Steven Johnson: A guided tour of the Ghost Map

Steven Johnson Hayaletler Haritası'nda gezintide...

Çeviri: yasin alp aluç Gözden geçirme: Sancak Gülgen

If you haven't ordered yet, I generally find the rigatoni with the spicy tomato sauce

Henüz sipariş vermediyseniz, ince bağırsak hastalığı olanlar için

goes best with diseases of the small intestine.

baharatlı domates soslu spagettiyi tavsiye ederim.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So, sorry -- it just feels like I should be doing stand-up up here because of the setting.

Afedersiniz -- Bu sahne bana sanki stand-up yapıyormuşum hissi verdi.

No, what I want to do is take you back to 1854

Aslında, tek istediğim ilerleyen dakikalarda

in London for the next few minutes, and tell the story --

sizleri 1854 yılına Londra'ya götürmek, ve de kısaca

in brief -- of this outbreak,

o dönemde yaşanan salgının hikayesini anlatmak,

which in many ways, I think, helped create the world that we live in today,

bu salgın bana göre birçok açıdan bugün yaşadığımız dünyanın yaratılmasına yardımcı oldu

and particularly the kind of city that we live in today.

ve bilhassa bugün yaşadığımız şehir de buna dahildir.

This period in 1854, in the middle part of the 19th century,

1854'deki bu süreç, 19. yüzyılın ortalarında,

in London's history, is incredibly interesting for a number of reasons.

Londra'nın tarihinde birçok nedenden dolayı inanılmaz derecede ilginçtir.

But I think the most important one is that

Bence bunlardan en önemli olanı,

London was this city of 2.5 million people,

Londra 2,5 milyon insanı kapsayan bir şehirdi,

and it was the largest city on the face of the planet at that point.

ve yeryüzünde nüfus olarak en büyük şehirdi.

But it was also the largest city that had ever been built.

Aynı zamanda o döneme kadar inşa edilmiş en büyük şehirdi.

And so the Victorians were trying to live through

Böylelikle Victorianlar da yaşamak için çabalarken

and simultaneously invent a whole new scale of living:

ve bir yandan da yeni bir yaşam şekli icat ettiler:

this scale of living that we, you know, now call "metropolitan living."

bu yaşam şekli, hepimizin bildiğiniz gibi, bugünkü adıyla metropol hayatıdır.

And it was in many ways, at this point in the mid-1850s, a complete disaster.

Bu olay birçok açıdan 1850'lerin ortasında tam bir felaketti.

They were basically a city living with a modern kind of industrial metropolis

Bakıldığında, Elizabeth dönemi halk altyapısı ile

with an Elizabethan public infrastructure.

modern endüstriyel metropol hayatı yaşayan bir şehirdi.

So people, for instance, just to gross you out for a second,

Böylece insanlar, mesela, anlık oluşturdukları atıklarla,

had cesspools of human waste in their basement. Like, a foot to two feet deep.

bodrumlarında kişisel atıklardan oluşan foseptikler oluşturdular. 30-60 cm derinliğinde.

And they would just kind of throw the buckets down there

İnsanlar bir şekilde kendiliğinden uzaklaşır umuduyla

and hope that it would somehow go away,

aşağı bodruma kovaları sürekli sarkıyorlardı,

and of course it never really would go away.

ama tabii ki hiçbir zaman gerçekten kurtulamayacaklardı.

And all of this stuff, basically, had accumulated to the point

Bütün bu pislikler, aslında, etrafında yürümek için bile

where the city was incredibly offensive to just walk around in.

inanılmaz iğrenç olan şehrin bulunduğu noktaya doğru yığılıp birikmişti.

It was an amazingly smelly city. Not just because of the cesspools,

İnanılmaz derecede kokuşmuş bir şehirdi. Sadece bu foseptikler yüzünden değil,

but also the sheer number of livestock in the city would shock people.

şehirdeki hayvan sayısının çokluğu da insanları şoke edecek dereceydi.

