Steven Johnson: A guided tour of the Ghost Map

Translator: Linh Nguyễn Reviewer: Xấu Xí

Nếu bạn chưa gọi món thì tôi thấy mì ống với sốt cà chua cay

ăn kèm tuyệt nhất là với những căn bệnh của ruột non.

(Cười)

Thật là xin lỗi, nhưng dường như tôi đứng ở đây là do sự sắp đặt mà thôi.

If you haven't ordered yet, I generally find the rigatoni with the spicy tomato sauce

Không, thực ra tôi muốn đưa bạn trở về năm 1854

goes best with diseases of the small intestine.

tại Luân Đôn trong vài phút tới đây, và kể một câu chuyện

(Laughter)

ngắn thôi, về bùng nổ dịch bệnh

So, sorry -- it just feels like I should be doing stand-up up here because of the setting.

mà với nhiều cách khác nhau, tôi cho rằng, đã tạo nên thế giới chúng ta sống hôm nay,

No, what I want to do is take you back to 1854

đặc biệt là kiểu đô thị chúng ta đang sống

Thời đó năm 1854, giữa thế kỉ 19,

in London for the next few minutes, and tell the story --

trong lịch sử Luân Đôn, là thời kì vô cùng thú vị vì một số lý do.

in brief -- of this outbreak,

which in many ways, I think, helped create the world that we live in today,

Nhưng tôi nghĩ lý do quan trọng nhất đó là

Luân Đôn là thành phố với 2,5 triệu dân,

and particularly the kind of city that we live in today.

This period in 1854, in the middle part of the 19th century,

và là thành phố đông đúc nhất trên hành tinh tại thời điểm đó.

in London's history, is incredibly interesting for a number of reasons.

Cũng là thành phố lớn nhất được xây dựng.

Những kẻ chiến thắng đã sống

But I think the most important one is that

đồng thời tạo nên một phong cách sống hoàn toàn mới:

London was this city of 2.5 million people,

and it was the largest city on the face of the planet at that point.

phong cách mà hiện giờ chúng ta gọi là "lối sống đô thị" như các bạn đã biết.

But it was also the largest city that had ever been built.

Và theo nhiều góc nhìn khác nhau, những năm 1850 ấy, nó thực sự là tai họa

And so the Victorians were trying to live through

and simultaneously invent a whole new scale of living:

Chúng về cơ bản là kiểu sống đô thị với những khu công nghiệp hiện đại

this scale of living that we, you know, now call "metropolitan living."

và cơ sở hạ tầng công cộng mang phong hướng Elizabeth

Giả sử có người đưa quý vị ra ngoài trong chốc lát

And it was in many ways, at this point in the mid-1850s, a complete disaster.

và có những hầm chất thải trong tầng hầm của họ, sâu cỡ một đến hai bàn chân.

They were basically a city living with a modern kind of industrial metropolis

with an Elizabethan public infrastructure.

Họ chỉ ném những cái xô xuống đó thôi

So people, for instance, just to gross you out for a second,

và hy vọng nó sẽ biến mất bằng cách nào đó

nhưng dĩ nhiên nó chẳng thể biến mất rồi.

had cesspools of human waste in their basement. Like, a foot to two feet deep.

Tất cả những thứ đó, về cơ bản, dần tích luỹ đến độ

mà chỉ đi bộ loanh quanh trong thành phố thôi cũng đã rất khó chịu.

And they would just kind of throw the buckets down there

Nó là một thành phố bốc mùi kinh khủng. Không chỉ vì những hầm chất thải,

and hope that it would somehow go away,

and of course it never really would go away.

mà còn bởi lượng gia súc trong thành phố sẽ khiến mọi người sốc.

And all of this stuff, basically, had accumulated to the point

Không chỉ có ngựa, họ còn nuôi bò trên tầng áp mái để lấy sữa,

where the city was incredibly offensive to just walk around in.

họ kéo bò lên và cứ thế nuôi chúng trên căn áp mái

It was an amazingly smelly city. Not just because of the cesspools,

cho đến khi chúng cạn kiệt sữa và chết đi,

rồi người ta sẽ kéo chúng ra rồi đưa vào những nồi nấu xương trên đường.

but also the sheer number of livestock in the city would shock people.

