Laurie Santos: How monkeys mirror human irrationality

Μετάφραση: Constantine Anetakis Επιμέλεια: Dimitra Papageorgiou

I want to start my talk today with two observations

Θα ήθελα να ξεκινήσω τη σημερινή μου ομιλία, με δύο παρατηρήσεις

about the human species.

σχετικά με το ανθρώπινο είδος.

The first observation is something that you might think is quite obvious,

Η πρώτη παρατήρηση είναι κάτι που ίσως θεωρείτε ως αρκετά προφανές,

and that's that our species, Homo sapiens,

και αυτό είναι ότι το είδος μας, ο Homo sapiens,

is actually really, really smart --

είναι πραγματικά πολύ έξυπνο --

like, ridiculously smart --

εξωφρενικά έξυπνο --

like you're all doing things

αφού όλοι κάνουμε πράγματα

that no other species on the planet does right now.

που κανένα άλλο είδος στον πλανήτη δεν κάνει αυτή τη στιγμή.

And this is, of course,

Αυτή δεν είναι, φυσικά,

not the first time you've probably recognized this.

η πρώτη φορά που πιθανώς το αναγνωρίζετε αυτό.

Of course, in addition to being smart, we're also an extremely vain species.

Βέβαια, εκτός του να είμαστε έξυπνοι, είμαστε επίσης ένα ιδιαίτερα ματαιόδοξο είδος.

So we like pointing out the fact that we're smart.

Μας αρέσει να επιδεικνύουμε το γεγονός ότι είμαστε έξυπνοι.

You know, so I could turn to pretty much any sage

Θα μπορούσα να αναφερθώ σε οποιονδήποτε σοφό,

from Shakespeare to Stephen Colbert

από τον Σέξπηρ μέχρι τον Στήβεν Κόλμπερτ,

to point out things like the fact that

για να αποδείξω για παράδειγμα το γεγονός ότι

we're noble in reason and infinite in faculties

έχουμε μεγαλόφρωνα λογική και άπειρες ικανότητες

and just kind of awesome-er than anything else on the planet

και είμαστε καταπληκτικότεροι από οτιδήποτε άλλο στον πλανήτη

when it comes to all things cerebral.

ως προς τις εγκεφαλικές λειτουργίες.

But of course, there's a second observation about the human species

Όμως φυσικά, υπάρχει μια δεύτερη παρατήρηση σχετικά με το ανθρώπινο είδος,

that I want to focus on a little bit more,

στην οποία θα ήθελα να εστιάσω λίγο περισσότερο·

and that's the fact that

πρόκειται για το γεγονός ότι

even though we're actually really smart, sometimes uniquely smart,

παρόλο που είμαστε πραγματικά έξυπνοι, μερικές φορές μοναδικά έξυπνοι,

we can also be incredibly, incredibly dumb

μπορούμε επίσης να γίνουμε εξαιρετικά κουτοί

when it comes to some aspects of our decision making.

όταν πρόκειται για κάποιες πτυχές της λήψης των αποφάσεών μας.

Now I'm seeing lots of smirks out there.

Παρατηρώ αρκετά ειρωνικά χαμόγελα στο ακροατήριο.

Don't worry, I'm not going to call anyone in particular out

Μην ανησυχείτε, δεν θα κατηγορήσω κανέναν συγκεκριμένα

on any aspects of your own mistakes.

για οποιαδήποτε πτυχή των δικών του λαθών.

But of course, just in the last two years

Όμως, μόλις τα τελευταία δύο χρόνια

we see these unprecedented examples of human ineptitude.

βλέπουμε πρωτοφανή παραδείγματα της ανθρώπινης αδεξιότητας.

And we've watched as the tools we uniquely make

Παρακολουθούμε τα εργαλεία που με μοναδικό τρόπο κατασκευάσαμε,

to pull the resources out of our environment

ώστε να εξάγουμε τους πόρους μας από το περιβάλλον,

kind of just blow up in our face.

να σκάνε στα μούτρα μας.

We've watched the financial markets that we uniquely create --

Παρακολουθήσαμε τις χρηματοπιστωτικές αγορές, που μοναδικά δημιουργήσαμε --

these markets that were supposed to be foolproof --

αυτές οι αγορές που υποτίθεται ότι θα ήταν απρόσβλητες από την ανοησία --

we've watched them kind of collapse before our eyes.

τις είδαμε να καταρρέουν μπροστά στα μάτια μας.

But both of these two embarrassing examples, I think,

Ωστόσο, αμφότερα τα δύο ντροπιαστικά παραδείγματα, πιστεύω ότι

don't highlight what I think is most embarrassing

δεν υπογραμμίζουν εκείνο που θεωρώ ως το πλέον ντροπιαστικό

about the mistakes that humans make,

σχετικά με τα λάθη που κάνουν οι άνθρωποι,

which is that we'd like to think that the mistakes we make

δηλαδή ότι μας αρέσει να πιστεύουμε ότι τα λάθη που κάνουμε

are really just the result of a couple bad apples

είναι απλά το αποτέλεσμα της ύπαρξης λίγων σάπιων ανάμεσά μας

or a couple really sort of FAIL Blog-worthy decisions.

ή το αποτέλεσμα μερικών θρυλικά λανθασμένων αποφάσεων.

But it turns out, what social scientists are actually learning

Φαίνεται όμως ότι οι κοινωνικοί επιστήμονες πράγματι κατανοούν

is that most of us, when put in certain contexts,

ότι οι περισσότεροι από εμάς, όταν βρεθούμε μέσα σε συγκεκριμένες καταστάσεις,

will actually make very specific mistakes.

θα κάνουμε πολύ συγκεκριμένα λάθη.

The errors we make are actually predictable.

Τα λάθη αυτά, είναι στην πραγματικότητα προβλέψιμα.

We make them again and again.

Τα κάνουμε ξανά και ξανά.

And they're actually immune to lots of evidence.

Δεν επηρεάζονται από τη σωρεία των σχετικών αποδείξεων.

When we get negative feedback,

Όταν λαμβάνουμε αρνητικά αποτελέσματα

we still, the next time we're face with a certain context,

εμείς και πάλι, την επόμενη φορά που αντιμετωπίζουμε την ίδια κατάσταση,

tend to make the same errors.

τείνουμε να κάνουμε τα ίδια λάθη.

And so this has been a real puzzle to me

Αυτό πραγματικά με μπερδεύει,

as a sort of scholar of human nature.

ως μελετήτρια της ανθρώπινης φύσης.

What I'm most curious about is,

Αυτό που μου κινεί περισσότερο την περιέργεια

how is a species that's as smart as we are

είναι πώς γίνεται ένα είδος τόσο έξυπνο όσο εμείς

capable of such bad

να είναι ικανό για τόσο άσχημα

and such consistent errors all the time?

και τόσο αδιάκοπα λάθη, συνεχώς;

You know, we're the smartest thing out there, why can't we figure this out?

Είμαστε οι πιο έξυπνοι που κυκλοφορούν στη φύση, γιατί λοιπόν δεν μπορούμε να το επιλύσουμε αυτό;

In some sense, where do our mistakes really come from?

Κατά κάποιο τρόπο, από πού προκύπτουν στ' αλήθεια τα λάθη μας;

And having thought about this a little bit, I see a couple different possibilities.

Έχοντας σκεφτεί λιγάκι αυτό το θέμα, βλέπω μερικές διαφορετικές πιθανότητες.

One possibility is, in some sense, it's not really our fault.

Μία πιθανότητα είναι πως, υπό μία έννοια, δεν είναι στην πραγματικότητα δικά μας λάθη.

Because we're a smart species,

Επειδή είμαστε ευφυές είδος,

we can actually create all kinds of environments

μπορούμε να δημιουργήσουμε κάθε είδους περιβάλλοντα

that are super, super complicated,

τα οποία είναι εξαιρετικά περίπλοκα,

sometimes too complicated for us to even actually understand,

μερικές φορές τόσο περίπλοκα, που ούτε εμείς δεν τα κατανοούμε,

even though we've actually created them.