Not just the horses, but people had cows in their attics that they would use for milk,

İnsanlar sütünden yararlanmak için tavan arasında at ve inek bulundurup,

that they would hoist up there and keep them in the attic

sütü tamamen bitip ölünceye kadar

until literally their milk ran out and they died,

onları tavan arasında saklarlardı

and then they would drag them off to the bone boilers down the street.

daha sonra da onları sokaklara kemiklerini kaynatmak için sürüklerlerdi.

So, you would just walk around London at this point

Londra'da bu dönemde sokaklarda gezindiğinizde,

and just be overwhelmed with this stench.

bu kokuyla aşırı derecede boğulmuş olurdunuz.

And what ended up happening is that an entire emerging public health system

Bu insanları öldüren, hastalıkları yaratan, insanları bir nevi her üç dört senede bir

became convinced that it was the smell that was killing everybody,

süpüren şeyin koku olduğuna ikna olunması ile ortaya çıkan

that was creating these diseases

tam bir kapsamlı halk sağlığı sistemi ile

that would wipe through the city every three or four years.

bu sorun sona erdirildi.

And cholera was really the great killer of this period.

Bu periyotta kolera en büyük öldürücü hastalıktı.

It arrived in London in 1832, and every four or five years

1832'de Londra'da görüldü ve her dört beş yılda bir

another epidemic would take 10,000, 20,000 people in London

bir başka salgın Londra ve de tüm İngiltere genelinde

and throughout the U.K.

10,000 ila 20,000 insanı etkilemiştir.

And so the authorities became convinced that this smell was this problem.

Böylece otoriteler problemin kaynağının kötü koku olduğuna inandılar.

We had to get rid of the smell.

Bu kokudan kurtulmamız lazımdı.

And so, in fact, they concocted a couple of early, you know,

Böylece, aslında, şehrin sisteminde

founding public-health interventions in the system of the city,

halk sağlığı müdahale fonunun ilk çeşitlerinden birini tertip ettiler,

one of which was called the "Nuisances Act,"

bunun adı da Nuisances Act (Rahatsızlık Hareketi) idi,

which they got everybody as far as they could

bununla bulabildikleri herkes ile

to empty out their cesspools and just pour all that waste into the river.

lağım çukurlarını boşalttılar ve onları nehire boşalttılar.

Because if we get it out of the streets, it'll smell much better,

Bunu sokaklardan atarsak, sokaklar çok daha iyi kokacak ve

and -- oh right, we drink from the river.

-- doğru ya, nehirin suyunu içiyoruz.

So what ended up happening, actually,

Peki bunun sonucunda ne oldu,

is they ended up increasing the outbreaks of cholera

kolera salgını daha da yayıldı

because, as we now know, cholera is actually in the water.

çünkü bildiğimiz kadarıyla, kolera aslında sudadır.

It's a waterborne disease, not something that's in the air.

Bu su kaynaklı bir hastalıktır, havadan kapılan bir şey değil.

It's not something you smell or inhale; it's something you ingest.

Bu kokladığınız veya içinize çektiğiniz bir şey değil. Bu midenize giren

And so one of the founding moments of public health in the 19th century

bir şey. Böylece 19. yy.'de halk sağlığı fonunun kurulumu

effectively poisoned the water supply of London much more effectively

Londra'nın su kaynağını zehirleyerek modern dünyada hayal edebileceğimiz

than any modern day bioterrorist could have ever dreamed of doing.

herhangi bir bio-terörist saldırıdan daha etkin oldu.

So this was the state of London in 1854,

Tüm o katliam ve saldırı koşullarının ortasında

and in the middle of all this carnage and offensive conditions,

ve insanları neyin öldürdüğü hakkındaki tüm

and in the midst of all this scientific confusion

bilimsel kafa karışıklığının ortasında,

about what was actually killing people,

1854 yılında Londra'nın durumu böyleydi.

it was a very talented classic 19th century multi-disciplinarian named John Snow,

19. yy.'de John Snow adlı birçok alanda çalışmış çok yetenekli,

who was a local doctor in Soho in London,

Londra Soho'da yerel doktor olarak çalışan biri vardı,

who had been arguing for about four or five years

kendisi dört beş yıldır koleranın

that cholera was, in fact, a waterborne disease,

sudan kaynaklandığı konusunda fikirler öne sürüyor

and had basically convinced nobody of this.

ama kimseyi bu konuda ikna edemiyordu.

