Laurie Santos: How monkeys mirror human irrationality

Laurie Santos: Bizimki kadar mantık dışı bir maymun ekonomisi

Çeviri: Serap Çakıl Gözden geçirme: Sancak Gülgen

I want to start my talk today with two observations

Bugün konuşmama insan türü hakkında yaptığım

about the human species.

iki gözlemle başlamak istiyorum.

The first observation is something that you might think is quite obvious,

İlk gözlem, oldukça açık olduğunu düşündüğünüz bir gözlem olabilir,

and that's that our species, Homo sapiens,

ve bu da, türümüzün, Homosapiens'in,

is actually really, really smart --

aslında gerçekten, gerçekten zeki olduğu -

like, ridiculously smart --

sanki, saçma bir şekilde zeki-

like you're all doing things

sanki şu anda dünya üzerindeki hiç bir

that no other species on the planet does right now.

canlının yapamadığı şeyleri yapıyorsunuz gibi.

And this is, of course,

Ve bu, elbette, bunu

not the first time you've probably recognized this.

muhtemelen ilk kez fark etmiyorsunuz.

Of course, in addition to being smart, we're also an extremely vain species.

Elbette, akıllı olmaya ek olarak, aynı zamanda son derece kibirli bir türüz.

So we like pointing out the fact that we're smart.

Yani akıllı olduğumuz gerçeğine dikkat çekmekten hoşlanırız.

You know, so I could turn to pretty much any sage

Yani, böylece Shakepeare'den Stephen Colbert'e

from Shakespeare to Stephen Colbert

neredeyse herhangi bir bilge kişiye dönüp

to point out things like the fact that

mantık ve sonsuz yetenekler söz konusu olduğunda

we're noble in reason and infinite in faculties

yüce gönüllü ve beyinle ilgili her şey söz konusu olduğunda

and just kind of awesome-er than anything else on the planet

yeryüzündeki herhangi bir şeyden

when it comes to all things cerebral.

biraz daha muhteşem gibiyiz.

But of course, there's a second observation about the human species

Ama elbette, insan türü ile ilgili olan ikinci bir gözlem var

that I want to focus on a little bit more,

daha fazla dikkat çekmek istediğim,

and that's the fact that

ve bu da, gerçekten çok akıllı,

even though we're actually really smart, sometimes uniquely smart,

bazen eşsiz bir şekilde akıllı olmamıza rağmen,

we can also be incredibly, incredibly dumb

aynı zamanda inanılmaz, inanılmaz derecede budala

when it comes to some aspects of our decision making.

olabiliyoruz, karar vermenin bazı yönleri söz konusu olduğu zaman.

Now I'm seeing lots of smirks out there.

Şimdi birçok sırıtış görüyorum burada.

Don't worry, I'm not going to call anyone in particular out

Üzülmeyin, özellikle birinizi hatalarınızın

on any aspects of your own mistakes.

herhangi bir yönüyle ilgili adlandırmayacağım.

But of course, just in the last two years

Ama elbette, sadece son iki yılda

we see these unprecedented examples of human ineptitude.

insan beceriksizliğinin benzeri görülmemiş örneklerini gördük.

And we've watched as the tools we uniquely make

Ve çevremizden kaynakları çekip çıkarması için

to pull the resources out of our environment

özel olarak yaptığımız araçların bir nevi

kind of just blow up in our face.

suratımızda patladığını izledik.

We've watched the financial markets that we uniquely create --

Benzersiz yarattığımız finans pazarlarının - bu pazarların

these markets that were supposed to be foolproof --

hatasız olması gerekiyordu - bu pazarların

we've watched them kind of collapse before our eyes.

gözlerimizin önünde çöküşünü izledik.

But both of these two embarrassing examples, I think,

Ama bu iki utanç verici örnek, sanırım,

don't highlight what I think is most embarrassing

insanların yaptığı hatalar hakkında

about the mistakes that humans make,

en utanç verici olduğunu düşündüğüm şey dikkat çekmiyor.

which is that we'd like to think that the mistakes we make

Bu da, yaptığımız hataların gerçekten sadece birkaç tane

are really just the result of a couple bad apples

çürük elma ya da gerçekten bloglamaya değer

or a couple really sort of FAIL Blog-worthy decisions.

birkaç BAŞARISIZLIK olduğunu düşünmek istememiz.

But it turns out, what social scientists are actually learning

Ama anlaşılan o ki, sosyal bilimcilerin aslında öğrendikleri,

is that most of us, when put in certain contexts,

çoğumuzun, belli bağlamlar içine konduğunda,

will actually make very specific mistakes.

aslında çok belirli hatalar yapacağımızdır.

The errors we make are actually predictable.

Yaptığımız hatalar aslında tahmin edilebilir.

We make them again and again.

Onları tekrar tekrar yaparız.

And they're actually immune to lots of evidence.

Ve bunlar aslında birçok kanıttan etkilenmiyor.

When we get negative feedback,

Olumsuz geribildirim aldığımızda,

we still, the next time we're face with a certain context,

hâlâ, belirli bir bağlamla karşılaştığımızda,

tend to make the same errors.

aynı hataları yapma eğiliminde oluyoruz.

And so this has been a real puzzle to me

Ve bu benim için gerçek bir bulmaca oldu,

as a sort of scholar of human nature.

insan doğasının bir tür öğrencisi gibi.

What I'm most curious about is,

En çok merak ettiğim, bizim gibi

how is a species that's as smart as we are

zeki bir türün nasıl olur da

capable of such bad

sürekli bu kadar kötü ve

and such consistent errors all the time?

bu kadar tutarlı bir şekilde hata yaptığı?

You know, we're the smartest thing out there, why can't we figure this out?

Biliyorsunuz, biz en zekiyiz, nasıl bunu çözemiyoruz?

In some sense, where do our mistakes really come from?

Bir anlamda, hatalarımız gerçekten nereden geliyor?

And having thought about this a little bit, I see a couple different possibilities.

Ve bu konuda biraz düşününce, birkaç farklı ihtimal gördüm.

One possibility is, in some sense, it's not really our fault.

Bir ihtimal, bir anlamda, aslında bizim hatamız değil.

Because we're a smart species,

Zeki bir tür olduğumuz için,

we can actually create all kinds of environments

aslında süper, süper karmaşık türlü ortamlar

that are super, super complicated,

yaratabiliriz, bazen bizim anlamamız

sometimes too complicated for us to even actually understand,

için bile fazla karmaşık olan ortamlar,

even though we've actually created them.

bunları biz yaratmış olmamıza rağmen.