παρόλο που εμείς τα δημιουργήσαμε.

We create financial markets that are super complex.

Κατασκευάσαμε χρηματοοικονομικές αγορές που είναι υπερβολικά περίπλοκες.

We create mortgage terms that we can't actually deal with.

Κατασκευάσαμε όρους υποθηκών, στους οποίους δεν μπορούμε ν' αντεπεξέλθουμε.

And of course, if we are put in environments where we can't deal with it,

Φυσικά, εάν βρεθούμε σε περιβάλλοντα που δεν μπορούμε να χειριστούμε,

in some sense makes sense that we actually

κατά κάποιο τρόπο είναι λογικό

might mess certain things up.

να θαλασσώσουμε κάποια πράγματα.

If this was the case, we'd have a really easy solution

Εάν αυτό συνέβαινε, θα είχαμε μια αληθινά εύκολη λύση

to the problem of human error.

στο πρόβλημα των ανθρώπινων σφαλμάτων.

We'd actually just say, okay, let's figure out

Θα μπορούσαμε απλά να πούμε, εντάξει, ας σκεφτούμε

the kinds of technologies we can't deal with,

τις τεχνολογίες τις οποίες δεν μπορούμε να χειριστούμε

the kinds of environments that are bad --

τα περιβάλλοντα μέσα στα οποία είμαστε ανεπαρκείς --

get rid of those, design things better,

να τα ξεφορτωθούμε, να σχεδιάσουμε τα πράγματα καλύτερα

and we should be the noble species

και τότε θα είμαστε το ανώτερο είδος

that we expect ourselves to be.

που θεωρούμε ότι είμαστε.

But there's another possibility that I find a little bit more worrying,

Υπάρχει όμως και μια άλλη πιθανότητα, την οποία βρίσκω λιγάκι ανησυχητική,

which is, maybe it's not our environments that are messed up.

δηλαδή ότι μπορεί να μην είναι το περιβάλλον μας τόσο μπερδεμένο.

Maybe it's actually us that's designed badly.

Μπορεί εμείς να είμαστε άσχημα σχεδιασμένοι.

This is a hint that I've gotten

Αυτή είναι μια ιδέα που μου ήρθε

from watching the ways that social scientists have learned about human errors.

παρακολουθώντας τους τρόπους με τους οποίους οι κοινωνικοί επιστήμονες μελετούν τα ανθρώπινα σφάλματα.

And what we see is that people tend to keep making errors

Αυτό που βλέπουμε είναι ότι οι άνθρωποι τείνουν να επαναλαμβάνουν τα λάθη τους

exactly the same way, over and over again.

ακριβώς με τον ίδιο τρόπο, ξανά και ξανά.

It feels like we might almost just be built

Φαίνεται σχεδόν σαν να είμαστε κατασκευασμένοι

to make errors in certain ways.

για να κάνουμε σφάλματα με συγκεκριμένο τρόπο.

This is a possibility that I worry a little bit more about,

Αυτή είναι μια πιθανότητα που με ανησυχεί λίγο περισσότερο,

because, if it's us that's messed up,

επειδή εάν εμείς είμαστε στ' αλήθεια κακοκατασκευασμένοι

it's not actually clear how we go about dealing with it.

δεν είναι ξεκάθαρο πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε.

We might just have to accept the fact that we're error prone

Μπορεί να χρειάζεται να παραδεχτούμε το γεγονός ότι είμαστε επιρρεπείς στα λάθη

and try to design things around it.

και να προσπαθήσουμε να σχεδιάσουμε τα πράγματα με βάση αυτό.

So this is the question my students and I wanted to get at.

Εδώ λοιπόν βρίσκεται το ερώτημα, με το οποίο εγώ και οι φοιτητές μου θελήσαμε να καταπιαστούμε.

How can we tell the difference between possibility one and possibility two?

Πώς μπορούμε να καταλάβουμε τη διαφορά μεταξύ των δύο πιθανοτήτων;

What we need is a population

Αυτό που χρειαζόμαστε είναι ένας πληθυσμός

that's basically smart, can make lots of decisions,

που είναι βασικά έξυπνος, μπορεί να παίρνει πλήθος αποφάσεων,

but doesn't have access to any of the systems we have,

όμως δεν έχει πρόσβαση σε κανένα από τα συστήματά μας,

any of the things that might mess us up --

σε κανένα από εκείνα που μπορεί να μας μπερδεύουν --

no human technology, human culture,

ούτε ανθρώπινη τεχνολογία, ούτε ανθρώπινη κουλτούρα,

maybe even not human language.

ούτε ακόμη και ανθρώπινη γλώσσα.

And so this is why we turned to these guys here.

Αυτός είναι ο λόγος που στραφήκαμε σ' αυτούς εδώ τους τύπους.

These are one of the guys I work with. This is a brown capuchin monkey.

Μ' αυτούς τους τύπους δουλεύω. Τούτος εδώ είναι ένας καφετής Καπουτσίνος πίθηκος.

These guys are New World primates,

Πρόκειται για πρωτεύοντα του Νέου Κόσμου,

which means they broke off from the human branch

που σημαίνει ότι αποσπάστηκαν από τον ανθρώπινο εξελικτικό κλάδο

about 35 million years ago.

περίπου πριν 35 εκατομμύρια χρόνια.

This means that your great, great, great great, great, great --

Δηλαδή, η προ, προ, προ, προ, προ, προ --

with about five million "greats" in there --

με περίπου πέντε εκατομμύρια "προ" μπροστά --

grandmother was probably the same great, great, great, great

γιαγιά σας, ήταν πιθανότατα και η προ, προ, προ, προ

grandmother with five million "greats" in there

γιαγιά, με πέντε εκατομμύρια "προ" μπροστά

as Holly up here.

της Χόλυ, που βλέπετε εδώ.

You know, so you can take comfort in the fact that this guy up here is a really really distant,

Μπορεί να σας προκαλεί ανακούφιση το γεγονός ότι αυτός εδώ ο τύπος είναι πραγματικά πολύ μακρινός,

but albeit evolutionary, relative.

ωστόσο εξελικτικός συγγενής μας.

The good news about Holly though is that

Τα καλά νέα με τη Χόλυ πάντως είναι ότι

she doesn't actually have the same kinds of technologies we do.

δεν διαθέτει τις ίδιες τεχνολογίες μ' εμάς.

You know, she's a smart, very cut creature, a primate as well,

Ξέρετε, είναι ένα έξυπνο και συμπαθητικό πλάσμα, ένα πρώτιστο επίσης,

but she lacks all the stuff we think might be messing us up.

όμως της λείπουν όλα εκείνα που θεωρούμε ότι μπορεί να μπερδεύουν εμάς.

So she's the perfect test case.

Έτσι, είναι το τέλειο πειραματόζωο.

What if we put Holly into the same context as humans?

Τι θα γινόταν εάν βάζαμε τη Χόλυ μπροστά στις ίδιες ανθρώπινες καταστάσεις;

Does she make the same mistakes as us?

Θα κάνει τα ίδια λάθη μ' εμάς;

Does she not learn from them? And so on.

Δεν θα μαθαίνει απ' αυτά; Και ούτω καθ' εξής.

And so this is the kind of thing we decided to do.

Τέτοια πράγματα αποφασίσαμε να κάνουμε.

My students and I got very excited about this a few years ago.

Οι φοιτητές μου κι εγώ ενθουσιαστήκαμε μ' αυτό, πριν από λίγα χρόνια.

We said, all right, let's, you know, throw so problems at Holly,

Είπαμε, εντάξει ας υποβάλουμε τη Χόλυ σε τούτα τα προβλήματα

see if she messes these things up.

και να δούμε εάν θα τα θαλασσώσει.

First problem is just, well, where should we start?

Το πρώτο πρόβλημα ήταν από πού ν' αρχίσουμε.

Because, you know, it's great for us, but bad for humans.