The public health authorities had largely ignored what he had to say.

Halk sağlığı otoriteleri onun dediklerini tamamen göz ardı ediyorlardı.

And he'd made the case in a number of papers and done a number of studies,

O da bu olay hakkında bir çok çalışma yapıp makale yazmıştı,

but nothing had really stuck.

ama hiçbiri umursanmamıştı.

And part of -- what's so interesting about this story to me

Bu hikayenin bana ilginç gelmesinin

is that in some ways, it's a great case study in how cultural change happens,

sebebi de birçok açıdan, bu olay kültürel değişimin nasıl olduğunu gösteriyor.

how a good idea eventually comes to win out over much worse ideas.

İyi bir fikrin diğer bir sürü kötü fikir arasından nasıl sıyrılabildiğini gösteriyor.

And Snow labored for a long time with this great insight that everybody ignored.

Snow uzun bir süre herkesin göz ardı ettiği bu içgüdüsü ile çalıştı.

And then on one day, August 28th of 1854,

Sonunda bir gün, 28 Ağustos 1854'te,

a young child, a five-month-old girl whose first name we don't know,

küçük bir çocuk, ismini bilmediğimiz beş aylık bir kız bebeği,

we know her only as Baby Lewis, somehow contracted cholera,

sadece bebek Lewis olarak bildiğimiz, bir şekilde koleraya yakalandı.

came down with cholera at 40 Broad Street.

40 Broad Sokağına kolera ile geldi.

You can't really see it in this map, but this is the map

Bunu haritada göremezsiniz ama bu harita

that becomes the central focus in the second half of my book.

kitabımın ikinci kısmında hikayenin merkezi haline geliyor.

It's in the middle of Soho, in this working class neighborhood,

Soho'nun merkezinde, bu işçi sınıfı mahallesinde.

this little girl becomes sick and it turns out that the cesspool,

Bu kız hastalanıyor ve hala lağım çukurlarının olduğu ortaya çıkıyor,

that they still continue to have, despite the Nuisances Act,

Nuisances Act (Rahatsızlık Hareketi)'ne rağmen,

bordered on an extremely popular water pump,

sıkça kullanılan bir su pompasının hemen yanında,

local watering hole that was well known for the best water in all of Soho,

tüm Soho'nun en iyi suyu olarak bilinen yerel su kaynağının yanında,

that all the residents from Soho and the surrounding neighborhoods would go to.

Soho'nun ve etraftaki mahallelerin tüm sakinlerinin kullandığı kaynak.

And so this little girl inadvertently ended up

Bu kız da bu su pompasındaki suyu

contaminating the water in this popular pump,

farkında olmadan kirletti,

and one of the most terrifying outbreaks in the history of England

ve İngiltere tarihinin en korkunç salgınlarından biri

erupted about two or three days later.

iki, üç gün sonra patlak verdi.

Literally, 10 percent of the neighborhood died in seven days,

Tam olarak, yedi gün içinde mahallelilerin yüzde 10'u öldü,

and much more would have died if people hadn't fled

ve eğer insanlar salgının ilk etkilerinden

after the initial outbreak kicked in.

sonra kaçmasalardı çok daha fazlası ölecekti.

So it was this incredibly terrifying event.

Bu inanılmaz derecede korkunç bir olay.

You had these scenes of entire families dying

48 saatlik kolera salgını süresinde

over the course of 48 hours of cholera,

tüm bir ailenin öldüğünü görüyorsunuz,

alone in their one-room apartments, in their little flats.

bir odalık dairelerinde tek başlarına, ufacık evlerinde.

Just an extraordinary, terrifying scene.

Tamamen sıra dışı korkutucu bir sahne.

