Laurie Santos: How monkeys mirror human irrationality

Translator: Thuc Huan Ha Reviewer: BachMy Nguyen

I want to start my talk today with two observations

Hôm nay tôi muốn bắt đầu với 2 sự quan sát

about the human species.

về loài người chúng ta.

The first observation is something that you might think is quite obvious,

Cái đầu tiên các bạn có thể nghĩ là khá hiển nhiên,

and that's that our species, Homo sapiens,

đó là loài người chúng ta, Homo sapiens,

is actually really, really smart --

thật sự rất, rất thông minh

like, ridiculously smart --

kiểu như thông minh đến nực cười,

like you're all doing things

kiểu như những điều chúng ta đang làm

that no other species on the planet does right now.

không một giống loài nào khác trên hành tinh có thể làm được.

And this is, of course,

Và tất nhiên

not the first time you've probably recognized this.

đây không phải lần đầu bạn thấy điều này.

Of course, in addition to being smart, we're also an extremely vain species.

Tất nhiên, ngoài thông minh, chúng ta cũng là một loài tự phụ

So we like pointing out the fact that we're smart.

Vì vậy chúng ta thích chỉ ra thực tế là chúng ta thông minh

You know, so I could turn to pretty much any sage

Tôi có thể dẫn chứng bất kỳ học giả nào

from Shakespeare to Stephen Colbert

từ Shakespeare cho đến Stephen Colbert

to point out things like the fact that

để chỉ ra sự thực rằng chúng ta cao quý

we're noble in reason and infinite in faculties

về mặt lý lẽ và có tài năng vô hạn,

and just kind of awesome-er than anything else on the planet

chúng ta tuyệt vời hơn bất kỳ thứ gì khác trên hành tinh này

when it comes to all things cerebral.

khi nói về khả năng tư duy của bộ não.

But of course, there's a second observation about the human species

Nhưng còn quan sát thứ hai về con người

that I want to focus on a little bit more,

tôi muốn tập trung nhiều hơn và điểm này

and that's the fact that

và đó là thực tế rằng,

even though we're actually really smart, sometimes uniquely smart,

mặc dù chúng ta rất thông minh, đôi khi thông minh đặc biệt

we can also be incredibly, incredibly dumb

chúng ta cũng có thể trở nên vô cùng ngớ ngẩn một cách khó tin

when it comes to some aspects of our decision making.

khi nói về một vài khía cạnh của việc ra quyết định

Now I'm seeing lots of smirks out there.

Tôi đang thấy có nhiều người cười tự mãn bên dưới

Don't worry, I'm not going to call anyone in particular out

Đừng lo, tôi sẽ không nêu ra một cá thể điển hình nào ở đây

on any aspects of your own mistakes.

về bất cứ mặt lỗi lầm nào cùa bạn.

But of course, just in the last two years

Nhưng tất nhiên, chỉ trong 2 năm vừa qua

we see these unprecedented examples of human ineptitude.

ta đã thấy sự kém cỏi mà ta chưa từng thấy trước đây

And we've watched as the tools we uniquely make

Ta đã thấy các công cụ mà ta làm ra

to pull the resources out of our environment

để khai thác tài nguyên từ môi trường

kind of just blow up in our face.

đã gây tác hại ngược lại lên chúng ta.

We've watched the financial markets that we uniquely create --

Ta đã theo dõi thị trường tài chính do ta tạo ra

these markets that were supposed to be foolproof --

lẽ ra phải hết sức rõ ràng

we've watched them kind of collapse before our eyes.

nhưng lại sụp đổ ngay trước mắt chúng ta.

But both of these two embarrassing examples, I think,

Nhưng cả hai ví dụ đáng ngượng ngùng này

don't highlight what I think is most embarrassing

vẫn chưa phải điều đáng xấu hổ nhất

about the mistakes that humans make,

về những lỗi mà con người mắc phải,

which is that we'd like to think that the mistakes we make

chúng ta cứ nghĩ những lỗi lầm mà chúng ta mắc phải

are really just the result of a couple bad apples

chỉ là một vài trường hợp riêng lẻ

or a couple really sort of FAIL Blog-worthy decisions.

hay là một vài sai lầm ở ngang mức đáng được đưa lên blog

But it turns out, what social scientists are actually learning

Nhưng thật ra, các nhà xã hội học đang nhận thấy

is that most of us, when put in certain contexts,

đa số chúng ta, trong một số trường hợp cụ thể,

will actually make very specific mistakes.

sẽ mắc phải những lỗi rất đặc trưng.

The errors we make are actually predictable.

Những lỗi đó có thể đoán trước được.

We make them again and again.

Chúng ta mắc đi mắc lại những lỗi đó.

And they're actually immune to lots of evidence.

Và chúng lại cứ trơ ra mặc các chứng cứ.

When we get negative feedback,

Khi nhận những lời phê bình,

we still, the next time we're face with a certain context,

trong trường hợp tương tự sau đó,

tend to make the same errors.

chúng ta vẫn có xu hướng mắc lại lỗi đó.

And so this has been a real puzzle to me

Và đó thực sự là một câu đố đối với tôi,

as a sort of scholar of human nature.

một người nghiên cứu về bản chất con người

What I'm most curious about is,

Điều tôi tò mò nhất là,

how is a species that's as smart as we are

làm sao một giống loài thông minh như chúng ta

capable of such bad

lại có thể mắc những lỗi rất tệ

and such consistent errors all the time?

và thường xuyên như thế? Là giống loài

You know, we're the smartest thing out there, why can't we figure this out?

thông minh nhất, sao chúng ta không giải quyết được?

In some sense, where do our mistakes really come from?

Ở góc độ khác, những lỗi đó thực sự từ đâu đến?

And having thought about this a little bit, I see a couple different possibilities.

Sau khi suy nghĩ, tôi nhận thấy có hai khả năng.

One possibility is, in some sense, it's not really our fault.

Một khả năng là, ở một góc độ, đó không phải lỗi của chúng ta.

Because we're a smart species,

Vì là một giống loài thông minh,

we can actually create all kinds of environments

chúng ta có thể tạo ra mọi kiểu môi trường

that are super, super complicated,

rất, rất phức tạp, có khi đến mức

sometimes too complicated for us to even actually understand,

quá phức tạp khiến chúng ta khó có thể thực sự hiểu được,

even though we've actually created them.

mặc dù chính chúng ta tạo ra chúng.

We create financial markets that are super complex.

Các thị trường tài chính siêu phức tạp.

We create mortgage terms that we can't actually deal with.

Các điều khoản thế chấp mà chính chúng ta không thể xử lý được.