Γιατί ξέρετε, είναι σπουδαία τα προβλήματα για εμάς, αλλά άσχημα για την ανθρωπότητα.

We make a lot of mistakes in a lot of different contexts.

Κάνουμε πολλά λάθη σε πολλές διαφορετικές περιστάσεις.

You know, where are we actually going to start with this?

Από πού λοιπόν να ξεκινήσουμε;

And because we started this work around the time of the financial collapse,

Επειδή ξεκινήσαμε αυτήν την εργασία περίπου τον καιρό της οικονομικής κατάρρευσης,

around the time when foreclosures were hitting the news,

περίπου την εποχή που οι κατασχέσεις υποθηκών έκαναν θραύση στις ειδήσεις,

we said, hhmm, maybe we should

είπαμε ότι ίσως θα μπορούσαμε

actually start in the financial domain.

να ξεκινήσουμε από τον χώρο των οικονομικών.

Maybe we should look at monkey's economic decisions

Ίσως να μπορούσαμε να παρατηρήσουμε τις οικονομικές αποφάσεις των μαϊμούδων

and try to see if they do the same kinds of dumb things that we do.

και να δούμε εάν κι εκείνες κάνουν τις ίδιες κουταμάρες που κάνουμε κι εμείς.

Of course, that's when we hit a sort second problem --

Φυσικά, εδώ πέφτουμε επάνω σ' ένα δεύτερο πρόβλημα --

a little bit more methodological --

λίγο πιο μεθοδολογικό --

which is that, maybe you guys don't know,

που είναι το γεγονός ότι, εσείς μπορεί να μην το γνωρίζετε,

but monkeys don't actually use money. I know, you haven't met them.

αλλά οι μαϊμούδες δεν χρησιμοποιούν χρήματα. Ξέρω ότι δεν τις έχετε συναντήσει.

But this is why, you know, they're not in the queue behind you

Αυτός είναι όμως ο λόγος που δεν στέκονται πίσω σας στην ουρά

at the grocery store or the ATM -- you know, they don't do this stuff.

στο μπακάλικο ή στο ΑΤΜ -- ξέρετε, δεν κάνουν τέτοια πράγματα.

So now we faced, you know, a little bit of a problem here.

Εδώ λοιπόν αντιμετωπίσαμε κάποιο μικρό πρόβλημα.

How are we actually going to ask monkeys about money

Πώς να ρωτήσουμε τις μαϊμούδες για τα χρήματα

if they don't actually use it?

εάν δεν τα χρησιμοποιούν;

So we said, well, maybe we should just, actually just suck it up

Έτσι, είπαμε να το αντιπαρέλθουμε

and teach monkeys how to use money.

διδάσκοντας στις μαϊμούδες πώς να χρησιμοποιούν το χρήμα.

So that's just what we did.

Αυτό και κάναμε.

What you're looking at over here is actually the first unit that I know of

Αυτό που βλέπετε εδώ, είναι η πρώτη γνωστή σ' εμένα μονάδα

of non-human currency.

μη ανθρώπινου χρήματος.

We weren't very creative at the time we started these studies,

Δεν ήμασταν και πολύ δημιουργικοί κατά την εποχή που ξεκινήσαμε αυτές τις μελέτες,

so we just called it a token.

οπότε το ονομάσαμε μάρκα.

But this is the unit of currency that we've taught our monkeys at Yale

Αυτή είναι η χρηματική μονάδα, την οποία διδάξαμε στις μαϊμούδες μας στο Γέηλ

to actually use with humans,

να χρησιμοποιούν στις συναλλαγές τους με τους ανθρώπους,

to actually buy different pieces of food.

για ν' αγοράσουν διάφορα τρόφιμα.

It doesn't look like much -- in fact, it isn't like much.

Δεν φαίνεται να είναι τίποτε σπουδαίο -- στην πραγματικότητα δεν είναι και τίποτε σπουδαίο.

Like most of our money, it's just a piece of metal.

Όπως τα περισσότερα από τα χρήματά μας, είναι απλά ένα κομμάτι μέταλλο.

As those of you who've taken currencies home from your trip know,

Όπως κάποιοι από εσάς που παίρνουν μαζί τους διάφορα νομίσματα μετά από ταξίδια,

once you get home, it's actually pretty useless.

και μόλις φτάσουν σπίτι τους, αυτά είναι εντελώς άχρηστα.

It was useless to the monkeys at first

Ήταν άχρηστα για τις μαϊμούδες στην αρχή

before they realized what they could do with it.

πριν αντιληφθούν τι μπορούσαν να κάνουν μ' αυτά.

When we first gave it to them in their enclosures,

Όταν τους τα πρωτοδώσαμε, μέσα στα κλουβιά τους,

they actually kind of picked them up, looked at them.

τα σήκωναν από κάτω και τα κοιτούσαν.

They were these kind of weird things.

Ήταν γι' αυτές ένα περίεργο αντικείμενο.

But very quickly, the monkeys realized

Πολύ γρήγορα όμως, οι μαϊμούδες αντιλήφθηκαν

that they could actually hand these tokens over

πως μπορούν να δώσουν αυτές τις μάρκες

to different humans in the lab for some food.

σε διάφορους ανθρώπους του εργαστηρίου, έναντι φαγητού.

And so you see one of our monkeys, Mayday, up here doing this.

Εδώ βλέπετε μια απ' τις μαϊμούδες μας, τη Μέιντεη, να κάνει ακριβώς αυτό.

This is A and B are kind of the points where she's sort of a little bit

Στις εικόνες Α και Β βλέπουμε τα σημεία όπου είναι κάπως

curious about these things -- doesn't know.

περίεργη για τα πράγματα αυτά -- δεν γνωρίζει.

There's this waiting hand from a human experimenter,

Υπάρχει αυτό το χέρι του ανθρώπου πειραματιστή που περιμένει,

and Mayday quickly figures out, apparently the human wants this.

και η Μέιντεη γρήγορα αντιλαμβάνεται ότι ο άνθρωπος προφανώς το θέλει.

Hands it over, and then gets some food.

Το δίνει και έπειτα παίρνει λίγο φαγητό.

It turns out not just Mayday, all of our monkeys get good

Αποδείχθηκε πως όχι μόνο η Μέιντεη, αλλά όλες οι μαϊμούδες μας γίνονται καλές

at trading tokens with human salesman.

στο να ανταλλάσσουν μάρκες με ανθρώπους πωλητές.

So here's just a quick video of what this looks like.

Ορίστε λοιπόν ένα σύντομο βίντεο για το πώς γίνεται όλο αυτό.

Here's Mayday. She's going to be trading a token for some food

Εδώ είναι η Μέιντεη. Θα ανταλλάξει μια μάρκα για λίγο φαγητό.

and waiting happily and getting her food.

Περιμένει ευχαριστημένη και παίρνει το φαγητό της.

Here's Felix, I think. He's our alpha male; he's a kind of big guy.

Εδώ είναι ο Φέλιξ, νομίζω. Είναι το κυρίαρχο αρσενικό· αρκετά μεγαλόσωμος.

But he too waits patiently, gets his food and goes on.

Και αυτός περιμένει υπομονετικά, παίρνει το φαγητό του και συνεχίζει.

So the monkeys get really good at this.

Οι μαϊμούδες γίνονται πολύ καλές σ' αυτό.

They're surprisingly good at this with very little training.

Είναι εκπληκτικά καλές με ελάχιστη εκπαίδευση.

We just allowed them to pick this up on their own.

Τις αφήσαμε να το συνηθίσουν από μόνες τους.

The question is: is this anything like human money?

Το ερώτημα είναι: έχει καμία σχέση όλο αυτό με τα ανθρώπινα χρήματα;

Is this a market at all,

Αποτελεί αυτό αγορά,

or did we just do a weird psychologist's trick

ή μήπως κάναμε ένα παράξενο ψυχολογικό τρικ

by getting monkeys to do something,

καταφέρνοντας τις μαϊμούδες να κάνουν κάτι,

looking smart, but not really being smart.