Snow lived near there, heard about the outbreak,

Snow oraya yakın bir yerde yaşıyordu, salgından haberdar oldu,

and in this amazing act of courage went directly into the belly of the beast

ve bu olayda cesaretini göstererek tehlikenin göbeğine gitti,

because he thought an outbreak that concentrated

çünkü yoğunlaşan bir salgının sonunda insanları

could actually potentially end up convincing people that,

gerçek kolera tehlikesinin aslında havadan değil

in fact, the real menace of cholera was in the water supply and not in the air.

sudan kaynaklandığına inandırabileceğini düşündü.

He suspected an outbreak that concentrated

Yoğunlaşan bir salgının büyük ihtimalle

would probably involve a single point source.

bir noktadan doğabileceğini düşünüyordu.

One single thing that everybody was going to

Herkesin yapacağı tek bir şey vardı,

because it didn't have the traditional slower path

çünkü bu salgın bilinen enfeksiyonlardan

of infections that you might expect.

beklenen yavaş ilerlemeyi göstermiyordu.

And so he went right in there and started interviewing people.

Böylece oraya gitti ve insanlarla konuşmaya başladı.

He eventually enlisted the help of this amazing other figure,

Nihayetinde, kitabın bir diğer başkahramanı olan

who's kind of the other protagonist of the book --

bu kişinin yardımını aldı.

this guy, Henry Whitehead, who was a local minister,

Bu kişi, Henry Whitehead, yerel bir bakan,

who was not at all a man of science, but was incredibly socially connected;

bir bilim adamı sayılmaz ama inanılmaz derecede sosyal bağları var.

he knew everybody in the neighborhood.

Mahalledeki herkesi tanıyordu,

And he managed to track down, Whitehead did,

ve sonunda Whitehead sayesinde

many of the cases of people who had drunk water from the pump,

pompadan su içenlerin izini sürebilmeyi başardı,

or who hadn't drunk water from the pump.

ya da içemeyenlerin izini.

And eventually Snow made a map of the outbreak.

Ve sonunda Snow salgının haritasını yaptı.

He found increasingly that people who drank from the pump were getting sick.

Pompadan su içen insanların artan bir oranla hastalandığını buldu.

People who hadn't drunk from the pump were not getting sick.

Pompadan su içmeyenler hastalanmıyordu.

And he thought about representing that

Ve o bunun bir şeyleri temsil edeceğini düşündü

as a kind of a table of statistics of people living in different neighborhoods,

farklı mahallelerde yaşayan insanların bir tür istatistiği,

people who hadn't, you know, percentages of people who hadn't,

yaşamayanların yüzdesi,

but eventually he hit upon the idea

ama sonunda ihtiyacı olan şeyin

that what he needed was something that you could see.

herkesin görebileceği bir şey olduğunu fark etti.

Something that would take in a sense a higher-level view

Mahallede yaşanan tüm bu olayların

of all this activity that had been happening in the neighborhood.

daha iyi bir şekilde ele alınabileceği bir görüntü.

And so he created this map,

Ve bu haritayı oluşturdu,

which basically ended up representing all the deaths in the neighborhoods

bu haritadaki siyah çizgilerin hepsi mahallede bulunan binalardaki

as black bars at each address.

ölüleri temsil ediyor.

And you can see in this map, the pump right at the center of it

Ve bu haritada görebilirsiniz, pompa tam merkezinde

and you can see that one of the residences down the way

ve tam aşağısındaki şu evde

had about 15 people dead.

15 ölü olduğunu görebilirsiniz.

And the map is actually a little bit bigger.

Bu harita aslında biraz daha büyük.

As you get further and further away from the pump,

Pompadan uzaklaştıkça

the deaths begin to grow less and less frequent.

ölümler daha seyrekleşiyor.

And so you can see this something poisonous

Burada bir bakışta zehirli maddenin

emanating out of this pump that you could see in a glance.

pompadan çıktığını görebiliyorsunuz.

And so, with the help of this map,

Yani, haritanın yardımı ile,

and with the help of more evangelizing

ve sonraki yıllarda bunları yaymak

that he did over the next few years

için yaptığı çalışmaların yardımı ile,

and that Whitehead did, eventually, actually,

ve Whitehead'in yaptıkları ile, sonunda ve aslında

the authorities slowly started to come around.

otoriteler yavaşça yola gelmeye başladılar.

