Paul Romer: The world's first charter city?

Paul Romer: Dünyanın ilk pilot şehri mi?

Çeviri: Zeynep Duygu Tamer Gözden geçirme: Yasemin Bayraktar

In 2007,

2007'de

I decided that we needed to reconceptualize

ekonomik gelişme hakkındaki düşüncemizi

how we thought about economic development.

tekrar kavramlaştırmamız gerektiğine karar verdim.

Our new goal should be

Yeni amacımız

that when every family thinks about where they want to live and work,

her aile nerede yaşamak ve çalışmak istedikleri hakkında düşündüklerinde,

they should be able to choose between

hepsinin yeni sakinler çekmek için yarıştığı

at least a handful

en azından bir avuç

of different cities

farklı şehir

that were all competing to attract new residents.

arasından seçim yapabilmelerini sağlamak olmalı.

Now we're a long way away from that goal right now.

Şu an bu amaçtan çok ama çok uzaktayız.

There are billions of people in developing countries

Gelişmekte olan ülkelerde milyarlarca insan var ve

who don't have even a single city that would be willing to welcome them.

onlara kapılarını açmaya hazır tek bir şehir bile yok.

But the amazing thing about cities

Ama şehirler hakkındaki şaşırtıcı şey

is they're worth so much more

sahip oldukları değer, onları inşa etme

than it costs to build them.

bedelinden çok daha fazla.

So we could easily supply the world

Yani dünyaya kolayca düzinelerce,

with dozens, maybe hundreds,

belki de yüzlerce yeni şehir

of new cities.

kazandırabiliriz.

Now this might sound preposterous to you

Eğer yeni şehirler hakkında hiç düşünmediyseniz,

if you've never thought about new cities.

bu söylediğim size saçma gelebilir.

But just substitute apartment building for cities.

Ama yalnızca şehirleri apartmanların yerine koyun.

Imagine half the people who wanted to be in apartments already had them;

Farz edin ki apartmanlarda yaşamak isteyen insanların yarısının bir dairesi var;

the other half aren't there yet.

diğer yarısının daha yok.

You could try and expand the capacity

Mevcut tüm apartmanlara ek yaparak

by doing additions on all the existing apartments.

kapasiteyi genişletmeyi deneyebilirsiniz.

But you know what you'd run into

Ama şöyle bir durumla karşılaşırsınız:

is those apartments and the surrounding areas

o apartmanlar ve onları çevreleyen alanlar

have rules to avoid discomfort

inşaattan ötürü rahatsızlığı ve

and the distractions of construction.

dikkat dağılımını önleyecek kurallara sahip.

So it's extremely hard to do all of those additions.

Yani tüm o ekleri yapmak son derece zor.

But you could go out someplace brand new,

Ama yepyeni bir yere gidebilir,

build a brand new apartment building,

yepyeni bir apartman inşa edebilirsiniz,

as long as the rules there

yeter ki oradaki kurallar

were ones that facilitated construction

araya girmek yerine inşa etmeyi

rather than getting in the way.

kolaylaştıran kurallar olsun.

So I proposed

Devletlerin

that governments create new reform zones

şehirler barındırabilecek kadar büyük

big enough to hold cities

yeni reform bölgeleri oluşturmalarını teklif ettim

and gave them a name: charter cities.

ve onlara bir de isim verdim: pilot şehirler.

Later I learned that at about this same time,

Sonradan öğrendiğime göre yaklaşık o zamanda

Javier and Octavio

Javier ve Octavio

were thinking about the challenge of reform

Honduras'ta reformun zorlukları hakkında

in Honduras.

düşünüyorlardı.

They knew that about 75,000 Hondurans every year

Yaklaşık 75.000 Honduraslının her yıl A.B.D.'ye

would leave to go to the United States,

gitmek için ayrılacaklarını biliyorlardı,

and they wanted to ask, what could they do

ve o insanların kalıp, aynı şeyleri Honduras'ta

to make sure that those people could stay

yapmalarını sağlamak için ne yapabileceklerini

and do the same things in Honduras.

sormak istiyorlardı.

At one point, Javier said to Octavio,

Bir yerde, Javier, Octavio'ya şöyle dedi:

"What if we took some of our empty land --

"boş topraklarımızın bir bölümünü alsak ve

what if we just gave it to an embassy --

bir elçiliğe versek, birazını A.B.D. elçiliğine,

give some to the U.S. embassy; give some to the Canadian embassy --

birazını Kanada elçiliğine versek ve sonra eğer insanlar Kanada'nın yasaları

and then if people want to go work

ya da A.B.D.'nin yasaları altında

under the rules of Canada or under the rules of the United States,

çalışmak isterlerse, oralara gidip, iş bulabilirler, istedikleri herşeyi

they can go get jobs,

o elçilik topraklarında

do everything they do on those embassy grounds

Kanada'ya ya da A.B.D.'ye gitmek zorunda kalmadan

that they would otherwise have to go to Canada or the U.S. to do?"

yapabilirlerse, nasıl olur?"