We create financial markets that are super complex.

Süper karmaşık finansal pazarlar yaratıyoruz.

We create mortgage terms that we can't actually deal with.

Aslında başa çıkamadığımız mortgage terimleri yaratıyoruz.

And of course, if we are put in environments where we can't deal with it,

Ve elbette, başa çıkamadığımız ortamlara yerleştirilirsek eğer,

in some sense makes sense that we actually

aslında bazı şeyleri yüzümüze gözümüze

might mess certain things up.

bulaştırmamız aslında anlaşılır oluyor.

If this was the case, we'd have a really easy solution

Eğer durum bu olsaydı, insan hatasına karşı

to the problem of human error.

gerçekten kolay bir çözüm bulmuş olacaktık.

We'd actually just say, okay, let's figure out

Sadece şöyle diyecektik, tamam, hadi

the kinds of technologies we can't deal with,

başa çıkabileceğimiz teknolojiler bulalım,

the kinds of environments that are bad --

kötü olan ortamları çözelim --

get rid of those, design things better,

bunlardan kurtulalım, daha iyi şeyler tasarlayalım,

and we should be the noble species

ve olmayı beklediğimiz türde

that we expect ourselves to be.

yüce yaratıklar olmalıyız.

But there's another possibility that I find a little bit more worrying,

Ama biraz daha endişe verici diğer bir ihtimal var,

which is, maybe it's not our environments that are messed up.

bu da belki de berbat halde olan ortamlarımız değildir.

Maybe it's actually us that's designed badly.

Belki de aslında kötü bir şekilde tasarlayan bizlerizdir.

This is a hint that I've gotten

Bu benim sosyal bilimcilerin

from watching the ways that social scientists have learned about human errors.

insan hatalarından öğrenme yollarına bakarak çıkardığım bir ders.

And what we see is that people tend to keep making errors

Ve gördüğümüz, insanların tam olarak aynı şekilde, tekrar ve tekrar

exactly the same way, over and over again.

hata yapmaya devam etme eğilimde oldukları.

It feels like we might almost just be built

Sanki neredeyse hataları belli şekilde

to make errors in certain ways.

yapmak üzere yapılmış gibiyiz.

This is a possibility that I worry a little bit more about,

Bu benim biraz daha fazla endişelendiğim bir olasılık,

because, if it's us that's messed up,

çünkü eğer berbat eden biz isek,

it's not actually clear how we go about dealing with it.

bununla gidip nasıl başa çıkacağımız aslında pek açık değil.

We might just have to accept the fact that we're error prone

Hata eğilimli olduğumuzu sadece kabul etmek zorunda olabilir

and try to design things around it.

ve şeyleri bu düşünce ile tasarlayabiliriz.

So this is the question my students and I wanted to get at.

Sonuçta, bu benim ve öğrencilerimin ulaşmak istediği soru.

How can we tell the difference between possibility one and possibility two?

İhtimal bir ve ihtimal iki arasındaki farkı nasıl söyleyebiliriz?

What we need is a population

İhtiyacımız olan bir popülâsyon

that's basically smart, can make lots of decisions,

basitçe zeki olan, birçok karar verebilen ama

but doesn't have access to any of the systems we have,

elimizde olan sistemlerin hiçbirisine erişimi olmayan,

any of the things that might mess us up --

bizi berbat edecek herhangi bir şeye erişimi olmayan --

no human technology, human culture,

insan teknolojisi yok, insan kültürü yok,

maybe even not human language.

hatta belki insan dili yok.

And so this is why we turned to these guys here.

Ve böylece bu tiplere dönmemizin nedeni bu.

These are one of the guys I work with. This is a brown capuchin monkey.

Bu benim çalıştığım tiplerden biri. Bu bir kahverengi başlıklı maymun.

These guys are New World primates,

Bu tipler Yeni Dünya primatları,

which means they broke off from the human branch

yani insan kolundan yaklaşık 35 milyon yıl önce

about 35 million years ago.

ayrılmışlar.

This means that your great, great, great great, great, great --

Bu sizin büyük, büyük, büyük, büyük, büyük, büyük --

with about five million "greats" in there --

yaklaşık beş milyon büyükle --

grandmother was probably the same great, great, great, great

büyük anneniz muhtemelen aynı büyük, büyük, büyük, büyük,

grandmother with five million "greats" in there

büyükanne beş milyon 'büyük'le birlikte

as Holly up here.

buradaki Holly gibiydi.

You know, so you can take comfort in the fact that this guy up here is a really really distant,

Yani buradaki tipin gerçekten, gerçekten uzak, buna rağmen evrimsel olarak yakın

but albeit evolutionary, relative.

olduğu gerçeğiyle rahat olabilirsiniz.

The good news about Holly though is that

Holly ile ilgili iyi haber ise

she doesn't actually have the same kinds of technologies we do.

bizim sahip olduğumuz türde teknolojilere sahip değil aslında.

You know, she's a smart, very cut creature, a primate as well,

Biliyorsunuz, zeki, çok sevimli bir yaratık, bir primat aynı zamanda,

but she lacks all the stuff we think might be messing us up.

ama bizi berbat eden tüm şeylerden yoksun.

So she's the perfect test case.

Yani mükemmel bir test vakası.

What if we put Holly into the same context as humans?

Holly'yi insanlar gibi aynı bağlam içerisine koysak ne olurdu?

Does she make the same mistakes as us?

Bizim yaptığımız hataları yapar mıydı?

Does she not learn from them? And so on.

Onlardan öğrenmez miydi? Ve saire.

And so this is the kind of thing we decided to do.

Ve sonuçta yapmayı düşündüğümüz şey bu.

My students and I got very excited about this a few years ago.

Öğrencilerim ve ben bir kaç yıl önce bununla ilgili çok heyecanlıydık.

We said, all right, let's, you know, throw so problems at Holly,

Tamam, dedik, hadi Holly'ye problemleri soralım,

see if she messes these things up.

bakalım herşeyi berbat edecek mi?

First problem is just, well, where should we start?

İlk sorun, peki, sadece nereden başlayacağımızdı?

Because, you know, it's great for us, but bad for humans.

Çünkü bizim için harika, ama insanlar için kötü.