να δείχνουν έξυπνες, χωρίς όμως να είναι;

And so we said, well, what would the monkeys spontaneously do

Ύστερα είπαμε, λοιπόν, τι θα έκαναν αυθόρμητα οι μαϊμούδες

if this was really their currency, if they were really using it like money?

εάν αυτό ήταν πράγματι το νόμισμά τους, εάν πράγματι το χρησιμοποιούσαν ως χρήμα;

Well, you might actually imagine them

Μπορείτε να τις φανταστείτε

to do all the kinds of smart things

να κάνουν όλων των ειδών τα έξυπνα πράγματα

that humans do when they start exchanging money with each other.

που κάνουν οι άνθρωποι όταν αρχίζουν να συναλλάσσονται μεταξύ τους.

You might have them start paying attention to price,

Τις φαντάζεστε να προσέχουν την τιμή,

paying attention to how much they buy --

να προσέχουν πόσα αγοράζουν --

sort of keeping track of their monkey token, as it were.

να κρατούν λογαριασμό των μαϊμουδίσιων μαρκών τους.

Do the monkeys do anything like this?

Κάνουν τίποτ' απ' αυτά οι μαϊμούδες;

And so our monkey marketplace was born.

Έτσι γεννήθηκε η μαϊμουδίσια αγορά μας.

The way this works is that

Αυτή λειτουργεί επειδή

our monkeys normally live in a kind of big zoo social enclosure.

οι μαϊμούδες μας φυσιολογικά ζουν πολλές μαζί σε μεγάλα κλουβιά.

When they get a hankering for some treats,

Όταν λαχταρούν μια λιχουδιά,

we actually allowed them a way out

τους δίνουμε μια διέξοδο

into a little smaller enclosure where they could enter the market.

σε ένα μικρότερο κλουβί, απ' όπου εισέρχονται στην αγορά.

Upon entering the market --

Μπαίνοντας στην αγορά --

it was actually a much more fun market for the monkeys than most human markets

στην πραγματικότητα ήταν μια πολύ πιο διασκεδαστική αγορά από τις περισσότερες ανθρώπινες

because, as the monkeys entered the door of the market,

επειδή, καθώς οι μαϊμούδες περνούσαν την πόρτα,

a human would give them a big wallet full of tokens

κάποιος άνθρωπος τους έδινε ένα μεγάλο πορτοφόλι γεμάτο μάρκες

so they could actually trade the tokens

ώστε να μπορούν να τις ανταλλάξουν

with one of these two guys here --

με έναν από αυτούς τους δύο εδώ --

two different possible human salesmen

δύο διαφορετικούς ανθρώπους πωλητές

that they could actually buy stuff from.

από τους οποίους μπορούσαν να αγοράσουν πράγματα.

The salesmen were students from my lab.

Οι πωλητές ήταν φοιτητές του εργαστηρίου μου.

They dressed differently; they were different people.

Ντύνονταν διαφορετικά· ήταν διαφορετικοί άνθρωποι.

And over time, they did basically the same thing

Με τον καιρό, έκαναν βασικά το ίδιο πράγμα

so the monkeys could learn, you know,

έτσι ώστε οι μαϊμούδες να μπορούν να μάθουν,

who sold what at what price -- you know, who was reliable, who wasn't, and so on.

ποιος πωλούσε τι και σε ποια τιμή -- ποιος ήταν αξιόπιστος, ποιος δεν ήταν κ.ο.κ.

And you can see that each of the experimenters

Μπορείτε να δείτε ότι καθένας από τους πειραματιστές,

is actually holding up a little, yellow food dish.

βαστάει ένα μικρό κίτρινο δοχείο φαγητού

and that's what the monkey can for a single token.

κι αυτό μπορούν να αγοράσουν οι μαϊμούδες για μια μάρκα.

So everything costs one token,

Έτσι όλα στοιχίζουν μια μάρκα,

but as you can see, sometimes tokens buy more than others,

αλλά όπως βλέπετε, μερικές φορές οι μάρκες αγοράζουν περισσότερα από άλλες,

sometimes more grapes than others.

περισσότερα σταφύλια από άλλες φορές.

So I'll show you a quick video of what this marketplace actually looks like.

Θα σας δείξω σ' ένα σύντομο βίντεο πώς μοιάζει αυτή η αγορά.

Here's a monkey-eye-view. Monkeys are shorter, so it's a little short.

Εδώ βλέπετε θυρίδες για τις μαϊμούδες. Είναι χαμηλές, επειδή οι μαϊμούδες είναι κοντές.

But here's Honey.

Εδώ είναι η Χάνεη.

She's waiting for the market to open a little impatiently.

Περιμένει κάπως ανυπόμονα ν' ανοίξει η αγορά.

All of a sudden the market opens. Here's her choice: one grapes or two grapes.

Ξαφνικά η αγορά ανοίγει. Εδώ είναι η επιλογές της: μία ρόγα ή δύο ρόγες.

You can see Honey, very good market economist,

Μπορείτε να δείτε τη Χάνεη, πολύ καλή οικονομολόγος,

goes with the guy who gives more.

επιλέγει τον πωλητή που δίνει περισσότερα.

She could teach our financial advisers a few things or two.

Θα μπορούσε να διδάξει τους οικονομικούς συμβούλους μας, κάνα δυο πράγματα.

So not just Honey,

Όχι μόνο η Χάνεη,

most of the monkeys went with guys who had more.

οι περισσότερες μαϊμούδες μας επέλεγαν αυτούς που είχαν περισσότερα.

Most of the monkeys went with guys who had better food.

Οι περισσότερες επέλεγαν αυτούς που είχαν την καλύτερη τροφή.

When we introduced sales, we saw the monkeys paid attention to that.

Όταν εισάγαμε τις εκπτώσεις, είδαμε τις μαϊμούδες να δίνουν προσοχή σ' αυτό.

They really cared about their monkey token dollar.

Τις ενδιέφεραν πολύ οι μαϊμουδίσιες μάρκες τους.

The more surprising thing was that when we collaborated with economists

Το πιο εντυπωσιακό ήταν πως όταν συνεργαστήκαμε με οικονομολόγους

to actually look at the monkeys' data using economic tools,

ώστε να μελετήσουμε τα δεδομένα των μαϊμούδων που χρησιμοποιούσαν οικονομικά εργαλεία,

they basically matched, not just qualitatively,

στην ουσία ταυτίζονταν, όχι μόνο ποιοτικά,

but quantitatively with what we saw

αλλά και ποσοτικά με αυτά που είδαμε

humans doing in a real market.

τους ανθρώπους να κάνουν σε πραγματικές αγορές.

So much so that, if you saw the monkeys' numbers,

Ταυτίζονταν τόσο πολύ ώστε όταν έβλεπες τα νούμερα των μαϊμούδων,

you couldn't tell whether they came from a monkey or a human in the same market.

δεν μπορούσες να ξεχωρίσεις εάν προέρχονταν από μαϊμού ή άνθρωπο στην ίδια αγορά.

And what we'd really thought we'd done

Αυτό που πιστέψαμε πως κάναμε

is like we'd actually introduced something

ήταν πως παρουσιάσαμε κάτι

that, at least for the monkeys and us,

που, τουλάχιστον για μας και τις μαϊμούδες,

works like a real financial currency.

λειτουργεί σαν αληθινό χρήμα.

Question is: do the monkeys start messing up in the same ways we do?

Το ερώτημα είναι αν οι μαϊμούδες θα τα θαλασσώνουν με τον ίδιο τρόπο όπως εμείς.

Well, we already saw anecdotally a couple of signs that they might.

Είδαμε ήδη ανεπίσημα, μερικά σημάδια πως μπορεί και να τα θαλασσώνουν.

One thing we never saw in the monkey marketplace

Ένα πράγμα που δεν είδαμε ποτέ στην αγορά των μαϊμούδων

was any evidence of saving --

ήταν οποιοδήποτε σημάδι αποταμίευσης --

you know, just like our own species.