It took much longer than sometimes we like to think in this story,

Bu hikaye için düşünmekten hoşlanabileceğimizden çok daha uzun bir zaman aldı,

but by 1866, when the next big cholera outbreak came to London,

ama 1866'a kadar, bir sonraki büyük kolera salgını Londra'ya gelene kadar

the authorities had been convinced -- in part because of this story,

otoriteler -- biraz hikayenin yardımı ile, biraz da harita sayesinde --

in part because of this map -- that in fact the water was the problem.

asıl sorunun su olduğuna ikna oldular. Çoktan Londra'da

And they had already started building the sewers in London,

kanalizasyon yapım çalışmalarını başlatmışlardı ve

and they immediately went to this outbreak

hemen bu salgın ile ilgilenmeye başladılar

and they told everybody to start boiling their water.

ve herkese sularını kaynatmalarını söylediler.

And that was the last time that London has seen a cholera outbreak since.

Ve bu Londra'nın gördüğü son kolera salgınıydı.

So, part of this story, I think -- well, it's a terrifying story,

Bu hikayenin bir parçası, bence -- bu korkunç bir hikaye,

it's a very dark story and it's a story

karanlık ve dünyada gelişmekte olan

that continues on in many of the developing cities of the world.

birçok şehirde devam etmekte olan bir hikaye.

It's also a story really that is fundamentally optimistic,

Aynı zamanda temelinde iyimser bir hikaye,

which is to say that it's possible to solve these problems

bizlere, nedenine kulak verirsek problemleri çözmenin

if we listen to reason, if we listen to the kind of wisdom of these kinds of maps,

mümkün olduğunu söylüyor, eğer bu tür haritaların bilgeliğine kulak verirsek,

if we listen to people like Snow and Whitehead,

eğer Snow ve Whitehead gibileri dinlersek,

if we listen to the locals who understand

eğer bu tür durumda ne olduğunu

what's going on in these kinds of situations.

anlayan bölgenin insanlarına kulak verirsek.

And what it ended up doing is making the idea

Ve bunun olmasını engeleyen şey de

of large-scale metropolitan living a sustainable one.

sürdürülebilir ölçekte büyük metropoller yapma fikriydi.

When people were looking at 10 percent of their neighborhoods dying

İnsanlar 7 günlük bir sürede komşularının

in the space of seven days,

yüzde 10'un öldüğünü gördüğünde,

there was a widespread consensus that this couldn't go on,

bunun böyle devam edemeyeceğine dair genel bir fikir birliği oluştu,

that people weren't meant to live in cities of 2.5 million people.

insanlar 2.5 milyon kişilik şehirlerde yaşamak istemediler.

But because of what Snow did, because of this map,

Ama Snow'un harita ile başardığı,

because of the whole series of reforms

bu haritanın eşliğinde ortaya çıkan

that happened in the wake of this map,

o reformlar serisi sayesinde,

we now take for granted that cities have 10 million people,

bugün 10 milyon insan barındıran şehirlerimiz var.

cities like this one are in fact sustainable things.

Bunun gibi şehirler aslında sürdürülebilir şeyler.

We don't worry that New York City is going to collapse in on itself

New York'un, Roma'nın kendini mahvettiği gibi

quite the way that, you know, Rome did,

mahvetmeyeceğini ve 100, 200 yıl içinde

and be 10 percent of its size in 100 years or 200 years.

şimdikinin yüzde 10'u kadar olmayacağını biliyoruz ve endişelenmiyoruz.

And so that in a way is the ultimate legacy of this map.

Ve bu bir açıdan bu haritanın bize mirası.

It's a map of deaths that ended up creating a whole new way of life,

Bu, bugün tadını çıkardığımız yepyeni bir yaşam tarzını

the life that we're enjoying here today. Thank you very much.

yaratan ölülerin haritası. Çok teşekkür ederim.