Paul Romer: The world's first charter city?

Tłumaczenie: Monika Sulima Korekta: Sebastian Misiewicz

In 2007,

W 2007 roku

I decided that we needed to reconceptualize

zdecydowałem, że musimy przedefiniować

how we thought about economic development.

nasze myślenie o rozwoju ekonomicznym.

Our new goal should be

Naszym nowym celem powinno być,

that when every family thinks about where they want to live and work,

by każda rodzina zastanawiająca się gdzie chce mieszkać i pracować

they should be able to choose between

powinna mieć możliwość wyboru

at least a handful

pomiędzy wieloma

of different cities

różnymi miastami

that were all competing to attract new residents.

konkurującymi o przyciągniecie nowych mieszkańców.

Now we're a long way away from that goal right now.

Jesteśmy obecnie daleko od tego celu.

There are billions of people in developing countries

W krajach rozwijających się są miliardy ludzi,

who don't have even a single city that would be willing to welcome them.

którzy nie mają ani jednego miasta chcącego ich powitać.

But the amazing thing about cities

Niesamowite w miastach jest to, że są warte o wiele więcej

is they're worth so much more

Niesamowite w miastach jest to, że są warte o wiele więcej

than it costs to build them.

niż koszt ich wybudowania.

So we could easily supply the world

Łatwo można by dostarczyć światu

with dozens, maybe hundreds,

tuziny, może setki

of new cities.

nowych miast.

Now this might sound preposterous to you

Być może brzmi to niedorzecznie

if you've never thought about new cities.

jeśli nigdy nie myśleliście o nowych miastach,

But just substitute apartment building for cities.

a najwyżej o nowym bloku mieszkalnym.

Imagine half the people who wanted to be in apartments already had them;

Wyobraźcie sobie, że połowa ludzi chcących mieć mieszkanie – ma je.

the other half aren't there yet.

Pozostała połowa – nie.

You could try and expand the capacity

Można spróbować powiększyć ich pojemność poprzez nadbudowy.

by doing additions on all the existing apartments.

Można spróbować powiększyć ich pojemność poprzez nadbudowy.

But you know what you'd run into

Ale wiecie czym by się to skończyło:

is those apartments and the surrounding areas

mieszkania i ich otoczenie

have rules to avoid discomfort

mają z zasady zapewniać komfort

and the distractions of construction.

oraz integralność konstrukcji.

So it's extremely hard to do all of those additions.

Dlatego tak trudno robić takie nadbudowy.

But you could go out someplace brand new,

Można by udać się w zupełnie nowe miejsce

build a brand new apartment building,

i zbudować nowy budynek mieszkalny

as long as the rules there

o ile zasady tam panujące

were ones that facilitated construction

wspomagają budownictwo

rather than getting in the way.

zamiast je utrudniać.

So I proposed

Proponuję więc, żeby

that governments create new reform zones

rządy utworzyły nowe obszary

big enough to hold cities

o wielkości wystarczającej na wybudowanie miasta

and gave them a name: charter cities.

i nadały im nazwę: miasta statutowe.

Later I learned that at about this same time,

Dowiedziałem się, że w tym samym czasie

Javier and Octavio

Javier i Octavio

were thinking about the challenge of reform

zastanawiali się nad taką reformą

in Honduras.

w Hondurasie.

They knew that about 75,000 Hondurans every year

Wiedzieli, że około 75000 Honduran wyjeżdża

would leave to go to the United States,

do Stanów Zjednoczonych każdego roku

and they wanted to ask, what could they do

i chcieli dowiedzieć się co mogą zrobić,

to make sure that those people could stay

aby ci ludzie pozostali i robili to samo w Hondurasie.

and do the same things in Honduras.

aby ci ludzie pozostali i robili to samo w Hondurasie.

At one point, Javier said to Octavio,

W pewnym momencie Javier powiedział do Octavio:

"What if we took some of our empty land --

"Co jeśli weźmiemy nasze puste tereny

what if we just gave it to an embassy --

i oddamy je ambasadom –

give some to the U.S. embassy; give some to the Canadian embassy --

część ambasadzie USA, część ambasadzie Kanady –

and then if people want to go work

jeśli wówczas ludzie będą chodzić do pracy

under the rules of Canada or under the rules of the United States,

pod rządami Kandy lub USA to

they can go get jobs,

mogą zdobyć pracę

do everything they do on those embassy grounds

i robić co tylko chcą na terenie ambasady

that they would otherwise have to go to Canada or the U.S. to do?"

bez wyjeżdżania do Kanady, czy USA?"