In the summer of 2009,

2009 yılı yazında,

Honduras went through a wrenching constitutional crisis.

Honduras yürek dağlayan bir anayasal kriz geçirdi.

At the next regularly scheduled election,

Bir sonraki olağan seçimde,

Pepe Lobo won in a landslide

Pepe Lobo reform, ama aynı zamanda

on a platform that promised reform,

uzlaşma vaat eden bir platformda

but reconciliation as well.

galip geldi.

He asked Octavio to be his chief of staff.

Octavio'dan genel kurmay başkanı olmasını istedi.

Meanwhile, I was getting ready

O dönemde, ben TEDGlobal'da

to give a talk at TEDGlobal.

bir konuşma vermeye hazırlanıyordum.

Through a process of refinement,

Düzeltme süreci, deneme ve yanılma,

trial and error, a lot of user testing,

birçok kullanıcı testi sonucunda,

I tried to boil this complicated concept of charter city

bu karmaşık pilot şehir konseptini, temel özelliklere

down to the bare essentials.

indirgemeye çalıştım.

The first point was the importance of rules,

İlk nokta kuralların önemiydi,

like those rules that say

gelip, mevcut tüm apartman

you can't come in and disturb all the existing apartment holders.

sahiplerini rahatsız edemezsiniz diyen o kurallar gibi.

We pay a lot of attention to new technologies,

Yeni teknolojilere çok dikkat ediyoruz,

but it takes technologies and rules to get progress,

ama ilerleme sağlamak teknoloji ve kurallar gerektiriyor.

and it's usually the rules that hold us back.

Ve genellikle bizi geride tutan kurallardır.

In the fall of 2010, a friend from Guatemala

2010'un sonbaharında, Guatemala'dan bir arkadaş

sent Octavio a link to the TEDTalk.

Octavio'ya TEDTalk'a giden bir link yolladı.

He showed it to Javier.

O da bunu Javier'e gösterdi.

They called me.

Beni aradılar.

They said, "Let's present this to the leaders of our country."

"Bunu ülkemizin liderlerine sunalım." dediler.

So in December we met in Miami,

Böylece Aralık ayında Miami'de

in a hotel conference room.

bir otel konferans odasında buluştuk.

I tried to explain this point

Şehirlerin ne kadar değerli olduğu

about how valuable cities are,

maliyetinden ne kadar çok daha

how much more valuable they are than they cost.

değerli olduğu fikrini açıklamaya çalıştım.

And I used this slide

Ve işlenmemiş arazinin

showing how valuable the raw land is

New York Şehri gibi bir yerde ne kadar

in a place like New York City:

değerli olduğunu gösteren bir slayt kullandım:

notice, land that's worth thousands of dollars, in some cases,

dikkat edin, bazı durumlarda metrekaresi binlerce dolar olan

per square meter.

arazi.

But it was a fairly abstract discussion,

Ama oldukça soyut bir tartışmaydı,

and at some point when there was a pause,

ve bir an için bir sessizlik oluştu,

Octavio said,

Octovio şöyle dedi:

"Paul, maybe we could watch the TEDTalk."

"Paul, belki de TED konuşmanı izleyebiliriz."

(Laughing)

(Gülüyor)

So the TEDTalk laid out in very simple terms,

Yani TED konuşması çok basit terimlerle açıklıyordu,

a charter city is a place

pilot şehrin ıssız bir alanla

where you start with uninhabited land,

başlayarak, orada geçerli olacak kuralları

a charter that specifies the rules that will apply there

belirten bir tüzük ve sonra insanların oradaki kurallar

and then a chance for people to opt in,

altında yaşayıp, yaşamama tercihini

to go live under those rules or not.

yapmaları için bir şans sunduğunuz bir yer olduğunu.

So I was asked by the president of Honduras

Bu projeye ihtiyacımız olduğunu, bunun önemli

who said that we need to do this project,

olduğunu, ülkemiz için ilerleme yolunun

this is important,

bu olduğunu söyleyen

this could be the way forward for our country.

Honduras başkanı tarafından çağırıldım.

I was asked to come to Tegucigalpa

Tegucigalpa'ya gelmem ve Ocak'ın

and talk again on January fourth and fifth.

dördünde ve beşinde tekrar konuşma yapmam istendi.