We make a lot of mistakes in a lot of different contexts.

Farklı bağlamlarda birçok hata yapıyoruz.

You know, where are we actually going to start with this?

Biliyorsunuz, aslında bununla nereden başlayacağız?

And because we started this work around the time of the financial collapse,

Ve bu çalışmaya finansal çökme zamanı civarında başladığımız için,

around the time when foreclosures were hitting the news,

icraların haberlerde yer aldığı bir zamanda,

we said, hhmm, maybe we should

dedik ki, hmm, belki de aslında

actually start in the financial domain.

finansal alanda başlamalıyız.

Maybe we should look at monkey's economic decisions

Belki de maymunun ekonomik kararlarına bakmalıyız

and try to see if they do the same kinds of dumb things that we do.

ve bizim yaptığımız aptalca şeylere benzer şeyler yapmış mı görmeye çalışmalıyız.

Of course, that's when we hit a sort second problem --

Elbette, bu bizi ikinci tür bir soruyla karşı karşıya getirdi --

a little bit more methodological --

biraz daha fazla metodolojik --

which is that, maybe you guys don't know,

bu da, belki sizler bilmiyorsunuz,

but monkeys don't actually use money. I know, you haven't met them.

ama maymunlar aslında para kullanmıyorlar. Biliyorum, karşılaşmadınız onlarla.

But this is why, you know, they're not in the queue behind you

Ama bu nedenle, manavda ya da ATM önünde

at the grocery store or the ATM -- you know, they don't do this stuff.

sizin arkanızda sıraya girmiyorlar - biliyorsunuz, böyle şeyler yapmıyorlar.

So now we faced, you know, a little bit of a problem here.

Yani şimdi bir miktar sorunla karşı karşıyayız burada.

How are we actually going to ask monkeys about money

Eğer aslında kullanmıyorlarsa, maymunlara

if they don't actually use it?

para hakkında nasıl soru soracağız?

So we said, well, maybe we should just, actually just suck it up

O zaman dedik ki, peki, belki sadece bunu sineye çekip

and teach monkeys how to use money.

maymunlara nasıl para kullanacaklarını öğretmeliyiz.

So that's just what we did.

Böylece bunu yaptık.

What you're looking at over here is actually the first unit that I know of

Burada görmekte olduğunuz aslında benim bilgim dâhilinde

of non-human currency.

insan-olmayan ilk para birimi.

We weren't very creative at the time we started these studies,

Bu çalışmalara başladığımızda pek yaratıcı değildik,

so we just called it a token.

bu yüzden sadece jeton olarak isimlendirdik.

But this is the unit of currency that we've taught our monkeys at Yale

Ama bu Yale'deki maymunlarımıza öğrettiğimiz para birimi

to actually use with humans,

aslında insanlarla kullanmaları için,

to actually buy different pieces of food.

aslında farklı yiyecekler almaları için.

It doesn't look like much -- in fact, it isn't like much.

Fazla görünmüyor - aslında, fazla değil.

Like most of our money, it's just a piece of metal.

Paramızın çoğu gibi, sadece bir metal parçası.

As those of you who've taken currencies home from your trip know,

Tatilden eve para getirenlerinizin bildiği gibi,

once you get home, it's actually pretty useless.

eve geldiğiniz anda, aslında neredeyse değersizdir.

It was useless to the monkeys at first

İlk başta maymunlar için değersizdi,

before they realized what they could do with it.

onunla ne yapabileceklerini anlayana kadar.

When we first gave it to them in their enclosures,

Onlara barınaklarında ilk verdiğimiz zaman,

they actually kind of picked them up, looked at them.

aslında bunları aldılar, baktılar.

They were these kind of weird things.

Bunlar tuhaf şeylerdi.

But very quickly, the monkeys realized

Ama çok hızlı bir şekilde, maymunlar

that they could actually hand these tokens over

bu jetonları laboratuardaki farklı kişilere verip

to different humans in the lab for some food.

biraz yemek alabileceklerini fark ettiler.

And so you see one of our monkeys, Mayday, up here doing this.

Ve maymunlarımızdan birini görüyorsunuz, Mayday, burada şunu yapıyor.

This is A and B are kind of the points where she's sort of a little bit

Bu A ve B noktaları, bunlarla ilgili meraklı olduğu noktalar

curious about these things -- doesn't know.

- bunları bilmiyor.

There's this waiting hand from a human experimenter,

Burada deneyi yapan birinin bekleyen elini görüyorsunuz

and Mayday quickly figures out, apparently the human wants this.

ve Mayday hızlı bir şekilde, bu kişinin bunu istediğini anlıyor.

Hands it over, and then gets some food.

Ona uzatıyor ve sonra biraz yiyecek alıyor.

It turns out not just Mayday, all of our monkeys get good

Anlaşılıyor ki sadece Mayday değil, tüm maymunlarımız

at trading tokens with human salesman.

insan satıcıyla jetonları değiş tokuş etmede başarılı oluyor.

So here's just a quick video of what this looks like.

Burada nasıl bir şey olduğuna dair hızlı bir video var.

Here's Mayday. She's going to be trading a token for some food

Bu Mayday. Biraz yiyecek için bir jetonu veriyor

and waiting happily and getting her food.

ve mutlu bir şekilde bekliyor ve yiyeceğini alıyor.

Here's Felix, I think. He's our alpha male; he's a kind of big guy.

Bu Felix, sanırım. O bizim alfa erkeğimiz; kocaman bir adam.

But he too waits patiently, gets his food and goes on.

Ama o dahi sabırla bekliyor, yemeğini alıyor ve gidiyor.

So the monkeys get really good at this.

Yani maymunlar bundan bayağı iyiler.

They're surprisingly good at this with very little training.

Şaşırtıcı bir şekilde az bir çalışmayla bu konuda iyiler.

We just allowed them to pick this up on their own.

Biz sadece kendi kendilerine bunu anlamalarına izin verdik.

The question is: is this anything like human money?

Soru şu: İnsan parası diye bir şey var mı?

Is this a market at all,

Bu bir pazar mı,

or did we just do a weird psychologist's trick

ya da biz maymunların bir şey yaparak

by getting monkeys to do something,

aslında zeki olmasalar da öyle görünmelerini sağlayarak

looking smart, but not really being smart.

tuhaf bir psikolog numarası mı yaptık?