And of course, if we are put in environments where we can't deal with it,

Dĩ nhiên, bị đặt vào môi trường mà chúng ta không xử lý được,

in some sense makes sense that we actually

ở một mức nào đó

chúng ta hoàn toàn có thể làm hỏng một vài thứ.

might mess certain things up.

If this was the case, we'd have a really easy solution

Nếu đúng thế thì có một giải pháp đơn giản

to the problem of human error.

cho vấn đề về lỗi lầm của con người.

We'd actually just say, okay, let's figure out

Chúng ta chỉ cần tìm hiểu xem

the kinds of technologies we can't deal with,

loại công nghệ nào không thể kiểm soát

the kinds of environments that are bad --

loại môi trường nào không có lợi

get rid of those, design things better,

để loại bỏ chúng và thiết kế cái tốt hơn,

and we should be the noble species

và chúng ta sẽ là giống loài thượng đẳng

that we expect ourselves to be.

mà chúng ta kỳ vọng là thế.

But there's another possibility that I find a little bit more worrying,

Nhưng có một khả năng khác mà tôi thấy đáng lo ngại hơn,

which is, maybe it's not our environments that are messed up.

đó là, có thể không phải môi trường của chúng ta có vấn đề.

Maybe it's actually us that's designed badly.

Có thể, chính chúng ta mới là được tạo ra không chuẩn

This is a hint that I've gotten

Đó là một lời ám chỉ mà tôi đã nhận thấy

from watching the ways that social scientists have learned about human errors.

từ các nhà xã hội học khi tìm hiểu về lỗi lầm của con người

And what we see is that people tend to keep making errors

Và ta thấy con người cứ mắc lại lỗi lầm

exactly the same way, over and over again.

theo cách hệt như nhau và lặp đi lặp lại.

It feels like we might almost just be built

Hình như chúng ta được tạo ra

to make errors in certain ways.

để mắc lỗi lầm theo những cách nhất định.

This is a possibility that I worry a little bit more about,

Đây là khả năng mà tôi thấy lo ngại hơn,

because, if it's us that's messed up,

vì nếu chính là chúng ta có vấn đề thì

it's not actually clear how we go about dealing with it.

chúng ta không hiểu rõ cách để giải quyết.

We might just have to accept the fact that we're error prone

Cõ lẽ chúng ta phải chấp nhận sự thật là chúng ta dễ mắc lỗi

and try to design things around it.

và cố gắng làm mọi thứ trong hoàn cảnh đó.

So this is the question my students and I wanted to get at.

Vì thế, đây là câu hỏi mà tôi và các sinh viên muốn giải đáp.

How can we tell the difference between possibility one and possibility two?

Làm sao chúng ta có thể phân biệt giữa khả năng 1 và khả năng 2?

What we need is a population

Cần một tập hợp những người thông minh

that's basically smart, can make lots of decisions,

có thể ra nhiều quyết định,

but doesn't have access to any of the systems we have,

nhưng không tham gia hệ thống của chúng ta

any of the things that might mess us up --

bất cứ những gì làm cho ta bối rối

no human technology, human culture,

không công nghệ hay văn hoá của loài người

maybe even not human language.

có thể thậm chí không ngôn ngữ loài người

And so this is why we turned to these guys here.

Và vì thế chúng ta cần những "bạn" này.

These are one of the guys I work with. This is a brown capuchin monkey.

Đây là một bạn khỉ mũ mà tôi làm việc cùng.

These guys are New World primates,

chúng là loại linh trưởng New World

which means they broke off from the human branch

nghĩa là nó phân nhánh từ nhánh loài người

about 35 million years ago.

vào khoảng 35 triệu năm về trước

This means that your great, great, great great, great, great --

Điều này có nghĩa là bà cố, cố, cố, cố,

with about five million "greats" in there --

với khoảng 5 triệu "cố" của bạn

grandmother was probably the same great, great, great, great

sẽ giống với bà cố cố cố cố

grandmother with five million "greats" in there

với 5 triệu chữ "cố" trong đó

as Holly up here.

của bạn khỉ Holly này

You know, so you can take comfort in the fact that this guy up here is a really really distant,

Có thể nói cô bạn này là một người họ hàng rất xa của bạn

but albeit evolutionary, relative.

nhưng bị chia cắt bởi sự tiến hóa

The good news about Holly though is that

Dù sao thì tin tốt về Holly

she doesn't actually have the same kinds of technologies we do.

là cô không sở hữu công nghệ của chúng ta

You know, she's a smart, very cut creature, a primate as well,

cô ấy thông minh, sáng tạo và cũng thuộc Bộ Linh Trưởng

but she lacks all the stuff we think might be messing us up.

nhưng không có mấy thứ làm rối như chúng ta

So she's the perfect test case.

Nên cô ấy rất hoàn hảo cho thí nghiệm.

What if we put Holly into the same context as humans?

Vậy nếu ta để Holly vào hoàn cảnh sống của chúng ta thì sao?

Does she make the same mistakes as us?

Liệu cô ấy sẽ tạo ra sai lầm như chúng ta?

Does she not learn from them? And so on.

Liệu cô ấy có thể học từ các sai lầm đó?

And so this is the kind of thing we decided to do.

Đó là mấy điều mà chúng tôi quyết định làm

My students and I got very excited about this a few years ago.

Tôi và các học trò đã rất hứng thú về điều đó

We said, all right, let's, you know, throw so problems at Holly,

vài năm về trước. Chúng tôi đã nói "ném" một vài vấn đề

see if she messes these things up.

cho Holly để xem cô ấy có làm hỏng mọi thứ không.

First problem is just, well, where should we start?

Vấn đề đầu tiên chỉ là, ừm, chúng tôi nên bắt đầu từ đâu?

Because, you know, it's great for us, but bad for humans.

Bởi vì, bạn biết đó, nghe có vẻ hay với chúng tôi, nhưng không đúng cho loài người.

We make a lot of mistakes in a lot of different contexts.

Chúng ta tạo ra nhiều lỗi ở nhiều ngữ cảnh khác nhau

You know, where are we actually going to start with this?

Bạn biết đấy, chúng tôi thật sự phải bắt đầu từ đâu với cái này?

And because we started this work around the time of the financial collapse,

Và bởi vì lúc chúng tôi bắt tay vào làm cũng là lúc tài chính sụp đổ,

around the time when foreclosures were hitting the news,

vào lúc mà việc thu hồi tài sản thế nợ đầy rẫy trên báo chí

we said, hhmm, maybe we should

chúng tôi mới nghĩ, hhmm, có lẽ chúng tôi

actually start in the financial domain.

nên bắt đầu với lĩnh vực tài chính.