όπως κάνει το δικό μας είδος.

The monkeys entered the market, spent their entire budget

Οι μαϊμούδες έμπαιναν στην αγορά, ξόδευαν όλο τους το κονδύλι

and then went back to everyone else.

και έπειτα επέστρεφαν στις υπόλοιπες.

The other thing we also spontaneously saw,

Το άλλο πράγμα που παρατηρήσαμε,

embarrassingly enough,

με κάποια αμηχανία,

is spontaneous evidence of larceny.

ήταν η αυθόρμητη εμφάνιση κλοπής.

The monkeys would rip-off the tokens at every available opportunity --

Οι μαϊμούδες έκλεβαν μάρκες σε κάθε δυνατή ευκαιρία --

from each other, often from us --

η μια από την άλλη, συχνά και από εμάς --

you know, things we didn't necessarily think we were introducing,

πράγματα που δεν πιστεύαμε πως εμείς τα εισάγαμε,

but things we spontaneously saw.

αλλά που αυθόρμητα συνέβαιναν.

So we said, this looks bad.

Σκεφτήκαμε πως αυτό φαίνεται άσχημο.

Can we actually see if the monkeys

Μπορούμε τελικά να δούμε εάν οι μαϊμούδες

are doing exactly the same dumb things as humans do?

κάνουν ακριβώς τα ίδια ανόητα πράγματα, όπως οι άνθρωποι;

One possibility is just kind of let

Μια πιθανότητα ήταν ν' αφήσουμε

the monkey financial system play out,

το οικονομικό σύστημα των μαϊμούδων να εξελιχθεί,

you know, see if they start calling us for bailouts in a few years.

ώστε να δούμε εάν σε λίγα χρόνια θα μας ζητούσαν άρση των χρεών τους.

We were a little impatient so we wanted

Ήμασταν λίγο ανυπόμονοι έτσι θέλαμε

to sort of speed things up a bit.

να επιταχύνουμε λίγο τα πράγματα.

So we said, let's actually give the monkeys

Έτσι είπαμε να δημιουργήσουμε στις μαϊμούδες

the same kinds of problems

τα ίδια προβλήματα

that humans tend to get wrong

στα οποία οι άνθρωποι τείνουν να κάνουν λάθη

in certain kinds of economic challenges,

σε συγκεκριμένες οικονομικές προκλήσεις,

or certain kinds of economic experiments.

ή συγκεκριμένους οικονομικούς πειραματισμούς.

And so, since the best way to see how people go wrong

Επειδή λοιπόν, ο καλύτερος τρόπος για να δεις πώς οι άνθρωποι σφάλλουν

is to actually do it yourself,

είναι να το κάνεις από μόνος σου,

I'm going to give you guys a quick experiment

θα σας περιγράψω στα γρήγορα ένα πείραμα

to sort of watch your own financial intuitions in action.

ώστε να δείτε τη δική σας οικονομική διαίσθηση εν δράσει.

So imagine that right now

Φανταστείτε ότι αυτή τη στιγμή

I handed each and every one of you

δίνω στον καθένα σας

a thousand U.S. dollars -- so 10 crisp hundred dollar bills.

χίλια δολάρια ΗΠΑ -- 10 κολλαριστά εκατοδόλαρα.

Take these, put it in your wallet

Πάρτε τα, βάλτε τα στο πορτοφόλι σας

and spend a second thinking about what you're going to do with it.

και σκεφτείτε για μια στιγμή τι θα τα κάνετε.

Because it's yours now; you can buy whatever you want.

Είναι δικά σας τώρα· μπορείτε ν' αγοράσετε ό,τι θέλετε.

Donate it, take it, and so on.

Να τα δωρίσετε, να τα πάρετε, και λοιπά.

Sounds great, but you get one more choice to earn a little bit more money.

Ακούγεται θαυμάσιο, αλλά σας δίδεται άλλη μια ευκαιρία να κερδίσετε λίγα περισσότερα χρήματα.

And here's your choice: you can either be risky,

Αυτές είναι οι επιλογές σας: μπορείτε να ρισκάρετε,

in which case I'm going to flip one of these monkey tokens.

οπότε θα στρίψω μια από τις μάρκες των μαϊμούδων.

If it comes up heads, you're going to get a thousand dollars more.

Εάν έρθει κορώνα, θα κερδίσετε χίλια δολάρια επιπλέον.

If it comes up tails, you get nothing.

Εάν έρθει γράμματα, δεν παίρνετε τίποτε.

So it's a chance to get more, but it's pretty risky.

Έχετε λοιπόν μια ευκαιρία να κερδίσετε περισσότερα, όμως αρκετά ριψοκίνδυνη.

Your other option is a bit safe. Your just going to get some money for sure.

Η άλλη σας επιλογή είναι αρκετά ασφαλής. Θα πάρετε κάποια χρήματα στα σίγουρα.

I'm just going to give you 500 bucks.

Θα σας δώσω μόνο 500 δολάρια.

You can stick it in your wallet and use it immediately.

Μπορείτε να τα βάλετε στο πορτοφόλι σας και να τα χρησιμοποιήσετε άμεσα.

So see what your intuition is here.

Ας δούμε ποια είναι η ενόρασή σας εδώ.

Most people actually go with the play-it-safe option.

Οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν τη σίγουρη επιλογή.

Most people say, why should I be risky when I can get 1,500 dollars for sure?

Οι περισσότεροι λένε, γιατί να ρισκάρω, όταν μπορώ να κερδίσω 1500 δολάρια στα σίγουρα;

This seems like a good bet. I'm going to go with that.

Μοιάζει με καλό στοίχημα. Θα προτιμήσω αυτό.

You might say, eh, that's not really irrational.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό δεν είναι στ' αλήθεια παράλογο.

People are a little risk-averse. So what?

Οι άνθρωποι απεχθάνονται τα ρίσκα. Και λοιπόν;

Well, the "so what?" comes when start thinking

Αυτό το "και λοιπόν;" έρχεται όταν αρχίζουμε να σκεφτόμαστε

about the same problem

για το ίδιο πρόβλημα

set up just a little bit differently.

στημένο λίγο διαφορετικά.

So now imagine that I give each and every one of you

Τώρα λοιπόν φανταστείτε ότι δίνω στον καθένα από εσάς

2,000 dollars -- 20 crisp hundred dollar bills.

2000 δολάρια -- 20 κολλαριστά εκατοδόλαρα.

Now you can buy double to stuff you were going to get before.

Τώρα μπορείτε ν' αγοράσετε τα διπλάσια πράγματα σε σχέση με πριν.

Think about how you'd feel sticking it in your wallet.

Σκεφτείτε πώς θα νιώθατε, έχοντάς τα στο πορτοφόλι σας.

And now imagine that I have you make another choice

Τώρα φανταστείτε ότι θα σας βάλω να κάνετε μια διαφορετική επιλογή,

But this time, it's a little bit worse.

όμως αυτή τη φορά είναι ελαφρώς χειρότερη.

Now, you're going to be deciding how you're going to lose money,

Τώρα θα πρέπει ν' αποφασίσετε με ποιον τρόπο θα χάσετε χρήματα,

but you're going to get the same choice.

όμως θα έχετε τις ίδιες επιλογές.

You can either take a risky loss --

Μπορείτε είτε να διαλέξετε μια ριψοκίνδυνη χασούρα --

so I'll flip a coin. If it comes up heads, you're going to actually lose a lot.

θα στρίψω ένα νόμισμα. Εάν έρθει κορώνα, θα χάσετε πολλά.

If it comes up tails, you lose nothing, you're fine, get to keep the whole thing --

Εάν έρθει γράμματα, δεν θα χάσετε τίποτε, είστε εντάξει, θα κρατήσετε όλο το ποσόν --

or you could play it safe, which means you have to reach back into your wallet

ή θα μπορούσατε να το παίξετε με ασφάλεια, που σημαίνει ότι πρέπει να βγάλετε το πορτοφόλι σας

and give me five of those $100 bills, for certain.