And so we said, well, what would the monkeys spontaneously do

Ve böyle dediğimize göre, pekâlâ, eğer bu gerçekten onların para birimi olsaydı

if this was really their currency, if they were really using it like money?

gerçekten para gibi kullanıyor olsalar, maymunlar spontane olarak ne yapacaklardı?

Well, you might actually imagine them

Yani, aslında onları insanların para değişimi

to do all the kinds of smart things

yaptıklarında yaptıkları her türlü

that humans do when they start exchanging money with each other.

zekice şeyi yaparken hayal edebilirsiniz.

You might have them start paying attention to price,

Fiyata dikkat etmelerini sağlayabilirsiniz,

paying attention to how much they buy --

ne kadar aldıklarına dikkat etmelerini --

sort of keeping track of their monkey token, as it were.

jeton paralarının bir nevi izini sürmelerini, olduğu gibi.

Do the monkeys do anything like this?

Bu tür bir şey yapıyor mu maymunlar?

And so our monkey marketplace was born.

Ve böylece bizim maymun pazarı doğmuş oldu.

The way this works is that

Bu şu şekilde çalışıyor,

our monkeys normally live in a kind of big zoo social enclosure.

maymunlarımız normalde bir tür büyük hayvanat bahçesi sosyal çevresinde yaşıyor.

When they get a hankering for some treats,

Canları biraz ödül çektiğinde,

we actually allowed them a way out

bir pazaryerine girebilecekleri

into a little smaller enclosure where they could enter the market.

daha küçük bir çevreye çıkmalarına izin veriyoruz.

Upon entering the market --

Pazaryerine girdiklerinde -

it was actually a much more fun market for the monkeys than most human markets

aslında maymunların pazaryeri insanların pazaryerinden çok daha eğlenceli

because, as the monkeys entered the door of the market,

çünkü maymunlar pazaryerinin kapısından girdiklerinde

a human would give them a big wallet full of tokens

bir kişi onlara büyük bir cüzdan dolusu jeton veriyor

so they could actually trade the tokens

böylece jetonları buradaki iki kişiden biriyle

with one of these two guys here --

iki farklı olası insan satıcı ile

two different possible human salesmen

değiştirebilir, böylece aslında

that they could actually buy stuff from.

onlardan bir şeyler alabilir.

The salesmen were students from my lab.

Satıcılar benim laboratuarımdan öğrenciler.

They dressed differently; they were different people.

Farklı bir şekilde giyiniyorlar, farklı insanlar.

And over time, they did basically the same thing

Ve zamanla, temel olarak aynı şeyi yapıyorlar

so the monkeys could learn, you know,

ki maymunlar öğrenebilsinler, bilirsiniz,

who sold what at what price -- you know, who was reliable, who wasn't, and so on.

kim hangi fiyatla satıyor diye - kim güvenilebilir, kim değil ve bunun gibi.

And you can see that each of the experimenters

Ve her bir deney yapanın aslında küçük, sarı bir tabağı

is actually holding up a little, yellow food dish.

tuttuğunu görebilirsiniz.

and that's what the monkey can for a single token.

Ve bu maymunun tek bir jetonla alabileceği şey.

So everything costs one token,

Yani her şey tek jeton değerinde,

but as you can see, sometimes tokens buy more than others,

ama gördüğünüz gibi, bazen jetonlar diğerlerinden daha fazla alabiliyor,

sometimes more grapes than others.

bazen diğerlerinden daha çok üzüm alıyor.

So I'll show you a quick video of what this marketplace actually looks like.

Şimdi size bu pazaryerinin aslında nasıl göründüğüne dair küçük bir video göstereceğim.

Here's a monkey-eye-view. Monkeys are shorter, so it's a little short.

Bu maymunun bakış açısı. Maymunlar daha kısa, bu yüzden biraz kısa.

But here's Honey.

İşte Honey burada.

She's waiting for the market to open a little impatiently.

Pazaryerinin açılmasını biraz sabırsızca bekliyor.

All of a sudden the market opens. Here's her choice: one grapes or two grapes.

Birden bire pazar açılıyor. Seçenekleri şöyle: bir üzüm ya da iki üzüm.

You can see Honey, very good market economist,

Honey'i görüyorsunuz, çok iyi bir ekonomist olarak,

goes with the guy who gives more.

daha fazla veren adama gidiyor.

She could teach our financial advisers a few things or two.

Finansal danışmanlarımıza bir iki şey öğretebilir.

So not just Honey,

Sadece Honey değil,

most of the monkeys went with guys who had more.

maymunların çoğu daha fazla veren kişilere gitti.

Most of the monkeys went with guys who had better food.

Maymunların çoğu daha iyi yiyeceği olanlara gitti.

When we introduced sales, we saw the monkeys paid attention to that.

Satışları gösterdiğimizde, maymunların buna dikkat kesildiğini gördük.

They really cared about their monkey token dollar.

Gerçekten maymun jeton dolarlarına dikkat ediyorlar.

The more surprising thing was that when we collaborated with economists

Daha şaşırtıcı olan şey ise ekonomistlerle işbirliği yaparak

to actually look at the monkeys' data using economic tools,

ekonomi araçları kullanan maymunların datasına baktığımızda

they basically matched, not just qualitatively,

sadece niteliksel olarak değil niceliksel olarak da

but quantitatively with what we saw

insanların gerçek pazarda yaptıklarıyla

humans doing in a real market.

basitçe birbirini tutuyor.

So much so that, if you saw the monkeys' numbers,

Öyle ki, eğer maymunların sayılarına bakarsanız,

you couldn't tell whether they came from a monkey or a human in the same market.

aynı pazardaki maymundan mı insandan mı geldiğini söyleyemezsiniz.

And what we'd really thought we'd done

Ve yaptığımızı düşündüğümüz şey

is like we'd actually introduced something

aslında, en azından maymunlar ve bizim için,

that, at least for the monkeys and us,

gerçek finansal para birimi olarak

works like a real financial currency.

kullanılabilecek bir şey getirdik.

Question is: do the monkeys start messing up in the same ways we do?

Soru şu: maymunlar bizim yaptığımız gibi işleri berbat etmeye başladı mı?

Well, we already saw anecdotally a couple of signs that they might.

Aslında yaptıklarına dair şimdiden fıkra tadında bir kaç işaret gördük.