In the summer of 2009,

Latem 2009 roku

Honduras went through a wrenching constitutional crisis.

Honduras przeszedł przez bolesny kryzys konstytucyjny.

At the next regularly scheduled election,

Podczas następnych planowanych wyborów

Pepe Lobo won in a landslide

Pepe Lobo wygrał, przytłaczającą większością głosów, obiecując reformy,

on a platform that promised reform,

Pepe Lobo wygrał, przytłaczającą większością głosów, obiecując reformy,

but reconciliation as well.

ale również pojednanie.

He asked Octavio to be his chief of staff.

Poprosił Octavio o zostanie szefem sztabu.

Meanwhile, I was getting ready

W międzyczasie przygotowywałem się

to give a talk at TEDGlobal.

do wystąpienia podczas TEDGlobal.

Through a process of refinement,

Poprzez proces udoskonalania,

trial and error, a lot of user testing,

prób, błędów i wielu testów

I tried to boil this complicated concept of charter city

próbowałem przetworzyć ten skomplikowany koncept miasta statutowego

down to the bare essentials.

na coś znacznie łatwiejszego.

The first point was the importance of rules,

Pierwszy punkt to znaczenie zasad

like those rules that say

takich jak te, które mówią,

you can't come in and disturb all the existing apartment holders.

że nie można zakłócać istniejących budowli mieszkalnych.

We pay a lot of attention to new technologies,

Zwróciliśmy wiele uwagi na nowoczesne technologie,

but it takes technologies and rules to get progress,

ale potrzeba technologii i zasad żeby cały proces ruszył.

and it's usually the rules that hold us back.

Zazwyczaj to właśnie prawo trzyma nas w tyle.

In the fall of 2010, a friend from Guatemala

Na jesieni 2010 roku, przyjaciel z Gwatemali

sent Octavio a link to the TEDTalk.

posłał do Octavio link do TEDTalk,

He showed it to Javier.

który on pokazał Javierowi.

They called me.

Zadzwonili do mnie.

They said, "Let's present this to the leaders of our country."

Powiedzieli: "Zaprezentujmy to liderom naszego państwa."

So in December we met in Miami,

W grudniu spotkaliśmy się w Miami

in a hotel conference room.

w pokoju konferencyjnym w hotelu.

I tried to explain this point

Próbowałem im wytłumaczyć swój pomysł

about how valuable cities are,

i jak cenne są te miasta,

how much more valuable they are than they cost.

bardziej wartościowe niż koszt ich budowy.

And I used this slide

Użyłem tego slajdu, żeby

showing how valuable the raw land is

pokazać jak cenna jest pusta ziemia

in a place like New York City:

w takich miejscach jak Nowy Jork.

notice, land that's worth thousands of dollars, in some cases,

Ta ziemia jest warta tysiące dolarów,

per square meter.

czasem za metr kwadratowy.

But it was a fairly abstract discussion,

Była to dosyć abstrakcyjna dyskusja,

and at some point when there was a pause,

w pewnym momencie nastąpiła cisza.

Octavio said,

Octavio powiedział:

"Paul, maybe we could watch the TEDTalk."

"Paul, może powinniśmy zobaczyć TEDTalk."

(Laughing)

(Śmiech)

So the TEDTalk laid out in very simple terms,

TEDTalk wyłożył w bardzo prosty sposób,

a charter city is a place

że miasto statutowe to miejsce,

where you start with uninhabited land,

gdzie rozpoczyna się od niezamieszkanego kawałka ziemi,

a charter that specifies the rules that will apply there

a status reguluje zasady

and then a chance for people to opt in,

i daje ludziom szanse wyboru,

to go live under those rules or not.

czy chcą mieszkać w nim czy nie.

So I was asked by the president of Honduras

Prezydent Hondurasu powiedział, że

who said that we need to do this project,

musimy zrealizować ten projekt,

this is important,

że to jest coś ważnego,

this could be the way forward for our country.

może być przyszłością naszego państwa.

I was asked to come to Tegucigalpa

Zaproszono mnie do Tegucigalpa

and talk again on January fourth and fifth.

i rozmawiano ze mną ponownie 4 i 5 stycznia.