So I presented

Bunun gibi bir slaytı

another fact-filled lecture

içeren ve bilgilerle dolu

that included a slide like this,

başka bir konuşma sundum,

which tried to make the point that, if you want to create a lot of value in a city,

ve şunu demeye çalıştım: eğer bir şehre çok değer kazandırmak istiyorsanız,

it has to be very big.

çok büyük olmalı.

This is a picture of Denver,

Bu Denver'ın bir resmi,

and the outline is the new airport that was built in Denver.

ve anahat Denver'da inşa edilmiş yeni bir havalimanı.

This airport alone

Bu havalimanı tek başına

covers more than 100 square kilometers.

100 metrekareden daha fazla alanı kaplıyor.

So I was trying to persuade the Hondurans,

Honduraslıları şu konuda ikna etmeye çalışıyordum,

if you build a new city,

eğer yeni bir şehir inşa ederseniz,

you've got to start with a site that's at least 1,000 square kilometers.

en azından 1.000 kilometrekarelik bir alanla başlamalısınız.

That's more than 250 hundred-thousand acres.

Bu 250 yüz bin dönümden fazla.

Everybody applauded politely.

Herkes nazikçe alkışladı.

The faces in the audience

Seyircinin yüzleri çok ciddiydi

were very serious and attentive.

ve herkes dikkatle dinliyordu.

The leader of the congress came up on stage and said,

Kongre lideri sahneye geldi ve şunları söyledi:

"Professor Romer, thank you very much for your lecture,

"Professor Romer, konuşmanız için çok teşekkür ederiz,

but maybe we could watch the TEDTalk.

ama belki TED konuşmanızı izleyebiliriz.

I've got it here on my laptop."

Burada bilgisayarımda var."

So I sat down, and they played the TEDTalk.

Ben de oturdum ve onlar TED konuşmamı oynattılar.

And it got to the essence,

Ve işin temeline indi,

which is that a new city could offer new choices for people.

yeni bir şehir insanlar için yeni seçenekler sunabilir.

There would be a choice of a city which you could go to

Kuzeyde, yüzlerce kilometre uzakta olması yerine

which could be in Honduras,

Honduras'ta olabilecek

instead of hundreds of miles away in the North.

bir şehre gidebilme seçeneği olurdu.

And it also involved new choices for leaders.

Ve liderler için yeni seçenekler de içeriyordu.

Because the leaders in the government there in Honduras

Çünkü burada Honduras'taki devlet liderleri ortak ülkelerin

would need help from partner countries,

yardımına ihtiyaç duyardı ve

who could benefit from partner countries

bu tüzükte ve uygulamadaki kuralları

who help them set up the rules in this charter and the enforcement,

tayin etmeye yardım eden ortak ülkelerden faydalanırlardı,

so everybody can trust

böylece herkes tüzüğün

that the charter really will be enforced.

gerçekten uygulanacağına güvenebilir.

And the insight of President Lobo

Başkan Lobo'nun anlayışı

was that that assurance of enforcement

yabancı yatırımcıların gelmesini ve şehri

that I was thinking about

inşa etmesini sağlayacak

as a way to get the foreign investors to come in and build the city

bir yol olarak düşündüğüm o uygulama güvencesinin benzer bir şekilde

could be equally important for all the different parties in Honduras

Honduras'ta yıllar boyunca korku ve güvensizlikten muzdarip olmuş

who had suffered for so many years

farklı tüm partiler için de önemli

from fear and distrust.

olduğuydu.

We went and looked at a site.

Bir mekana gittik ve inceledik.

This picture's from there.

Bu resim orada çekildi.

It easily could hold a thousand square kilometers.

Şüphesiz bin kilometrekarelik bir alan olabilir.

And shortly thereafter, on January 19th,

Ve kısa bir süre sonra, 19 Ocak'ta,

they voted in the congress to amend their constitution

özel geliştirme bölgelerine izin veren bir anayasal kanun hükmüne

to have a constitutional provision

sahip olmak için anayasalarını

that allows for special development regions.

değiştirmek adına kongrede oy kullandılar.

In a country which had just gone through this wrenching crisis,

Yakın zamanda yürekleri dağlayan bu krizden geçen bir ülkede

the vote in the congress in favor of this constitutional amendment

kongrede bu anayasal değişiklikten yana oy verenlerin sayısı

was 124 to one.

124'e birdi.

All parties, all factions in society, backed this.

Bütün partiler, toplumun her kesimi bunu destekledi.

To be part of the constitution, you actually have to pass it twice in the congress.