One thing we never saw in the monkey marketplace

Maymun pazaryerinde asla görmediğimiz bir şey

was any evidence of saving --

biriktirmeye dair bir kanıttı --

you know, just like our own species.

biliyorsunuz, aynı bizim türümüz gibi.

The monkeys entered the market, spent their entire budget

Maymunlar pazaryerine giriyor, tüm paralarını harcıyor

and then went back to everyone else.

ve sonra diğerlerine dönüyorlar.

The other thing we also spontaneously saw,

Aynı şekilde gördüğümüz bir diğer şey,

embarrassingly enough,

yeterince utanç verici,

is spontaneous evidence of larceny.

aynı oranda görülen hırsızlık kanıtı.

The monkeys would rip-off the tokens at every available opportunity --

Maymunlar her buldukları uygun fırsatta birbirlerinin jetonlarını

from each other, often from us --

aşırıyorlardı, sıklıkla bizden --

you know, things we didn't necessarily think we were introducing,

biliyorsunuz, bunlar kaçınılmaz olarak sunacağımızı düşündüğümüz

but things we spontaneously saw.

değil ama gördüğümüz şeylerdi.

So we said, this looks bad.

Biz de dedik ki, bu kötü görünüyor.

Can we actually see if the monkeys

Aslında maymunların insanların yaptığı

are doing exactly the same dumb things as humans do?

aynı aptalca şeyleri aynen yaptıklarını görebilir miyiz?

One possibility is just kind of let

Bir ihtimal, sadece maymun finans

the monkey financial system play out,

sistemini kendi haline bırakmaktı,

you know, see if they start calling us for bailouts in a few years.

yani, birkaç yıl içinde iflas bayrağını çekip çekmeyeceklerini görmek.

We were a little impatient so we wanted

Biraz sabırsızdık, bu yüzden işleri

to sort of speed things up a bit.

biraz hızlandırmak istedik.

So we said, let's actually give the monkeys

Bu yüzden, hadi maymunlara insanların

the same kinds of problems

belli ekonomik zorluklarda

that humans tend to get wrong

ya da belli ekonomik deneylerde

in certain kinds of economic challenges,

yanlış yapma eğiliminde olduklarına

or certain kinds of economic experiments.

benzer sorunlar verelim dedik.

And so, since the best way to see how people go wrong

Ve böylece, insanların nasıl yanlış yaptığını görmenin

is to actually do it yourself,

en iyi yolu kendin yapmak olduğundan

I'm going to give you guys a quick experiment

şimdi size hızlı bir deney vereceğim,

to sort of watch your own financial intuitions in action.

finansal sezgilerinizi iş üzerinde görebilmek için.

So imagine that right now

Şimdi her birinize

I handed each and every one of you

bin Amerikan doları verdiğimi hayal edin

a thousand U.S. dollars -- so 10 crisp hundred dollar bills.

yani gıcır gıcır 10 yüzlük.

Take these, put it in your wallet

Bunları alın, cüzdanınıza koyun

and spend a second thinking about what you're going to do with it.

bununla ne yapacağınıza dair bir saniye düşünün.

Because it's yours now; you can buy whatever you want.

Çünkü artık sizin, ne isterseniz alabilirsiniz.

Donate it, take it, and so on.

Bir yere bağışlayın, alın ve saire.

Sounds great, but you get one more choice to earn a little bit more money.

Harika görünüyor, ama biraz daha fazla para kazanmak için bir şansınız daha var.

And here's your choice: you can either be risky,

Ve işte şansınız: ya risk alırsınız,

in which case I'm going to flip one of these monkey tokens.

bu durumda bu maymun jetonlarından birini atacağım.

If it comes up heads, you're going to get a thousand dollars more.

Eğer tura gelirse, bin dolar daha fazla alacaksınız.

If it comes up tails, you get nothing.

Eğer yazı gelirse, hiçbir şey alamayacaksınız.

So it's a chance to get more, but it's pretty risky.

Yani daha fazla kazanma şansı var ama bayağı riskli.

Your other option is a bit safe. Your just going to get some money for sure.

Diğer seçenek biraz daha güvenli. Kesin olarak biraz para kazanacaksınız.

I'm just going to give you 500 bucks.

Size sadece 500 papel vereceğim.

You can stick it in your wallet and use it immediately.

Cüzdanınıza koyup hemen harcayabilirsiniz.

So see what your intuition is here.

Yani buradaki sezginizi görüyorsunuz.

Most people actually go with the play-it-safe option.

Çoğu insan aslında 'güvenli oyna' seçeneğini tercih eder.

Most people say, why should I be risky when I can get 1,500 dollars for sure?

Çoğu insan, kesin 1.500 dolar alabilecekken neden riske atayım ki, diye düşünebilir.

This seems like a good bet. I'm going to go with that.

Bu iyi bir bahis gibi görünür. Ben de bunu seçeceğim.

You might say, eh, that's not really irrational.

Diyebilirsiniz ki, bu hiç de mantıksız değil.

People are a little risk-averse. So what?

İnsanlar biraz riskten kaçarlar. Nedir yani?

Well, the "so what?" comes when start thinking

'Nedir yani?' aynı soruyu sadece biraz farklı

about the same problem

bir şekilde kurmayı

set up just a little bit differently.

düşündüğünüzde ortaya çıkar.

So now imagine that I give each and every one of you

Yani şimdi her birinize 2.000 dolar verdiğimiz

2,000 dollars -- 20 crisp hundred dollar bills.

hayal edin -- gıcır gıcır 20 yüzlük.

Now you can buy double to stuff you were going to get before.

Şimdi daha önce alabileceğinizin iki katı şeyi alabilirsiniz.

Think about how you'd feel sticking it in your wallet.

Bunu cüzdanınıza koyarken nasıl hissedeceğinizi düşünün.

And now imagine that I have you make another choice

Ve şimdi sizi başka bir seçim yapmaya zorladığımı düşünün.

But this time, it's a little bit worse.

Ama bu sefer, biraz daha kötü.

Now, you're going to be deciding how you're going to lose money,

Şimdi, nasıl para kaybedeceğinize karar vereceksiniz,

but you're going to get the same choice.

ama aynı seçimi yapacaksınız.

You can either take a risky loss --

Ya riskli bir kaybı göze alacaksınız --

so I'll flip a coin. If it comes up heads, you're going to actually lose a lot.

yani bir jeton atacağım. Eğer tura gelirse, aslında çok kaybedeceksiniz.