Not just the horses, but people had cows in their attics that they would use for milk,

Thế nên chỉ cần đi dạo quanh Luân Đôn ở thời điểm này thôi

that they would hoist up there and keep them in the attic

thì bạn cũng sẽ bị choáng bởi mùi hôi ấy.

until literally their milk ran out and they died,

Kết quả là toàn bộ hệ thống y tế công cộng mới lập

and then they would drag them off to the bone boilers down the street.

bị thuyết phục rằng chính thứ mùi hôi chết người ấy,

So, you would just walk around London at this point

cái mùi tạo ra các dịch bệnh.

and just be overwhelmed with this stench.

sẽ quét qua thành phố 3 đến 4 năm một lần

And what ended up happening is that an entire emerging public health system

Dịch tả chính là tên sát nhân thời kì này.

Nó đã tràn vào Luân Đôn năm 1832, và cứ bốn hay năm năm,

became convinced that it was the smell that was killing everybody,

một trận khác tiếp tục cướp đi mạng sống của 10-20 ngàn người ở London

that was creating these diseases

that would wipe through the city every three or four years.

và trên khắp liên hiệp Anh.

Và rồi chính quyền đã bị thuyết phục rằng thứ mùi kia chính là vấn đề

And cholera was really the great killer of this period.

It arrived in London in 1832, and every four or five years

mà chúng ta cần phải tháo gỡ

Trên thực tế, họ đã dự thảo phương án từ sớm, bạn biết đấy,

another epidemic would take 10,000, 20,000 people in London

mhững thiết lập vì sức khỏe cộng đồng trên toàn hệ thống thành phố

and throughout the U.K.

một trong số đó là "Đạo luật can thiệp"

And so the authorities became convinced that this smell was this problem.

theo đó họ đưa người dân đi xa nhất có thể

để dọn sạch tất cả hầm chứa và đổ tất cả chất thải xuống sông

We had to get rid of the smell.

And so, in fact, they concocted a couple of early, you know,

Vì nếu ta đưa chúng ra khỏi đường phố, không khí sẽ dễ chịu hơn

founding public-health interventions in the system of the city,

và, phải rồi, chúng ta uống nước sông.

one of which was called the "Nuisances Act,"

which they got everybody as far as they could

Và điều cuối cùng thực sự xảy ra là

to empty out their cesspools and just pour all that waste into the river.

một trận bùng phát dịch tả

bởi vì, giờ chúng ta đã biết, mầm dịch tả thực sự phát ra từ nước

Because if we get it out of the streets, it'll smell much better,

chứ không phải từ bất cứ thứ gì trong không khí

and -- oh right, we drink from the river.

không phải thứ bạn hít mà là thứ bạn ăn

So what ended up happening, actually,

Và một trong những sáng lập ở thời kì đầu vì sức khỏe cộng đồng thế kỉ 19

is they ended up increasing the outbreaks of cholera

because, as we now know, cholera is actually in the water.

làm nhiễm độc nặng nguồn cấp nước của London

It's a waterborne disease, not something that's in the air.

hơn cả tác nhân sinh học hiện đại từng được nghĩ tới

It's not something you smell or inhale; it's something you ingest.

Đó là thời kì ở London năm 1854,

And so one of the founding moments of public health in the 19th century

và giữa tất cả sự tàn phá và đe dọa

effectively poisoned the water supply of London much more effectively

giữa những bế tắc của khoa học

than any modern day bioterrorist could have ever dreamed of doing.

trong việc tìm ra thứ gì thực sự đang giết người

So this was the state of London in 1854,

và một người đa kỉ luật, vô cùng tài năng, sống giữa thế kỉ 19 tên John Snow

and in the middle of all this carnage and offensive conditions,

là bác sĩ trạm xá vùng Soho tại London

and in the midst of all this scientific confusion

đã tranh luận trong suốt 4 đến 5 năm

about what was actually killing people,

rằng dịch tả là bệnh đường nước

it was a very talented classic 19th century multi-disciplinarian named John Snow,

nhưng không ai bị thuyết phục

Hội đồng sức khỏe cộng đồng đã bỏ ngoài tất cả những gì ông nói

who was a local doctor in Soho in London,

Ông đã dựng tình huống trên giấy và làm hàng loạt các thí nghiệm

who had been arguing for about four or five years

that cholera was, in fact, a waterborne disease,

nhưng không có gì vướng mắc.