Anayasanın bir parçası olması için, aslında kongreden iki kez geçirmeniz gerekiyor.

On February 17th they passed it again

17 Şubat'ta, 114'e bir oyla

with another vote of 114 to one.

tekrar geçirdiler.

Immediately after that vote,

O oylamadan hemen sonra,

on February 21st to the 24th,

21 ve 24 Şubat arası,

a delegation of about 30 Hondurans

yaklaşık 30 kişilik Honduraslı bir delegeler grubu

went to the two places in the world

dünyada şehir inşaatı işine girmeye

that are most interested in getting into the city building business.

en istekli iki yere gittiler.

One is South Korea.

Biri Güney Kore.

This is a picture of a big, new city center

Bu Güney Kore'de inşa edilen yeni, büyük

that's being built in South Korea --

bir şehir merkezinin resmi --

bigger than downtown Boston.

Boston şehir merkezinden büyük.

Everything you see there was built in four years,

Burada gördüğünüz herşey, izinleri almak için

after they spent four years getting the permits.

harcadıkları dört yıldan sonra, yine dört yılda inşa edildi.

The other place that's very interested in city building is Singapore.

Şehir inşaatına çok istekli olan diğer yer ise Singapur.

They've actually built two cities already in China

Çin'de aslında çoktan iki şehir inşa ettiler

and are preparing the third.

ve üçüncü için hazırlanıyorlar.

So if you think about this practically,

Yani eğer bunu pratik olarak düşünürseniz,

here's where we are.

bulunduğumuz yer burası.

They've got a site; they're already thinking about this site for the second city.

Bir mekanları var; bu mekanı ikinci şehir için kullanmayı çoktan düşünmeye başladılar.

They're putting in place a legal system

Yöneticilerin gelmesine izin veren

that could allow for managers to come in,

bir yasa sistemi ve ayrıca harici bir yasal

and also an external legal system.

sistem yerine koyuyorlar.

One country has already volunteered to let its supreme court

Bir ülke çoktan kendi yüksek mahkemesinin, oradaki yeni tüzel sistem için

be the court of final appeal for the new judicial system there.

son temyiz mahkemesi olmasına gönüllü oldu.

There's designers and builders of cities

Çok istekli olan şehir tasarımcıları ve

who are very interested.

inşaatçıları var.

They even can bring with them some financing.

Kendileriyle birlikte biraz yatırım bile getirebilirler.

But the one thing you know they've already solved

Ama çoktan çözdüklerini bildiğiniz birşey var ki,

is that there's lots of tenants.

o da çok sayıda kiracı var.

There's lots of businesses that would like to locate in the Americas,

Amerika bölgesinde, özellikle serbest ticaret alanı olan bir mekanda

especially in a place with a free trade zone,

yer almak isteyen birçok şirket var,

and there's lots of people who'd like to go there.

ve oraya gitmek isteyen birçok insan var.

Around the world, there's 700 million people

Dünya üzerinde, şu an başka bir yere temelli

who say they'd like to move permanently someplace else right now.

taşınmak istediğini söyleyen 700 milyon insan var.

There's a million a year

A.B.D.'ye gitmek için

who leave Latin America to go to the United States.

Latin Amerika'dan ayrılan yılda bir milyon insan var.

Many of these are a father

Onlardan birçoğu, bir işe girmek için

who has to leave his family behind to go get a job --

ailesini geride bırakan bir baba --

sometimes a single mother

bazen yiyecek ya da giyecek

who has to get enough money to even pay for food or clothing.

almak için bile yeteri kadar para kazanmak zorunda olan bekar bir anne.

Sadly, sometimes there are even children

Ne yazık ki, bazı durumlarda on yıldır görmediği

who are trying to get reunited with their parents

ailesine kavuşmaya çalışan çocuklar

that they haven't seen, in some cases, for a decade.

bile var.

So what kind of an idea is it

Peki Honduras'ta yepyeni

to think about building a brand new city in Honduras?

bir şehir inşa etmeyi düşünmek ne tür bir fikir?

Or to build a dozen of these,

Ya da dünya çapında düzinelerce

or a hundred of these, around the world?

hatta yüzlercesini inşa etmek?

What kind of an idea is it

Her ailenin, yeni sakinler

to think about insisting

çekmek için yarışan

that every family have a choice of several cities

birkaç şehir seçeneğine sahip olması

that are competing to attract new residents?

ne tür bir fikir?

This is an idea worth spreading.

Bu, yaymaya değer bir fikir.

And my friends from Honduras

Ve Honduraslı arkadaşlarım

asked me to say thank you, TED.

sana teşekkür etmemi istedi, TED.

(Applause)

(Alkış)