If it comes up tails, you lose nothing, you're fine, get to keep the whole thing --

Eğer yazı gelirse, hiçbir şey kaybetmeyeceksiniz, iyisiniz, hepsini elinizde tutabilirsiniz

or you could play it safe, which means you have to reach back into your wallet

ya da güvenli oynayabilirsiniz, yani cüzdanınızı açıp bana şu 100 dolar

and give me five of those $100 bills, for certain.

banknotların beşini vermek zorundasınız, kesin olarak.

And I'm seeing a lot of furrowed brows out there.

Ve burada bir sürü çatılmış kaş görüyorum.

So maybe you're having the same intuitions

Yani belki de bununla test edilen denekler gibi

as the subjects that were actually tested in this,

aynı sezgilere sahipsiniz, bu seçimlerle

which is when presented with these options,

karşılaştıklarında insanlar güvenli

people don't choose to play it safe.

oynamayı seçmiyorlar.

They actually tend to go a little risky.

Aslında biraz risk alma eğiliminde oluyorlar.

The reason this is irrational is that we've given people in both situations

Bunun mantıksız olmasının nedeni, insanlara her iki durumda

the same choice.

aynı seçeneği sunmamız.

It's a 50/50 shot of a thousand or 2,000,

1000 için 50’ye 50 şans ya da 2000,

or just 1,500 dollars with certainty.

ya da sadece 1500 ama kesin.

But people's intuitions about how much risk to take

Ancak insanların ne kadar risk almaları gerektiğine

varies depending on where they started with.

dair sezgileri nereden başladıklarına göre değişebilir.

So what's going on?

Yani neler oluyor?

Well, it turns out that this seems to be the result

Görünen o ki, bu psikolojik düzeyde sahip olduğumuz

of at least two biases that we have at the psychological level.

en az iki önyargının sonucu gibi görünüyor.

One is that we have a really hard time thinking in absolute terms.

Biri şu, kesin ifadelerle düşünmede zorlanıyoruz.

You really have to do work to figure out,

Anlamak için gerçekten çalışmalısınız,

well, one option's a thousand, 2,000;

şimdi, bir seçenek bin dolar, iki bin;

one is 1,500.

biri bin beş yüz.

Instead, we find it very easy to think in very relative terms

Bunun yerine, seçeneklerin birinden diğerine değiştiği durumda

as options change from one time to another.

birbiriyle ilişkili durumlarda düşünmeyi daha kolay buluyoruz.

So we think of things as, "Oh, I'm going to get more," or "Oh, I'm going to get less."

Böylece şöyle düşünüyoruz, 'Daha fazla alacağım! ya da 'Daha az alacağım.'

This is all well and good, except that

Bu tamamıyla iyi ve doğru, sadece

changes in different directions

farklı yönlerde değişiklikler

actually effect whether or not we think

aslında seçeneklerin iyi ya da kötü olduğunu

options are good or not.

düşünmemizi etkiler.

And this leads to the second bias,

Ve bu ikinci bir önyargıya götürür,

which economists have called loss aversion.

ekonomistler buna isteksizlik kaybı derler.

The idea is that we really hate it when things go into the red.

Fikir şu, zarara uğradığımızda gerçekten bundan nefret ederiz.

We really hate it when we have to lose out on some money.

Biraz para kaybetmek durumunda kalmaktan nefret ederiz.

And this means that sometimes we'll actually

Ve bu da bazen buna engel olmak için

switch our preferences to avoid this.

tercihlerimizi değiştirebileceğimiz anlamına gelir.

What you saw in that last scenario is that

Son senaryoda gördüğünüz şu,

subjects get risky

konular daha riskli hale geliyor,

because they want the small shot that there won't be any loss.

çünkü hiç kaybın olmayacağı küçük atışlar yapmak istiyorlar.

That means when we're in a risk mindset --

Bu da risk zihniyetiyle hareket ettiğimizde --

excuse me, when we're in a loss mindset,

afedersiniz, kayıp zihniyetiyle hareket ettiğimizde,

we actually become more risky,

aslında daha riskli oluyoruz,

which can actually be really worrying.

ki bu da aslında gerçekten endişe verici olabilir.

These kinds of things play out in lots of bad ways in humans.

Bu tarz şeyler insanları farklı yollardan tüketir.

They're why stock investors hold onto losing stocks longer --

Bu yatırımcıların kaybeden hisselere neden daha fazla tutunduğunu açıklar -

because they're evaluating them in relative terms.

çünkü bunları göreceli bir şekilde değerlendirirler.

They're why people in the housing market refused to sell their house --

Bunlar insanların emlak pazarında evlerini satmayı reddetmelerinin nedenidir -

because they don't want to sell at a loss.

çünkü kayıpla satmak istemezler.

The question we were interested in

İlgilendiğimiz soru,

is whether the monkeys show the same biases.

maymunların da aynı önyargıları gösterip göstermediği.

If we set up those same scenarios in our little monkey market,

Eğer küçük maymun pazarımızda aynı senaryoları kurarsak,

would they do the same thing as people?

insanların yaptıklarını yapacaklar mıdır?

And so this is what we did, we gave the monkeys choices

Ve şunu yaptık, maymunlara seçenekler sunduk

between guys who were safe -- they did the same thing every time --

güvenli kişilerle - her seferinde aynı şeyi yapıyorlardı -

or guys who were risky --

ya da riskli kişiler arasında -

they did things differently half the time.

zamanlarının yarısında farklı şekilde davranıyorlardı.

And then we gave them options that were bonuses --

Ve sonra onlara ödül seçenekler verdik -

like you guys did in the first scenario --

ilk senaryoda sizlerin yaptığı gibi -

so they actually have a chance more,

yani aslında daha fazla şansları var,

or pieces where they were experiencing losses --

ya da kayıpları deneyimleyecekleri parçalar da -

they actually thought they were going to get more than they really got.

aslında sahip olduklarından daha fazlasını alacaklarını düşündüler.

And so this is what this looks like.

Ve sonuçta şöyle görünüyor.

We introduced the monkeys to two new monkey salesmen.

Maymunları iki yeni maymun satıcı ile tanıştırdık.

The guy on the left and right both start with one piece of grape,

Soldaki ve sağdaki kişi, her ikisi de tek bir üzüm tanesi ile başladılar,

so it looks pretty good.

gayet iyi görünüyor.

