Eddy Cartaya: My glacier cave discoveries

Translator: Elvira Peço Reviewer: Helena Bedalli

So how many of you have ever been in a cave before?

Sa prej jush kanë qënë në ndonjë shpellë më parë?

Okay, a few of you.

Dakord, vetëm disa.

When you think of a cave, most of you think

Kur mendoni për shpellën, shumica prej jush mendon

of a tunnel going through solid rock,

për një tunel që kalon përmes një shkëmbi të fortë,

and in fact, that's how most caves are.

dhe në fakt, shumica e shpellave janë të tilla.

Around this half of the country,

Në rreth gjysmën e shtetit,

most of your caves are made of limestone.

pjesa më e madhe e shpellave janë prej guri gëlqeror.

Back where I'm from, most of our caves are made of lava rock,

Andej nga vij unë, shumica e shpellave janë krijuar nga llava vullkanike,

because we have a lot of volcanoes out there.

sepse ne andej kemi shumë vullkane.

But the caves I want to share with you today are made

Por shpellat që dua të ndaj me ju sot janë

completely of ice, specifically glacier ice

të ndërtuara totalisht nga akulli, më saktësisht nga akullnaja

that's formed in the side of the tallest mountain

që është formuar në anët e malit më të lartë

in the state of Oregon, called Mount Hood.

në shtetin Oregon, të quajtur Mount Hood.

Now Mount Hood's only one hour's drive from Portland,

Mali Mount Hood gjendet vetëm një orë larg me makinë nga Portland,

the largest city in Oregon,

qyteti më i madh i Oregon-it,

where over two million people live.

ku banojnë më shumë se dy milionë banorë.

Now the most exciting thing for a cave explorer

Gjëja më emocionuese për një eksplorues shpellash

is to find a new cave

është të gjejë një shpellë të re

and be the first human to ever go into it.

dhe këmba e tij të jetë këmba e parë njerëzore që shkel në të.

The second most exciting thing for a cave explorer

Gjëja e dytë më emocionuese për një eksplorues shpellash

is to be the first one to make a map of a cave.

është të jetë ai i pari që të projektojë hartën e shpellës.

Now these days, with so many people hiking around,

Në ditët e sotme, me kaq shumë njerëz që ecin rreth e qark,

it's pretty hard to find a new cave,

është pak e vështirë të gjesh një shpellë të re,

so you can imagine how excited we were

kështu që mund ta merrni me mend emocionin tonë

to find three new caves

kur gjetëm tri shpella të reja

within sight of Oregon's largest city

në rrethinat e qytetit më të madh të Oregon-it

and realize that they had never been explored

dhe kur kuptuam se ato nuk ishin eksploruar

or mapped before.

apo nuk ishin hartëzuar të tyre kurrë më parë.

It was kind of like being an astronaut,

Ishte tamam sikur të ishe një astronaut,

because we were getting to see things and go places

sepse do të shikonim gjëra dhe vende

that no one had ever seen or gone to before.

të cilat nuk i kishte parë askush më parë.

So what is a glacier?

Pra, çfarë është një akullnajë?

Well, those of you who have ever seen or touched snow,

Ata që kanë parë apo kanë prekur ndonjëherë dëborën,

you know that it's really light,

e dinë që është shumë e lehtë,

because it's just a bunch of tiny ice crystals clumped together, and it's mostly air.

sepse përbëhet nga kristale shumë të vogla, të grumbullura bashkë, dhe ka më shumë ajër.

If you squish a handful of snow to make a snowball,

Nëse shtrydh një grusht borë të bësh një top bore,

it gets really small, hard and dense.

ajo do të mblidhet, dhe do të jetë e fortë dhe e dendur.

Well, on a mountain like Hood, where it snows

Në male si Hood, ku bie borë

over 20 feet a year,

dhe trashësia është rreth gjashtë metra në vit,

it crushes the air out of it

kjo bën që ajri që mban bora të dali jashtë

and gradually forms it into hard blue ice.

dhe gradualisht krijohet një shtresë e trashë akulli blu.

Now each year, more and more ice stacks up on top of it,

Çdo vit, akoma më shumë akull bëhet stivë,

and eventually it gets so heavy

dhe përfundimisht bëhet edhe më i rëndë,

that it starts to slide down the mountain

aq sa fillon të rrëshqasë tatëpjetë malit

under its own weight,

nën peshën e vet,

forming a slow-moving river of ice.

duke formuar një lumë akulli që lëviz ngadalë.

When ice packed like that starts to move,

Akullin e presuar në këtë mënyrë që fillon të lëvizë,

we call it a glacier, and we give it a name.

e quajmë akullnajë, dhe i japim një emër.

The name of the glacier these caves are formed in

Emri që i kemi dhënë akullnajave që krijojnë këto shpella

is the Sandy Glacier.

është Akullnajat Sandy.

Now each year, as new snow lands on the glacier,

Çdo vit, bora e re bie mbi akullnajë.

it melts in the summer sun,

shkrin nga dielli veror,

and it forms little rivers of water on the flow along the ice,

dhe krijon lumenj të vegjël uji, në rrjedhën përgjatë akullnajave,

and they start to melt and bore their way down through the glacier,

dhe ato fillojnë të shkrijnë dhe hapin një tunel gjatë rrugës së tyre përmes akullnajës,

forming big networks of caves,

duke krijuar rrjete të mëdha shpellash,

sometimes going all the way down to the underlying bedrock.

të cilat ndonjëherë shkojnë deri në shtratin nëntokësor.