Maybe we should look at monkey's economic decisions

Có lẽ chúng tôi nên tìm hiểu các quyết định kinh tế của loài khỉ

and try to see if they do the same kinds of dumb things that we do.

và cố gắng tìm hiểu xem chúng có mắc phải mấy lỗi ngu ngốc như chúng ta không

Of course, that's when we hit a sort second problem --

Đương nhiên, đó cũng là lúc chúng tôi gặp vấn đề thứ hai

a little bit more methodological --

mang tính chất lý luận hơn một chút

which is that, maybe you guys don't know,

đó là, có thể các bạn không biết,

but monkeys don't actually use money. I know, you haven't met them.

nhưng khỉ không thật sự biết xài tiền. Tôi biết, là các bạn chưa thấy

But this is why, you know, they're not in the queue behind you

Nhưng đó là lý do, chúng không xếp hàng đằng sau bạn

at the grocery store or the ATM -- you know, they don't do this stuff.

ở các quầy siêu thị hay ATM--bạn biết đó, chúng không làm mấy việc này.

So now we faced, you know, a little bit of a problem here.

Do đó chúng tôi gặp phải rắc rối nhỏ ở đây

How are we actually going to ask monkeys about money

Làm cách nào để chúng tôi hỏi khỉ về tiền

if they don't actually use it?

nếu chúng không sử dụng nó?

So we said, well, maybe we should just, actually just suck it up

Vì thế chúng tôi đã nghĩ, có thể chúng tôi nên, cứ mặc kệ nó

and teach monkeys how to use money.

và dạy lũ khỉ cách dùng tiền.

So that's just what we did.

Vậy nên đó là thứ chúng tôi đã làm.

What you're looking at over here is actually the first unit that I know of

Thứ các bạn đang nhìn ở đây là đơn vị đầu tiên mà tôi từng biết

of non-human currency.

của loại đồng tiền không phải của người.

We weren't very creative at the time we started these studies,

Chúng tôi không sáng tạo lắm khi chúng tôi bắt đầu nghiên cứu này,

so we just called it a token.

nên chúng tôi chỉ gọi nó là đồng tiền.

But this is the unit of currency that we've taught our monkeys at Yale

Nhưng đây là loại tiền mà chúng tôi đã dạy lũ khỉ ở Yale

to actually use with humans,

để sử dụng nó với người thật,

to actually buy different pieces of food.

để thật sự mua các loại thức ăn.

It doesn't look like much -- in fact, it isn't like much.

Trông nó không giống tiền lắm -- thật sự thì, không giống lắm

Like most of our money, it's just a piece of metal.

không giống tiền của chúng ta, nó chỉ là một miếng kim loại.

As those of you who've taken currencies home from your trip know,

Nếu các bạn đã từng giữ tiền nước ngoài từ các chuyến đi du lịch

once you get home, it's actually pretty useless.

khi các bạn về nhà, chúng trở nên vô dụng.

It was useless to the monkeys at first

Ban đầu, nó vô dụng với lũ khỉ

before they realized what they could do with it.

trước khi chúng nhận ra thứ mà chúng có thể làm với nó.

When we first gave it to them in their enclosures,

Khi chúng tôi lần đầu đưa tiền cho chúng ở khu bắt nhốt,

they actually kind of picked them up, looked at them.

chúng kiểu nhặt nó lên, nhìn ngắm nó.

They were these kind of weird things.

Kiểu như vật gì đó lạ lùng lắm

But very quickly, the monkeys realized

Nhưng nhanh chóng, lũ khỉ nhận ra rằng

that they could actually hand these tokens over

chúng có thể đưa đồng này

to different humans in the lab for some food.

cho những con người trong phòng nghiên cứu để đổi thức ăn

And so you see one of our monkeys, Mayday, up here doing this.

Và các bạn thấy đó, Mayday ở đây đang làm vậy.

This is A and B are kind of the points where she's sort of a little bit

Ảnh A và B là giai đoạn Mayday kiểu như

curious about these things -- doesn't know.

tò mò về những thứ này -- nhưng không hiểu

There's this waiting hand from a human experimenter,

Đằng kia là người làm thí nghiệm đang chờ tay sẵn

and Mayday quickly figures out, apparently the human wants this.

và Mayday nhanh chóng nhận ra, có vẻ con người kia cần cái này

Hands it over, and then gets some food.

Đưa vật này đi, và nhận lại thức ăn.

It turns out not just Mayday, all of our monkeys get good

Hóa ra không chỉ Mayday, tất cả lũ khỉ đều rất giỏi

at trading tokens with human salesman.

trong việc trao đổi đồng tiền với người bán hàng

So here's just a quick video of what this looks like.

Đây là một đoạn video ngắn về việc đó.

Here's Mayday. She's going to be trading a token for some food

Đây là Mayday. Cô ấy sẽ đưa đồng tiền để lấy thức ăn

and waiting happily and getting her food.

và đang hạnh phúc chờ đợi để nhận thức ăn.

Here's Felix, I think. He's our alpha male; he's a kind of big guy.

Đây là Felix, tôi nghĩ vậy. Cậu ấy là con đầu đàn; nhân vật quan trọng.

But he too waits patiently, gets his food and goes on.

Nhưng cậu ấy cũng kiên nhẫn chờ đợi để lấy thức ăn của cậu và cứ thế.

So the monkeys get really good at this.

Vậy nên, lũ khỉ rất giỏi việc này.

They're surprisingly good at this with very little training.

Chúng giỏi một cách đáng ngạc nhiên chỉ qua một ít đào tạo.

We just allowed them to pick this up on their own.

Chúng tôi cho chúng tự lấy đồ của chúng.

The question is: is this anything like human money?

Câu hỏi là: Liệu điều này có giống với tiền của con người?

Is this a market at all,

Đây thật sự có phải là một thị trường,

or did we just do a weird psychologist's trick

hay chúng tôi chỉ tạo ra một mánh tâm lý lạ

by getting monkeys to do something,

bằng cách khiến lũ khỉ làm việc gì đó,

looking smart, but not really being smart.

trông có vẻ thông minh, nhưng thật ra lại không.

And so we said, well, what would the monkeys spontaneously do

Vì thế chúng tôi nghĩ, lũ khỉ sẽ tự bộc phát làm gì

if this was really their currency, if they were really using it like money?

nếu đây thật sự là tiền của chúng, nếu chúng thật sự sử dụng cái này như tiền?