και να μου δώσετε πέντε από εκείνα τα εκατοδόλαρα, οπωσδήποτε.

And I'm seeing a lot of furrowed brows out there.

Βλέπω πολλά ανασηκωμένα φρύδια στο ακροατήριο.

So maybe you're having the same intuitions

Ίσως λοιπόν να έχετε την ίδια ενόραση

as the subjects that were actually tested in this,

με τα υποκείμενα του πειράματός μας,

which is when presented with these options,

δηλαδή όταν τους παρουσιάσουμε αυτές τις επιλογές,

people don't choose to play it safe.

οι άνθρωποι δεν επιλέγουν να το παίξουν με ασφάλεια.

They actually tend to go a little risky.

Στην πραγματικότητα τείνουν να γίνουν ελαφρώς ριψοκίνδυνοι.

The reason this is irrational is that we've given people in both situations

Ο λόγος που αυτό είναι παράλογο, είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις δώσαμε στους ανθρώπους

the same choice.

τις ίδιες επιλογές.

It's a 50/50 shot of a thousand or 2,000,

Αυτές είναι είτε να ρισκάρουν 50/50 για χίλια ή για δύο χιλιάδες

or just 1,500 dollars with certainty.

είτε να πάρουν 1500 δολάρια στα σίγουρα.

But people's intuitions about how much risk to take

Όμως η ενόραση των ανθρώπων σχετικά με το πόσο θα ρισκάρουν

varies depending on where they started with.

ποικίλει ανάλογα με το σημείο απ' το οποίο ξεκίνησαν.

So what's going on?

Τι συμβαίνει λοιπόν;

Well, it turns out that this seems to be the result

Φαίνεται ότι αυτό είναι το αποτέλεσμα

of at least two biases that we have at the psychological level.

τουλάχιστον δύο διαφορετικών προκαταλήψεων, τις οποίες έχουμε στο ψυχολογικό επίπεδο.

One is that we have a really hard time thinking in absolute terms.

Η μία είναι ότι δυσκολευόμαστε πολύ να σκεφτούμε με απόλυτους όρους.

You really have to do work to figure out,

Θα πρέπει να κάνετε αρκετή δουλειά για να καταλάβετε,

well, one option's a thousand, 2,000;

ότι η μία επιλογή είναι χίλια ή δύο χιλιάδες,

one is 1,500.

ενώ η άλλη είναι 1500.

Instead, we find it very easy to think in very relative terms

Αντίθετα, μας φαίνεται πολύ εύκολο να σκεφτούμε με σχετικούς όρους

as options change from one time to another.

καθώς οι επιλογές αλλάζουν από καιρό σε καιρό.

So we think of things as, "Oh, I'm going to get more," or "Oh, I'm going to get less."

Σκεφτόμαστε είτε "Ω, θα κερδίσω περισσότερα" είτε "Ω, θα κερδίσω λιγότερα".

This is all well and good, except that

Αυτό είναι ωραίο και καλό, εκτός απ' το ότι

changes in different directions

οι αλλαγές προς διάφορες κατευθύνσεις

actually effect whether or not we think

επηρεάζουν στ' αλήθεια τη σκέψη μας ως προς το κατά πόσον

options are good or not.

οι επιλογές είναι καλές ή κακές.

And this leads to the second bias,

Αυτό οδηγεί στη δεύτερη προκατάληψη,

which economists have called loss aversion.

την οποία οι οικονομολόγοι ονομάζουν αποστροφή προς την απώλεια.

The idea is that we really hate it when things go into the red.

Η ιδέα είναι ότι μισούμε να φτάνουν τα πράγματα στο κόκκινο.

We really hate it when we have to lose out on some money.

Μισούμε στ' αλήθεια να πρέπει να χάσουμε χρήματα.

And this means that sometimes we'll actually

Τούτο σημαίνει πως μερικές φορές

switch our preferences to avoid this.

αλλάζουμε τις προτιμήσεις μας για ν' αποφύγουμε κάτι τέτοιο.

What you saw in that last scenario is that

Αυτό που είδατε στο τελευταίο σενάριο είναι ότι

subjects get risky

τα υποκείμενα του πειράματος ρισκάρουν

because they want the small shot that there won't be any loss.

επειδή προτιμούν τη μικρή πιθανότητα να μην έχουν καθόλου χασούρα.

That means when we're in a risk mindset --

Αυτό σημαίνει ότι όταν μπαίνετε σ' έναν ριψοκίνδυνο τρόπο σκέψης --

excuse me, when we're in a loss mindset,

συγχωρήστε με, όταν μπαίνουμε σ' έναν τρόπο σκέψης περί απώλειας,

we actually become more risky,

γινόμαστε στην πραγματικότητα περισσότερο ριψοκίνδυνοι,

which can actually be really worrying.

πράγμα που θα μπορούσε να είναι στ' αλήθεια ανησυχητικό.

These kinds of things play out in lots of bad ways in humans.

Αυτός ο τρόπος σκέψης καταλήγει σε πολλές κακές εκβάσεις στους ανθρώπους.

They're why stock investors hold onto losing stocks longer --

Εκεί οφείλεται το ότι οι επενδυτές του χρηματιστηρίου, κρατούν για περισσότερο χρόνο μετοχές με απώλειες --

because they're evaluating them in relative terms.

επειδή τις αξιολογούν με σχετικούς όρους.

They're why people in the housing market refused to sell their house --

Εκεί οφείλεται ότι οι άνθρωποι στην αγορά ακινήτων, αρνούντο να πουλήσουν τα σπίτια τους --

because they don't want to sell at a loss.

επειδή δεν ήθελαν να πουλήσουν με χασούρα.

The question we were interested in

Η ερώτηση που μας ενδιαφέρει

is whether the monkeys show the same biases.

είναι εάν οι μαϊμούδες έχουν τις ίδιες προκαταλήψεις.

If we set up those same scenarios in our little monkey market,

Εάν στήναμε τα ίδια σενάρια στη μικρή μας αγορά των μαϊμούδων,

would they do the same thing as people?

θα έκαναν τα ίδια, όπως οι άνθρωποι;

And so this is what we did, we gave the monkeys choices

Αυτό ακριβώς κάναμε, δίνοντας στις μαϊμούδες επιλογές

between guys who were safe -- they did the same thing every time --

μεταξύ ανθρώπων που ήταν αξιόπιστοι -- έκαναν το ίδιο πράγμα κάθε φορά --

or guys who were risky --

και ανθρώπων που ήταν επισφαλείς --

they did things differently half the time.

τις μισές φορές έκαναν τα πράγματα διαφορετικά.

And then we gave them options that were bonuses --

Μετά τους δώσαμε επιλογές, οι οποίες ήταν δώρα --

like you guys did in the first scenario --

όπως σ' εσάς, στο πρώτο σενάριο --

so they actually have a chance more,

έτσι είχαν μια ευκαιρία να κερδίσουν περισσότερα,

or pieces where they were experiencing losses --

ή περιπτώσεις όπου είχαν χασούρα --

they actually thought they were going to get more than they really got.

στην πραγματικότητα πίστευαν ότι θα έπαιρναν περισσότερα απ' όσα τελικά πήραν.

And so this is what this looks like.

Εδώ βλέπουμε πώς φαίνεται αυτό.

We introduced the monkeys to two new monkey salesmen.

Συστήσαμε στις μαϊμούδες δύο νέους πωλητές.

The guy on the left and right both start with one piece of grape,

Ο αριστερός, όπως και ο δεξιός, ξεκινούν με μια ρόγα σταφύλι,

so it looks pretty good.

πράγμα που μοιάζει αρκετά καλό.

But they're going to give the monkeys bonuses.

Όμως πρόκειται να δώσουν δώρα στις μαϊμούδες.

The guy on the left is a safe bonus.