Và phần tôi thấy vô cùng thú vị

and had basically convinced nobody of this.

là mô hình nghiên cứu về những thay đổi văn hóa

The public health authorities had largely ignored what he had to say.

về những ý tưởng tuyệt vời nảy sinh và vượt lên những ý tưởng tồi

And he'd made the case in a number of papers and done a number of studies,

but nothing had really stuck.

Và Snow miệt mài nghiên cứu rất lâu với sáng trí vĩ đại mà mọi người đều bỏ qua.

And part of -- what's so interesting about this story to me

is that in some ways, it's a great case study in how cultural change happens,

Rồi đến một ngày, ngày 28 tháng 8 năm 1854

how a good idea eventually comes to win out over much worse ideas.

một đứa trẻ, bé gái 5 tháng tuổi mà nay chúng ta vẫn không biết tên họ của cô

ta chỉ biết cô bé với tên Baby Lewis, con bé mắc dịch tả

And Snow labored for a long time with this great insight that everybody ignored.

và chết tại 40 Broad Street

And then on one day, August 28th of 1854,

Bạn không thể nhìn ra trên bản đồ đâu, nhưng đây chính là bản đồ

a young child, a five-month-old girl whose first name we don't know,

nó đóng một phần quan trọng ở phần 2 trong cuốn sách tôi viết

we know her only as Baby Lewis, somehow contracted cholera,

Ở vùng trung Soho, giữa người dân lao động

cô bé này dần trở nên ốm yếu và hóa ra những hầm chất thải

came down with cholera at 40 Broad Street.

You can't really see it in this map, but this is the map

mà người dân vẫn sử dụng, dù đã có Đạo luật can thiệp

that becomes the central focus in the second half of my book.

nằm sát cạnh nguồn bơm nước chính

nguồn cấp nước địa phương nổi tiếng toàn Soho với chất nước tốt

It's in the middle of Soho, in this working class neighborhood,

this little girl becomes sick and it turns out that the cesspool,

mà tất cả cư dân của Soho và các vùng phụ cận đều đến để lấy nước

that they still continue to have, despite the Nuisances Act,

Rồi cô bé cũng đến và vô tình

bordered on an extremely popular water pump,

gây nhiễm nước của trạm cấp đông đúc này

và dẫn tới trận bùng nổ dịch tả kinh hoàng trong suốt lịch sử Anh quốc

local watering hole that was well known for the best water in all of Soho,

that all the residents from Soho and the surrounding neighborhoods would go to.

lan tràn chỉ sau hai hoặc ba ngày mà thôi.

10% cư dân chết chỉ trong bảy ngày

And so this little girl inadvertently ended up

contaminating the water in this popular pump,

sẽ còn nhiều người chết nếu họ không di tản

and one of the most terrifying outbreaks in the history of England

sau trường hợp ủ bệnh đầu tiên phát ra.

Đó chính là sự kiện kinh hoàng này

Bạn sẽ chứng kiến cái chết của cả gia đình

erupted about two or three days later.

Literally, 10 percent of the neighborhood died in seven days,

sau hơn 48 tiếng dịch tả ủ bệnh,

từng người một trong những khu căn hộ nhỏ

and much more would have died if people hadn't fled

after the initial outbreak kicked in.

Một cảnh tượng kinh hoàng quá sức.

So it was this incredibly terrifying event.

Snow sống gần đó, nghe tin về bệnh dịch

You had these scenes of entire families dying

over the course of 48 hours of cholera,

và với lòng dũng cảm phi thường, ông đã đi vào hang hổ

alone in their one-room apartments, in their little flats.

vì ông cho rằng một trận bùng dịch nếu được lưu ý

sẽ mạnh mẽ khiến mọi người tin rằng

Just an extraordinary, terrifying scene.