Well, you might actually imagine them

Các bạn có thể tưởng tượng ra lũ khỉ

to do all the kinds of smart things

làm tất cả những việc thông minh

that humans do when they start exchanging money with each other.

mà con người làm khi họ bắt đầu trao đổi tiền bạc với nhau

You might have them start paying attention to price,

Bạn có thể khiến chúng chú ý đến giá cả,

paying attention to how much they buy --

chú ý đến số lượng chúng mua--

sort of keeping track of their monkey token, as it were.

kiểu như theo dõi đồng tiền khỉ của chúng

Do the monkeys do anything like this?

Liệu lũ khỉ có thể làm những việc như thế?

And so our monkey marketplace was born.

và do đó, chợ khỉ của chúng tôi được tạo ra.

The way this works is that

Cách hoạt động chính là

our monkeys normally live in a kind of big zoo social enclosure.

lũ khỉ bình thường sống trong khu bắt nhốt theo kiểu sở thú lớn.

When they get a hankering for some treats,

Khi chúng mong muốn một ít thức ăn,

we actually allowed them a way out

chúng tôi cho phép chúng ra ngoài

into a little smaller enclosure where they could enter the market.

đến một khu bắt nhốt nhỏ hơn nơi chúng có thể đi vào khu chợ

Upon entering the market --

Khi tiến vào khu chợ --

it was actually a much more fun market for the monkeys than most human markets

thật sự mà nói thì chợ khỉ vui hơn hầu hết chợ dành cho người

because, as the monkeys entered the door of the market,

bởi vì, khi lũ khỉ tiến đến cửa chợ,

a human would give them a big wallet full of tokens

một con người sẽ đưa chúng một cái ví lớn đầy tiền

so they could actually trade the tokens

để chúng có thể thật sự mua bán

with one of these two guys here --

với một trong hai người ở đây --

two different possible human salesmen

hai người bán hàng khác nhau

that they could actually buy stuff from.

để chúng có thể mua hàng từ đó.

The salesmen were students from my lab.

Người bán hàng là các sinh viên từ phòng thí nghiệm của tôi.

They dressed differently; they were different people.

Họ ăn mặc khác nhau; họ là hai người khác nhau.

And over time, they did basically the same thing

Và suốt quá trình, họ về cơ bản làm những việc giống nhau

so the monkeys could learn, you know,

để lũ khỉ có thể học hỏi, bạn biết đó

who sold what at what price -- you know, who was reliable, who wasn't, and so on.

ai bán cái gì ở giá nào -- ai đáng tin cậy, ai không, kiểu như vậy.

And you can see that each of the experimenters

Và bạn có thể thấy mỗi thí nghiệm gia

is actually holding up a little, yellow food dish.

đang cầm một cái dĩa thức ăn nhỏ màu vàng.

and that's what the monkey can for a single token.

và đó là thứ mà lũ khi có thể mua được cho một đồng tiền.

So everything costs one token,

Vậy nên mọi thứ có giá một đồng,

but as you can see, sometimes tokens buy more than others,

nhưng như các bạn thấy, đôi khi đồng tiền có thể mua nhiều hơn những thứ khác,

sometimes more grapes than others.

đôi khi nhiều nho hơn những thức khác.

So I'll show you a quick video of what this marketplace actually looks like.

Vì vậy tôi sẽ cho các bạn xem một video ngắn để xem cái chợ này trông như thế nào.

Here's a monkey-eye-view. Monkeys are shorter, so it's a little short.

Đây là từ góc nhìn của một con khỉ. Khỉ thấp hơn người, nên hơi thấp một chút.

But here's Honey.

Nhưng đây là Honey.

She's waiting for the market to open a little impatiently.

Cô ấy đang kiên nhẫn đợi chợ mở cửa

All of a sudden the market opens. Here's her choice: one grapes or two grapes.

Đột nhiên chợ mở cửa. Cô ấy phải lựa chọn: một quả nho hay hai.

You can see Honey, very good market economist,

Bạn có thể thấy Honey, một nhà kinh tế học rất giỏi về thị trường

goes with the guy who gives more.

đi với người cho nhiều nho hơn.

She could teach our financial advisers a few things or two.

Cô ấy có thể dạy những nhà tư vấn tài chính một vài điều.

So not just Honey,

Mà không chỉ Honey,

most of the monkeys went with guys who had more.

hầu hết lũ khỉ đi với người có nhiều hơn.

Most of the monkeys went with guys who had better food.

Hầu hết lũ khỉ đi với người có thức ăn tốt hơn.

When we introduced sales, we saw the monkeys paid attention to that.

Khi chúng tôi giới thiệu bán hàng, chúng tôi thấy lũ khỉ chú ý đến điều đó.

They really cared about their monkey token dollar.

Chúng thật sự rất quan tâm đến tiền của chúng.

The more surprising thing was that when we collaborated with economists

Điều ngạc nhiên hơn là khi chúng tôi cộng tác với các nhà kinh tế

to actually look at the monkeys' data using economic tools,

để xem xét dữ liệu của lũ khỉ sử dụng công cụ kinh tế,

they basically matched, not just qualitatively,

chúng về cơ bản khớp, không chỉ về chất lượng

but quantitatively with what we saw

mà còn về số lượng với những thứ chúng tôi thấy

humans doing in a real market.

con người làm ở chợ thực sự.

So much so that, if you saw the monkeys' numbers,

Nhiều đến mức, nếu bạn nhìn vào các con số,

you couldn't tell whether they came from a monkey or a human in the same market.

bạn sẽ không biết được liệu chúng là của lũ khỉ hay của người trên cùng một khu chợ.

And what we'd really thought we'd done

Và điều mà chúng tôi nghĩ chúng tôi đã làm

is like we'd actually introduced something

là chúng tôi đã thực sự giới thiệu một thứ gì đó

that, at least for the monkeys and us,

,ít ra là với lũ khỉ và chúng tôi,

works like a real financial currency.

hoạt động giống như một đồng tiền tài chính thực thụ

Question is: do the monkeys start messing up in the same ways we do?

Câu hỏi là: liệu lũ khỉ có bắt đầu làm hỏng theo cách mà chúng ta làm?

Well, we already saw anecdotally a couple of signs that they might.

Chúng tôi đã đôi lúc thấy một vài dấu hiệu là chúng có thể.

One thing we never saw in the monkey marketplace

Một thứ chúng tôi chưa bao giờ thấy ở chợ khỉ

was any evidence of saving --

là bất cứ dấu hiệu nào của sự tiết kiệm --

you know, just like our own species.

bạn biết đó, như giống loài chúng ta.

The monkeys entered the market, spent their entire budget

Lũ khi tiến vào khu chợ, tiêu hết tiền của chúng

and then went back to everyone else.

và quay về.