Ο αριστερός δίνει ένα ασφαλές δώρο.

All the time, he adds one, to give the monkeys two.

Κάθε φορά προσθέτει ένα, ώστε να δώσει στις μαϊμούδες δύο.

The guy on the right is actually a risky bonus.

Ο δεξιός, δίνει ένα ριψοκίνδυνο δώρο.

Sometimes the monkeys get no bonus -- so this is a bonus of zero.

Κάποιες φορές οι μαϊμούδες δεν παίρνουν τίποτε παραπάνω -- δηλαδή μηδενικό δώρο.

Sometimes the monkeys get two extra.

Κάποιες άλλες φορές οι μαϊμούδες παίρνουν δύο παραπάνω ρόγες.

For a big bonus, now they get three.

Μεγάλο το δώρο, τώρα παίρνουν συνολικά τρεις.

But this is the same choice you guys just faced.

Είναι ακριβώς η ίδια επιλογή που αντιμετωπίσατε κι εσείς.

Do the monkeys actually want to play it safe

Θέλουν άραγε οι μαϊμούδες να παίξουν με ασφάλεια

and then go with the guy who's going to do the same thing on every trial,

κι έτσι να προτιμήσουν τον πωλητή που κάνει κάθε φορά το ίδιο,

or do they want to be risky

ή θέλουν να ρισκάρουν

and try to get a risky, but big, bonus,

και να κυνηγήσουν ένα ριψοκίνδυνο αλλά μεγάλο δώρο,

but risk the possibility of getting no bonus.

με κίνδυνο να μην πάρουν κανένα δώρο;

People here played it safe.

Εδώ οι άνθρωποι έπαιξαν με ασφάλεια.

Turns out, the monkeys play it safe too.

Φαίνεται πως οι μαϊμούδες έπαιξαν επίσης με ασφάλεια.

Qualitatively and quantitatively,

Ποιοτικά και ποσοτικά,

they choose exactly the same way as people,

επιλέγουν ακριβώς όπως οι άνθρωποι,

when tested in the same thing.

όταν δοκιμάζονται στην ίδια κατάσταση.

You might say, well, maybe the monkeys just don't like risk.

Μπορεί να πείτε, εντάξει, μπορεί οι μαϊμούδες να μην αγαπούν το ρίσκο.

Maybe we should see how they do with losses.

Ίσως θα πρέπει να δούμε πώς τα πάνε με τη χασούρα.

And so we ran a second version of this.

Έτσι, τρέχουμε μια δεύτερη παραλλαγή του πειράματος.

Now, the monkeys meet two guys

Τώρα, οι μαϊμούδες συναντούν δύο πωλητές

who aren't giving them bonuses;

που δεν τους δίνουν καθόλου δώρα·

they're actually giving them less than they expect.

στην πραγματικότητα τους δίνουν λιγότερα απ' το αναμενόμενο.

So they look like they're starting out with a big amount.

Φαίνεται πως ξεκινούν με μεγάλη ποσότητα.

These are three grapes; the monkey's really psyched for this.

Εδώ έχουμε τρεις ρόγες σταφύλι· οι μαϊμούδες τρελαίνονται γι' αυτό.

But now they learn these guys are going to give them less than they expect.

Όμως τώρα μαθαίνουν πως αυτοί οι τύποι πρόκειται να τους δώσουν λιγότερα απ' όσα προσδοκούν.

They guy on the left is a safe loss.

Ο αριστερός αντιπροσωπεύει μια ασφαλή χασούρα.

Every single time, he's going to take one of these away

Κάθε φορά, τους αφαιρεί μία ρόγα

and give the monkeys just two.

και δίνει στις μαϊμούδες μόνο δύο.

the guy on the right is the risky loss.

Ο δεξιός αντιπροσωπεύει τη ριψοκίνδυνη απώλεια.

Sometimes he gives no loss, so the monkeys are really psyched,

Κάποιες φορές δεν αφαιρεί τίποτε, έτσι οι μαϊμούδες τρελαίνονται,

but sometimes he actually gives a big loss,

όμως κάποιες άλλες φορές τους προκαλεί μεγάλη χασούρα,

taking away two to give the monkeys only one.

αφαιρώντας δύο ρόγες, για να δώσει στις μαϊμούδες μόνο μία.

And so what do the monkeys do?

Τι κάνουν λοιπόν οι μαϊμούδες;

Again, same choice; they can play it safe

Ξανά η ίδια επιλογή· μπορούν να παίξουν με ασφάλεια

for always getting two grapes every single time,

παίρνοντας κάθε φορά από δύο ρόγες

or they can take a risky bet and choose between one and three.

ή να ρισκάρουν και να επιλέξουν να πάρουν μία ή τρεις.

The remarkable thing to us is that, when you give monkeys this choice,

Το αξιοσημείωτο για εμάς είναι ότι, όταν δίνουμε στις μαϊμούδες αυτές τις επιλογές,

they do the same irrational thing that people do.

κάνουν το ίδιο παράλογο πράγμα που κάνουν και οι άνθρωποι.

They actually become more risky

Γίνονται πιο ριψοκίνδυνες

depending on how the experimenters started.

ανάλογα με το πώς ξεκίνησε το πείραμα.

This is crazy because it suggests that the monkeys too

Αυτό είναι τρελό, επειδή υπονοεί ότι οι μαϊμούδες επίσης

are evaluating things in relative terms

εκτιμούν τα πράγματα με σχετικούς όρους

and actually treating losses differently than they treat gains.

κι αντιμετωπίζουν τη χασούρα διαφορετικά απ' ό,τι τα κέρδη.

So what does all of this mean?

Τι σημαίνουν λοιπόν όλα αυτά;

Well, what we've shown is that, first of all,

Αυτό που αποδείξαμε είναι ότι, κατ' αρχάς,

we can actually give the monkeys a financial currency,

μπορούμε να δώσουμε στις μαϊμούδες χρήμα

and they do very similar things with it.

και να κάνουν παρόμοια με τους ανθρώπους πράγματα μ' αυτό.

They do some of the smart things we do,

Κάνουν κάποια από τα έξυπνα πράγματα που κάνουμε κι εμείς,

some of the kind of not so nice things we do,

μερικά από τα όχι και τόσο σωστά πράγματα που κάνουμε κι εμείς,

like steal it and so on.

όπως κλοπές και τα λοιπά.

But they also do some of the irrational things we do.

Όμως κάνουν επίσης τα ίδια παράλογα πράγματα που κάνουμε κι εμείς.

They systematically get things wrong

Συστηματικά βλέπουν τα πράγματα λανθασμένα

and in the same ways that we do.

με τον ίδιο τρόπο που το κάνουμε κι εμείς.

This is the first take-home message of the Talk,

Αυτό είναι το πρώτο μήνυμα της ομιλίας που θα πρέπει να συγκρατήσετε φεύγοντας,

which is that if you saw the beginning of this and you thought,

δηλαδή ότι εάν την είδατε απ' την αρχή και σκεφτήκατε,

oh, I'm totally going to go home and hire a capuchin monkey financial adviser.

ω, σίγουρα θα πάω σπίτι μου και θα προσλάβω έναν Καπουτσίνο πίθηκο για οικονομικό μου σύμβουλο,

They're way cuter than the one at ... you know --

είναι πολύ πιο χαριτωμένοι από εκείνους στο ... ξέρετε --

Don't do that; they're probably going to be just as dumb

μην το κάνετε αυτό· πιθανότατα θα είναι το ίδιο κουτοί

as the human one you already have.

με τους ανθρώπους που ήδη έχετε ως συμβούλους.

So, you know, a little bad -- Sorry, sorry, sorry.

Εντάξει, λίγο κρύο το αστείο -- συγγνώμη, συγγνώμη, συγγνώμη.

A little bad for monkey investors.

Λίγο κακό για τις μαϊμούδες επενδυτές.

But of course, you know, the reason you're laughing is bad for humans too.