So I presented

Zaprezentowałem

another fact-filled lecture

kolejne wystąpienie wypełnione faktami,

that included a slide like this,

które zawierało slajd taki jak ten,

which tried to make the point that, if you want to create a lot of value in a city,

który próbuje ukazać, że jeśli chce się stworzyć wartość w mieście,

it has to be very big.

musi być ono wielkie.

This is a picture of Denver,

To jest zdjęcie Denver,

and the outline is the new airport that was built in Denver.

a ten zarys to jego nowe lotnisko.

This airport alone

Samo lotnisko ma powierzchnię

covers more than 100 square kilometers.

ponad 100 km kwadratowych.

So I was trying to persuade the Hondurans,

Próbowałem przekonać Honduran,

if you build a new city,

że jeśli chcą wybudować nowe miasto

you've got to start with a site that's at least 1,000 square kilometers.

muszą zacząć od co najmniej 1000 km kwadratowych.

That's more than 250 hundred-thousand acres.

To więcej niż 250000 akrów.

Everybody applauded politely.

Każdy cicho przytaknął.

The faces in the audience

Miny na widowni były bardzo

were very serious and attentive.

poważne i uważne.

The leader of the congress came up on stage and said,

Lider kongresu wstąpił na scenę i powiedział:

"Professor Romer, thank you very much for your lecture,

"Profesorze Romer, bardzo dziękuję za to wystąpienie,

but maybe we could watch the TEDTalk.

ale może moglibyśmy obejrzeć TEDTalk.

I've got it here on my laptop."

Mam go na laptopie."

So I sat down, and they played the TEDTalk.

Więc usiadłem, a oni włączyli TEDTalk.

And it got to the essence,

Esencją jest to, że nowe miasto

which is that a new city could offer new choices for people.

mogłoby zaoferować nowe możliwości ludziom.

There would be a choice of a city which you could go to

Miałbyś wybór miasta, w którym mógłbyś zamieszkać,

which could be in Honduras,

na przykład w Hondurasie,

instead of hundreds of miles away in the North.

zamiast setki mil na północ.

And it also involved new choices for leaders.

Dawało to także nowe możliwości dla przywódców.

Because the leaders in the government there in Honduras

Przywódcy rządowi w Hondurasie

would need help from partner countries,

potrzebowaliby pomocy od partnerskich państw,

who could benefit from partner countries

które także by na tym skorzystały

who help them set up the rules in this charter and the enforcement,

i pomogłyby stworzyć zasady działania w mieście i wprowadzić je w życie

so everybody can trust

tak, żeby każdy mógł zaufać,

that the charter really will be enforced.

że miasto będzie działało.

And the insight of President Lobo

Prezydent Lobo zwrócił uwagę na fakt,

was that that assurance of enforcement

że zapewnienie wprowadzenia w życie,

that I was thinking about

tego o czym myślałem,

as a way to get the foreign investors to come in and build the city

to sposób na przekonanie zagranicznych inwestorów do zbudowania miasta,

could be equally important for all the different parties in Honduras

które jest równie ważny dla wszystkich partii w Hondurasie,

who had suffered for so many years

które to cierpiały przez tyle lat

from fear and distrust.

przez strach i brak zaufania.

We went and looked at a site.

Poszliśmy i spojrzeliśmy na to miejsce.

This picture's from there.

To właśnie to zdjęcie.

It easily could hold a thousand square kilometers.

Z łatwością pomieści tysiąc kilometrów kwadratowych.

And shortly thereafter, on January 19th,

Nieco później, 19 stycznia,

they voted in the congress to amend their constitution

kongres głosował nad poprawką do konstytucji,

to have a constitutional provision

która pozwalałaby na budowę w rozwijających się regionach.

that allows for special development regions.

która pozwalałaby na budowę w rozwijających się regionach.

In a country which had just gone through this wrenching crisis,

W państwie, które przeszło przez wyniszczający kryzys,

the vote in the congress in favor of this constitutional amendment

głosowanie w kongresie nad tą poprawką

was 124 to one.

wyniosło 124 do 1.

All parties, all factions in society, backed this.

Wszystkie partie, wszystkie frakcje to poparły.

To be part of the constitution, you actually have to pass it twice in the congress.

Dwukrotne głosowanie w kongresie pozwala na zaakceptowanie poprawki.