But they're going to give the monkeys bonuses.

Ama maymunlara ödüller verecekler.

The guy on the left is a safe bonus.

Soldaki kişi güvenli bir ödül.

All the time, he adds one, to give the monkeys two.

Her zaman bir fazla ekleyerek maymuna iki tane veriyor.

The guy on the right is actually a risky bonus.

Sağdaki kişi aslında riskli bir ödül.

Sometimes the monkeys get no bonus -- so this is a bonus of zero.

Bazen maymunlar hiç ödül alamıyor - yani bu sıfır ödül.

Sometimes the monkeys get two extra.

Bazen maymunlar iki tane fazladan alıyor.

For a big bonus, now they get three.

Büyük bir ödül için, şimdi üç tane aldılar.

But this is the same choice you guys just faced.

Ama bu sizlerin de karşı karşıya kaldığınız seçeneğin aynısı.

Do the monkeys actually want to play it safe

Maymunlar aslında güvenli tarafta oynayıp

and then go with the guy who's going to do the same thing on every trial,

ama sonra her denemede aynı şeyi yapan kişi ile mi devam edecekler,

or do they want to be risky

yoksa riskli tarafı isteyerek

and try to get a risky, but big, bonus,

riskli, ama büyük ödülü deneyecekler,

but risk the possibility of getting no bonus.

ama hiç ödül almama ihtimalini de riske alarak.

People here played it safe.

İnsanlar burada güvenli oynuyorlar.

Turns out, the monkeys play it safe too.

Anlaşılıyor ki maymunlar da öyle.

Qualitatively and quantitatively,

Niceliksel ve niteliksel olarak,

they choose exactly the same way as people,

aynı şeyde denendiklerinde, insanların

when tested in the same thing.

davrandığı şekilde davranmayı seçiyorlar.

You might say, well, maybe the monkeys just don't like risk.

Diyebilirsiniz ki, belki maymunlar sadece risk sevmiyor.

Maybe we should see how they do with losses.

Belki kayıplarla araları nasıl bakmalıyız.

And so we ran a second version of this.

Ve bunun ikinci bir versiyonunu denedik.

Now, the monkeys meet two guys

Şimdi, maymunlar kendilerine ödül vermeyen

who aren't giving them bonuses;

iki kişiyle karşılaştılar;

they're actually giving them less than they expect.

aslında beklediklerinden daha azını veriyorlar onlara.

So they look like they're starting out with a big amount.

Yani büyük bir miktarla başlıyormuş gibi görünüyorlar.

These are three grapes; the monkey's really psyched for this.

Bunlar üç üzüm tanesi; maymun bunun için gerçekten heyecanlanıyor.

But now they learn these guys are going to give them less than they expect.

Ama şimdi bu kişilerin beklediklerinden daha azını vereceklerini öğreniyorlar.

They guy on the left is a safe loss.

Soldaki kişi güvenli bir kayıp.

Every single time, he's going to take one of these away

Her seferinde, bunlardan sadece birini alacak

and give the monkeys just two.

ve maymunlara sadece ikisini verecek.

the guy on the right is the risky loss.

Sağdaki kişi riskli kayıp.

Sometimes he gives no loss, so the monkeys are really psyched,

Bazen hiç kayıpsız veriyor, o zaman maymunlar gerçekten heyecanlanıyor,

but sometimes he actually gives a big loss,

ama bazen aslında büyük bir kayba neden oluyor,

taking away two to give the monkeys only one.

iki tanesini alıyor ve maymunlara sadece bir tane veriyor.

And so what do the monkeys do?

Ve o zaman maymunlar ne yapıyor?

Again, same choice; they can play it safe

Yine, aynı seçim; güvenli tarafta kalabilir

for always getting two grapes every single time,

her zaman her seferinde iki tane üzüm alabilir,

or they can take a risky bet and choose between one and three.

ya da riskli bahsi seçer ve bir ya da üç arasında seçim yapabilir.

The remarkable thing to us is that, when you give monkeys this choice,

Bizim için dikkat çekici olan, maymunlara bu seçimi verdiğinizde,

they do the same irrational thing that people do.

insanların yaptığı mantıksız şeyi yapıyorlar.

They actually become more risky

Aslında daha riskli oluyorlar

depending on how the experimenters started.

deney yapanların nasıl başladıklarına göre.

This is crazy because it suggests that the monkeys too

Bu çılgınca çünkü maymunların da şeyleri göreceli

are evaluating things in relative terms

değerlendirdiklerini ve aslında kayıplarına

and actually treating losses differently than they treat gains.

kazançlarına davrandıklarından farklı davrandıklarını ileri sürüyor.

So what does all of this mean?

Yani tüm bunlar ne demek oluyor?

Well, what we've shown is that, first of all,

Bizim gösterdiğimiz, her şeyden önce

we can actually give the monkeys a financial currency,

maymunlara aslında finansal bir para birimi verebiliriz,

and they do very similar things with it.

ve onunla çok benzer şeyler yapabilirler.

They do some of the smart things we do,

Bizim yaptığımız bazı zekice şeyleri yaparlar,

some of the kind of not so nice things we do,

bazıları yaptığımız pek hoş olmayan şeyler olabilir,

like steal it and so on.

çalmak gibi ya da benzeri.

But they also do some of the irrational things we do.

Ama aynı zamanda yaptığımız bazı mantıksız şeyleri de yaparlar.

They systematically get things wrong

Sistematik olarak şeyleri yanlış anlarlar

and in the same ways that we do.

ve bizim yaptığımız şekilde.

This is the first take-home message of the Talk,

Bu konuşmadan eve götürebileceğiniz mesajlardan biri şu,

which is that if you saw the beginning of this and you thought,

eğer bunun başlangıcını gördüyseniz ve şöyle düşündüyseniz,

oh, I'm totally going to go home and hire a capuchin monkey financial adviser.

kesinlikle eve gideceğim ve finansal danışman olarak bir kapüsen maymununu kiralayacağım.

They're way cuter than the one at ... you know --

Onlar çok daha sevimliler, şeyden... biliyorsunuz -

Don't do that; they're probably going to be just as dumb

Bunu yapmayın; muhtemelen şimdi en az para ödediğiniz

as the human one you already have.

kişi kadar budala olacaktır.

So, you know, a little bad -- Sorry, sorry, sorry.

Yani, biraz kötü - özür dilerim, özür dilerim.