The other thing we also spontaneously saw,

Một điều nữa mà chúng tôi bất chợt thấy,

embarrassingly enough,

đủ để thấy xấu hổ

is spontaneous evidence of larceny.

là một vài bằng chứng bộc phát của việc gian lận.

The monkeys would rip-off the tokens at every available opportunity --

Lũ khỉ thường gian dối các đồng tiền ngay khi có thể

from each other, often from us --

từ những con khác, thường là từ chúng tôi --

you know, things we didn't necessarily think we were introducing,

bạn biết đó, thứ mà chúng tôi không cần thiết phải giới thiệu.

but things we spontaneously saw.

nhưng chúng tôi đã nhìn thấy.

So we said, this looks bad.

Vì thế chúng tôi nghĩ, điều này trông thật tệ.

Can we actually see if the monkeys

Liệu chúng ta có thật sự thấy lũ khỉ

are doing exactly the same dumb things as humans do?

sẽ làm những thứ ngu ngốc y hệt con người?

One possibility is just kind of let

Một khả năng là kiểu để mặc

the monkey financial system play out,

hệ thống tài chính khỉ tự hoạt động,

you know, see if they start calling us for bailouts in a few years.

bạn biết đó, để xem liệu chúng có gọi chúng ta giúp trong vài năm.

We were a little impatient so we wanted

Chúng tôi hơi mất kiên nhẫn nên chúng tôi đã muốn

to sort of speed things up a bit.

đẩy nhanh mọi thứ một chút.

So we said, let's actually give the monkeys

Vì thế chúng tôi đồng ý đưa cho lũ khỉ

the same kinds of problems

cùng kiểu vấn đề

that humans tend to get wrong

mà con người thường hay mắc lỗi

in certain kinds of economic challenges,

trong một vài kiểu thử thách kinh tế nhất định

or certain kinds of economic experiments.

hoặc một vài kiểu thứ nghiệm kinh tế nhất định.

And so, since the best way to see how people go wrong

vậy nên, bởi cách tốt nhất để xem con người mắc lỗi

is to actually do it yourself,

là thật sự tự mình làm điều đó,

I'm going to give you guys a quick experiment

Tôi sẽ cho các bạn một thí nghiệm nhỏ

to sort of watch your own financial intuitions in action.

kiểu để xem thử trực giác tài chính của chính các bạn hành động như nào

So imagine that right now

Vây nên bây giờ hãy thử tưởng tượng

I handed each and every one of you

Tôi đưa mỗi người trong các bạn

a thousand U.S. dollars -- so 10 crisp hundred dollar bills.

1,000 đô-la -- 10 đồng tiền 100 đô-la nóng

Take these, put it in your wallet

Hãy lấy chúng, bỏ vào trong ví của các bạn

and spend a second thinking about what you're going to do with it.

và suy nghĩ kĩ xem các bạn sẽ làm gì với nó.

Because it's yours now; you can buy whatever you want.

Bởi vì bây giờ nó là của các bạn; các bạn có thể mua bất cứ thứ gì các bạn muốn.

Donate it, take it, and so on.

Quyên góp nó, lấy nó, và kiểu vậy.

Sounds great, but you get one more choice to earn a little bit more money.

Nghe hay thật, nhưng các bạn có thêm sự lựa chọn nữa để kiếm thêm một ít.

And here's your choice: you can either be risky,

Và đây là lựa chọn cho các bạn: hoặc các bạn mạo hiểm,

in which case I'm going to flip one of these monkey tokens.

trong trường hợp đó tôi sẽ tung một trong những đồng này.

If it comes up heads, you're going to get a thousand dollars more.

nếu là mặt ngửa, các bạn sẽ được thêm 1,000 đô-la.

If it comes up tails, you get nothing.

nếu là mặt sấp, bạn sẽ không được gì cả.

So it's a chance to get more, but it's pretty risky.

Nên đây là cơ hội để kiếm thêm, nhưng rất mạo hiểm.

Your other option is a bit safe. Your just going to get some money for sure.

Lựa chọn khác thì an toàn hơn. Các bạn sẽ chắc chắn có thêm tiền.

I'm just going to give you 500 bucks.

Tôi sẽ chỉ đưa các bạn thêm 500 đồng.

You can stick it in your wallet and use it immediately.

Các bạn có thể bỏ nó vào ví và sử dụng ngay lập tức.

So see what your intuition is here.

Để xem trực giác của các bạn như thế nào.

Most people actually go with the play-it-safe option.

Hầu hết mọi người sẽ chọn cách an toàn.

Most people say, why should I be risky when I can get 1,500 dollars for sure?

Hầu hết mọi người nghĩ, tại sao phải mạo hiểm khi tôi có thể chắc chắn có 1,500 đô-la?

This seems like a good bet. I'm going to go with that.

Trông có vẻ khá tốt để cá cược. Tôi sẽ theo cái đó.

You might say, eh, that's not really irrational.

Các bạn có thể nói, điều này chả hợp lý.

People are a little risk-averse. So what?

Loài người hơi ngại mạo hiểm. Rồi sao?

Well, the "so what?" comes when start thinking

Cái "rồi sao?" đó xuất hiện khi chúng ta bắt đầu suy nghĩ

about the same problem

về cùng một vấn đề

set up just a little bit differently.

được thay đổi khác một chút.

So now imagine that I give each and every one of you

Nên giờ hãy tưởng tượng nếu tôi đưa mỗi người

2,000 dollars -- 20 crisp hundred dollar bills.

2,000 đô-la -- 20 tờ 100 đô-la nóng.

Now you can buy double to stuff you were going to get before.

Bây giờ các bạn có thể mua gấp đôi trước đó.

Think about how you'd feel sticking it in your wallet.

Hãy nghĩ về cảm giác của các bạn khi bỏ nó vào ví.

And now imagine that I have you make another choice

Và giờ hãy tưởng tượng tôi bắt các bạn phải lựa chọn

But this time, it's a little bit worse.

Nhưng lần này, tệ hơn một chút.

Now, you're going to be deciding how you're going to lose money,

Giờ, các bạn sẽ phải quyết định các bạn sẽ mất tiền như thế nào,

but you're going to get the same choice.

nhưng các bạn sẽ có cùng lựa chọn.

You can either take a risky loss --

Các bạn hoặc là sẽ chấp nhận mạo hiểm mất tiền --

so I'll flip a coin. If it comes up heads, you're going to actually lose a lot.

để tôi tung đồng xu. Nếu mặt ngửa, các bạn sẽ mất rất nhiều.

If it comes up tails, you lose nothing, you're fine, get to keep the whole thing --

Nếu mặt sấp, các bạn không mất gì cả, giữ lại mọi thứ --

or you could play it safe, which means you have to reach back into your wallet

hoặc các bạn có thể chọn an toàn, lấy ví ra

and give me five of those $100 bills, for certain.

và đưa tôi 5 tờ 100 đô-la, đương nhiên.