Snow lived near there, heard about the outbreak,

mầm bệnh dịch tả thực sự phát ra từ nước, không phải không khí

and in this amazing act of courage went directly into the belly of the beast

Ông ngờ rằng một trận dịch được lưu ý

because he thought an outbreak that concentrated

có thể sẽ chỉ điểm nguồn bệnh

could actually potentially end up convincing people that,

Chỉ một điểm mà mọi người đều kéo tới

in fact, the real menace of cholera was in the water supply and not in the air.

do không tồn tại lối mòn rút ngắn việc truyền nhiễm

mà bạn có thể đã nghĩ đến.

He suspected an outbreak that concentrated

Ông đã đúng và đi hỏi chuyện mọi người

would probably involve a single point source.

Ông đã có sự trợ giúp đắc lực từ những số liệu thống kê

One single thing that everybody was going to

và cũng là nội dung chính của cuốn sách

because it didn't have the traditional slower path

Henry Whitehead, thị trưởng địa phương

of infections that you might expect.

không có khái niệm về khoa học, nhưng quan hệ xã hội rộng rãi

And so he went right in there and started interviewing people.

Ông ta biết rõ tất cả cư dân trong vùng

He eventually enlisted the help of this amazing other figure,

Và cố điều tra, Whitehead thực sự đã làm,

Rất nhiều trường hợp uống nước từ trạm bơm

who's kind of the other protagonist of the book --

và cả người không uống nước từ trạm bơm ấy

this guy, Henry Whitehead, who was a local minister,

Cuối cùng, Snow vẽ ra bản đồ của trận bùng nổ dịch

who was not at all a man of science, but was incredibly socially connected;

he knew everybody in the neighborhood.

Ông dần nhận ra người uống nước từ trạm bơm đang dần ốm yếu

And he managed to track down, Whitehead did,

Người không uống nước ở đó thì không hề gì

many of the cases of people who had drunk water from the pump,

Và ông nghĩ về cách để mô tả

or who hadn't drunk water from the pump.

giống kiểu bảng thống kê dân cư sống tại những vùng khác nhau

And eventually Snow made a map of the outbreak.

người không uống nước, chiếm tỉ lệ riêng

nhưng cuối cùng ông lại có ý nghĩ rằng

He found increasingly that people who drank from the pump were getting sick.

thứ ông cần không phải thứ quý vị thấy

People who hadn't drunk from the pump were not getting sick.

Thứ mà thực sự ý nghĩa ở góc nhìn cao hơn

bao trùm toàn bộ hoạt động đã diễn ra trong vùng dân cư này

And he thought about representing that

as a kind of a table of statistics of people living in different neighborhoods,

Và ông thiết lập bản đồ này

people who hadn't, you know, percentages of people who hadn't,

về cơ bản thể hiện lượng người chết tại những vùng dân cư

but eventually he hit upon the idea

that what he needed was something that you could see.

là những cột đen tại mỗi địa điểm

Something that would take in a sense a higher-level view

Và quý vị có thể thấy ở đây, trạm bơm ngay tại trung tâm

of all this activity that had been happening in the neighborhood.

và một vùng dân cư bên đường

And so he created this map,

với khoảng 15 người chết

which basically ended up representing all the deaths in the neighborhoods

Và bản đồ thực tế rộng hơn một chút

Khi quý vị nhìn rộng ra từ trạm bơm

as black bars at each address.

lượng người chết giảm dần

And you can see in this map, the pump right at the center of it

Và bạn có thể thấy có thứ độc hại

and you can see that one of the residences down the way

lan ra từ trạm bơm chỉ bằng một cái nhìn lướt qua

had about 15 people dead.

And the map is actually a little bit bigger.

Và rồi, với bản đồ này,

As you get further and further away from the pump,

cộng thêm những lời loan báo tin vui

the deaths begin to grow less and less frequent.

rằng ông đã thành công đồn cả mấy năm sau

và Whitehead cũng vậy, cuối cùng thì,

And so you can see this something poisonous

các cơ quan chức năng dần hiểu ra.

emanating out of this pump that you could see in a glance.