Φυσικά όμως, ο λόγος που γελάτε είναι κακός και για τους ανθρώπους.

Because we've answered the question we started out with.

Επειδή απαντήσαμε στην αρχική μας ερώτηση.

We wanted to know where these kinds of errors came from.

Θελήσαμε να μάθουμε από πού προκύπτουν αυτά τα σφάλματα.

And we started with the hope that maybe we can

Ξεκινήσαμε με την ελπίδα ότι ίσως μπορούμε

sort of tweak our financial institutions,

ν' αλλάξουμε τα χρηματοοικονομικά μας ιδρύματα,

tweak our technologies to make ourselves better.

ν' αλλάξουμε τις τεχνολογίες μας και να γίνουμε καλύτεροι.

But what we've learn is that these biases might be a deeper part of us than that.

Αυτό που μάθαμε όμως, είναι ότι αυτές οι προκαταλήψεις μπορεί να είναι βαθύτερες.

In fact, they might be due to the very nature

Στην πραγματικότητα μπορεί να οφείλονται στην ίδια τη φύση

of our evolutionary history.

της εξελικτικής μας ιστορίας.

You know, maybe it's not just humans

Μπορεί να μην είναι μόνο οι άνθρωποι

at the right side of this chain that's duncey.

στη δεξιά πλευρά αυτής της αλυσίδας, που είναι ανεπίδεκτοι.

Maybe it's sort of duncey all the way back.

Μπορεί να είναι όλοι μας οι πρόγονοι ανεπίδεκτοι, μέχρι την αρχή της αλυσίδας.

And this, if we believe the capuchin monkey results,

Αυτό, εάν πιστέψουμε τα αποτελέσματα του Καπουτσίνου πιθήκου,

means that these duncey strategies

σημαίνει ότι αυτές οι βλακώδεις στρατηγικές

might be 35 million years old.

μπορεί να είναι 35 εκατομμυρίων χρόνων παλιές.

That's a long time for a strategy

Αυτός είναι πολύς καιρός για μια στρατηγική

to potentially get changed around -- really, really old.

για να μπορεί πλέον ν' αλλάξει -- πολύ πολύ παλιά.

What do we know about other old strategies like this?

Τι γνωρίζουμε για άλλες τέτοιες παλιές στρατηγικές;

Well, one thing we know is that they tend to be really hard to overcome.

Ένα πράγμα που γνωρίζουμε είναι ότι συνήθως είναι πολύ δύσκολο να ξεπεραστούν.

You know, think of our evolutionary predilection

Σκεφτείτε την εξελικτική μας προδιάθεση

for eating sweet things, fatty things like cheesecake.

να τρώμε τροφές γλυκές και λιπαρές, όπως το τσιζκέικ.

You can't just shut that off.

Δεν μπορείς αυτό απλά να γυρίσεις το διακόπτη και να το κλείσεις.

You can't just look at the dessert cart as say, "No, no, no. That looks disgusting to me."

Δεν μπορείς να κοιτάξεις το επιδόρπιο και να πεις "Όχι, όχι, όχι. Μου φαίνεται αηδιαστικό".

We're just built differently.

Είμαστε απλώς διαφορετικά κατασκευασμένοι.

We're going to perceive it as a good thing to go after.

Θα το εκλάβουμε ως κάτι καλό να το επιδιώξουμε.

My guess is that the same thing is going to be true

Μαντεύω πως το ίδιο θα ισχύει

when humans are perceiving

όταν οι άνθρωποι παίρνουν

different financial decisions.

διάφορες οικονομικές αποφάσεις.

When you're watching your stocks plummet into the red,

Όταν βλέπετε τις μετοχές σας να βυθίζονται στο κόκκινο,

when you're watching your house price go down,

όταν βλέπετε την τιμή του σπιτιού σας να πέφτει,

you're not going to be able to see that

δεν θα μπορείτε να το δείτε αυτό

in anything but old evolutionary terms.

με άλλο τρόπο, παρά με τους παλιούς εξελικτικούς όρους.

This means that the biases

Αυτό σημαίνει ότι οι προκαταλήψεις

that lead investors to do badly,

που οδήγησαν τους επενδυτές να τα πάνε άσχημα,

that lead to the foreclosure crisis

που οδήγησαν στην κρίση των κατασχέσεων

are going to be really hard to overcome.

είναι πολύ δύσκολο να ξεπεραστούν.

So that's the bad news. The question is: is there any good news?

Αυτά είναι τα κακά νέα. Το ερώτημα είναι εάν υπάρχουν και καλά νέα.

I'm supposed to be up here telling you the good news.

Υποτίθεται πως είμαι εδώ για να σας πω τα καλά νέα.

Well, the good news, I think,

Λοιπόν, τα καλά νέα νομίζω,

is what I started with at the beginning of the Talk,

είναι αυτό με το οποίο ξεκίνησα την ομιλία,

which is that humans are not only smart;

δηλαδή ότι οι άνθρωποι δεν είναι μόνο έξυπνοι·

we're really inspirationally smart

είμαστε στην πραγματικότητα εμπνευσμένα ευφυείς

to the rest of the animals in the biological kingdom.

σε σχέση με τα υπόλοιπα πλάσματα του ζωικού βασιλείου.

We're so good at overcoming our biological limitations --

Είμαστε πολύ καλοί στο να ξεπερνάμε τους βιολογικούς μας περιορισμούς --

you know, I flew over here in an airplane.

ας πούμε ήρθα μέχρι εδώ πετώντας με αεροπλάνο.

I didn't have to try to flap my wings.

Δεν χρειάστηκε ν' ανοιγοκλείσω τα φτερά μου.

I'm wearing contact lenses now so that I can see all of you.

Φοράω φακούς επαφής, έτσι ώστε να μπορώ να σας βλέπω όλους.

I don't have to rely on my own near-sightedness.

Δεν χρειάζεται να στηριχτώ στην περιορισμένη μου όραση.

We actually have all of these cases

Έχουμε όλες αυτές τις περιπτώσεις

where we overcome our biological limitations

όπου ξεπερνάμε τους βιολογικούς μας περιορισμούς

through technology and other means, seemingly pretty easily.

μέσω της τεχνολογίας και με άλλους τρόπους, φαινομενικά πολύ εύκολα.

But we have to recognize that we have those limitations.

Πρέπει όμως ν' αναγνωρίσουμε αυτούς τους περιορισμούς μας.

And here's the rub.

Εδώ είναι και το πρόβλημα.

It was Camus who once said that, "Man is the only species

Ήταν ο Καμύ που κάποτε είπε ότι "Ο άνθρωπος είναι το μοναδικό είδος

who refuses to be what he really is."

που αρνείται πως είναι αυτό που πραγματικά είναι".

But the irony is that

Η ειρωνεία είναι όμως ότι

it might only be in recognizing our limitations

μόνο εάν αναγνωρίσουμε τους περιορισμούς μας

that we can really actually overcome them.

μπορούμε στ' αλήθεια να τους ξεπεράσουμε.

The hope is that you all will think about your limitations,

Η ελπίδα είναι ότι όλοι θα σκεφτείτε σχετικά με τους περιορισμούς σας,

not necessarily as unovercomable,

όχι απαραίτητα πως δεν μπορούν να ξεπεραστούν,

but to recognize them, accept them

αλλά ότι θα τους αναγνωρίσετε, θα τους δεχτείτε

and then use the world of design to actually figure them out.

κι ύστερα θα χρησιμοποιήσετε τον κόσμο του σχεδιασμού, ώστε να τους αντιμετωπίσετε.

That might be the only way that we will really be able

Αυτός ίσως είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο είμαστε ικανοί

to achieve our own human potential

να επιτύχουμε το ίδιο μας το δυναμικό ως άνθρωποι

and really be the noble species we hope to all be.

και να γίνουμε στ' αλήθεια το ανώτερο είδος που όλοι ελπίζουμε πως είμαστε.

Thank you.

Σας ευχαριστώ.

(Applause)

(Χειροκρότημα)