And I'm seeing a lot of furrowed brows out there.

Và tôi đang thấy một vài cái nhíu mày phía dưới.

So maybe you're having the same intuitions

Nên có lẽ các bạn đang có chung trực giác

as the subjects that were actually tested in this,

về vấn đề mà các bạn đang được kiểm tra,

which is when presented with these options,

khi được đưa ra những chọn lựa,

people don't choose to play it safe.

mọi người không chọn an toàn.

They actually tend to go a little risky.

Họ sẽ có xu hướng mạo hiểm.

The reason this is irrational is that we've given people in both situations

Lý do điều này khá vô lý là trong hai trường hợp, chúng tôi cho mọi người

the same choice.

những sự lựa chọn giống nhau.

It's a 50/50 shot of a thousand or 2,000,

Đó là cơ hội 50/50 cho 1,000 hoặc 2,000

or just 1,500 dollars with certainty.

hoặc chỉ chắc ăn 1,500 đô-la .

But people's intuitions about how much risk to take

Nhưng trực giác của con người về việc chấp nhận chừng nào mạo hiểm

varies depending on where they started with.

lại khác nhau tùy thuộc vào khởi điểm của họ.

So what's going on?

Vậy điều gì đang xảy ra?

Well, it turns out that this seems to be the result

Hóa ra là, đây xem ra là kết quả

of at least two biases that we have at the psychological level.

của ít nhất hai khuynh hướng mà chúng ta có về mức độ tâm lý

One is that we have a really hard time thinking in absolute terms.

Một là chúng ta có một khoảng thời gian khó khăn thực sự nghĩ về những điều kiện tuyệt đối.

You really have to do work to figure out,

Đầu óc chúng ta phải làm việc,

well, one option's a thousand, 2,000;

Một lựa chọn là 1,000, 2,000;

one is 1,500.

Một là 1,500.

Instead, we find it very easy to think in very relative terms

Thay vào đó, chúng ta thấy rất dễ khi suy nghĩ về những điều kiện tương đối.

as options change from one time to another.

khi các lựa chọn thay đổi qua các lần.

So we think of things as, "Oh, I'm going to get more," or "Oh, I'm going to get less."

Nên chúng ta thường nghĩ theo kiểu, "oh, chúng ta sẽ có thêm" hoặc "oh, tôi sẽ có ít hơn."

This is all well and good, except that

Điều này cũng tốt thôi, trừ việc

changes in different directions

các thay đổi đến từ nhiều hướng

actually effect whether or not we think

thực tế ảnh hưởng đến việc ta nghĩ

options are good or not.

liệu một lựa chọn là tốt hay không

And this leads to the second bias,

Và điều nãy dẫn đến khuynh hướng thứ hai,

which economists have called loss aversion.

mà các nhà kinh tế học gọi là khuynh hướng ghét bỏ sự mất mát.

The idea is that we really hate it when things go into the red.

Ý tưởng là chúng ta ghét cảm giác mất tiền

We really hate it when we have to lose out on some money.

chúng ta thật sự ghét khi chúng ta phải mất một số tiền nào đó.

And this means that sometimes we'll actually

Và điều này nghĩa là thỉnh thoảng chúng ta thật sự

switch our preferences to avoid this.

thay đổi lựa chọn để tránh điều này.

What you saw in that last scenario is that

Thứ chúng ta thấy ở câu tình huống cuối là

subjects get risky

đối tượng trở nên mạo hiểm hơn

because they want the small shot that there won't be any loss.

bởi họ muốn cái cơ hội nhỏ bé là sẽ không mất gì cả.

That means when we're in a risk mindset --

Điều đó nghĩa là khi chúng ta nằm trong thế mạo hiểm

excuse me, when we're in a loss mindset,

xin lỗi, khi chúng ta ở trong thế mất mát,

we actually become more risky,

chúng ta trở nên mạo hiểm hơn,

which can actually be really worrying.

điều mà có thể trở nên đáng lo ngại.

These kinds of things play out in lots of bad ways in humans.

Những kiểu thế này sẽ tự phát theo rất nhiều hướng xấu ở loài người.

They're why stock investors hold onto losing stocks longer --

Chúng là lý do các nhà đầu tư chứng khoán vẫn cứ mãi mất tiền --

because they're evaluating them in relative terms.

bởi họ đánh giá chúng trong điều kiện tương đối.

They're why people in the housing market refused to sell their house --

Là lý do vì sao con người trong thị trường nhà đất từ chối bán nhà của họ

because they don't want to sell at a loss.

bởi họ không muốn bán lỗ.

The question we were interested in

Câu hỏi mà chúng ta đã quan tâm là

is whether the monkeys show the same biases.

liệu những con khỉ có thể hiện cùng xu hướng đó không

If we set up those same scenarios in our little monkey market,

Nếu chúng tôi tạo dùng tình huống giống vậy ở khu chợ khỉ nhỏ bé,

would they do the same thing as people?

liệu chúng có hành xử như con người?

And so this is what we did, we gave the monkeys choices

Và đó là thứ chúng tôi làm, chúng tôi đưa cho lũ khỉ các chọn lựa

between guys who were safe -- they did the same thing every time --

giữa người an toàn -- họ luôn làm những thứ giống nhau --

or guys who were risky --

hoặc người mạo hiểm --

they did things differently half the time.

họ đôi khi làm những thứ khác nhau.

And then we gave them options that were bonuses --

Và sau đó chúng tôi đưa cho chúng thêm những lựa chọn

like you guys did in the first scenario --

như các bạn đã làm ở tình huống đầu --

so they actually have a chance more,

vậy chúng thật sự có cơ hội để có thêm.

or pieces where they were experiencing losses --

hoặc chỉ còn lại một ít nếu chúng gặp phải lựa chọn mất --

they actually thought they were going to get more than they really got.

chúng thật sự nghĩ chúng sẽ có nhiều hơn thứ chúng có

And so this is what this looks like.

và vì thế trông nó giống như thế này.

We introduced the monkeys to two new monkey salesmen.

Chúng tôi đã giới thiệu lũ khỉ với 2 người bán hàng mới.

The guy on the left and right both start with one piece of grape,

Người ở bên trái và phải đều bắt đầu với một ít nho,

so it looks pretty good.

nên trông khá là tuyệt vời.

But they're going to give the monkeys bonuses.

Nhưng họ sẽ cho lũ khỉ đồ thêm.

The guy on the left is a safe bonus.