A little bad for monkey investors.

Maymun yatırımcılar için biraz kötü.

But of course, you know, the reason you're laughing is bad for humans too.

Ama elbette, bilirsiniz, gülmenizin nedeni insanlar için de kötü.

Because we've answered the question we started out with.

Çünkü başladığımız soruyu cevaplandırdık.

We wanted to know where these kinds of errors came from.

Bu tarz hataların neden kaynaklandığını anlamak istemiştik.

And we started with the hope that maybe we can

Ve belki finansal enstitülere ve teknolojilerimize

sort of tweak our financial institutions,

bir nevi ince ayar çekerek kendimizi

tweak our technologies to make ourselves better.

daha iyi hale getiririz umuduyla başlamıştık.

But what we've learn is that these biases might be a deeper part of us than that.

Ama öğrendiğimiz, bu önyargıların bundan daha derine gidebiliyor olduğuydu.

In fact, they might be due to the very nature

Aslında, bunlar bizim evrimsel tarihimizin

of our evolutionary history.

hakiki doğasından dolayı olabilir.

You know, maybe it's not just humans

Bilirsiniz, belki kalın kafalı bu zincirin

at the right side of this chain that's duncey.

sağ tarafında olanlar sadece insanlar değildir.

Maybe it's sort of duncey all the way back.

Belki başından beri bir tür kalın kafalılıktır.

And this, if we believe the capuchin monkey results,

Ve bu, eğer kapusen maymunu sonuçlarına inanıyorsanız,

means that these duncey strategies

bu ahmakça stratejilerin belki

might be 35 million years old.

35 milyon yıldır olduğu anlamına gelir.

That's a long time for a strategy

Bu potansiyel olarak değişme stratejisi için

to potentially get changed around -- really, really old.

çok uzun bir süre - gerçekten, gerçekten eski.

What do we know about other old strategies like this?

Bunun gibi eski stratejiler hakkında neler biliyoruz?

Well, one thing we know is that they tend to be really hard to overcome.

Bildiğimiz bir şey, üstesinden gelinmesinin zor olduğu şeyler olma eğilimindeler.

You know, think of our evolutionary predilection

Cheesecake gibi tatlı ve yağlı şeyleri yeme konusunda

for eating sweet things, fatty things like cheesecake.

evrimsel tercihimizi düşünün.

You can't just shut that off.

Bunu öylece bitiremezsiniz.

You can't just look at the dessert cart as say, "No, no, no. That looks disgusting to me."

Tatlı mönüsüne bakıp sadece 'Hayır, hayır, hayır. Bu iğrenç görünüyor.' diyemezsiniz.

We're just built differently.

Sadece farklı biçimde yaratılmışız.

We're going to perceive it as a good thing to go after.

Peşine takılıp gidecek güzel bir şey gibi algılayacağız.

My guess is that the same thing is going to be true

Tahminim, insanlar farklı finansal

when humans are perceiving

kararları görüyorken de

different financial decisions.

aynı şey doğru olacak.

When you're watching your stocks plummet into the red,

Hisse senetlerinizin kırmızıya düştüğünü izlerken,

when you're watching your house price go down,

evinizin fiyatının düştüğünü izlerken,

you're not going to be able to see that

bunu eski evrimsel koşullar dışında

in anything but old evolutionary terms.

başka şekilde göremezsiniz.

This means that the biases

Bu, yatırımcıları kötü bir şekilde

that lead investors to do badly,

davranmaya yönelten,

that lead to the foreclosure crisis

haciz krizine neden olan önyargıların

are going to be really hard to overcome.

üstesinden gelmenin gerçekten zor olduğu anlamına gelir.

So that's the bad news. The question is: is there any good news?

Yani, bu kötü haber. Soru şu: hiç iyi haber var mı?

I'm supposed to be up here telling you the good news.

Burada size iyi haberleri vermek için duruyor olmam lazım.

Well, the good news, I think,

Peki, iyi haber, sanırım,

is what I started with at the beginning of the Talk,

konuşmanın başlangıcında başladığım şey,

which is that humans are not only smart;

insanların sadece zeki olmadığı,

we're really inspirationally smart

gerçekten biyolojik krallıktaki diğer hayvanları

to the rest of the animals in the biological kingdom.

geride bırakacak kadar ilham verici şekilde zekiyiz.

We're so good at overcoming our biological limitations --

Biyolojik kısıtlamalarımız aşma konusunda çok iyiyiz -

you know, I flew over here in an airplane.

biliyorsunuz, buraya uçakla geldim.

I didn't have to try to flap my wings.

Kanatlarımı çırpmak zorunda değildim.

I'm wearing contact lenses now so that I can see all of you.

Sizi görebilmek için şu anda kontak lenslerimi takıyorum.

I don't have to rely on my own near-sightedness.

Miyopluğuma güvenmek zorunda değilim.

We actually have all of these cases

Aslında biyolojik kısıtlamalarımızı aştığımız

where we overcome our biological limitations

teknoloji ya da diğer araçlarla, görünürde kolayca hem de,

through technology and other means, seemingly pretty easily.

tüm bu durumlara sahibiz.

But we have to recognize that we have those limitations.

Ancak bu kısıtlamalara sahip olduğumuzu da anlamamız gerek.

And here's the rub.

Ve işte sorun.

It was Camus who once said that, "Man is the only species

Camus şöyle demiş, 'İnsan, gerçekten ne olduğunu

who refuses to be what he really is."

reddeden tek canlı türüdür.'

But the irony is that

Ama ironi şu,

it might only be in recognizing our limitations

yalnızca kısıtlamalarımız fark ederek

that we can really actually overcome them.

gerçekten onların üstesinden gelebiliriz.

The hope is that you all will think about your limitations,

Hepinizin kısıtlamalarınızı düşünüp

not necessarily as unovercomable,

illa ki üstesinden gelinmeyecek olanları değil,

but to recognize them, accept them

ama fark ederek, kabul ederek

and then use the world of design to actually figure them out.

ve sonra tasarım dünyasını onları çözmek için kullanacağınız umut ediliyor.

That might be the only way that we will really be able

Bu bizim insan potansiyelimizi gerçekten

to achieve our own human potential

deneyimleyebileceğimiz ve

and really be the noble species we hope to all be.

olmayı umduğumuz asil tür olmamızın tek yolu olabilir.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

Alkışlar.