyon yıllık füzyon enerjisi istiyoruz.

This is the device we're building now.

Şimdi inşa ettiğimiz alet de bu.

It gets very expensive to do this research.

Bu araştırmayı yapmak çok pahalıya mal oluyor.

It turns out you can't do fusion on a table top

Ve tüm o soğuk füzyon saçmalıklarına rağmen

despite all that cold fusion nonsense. Right?

masa üstünde füzyon yapamadığımızı görüyoruz. Tamam mı?

You can't. You have to do it in a very big device.

Yapamazsınız. çok büyük bir alette yapmalısınız.

More than half the world's population is involved in building this device

Dünya nüfusunun yarısından fazlası, güney Fransa'da bu aletin yapımıyla

in southern France, which is a nice place to put an experiment.

ilgileniyor. Fransa bu deneyi yapmak için güzel bir yer.

Seven nations are involved in building this.

Yedi ulus bu aletin yapımında çalışıyor.

It's going to cost us 10 billion. And we'll produce half a gigawatt of fusion power.

Bize 10 milyona malolacak. Ve yarım gigawatt füzyon enerjisi üreteceğiz.

But that's not electricity yet.

Ama bu henüz elektrik değil.

We have to get to this.

Buraya ulaşmamız lazım.

We have to get to a power plant.

Bir enerji istasyonu elde etmeliyiz.

We have to start putting electricity on the grid

Bu çok kompleks teknoloji ile şebekelere

in this very complex technology.

elektrik vermeye başlamalıyız.

And I'd really like it to happen a lot faster than it is.

Ve şu an olduğundan çok daha çabuk olmasını isterdim.

But at the moment, all we can imagine is sometime in the 2030s.

Ama şu an 2030 gibi hayal edebiliyoruz.

I wish this were different. We really need it now.

Bunun farklı olmasını isterdim. Buna gerçekten ihtiyacımız var.

We're going to have a problem with power

Beş yıl içinde bu ülkede enerji ile ilgili

in the next five years in this country.

sıkıntı yaşamaya başlayaccağız.

So 2030 looks like an infinity away.

Ve 2030 sanki sonsuz uzakmış gibi geliyor.

But we can't abandon it now; we have to push forward,

Ama şimdi vazgeçemeyiz, füzyonu başarmak için

get fusion to happen.

bastırmak, ilerlemek zorundayız.

I wish we had more money, I wish we had more resources.

Daha çok paramızın ve daha çok kaynağımızın olmasını isterdim.

But this is what we're aiming at,

Ama hedefimiz bu,

sometime in the 2030s --

2030 yılı civarında--

real electric power from fusion. Thank you very much.

füzyondan gerçek elektrik enerjisi sağlamak. Teşekkür ederim.

(Applause)

(alkışlar)