Người bên trái sẽ theo kiểu an toàn.

All the time, he adds one, to give the monkeys two.

Trong mọi lúc, cậu ta thêm một trái, và đưa cho lũ khỉ hai.

The guy on the right is actually a risky bonus.

Người bên phải sẽ theo kiểu mạo hiểm.

Sometimes the monkeys get no bonus -- so this is a bonus of zero.

Đôi khi lũ khỉ sẽ không được thêm gì -- nên kiểu như nhận thêm không trái.

Sometimes the monkeys get two extra.

Thỉnh thoảng, lũ khỉ nhận thêm 2.

For a big bonus, now they get three.

Nhiều khi là 3 cho phần thêm lớn.

But this is the same choice you guys just faced.

Nhưng đây là lựa chọn giống với cái các bạn vừa đối mặt.

Do the monkeys actually want to play it safe

Liệu lũ khỉ có đi theo hướng an toàn

and then go with the guy who's going to do the same thing on every trial,

và đi với người luôn hành động giống nhau ở mọi lần thử,

or do they want to be risky

hay chúng muốn mạo hiểm

and try to get a risky, but big, bonus,

và cố gắng để lấy phần thêm tuy mạo hiểm, nhưng lớn,

but risk the possibility of getting no bonus.

và chấp nhận khả năng sẽ không có thêm phần thưởng nào.

People here played it safe.

Con người ở đây đã đi theo hướng an toàn.

Turns out, the monkeys play it safe too.

Hóa ra, lũ khỉ cũng giống vậy.

Qualitatively and quantitatively,

Về cả chất lượng lẫn số lượng,

they choose exactly the same way as people,

chúng chọn theo cách y hệt con người,

when tested in the same thing.

khi được thử với cùng một thứ.

You might say, well, maybe the monkeys just don't like risk.

Các bạn có thể nói rằng, có thể đơn giản là lũ khỉ không thích mạo hiểm.

Maybe we should see how they do with losses.

Có thể chúng ta nên xem cách chúng xử lý với sự mất mát,

And so we ran a second version of this.

Và vì thế chúng tôi cho chạy phiên bản thứ hai.

Now, the monkeys meet two guys

Bây giờ, lũ khỉ gặp 2 người

who aren't giving them bonuses;

2 người này sẽ không cho chúng phần thêm;

they're actually giving them less than they expect.

họ sẽ cho chúng ít hơn chúng mong đợi.

So they look like they're starting out with a big amount.

Vì vậy họ trông giống sẽ bắt đầu với một lượng lớn.

These are three grapes; the monkey's really psyched for this.

Đây là 3 trái nho; lũ khỉ như bị thôi miên vì điều này.

But now they learn these guys are going to give them less than they expect.

Nhưng bây giờ chúng biết rằng những người này sẽ cho chúng ít hơn chúng mong đợi.

They guy on the left is a safe loss.

Người ở bên trái sẽ cho một khoảng mất mát an toàn

Every single time, he's going to take one of these away

Bất cứ lúc nào, cậu ta cũng lấy đi một

and give the monkeys just two.

và đưa lũ khỉ 2.

the guy on the right is the risky loss.

người bên phải sẽ đưa ra khoảng mất mạo hiểm.

Sometimes he gives no loss, so the monkeys are really psyched,

thỉnh thoảng cậu ta không lấy gì cả, nên lũ khỉ như phát rồ,

but sometimes he actually gives a big loss,

nhưng thỉnh thoảng lại lấy đi nhiều

taking away two to give the monkeys only one.

lấy đi 2 để chỉ đưa chúng 1.

And so what do the monkeys do?

Và thế rồi lũ khỉ làm gì?

Again, same choice; they can play it safe

Lần nữa, cùng lựa chọn; chúng có thể chọn an toàn

for always getting two grapes every single time,

để luôn được lấy 2 trái nho cùng 1 lúc,

or they can take a risky bet and choose between one and three.

hoặc chúng có thể mạo hiểm và chọn giữa 1 hoặc 3.

The remarkable thing to us is that, when you give monkeys this choice,

Điều đáng chú ý với chúng tôi là, khi các bạn đưa lũ khỉ những lựa chọn này,

they do the same irrational thing that people do.

chúng làm điều vô lý như con người.

They actually become more risky

Chúng thật sự đã trở nên mạo hiểm hơn

depending on how the experimenters started.

tùy vào cách các thí nghiệm gia bắt đầu.

This is crazy because it suggests that the monkeys too

Điều này thật điên rồ bởi nó chỉ ra rằng, những con khỉ

are evaluating things in relative terms

cũng đánh giá mọi thứ ở điều kiện tương đối

and actually treating losses differently than they treat gains.

và đã hành xử với mất mát khác hẳn với nhận được.

So what does all of this mean?

Vậy tất cả điều này có nghĩa là gì?

Well, what we've shown is that, first of all,

Vâng, thứ chúng tôi chỉ ra là rằng, trước tiên,

we can actually give the monkeys a financial currency,

chúng ta có thể đưa loài khỉ đồng tiền tài chính,

and they do very similar things with it.

và chúng sẽ sử dụng nó tương tự.

They do some of the smart things we do,

Chúng làm những việc thông minh như chúng ta,

some of the kind of not so nice things we do,

trong đó một vài việc không được tốt đẹp lắm giống chúng ta

like steal it and so on.

như trộm cắp và v.v...

But they also do some of the irrational things we do.

Nhưng chúng cũng làm những việc vô lý như chúng ta.

They systematically get things wrong

Chúng cũng làm sai y hệt

and in the same ways that we do.

và theo đúng như cách mà chúng ta làm.

This is the first take-home message of the Talk,

Đây là thông điệp đầu tiên gửi các bạn

which is that if you saw the beginning of this and you thought,

là rằng nếu bạn đã thấy ngay từ đầu và bạn nghĩ,

oh, I'm totally going to go home and hire a capuchin monkey financial adviser.

oh, tôi sẽ về nhà và thuê một con khỉ mũ làm tư vấn tài chính.

They're way cuter than the one at ... you know --

Chúng dễ thương hơn rất nhiều với cái người ở... bạn biết đấy

Don't do that; they're probably going to be just as dumb

Đừng làm vậy; chúng cũng sẽ ngu ngốc y hệt

as the human one you already have.

như người mà bạn đang có.

So, you know, a little bad -- Sorry, sorry, sorry.

Nên, bạn biết đó, hơi tệ -- xin lỗi, xin lỗi.

A little bad for monkey investors.

Hơi tệ cho những nhà đầu tư khỉ.

But of course, you know, the reason you're laughing is bad for humans too.