Mất nhiều thời gian hơn thường lệ để ta muốn nghĩ về chuyện này

Nhưng trước năm 1866, khi trận dịch lớn tiếp theo bùng nổ tại London

And so, with the help of this map,

and with the help of more evangelizing

that he did over the next few years

chính quyền đã bị thuyết phục, phần vì câu chuyện này

and that Whitehead did, eventually, actually,

the authorities slowly started to come around.

phần vì bản đồ này, nhưng thực tế nước vẫn là một vấn đề

It took much longer than sometimes we like to think in this story,

Họ đã xây dựng những cống nước ở London

but by 1866, when the next big cholera outbreak came to London,

và lập tức trải qua trận phát dịch này

họ yêu cầu người dân đun nước dùng

the authorities had been convinced -- in part because of this story,

Và đó cũng là lần cuối London trải qua trận bùng nổ dịch tả

in part because of this map -- that in fact the water was the problem.

Một phần câu chuyện, tôi nghĩ, thật đáng buồn

And they had already started building the sewers in London,

nó là câu chuyện ảm đạm và là câu chuyện

and they immediately went to this outbreak

còn diễn ra tại những đô thị đang phát triển trên thế giới

and they told everybody to start boiling their water.

And that was the last time that London has seen a cholera outbreak since.

Nó cũng là câu chuyện có những điều khá lạc quan

rằng vấn đề có thể được tháo gỡ

So, part of this story, I think -- well, it's a terrifying story,

nếu ta biết lắng nghe nguyên nhân, nghe điều thông thái từ bản đồ kiểu này

it's a very dark story and it's a story

that continues on in many of the developing cities of the world.

nghe theo những người như Snow, Whitehead

lắng nghe dân địa phương, những người hiểu

It's also a story really that is fundamentally optimistic,

điều gì thực sự đang diễn ra trong những bối cảnh như thế này

which is to say that it's possible to solve these problems

Và cuối cùng là biết kiến tạo nên ý tưởng

if we listen to reason, if we listen to the kind of wisdom of these kinds of maps,

về một vùng đô thị rộng lớn bền vững

if we listen to people like Snow and Whitehead,

Khi người ta nhìn vào 10% cư dân trong vùng mình chết

if we listen to the locals who understand

chỉ trong có bảy ngày

what's going on in these kinds of situations.

sẽ có một sự đồng tình lan rộng rằng điều ấy chả thể tiếp diễn

And what it ended up doing is making the idea

rằng người ta không thể sống tại thành phố với 2,5 triệu dân

of large-scale metropolitan living a sustainable one.

Nhưng vì Snow đã thành công, vì bản đồ này

When people were looking at 10 percent of their neighborhoods dying

vì hàng loạt những cải cách

diễn ra trong sự nhận thức về bản đồ này

in the space of seven days,

chúng ta giờ đây cho là đương nhiên rằng thành phố với 10 triệu dân

there was a widespread consensus that this couldn't go on,

that people weren't meant to live in cities of 2.5 million people.

thành phố giống như hiện giờ là bền vững

Chúng ta không hề lo lắng rằng New York sẽ tự nó mà sụp đổ

But because of what Snow did, because of this map,

giống kiểu, bạn biết đấy, Rome đã trải qua

because of the whole series of reforms

và chỉ còn rộng bằng 10% trước kia trong 100 hoặc 200 năm

that happened in the wake of this map,

we now take for granted that cities have 10 million people,

Và theo hướng đó, chỉ còn bản đồ này như là di sản cuối cùng

Đây là bản đồ của nỗi chết chóc nhưng lại kiến tạo một con đường mới của sự sống

cities like this one are in fact sustainable things.

We don't worry that New York City is going to collapse in on itself

cuộc sống mà chúng ta tận hưởng hôm nay. Trân trọng cảm ơn.

quite the way that, you know, Rome did,

and be 10 percent of its size in 100 years or 200 years.

And so that in a way is the ultimate legacy of this map.

It's a map of deaths that ended up creating a whole new way of life,

the life that we're enjoying here today. Thank you very much.