On February 17th they passed it again

17 lutego ponownie ją przegłosowano

with another vote of 114 to one.

większością 114 do 1.

Immediately after that vote,

Natychmiast po tym głosowaniu,

on February 21st to the 24th,

między 21 a 24 lutego

a delegation of about 30 Hondurans

delegacja około 30 Honduran

went to the two places in the world

pojechała do dwóch miejsc na świecie,

that are most interested in getting into the city building business.

które były najbardziej zainteresowane budową miast.

One is South Korea.

Jedno w Korei Południowej.

This is a picture of a big, new city center

To jest zdjęcie nowego wielkiego centrum miasta,

that's being built in South Korea --

które jest budowane w Korei Południowej,

bigger than downtown Boston.

większe niż centrum Bostonu.

Everything you see there was built in four years,

Wszystko, co tu widzicie zostało zbudowane w 4 lata,

after they spent four years getting the permits.

po 4 latach zbierania pozwoleń.

The other place that's very interested in city building is Singapore.

Singapur również jest zainteresowany budowaniem miast.

They've actually built two cities already in China

Zbudowano już 2 miasta w Chinach

and are preparing the third.

i przygotowują się do budowy trzeciego.

So if you think about this practically,

Jeśli spojrzeć na to praktycznie

here's where we are.

to tutaj się znajdujemy.

They've got a site; they're already thinking about this site for the second city.

Mają już miejsce. Zastanawiają się już nad miejscem na drugie miasto.

They're putting in place a legal system

Budują system prawny,

that could allow for managers to come in,

pozwalający menadżerom na przyjazd

and also an external legal system.

oraz zewnętrzny system prawny.

One country has already volunteered to let its supreme court

Jedno państwo już zaoferowało pozwolenie swojemu sądowi najwyższemu

be the court of final appeal for the new judicial system there.

na bycie sądem najwyższej instancji dla nowego systemu prawnego.

There's designers and builders of cities

Są już architekci i budowlańcy

who are very interested.

bardzo zainteresowani projektem.

They even can bring with them some financing.

Mogą nawet wnieść ze sobą nieco dofinansowania.

But the one thing you know they've already solved

Jeden z problemów, które już rozwiązali

is that there's lots of tenants.

to duża liczba najemców.

There's lots of businesses that would like to locate in the Americas,

Jest sporo firm, które chcą znaleźć się w Amerykach,

especially in a place with a free trade zone,

szczególnie w miejscach gdzie są obszary wolnego handlu.

and there's lots of people who'd like to go there.

Jest sporo osób, które chciałyby się tam znaleźć.

Around the world, there's 700 million people

Na świecie jest 700 milionów ludzi,

who say they'd like to move permanently someplace else right now.

którzy twierdzą, że chcą osiedlić się na stałe w innym miejscu.

There's a million a year

Milion ludzi opuszcza rocznie

who leave Latin America to go to the United States.

Amerykę Łacińską żeby udać się do Stanów Zjednoczonych.

Many of these are a father

Wielu z tych ludzi to ojcowie,

who has to leave his family behind to go get a job --

którzy muszą zostawić rodziny żeby znaleźć pracę,

sometimes a single mother

czasami samotne matki,

who has to get enough money to even pay for food or clothing.

które próbują zarobić na jedzenie i ubranie.

Sadly, sometimes there are even children

Często są to także dzieci

who are trying to get reunited with their parents

próbujące wrócić do rodziców,

that they haven't seen, in some cases, for a decade.

których nie widzieli nawet przez 10 lat.

So what kind of an idea is it

Więc co to za idea, która chce

to think about building a brand new city in Honduras?

zbudować nowe miasto w Hondurasie?

Or to build a dozen of these,

Lub zbudować tuzin takich

or a hundred of these, around the world?

lub nawet setki na całym świecie?

What kind of an idea is it

Co to za idea, która

to think about insisting

nalega, żeby każda rodzina

that every family have a choice of several cities

miała wybór pomiędzy kilkoma miastami,

that are competing to attract new residents?

które konkurują o nowych mieszkańców?

This is an idea worth spreading.

To jest idea, którą warto rozgłaszać.

And my friends from Honduras

Moi przyjaciele z Hondurasu

asked me to say thank you, TED.

poprosili mnie o podziękowanie wam TED.

(Applause)

(Oklaski).