Nhưng đương nhiên, cái lý do mà bạn đang cười cũng tệ cho con người.

Because we've answered the question we started out with.

Bởi vì chúng ta đã và đang trả lời câu hỏi mà chúng ta đã bắt đầu

We wanted to know where these kinds of errors came from.

Chúng ta muốn biết những lỗi này bắt nguồn từ đâu.

And we started with the hope that maybe we can

Và ban đầu chúng ta hy vọng là chúng ta có thể

sort of tweak our financial institutions,

kiểu như cải thiện các tình huống tài chính,

tweak our technologies to make ourselves better.

cải thiện công nghệ để khiến chúng ta tốt hơn.

But what we've learn is that these biases might be a deeper part of us than that.

Nhưng thứ chúng ta học được là rằng những xu hướng đó có thể là phần sâu hơn của chúng ta.

In fact, they might be due to the very nature

Thật sự, chúng có thể mang lý do rất tự nhiên

of our evolutionary history.

của lịch sử tiến hóa loài người.

You know, maybe it's not just humans

Bạn biết đấy, có thể không chỉ có loài người

at the right side of this chain that's duncey.

ở phía bên phải của chuỗi mới ngu ngốc.

Maybe it's sort of duncey all the way back.

Có thể chuyện ngu ngốc đã có từ lâu.

And this, if we believe the capuchin monkey results,

Và nếu chúng ta tin vào kết quả từ loại khỉ mũ

means that these duncey strategies

có nghĩa những chiến lược ngu ngốc này

might be 35 million years old.

có thể 35 triệu năm tuổi.

That's a long time for a strategy

Đó quả là quá lâu để một chiến thuật

to potentially get changed around -- really, really old.

có thể thay đổi ngược lại -- quá, quá lâu.

What do we know about other old strategies like this?

Điều gì chúng ta biết được về các chiến thuật già cỗi khác như thế?

Well, one thing we know is that they tend to be really hard to overcome.

Một thứ chúng ta biết đó là chúng có xu hướng rất khó để thay đổi.

You know, think of our evolutionary predilection

Bạn biết đó, hãy nghĩ đến sự tiến hóa trong việc

for eating sweet things, fatty things like cheesecake.

ưa ăn đồ ngọt, béo như bánh phô mai của chúng ta.

You can't just shut that off.

Bạn không thế tự nhiên xóa bỏ nó được

You can't just look at the dessert cart as say, "No, no, no. That looks disgusting to me."

Bạn không thể nhìn vào một xe đồ ngọt và nói "Không, không. Trông chúng thật kinh tởm."

We're just built differently.

Chúng ta được tạo nên khác biệt.

We're going to perceive it as a good thing to go after.

Chúng ta sẽ tiếp nhận nó như một điều tốt đẹp để theo đuổi.

My guess is that the same thing is going to be true

Dự đoán của tôi là điều tương tự sẽ trở thành hiện thực

when humans are perceiving

khi con người nhìn nhận

different financial decisions.

những quyết định tài chính khác nhau.

When you're watching your stocks plummet into the red,

Khi bạn chứng kiến cổ phiếu của bạn trượt dốc thê thảm

when you're watching your house price go down,

khi bạn chứng kiến giá nhà của bạn giảm sút,

you're not going to be able to see that

bạn sẽ không thể thấy rằng

in anything but old evolutionary terms.

đây hoàn toàn chỉ là do điều kiện tiến hóa mà thôi.

This means that the biases

Điều này nghĩa là những xu hướng

that lead investors to do badly,

đưa đẩy các nhà đầu tư có hành động sai lầm,

that lead to the foreclosure crisis

dẫn đến khủng hoảng thế chấp nợ

are going to be really hard to overcome.

sẽ rất khó khăn để thay đổi.

So that's the bad news. The question is: is there any good news?

Nên đó là một tin tồi tệ. Câu hỏi là: liệu có tin nào tốt không?

I'm supposed to be up here telling you the good news.

Tôi đáng ra phải đứng đây kể cho các bạn những tin tốt lành.

Well, the good news, I think,

À thì, tin tốt là, tôi nghĩ,

is what I started with at the beginning of the Talk,

như ở phần mở đầu của buổi diễn thuyết,

which is that humans are not only smart;

rằng con người không chỉ thông minh;

we're really inspirationally smart

mà chúng ta thông mình một cách đáng ngưỡng mộ

to the rest of the animals in the biological kingdom.

so với toàn thể các loài động vật khác trên vương quốc sinh thái.

We're so good at overcoming our biological limitations --

Chúng ta quá giỏi trong việc vượt qua những giới hạn sinh học của chúng ta --

you know, I flew over here in an airplane.

bạn biết đó, tôi bay tới đây trên một chiếc máy bay

I didn't have to try to flap my wings.

tôi không cần phải đập cánh bay tới.

I'm wearing contact lenses now so that I can see all of you.

Tôi đang đeo kính áp tròng để tôi có thể thấy các bạn bây giờ.

I don't have to rely on my own near-sightedness.

Tôi không cần phải phụ thuộc vào tầm nhìn ngắn của tôi.

We actually have all of these cases

Chúng ta đều luôn có những trường hợp

where we overcome our biological limitations

mà chúng ta đã vượt qua những giới hạn sinh học

through technology and other means, seemingly pretty easily.

bằng công nghệ và những công cụ khác, rất dễ dàng.

But we have to recognize that we have those limitations.

Nhưng chúng ta phải nhận ra rằng chúng ta có những giới hạn đó.

And here's the rub.

Và đó là một vấn đề.

It was Camus who once said that, "Man is the only species

Chính Camus đã từng nói rằng, "Con người là giống loài duy nhất

who refuses to be what he really is."

từ chối việc trở thành chính mình."

But the irony is that

Nhưng trớ trêu là rằng

it might only be in recognizing our limitations

khi chúng ta nhận ra những giới hạn của chúng ta

that we can really actually overcome them.

thì chúng ta mới có thể vượt qua nó.

The hope is that you all will think about your limitations,

Hy vọng là tất cả các bạn sẽ nghĩ về những giới hạn của mình,

not necessarily as unovercomable,

không nhất thiết là nghĩ rằng nó không thể vượt qua,

but to recognize them, accept them

mà hay nhận biết nó, chấp nhận nó

and then use the world of design to actually figure them out.

và sử dụng thế giới thiết kế để giải quyết nó.

That might be the only way that we will really be able

Đó có thể là cách duy nhất để chúng ta

to achieve our own human potential

đạt được những tiềm năng của chính chúng ta

and really be the noble species we hope to all be.

và thật sự trở thành giống nòi cao quý mà chúng ta luôn mong muốn trở thành.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)