Now the crazy thing about glacier caves

Gjëja tërheqëse rreth shpellave akullnajore

is that each year, new tunnels form.

është se çdo vit, ato krijojnë tunele të reja.

Different waterfalls pop up or move around

Ujëvara të ndryshme shfaqen apo lëvizin

from place to place inside the cave.

nga një vend në tjetrin brenda shpellës.

Warm water from the top of the ice

Uji i ngrohtë që hyn nga lart akullit

is boring its way down,

gjen rrugën e tij tatëpjetë,

and warm air from below the mountain

dhe ajri i ngrohtë nga poshtë malit

actually rises up, gets into the cave,

ngjitet lart, arrin deri në shpellë,

and melts the ceilings back taller and taller.

dhe shkrin tavanin e saj gjithmonë e më lart.

But the weirdest thing about glacier caves

Por gjëja më e çuditshme rreth shpellave akullnajore

is that the entire cave is moving,

është se lëviz e gjthë shpella,

because it's formed inside a block of ice

sepse ajo është e formuar brenda një blloku akulli

the size of a small city

i cili ka përmasat e një qyteti të vogël

that's slowly sliding down the mountain.

që rrëshket dalëngadalë tatëpjetë malit.

Now this is Brent McGregor,

Ky është Brent McGregor,

my cave exploration partner.

partneri im në eksplorimin e shpellave.

He and I have both been exploring caves a long time

Ai dhe unë kemi një kohë të gjatë që eksplorojmë shpellat,

and we've been climbing mountains a long time,

dhe jemi ngjitur nëpër male prej shumë kohësh,

but neither one of us had ever really explored a glacier cave before.

por asnjëri prej nesh nuk kishte eksploruar ndonjëherë më parë një shpellë akullnajore.

Back in 2011, Brent saw a YouTube video

Në vitin 2011, Brent pa një video në You Tube

of a couple of hikers that stumbled across the entrance to one of these caves.

të një çifti që bënin ecje në male dhe që kishin hasur rastësisht në hyrjen e një prej këtyre shpellave.

There were no GPS coordinates for it,

Nuk kishim koordinata GPS për këtë,

and all we knew was that it was somewhere

dhe ajo çka dinim ishte se ishte diku

out on the Sandy Glacier.

atje tej në Akullnajat Sandy.

So in July of that year, we went out on the glacier,

Kështu që, në Korrik të atij viti, shkuam te akullnajat,

and we found a big crack in the ice.

dhe gjetëm një të çarë të madhe në akull.

We had to build snow and ice anchors

Na u desh të ndërtonim spiranca për borën dhe akullin

so that we could tie off ropes and rappel down into the hole.

që të mund të lidhnim litarë dhe të zbrisnim deri poshtë brimës.

This is me looking into the entrance crevasse.

Ky jam unë, duke parë në hyrjen e të çarës.

At the end of this hole, we found a huge tunnel

Në fund të kësaj çarjeje, ne gjetëm një tunel të madh

going right up the mountain

që ngjitej malit përpjetë

underneath thousands of tons of glacier ice.

nën mijëra tonë akullnaja.

We followed this cave back for about a half mile

Ne ndoqëm rrugën në këtë shpellë, për rreth gjysmë milje

until it came to an end,

derisa vajtëm në fund të saj,

and then with the help of our survey tools

dhe më pas me ndihmën e pajisjeve studiuese

we made a three-dimensional map of the cave

ne ndërtuam një hartë tre-dimensionale të shpellës

on our way back out.

në rrugën e kthimit.

So how do you map a cave?

Pra, si mund të ndërtosh hartën e një shpelle?

Well, cave maps aren't like trail maps or road maps

Mirë pra, hartat e shpellave nuk ngjasojnë me hartat e rrugëve

because they have pits and holes going to overlapping levels.

sepse ato përmbajnë gropa të cilat shtrihen ngado.

To make a cave map, you have to set up

Të ndërtosh një hartë shpelle, duhet të instalosh

survey stations every few feet inside the cave,

stacione studiuese në çdo hap brenda shpellës,

and you use a laser to measure the distance between those stations.

dhe përdor lazer për të matur distancat ndërmjet atyre stacioneve.

Then you use a compass and an inclinometer

Pastaj, përdor një busull dhe një inklinometër

to measure the direction the cave is headed

për të matur drejtimin e shpellës

and measure the slope of the floor and the ceilings.

dhe për të matur pjerrësinë e dyshemesë dhe tavaneve.

Now those of you taking trigonometry,

Për ata që merren me trigonometrinë,

that particular type of math is very useful

atë degë të matematikës e cila është shumë e përdorshme

for making maps like this

për të ndërtuar harta të tilla

because it allows you to measure heights and distances

sepse lejon që të matni lartësitë dhe distancat

without actually having to go there.

pa qënë nevoja të shkoni në terren.

In fact, the more I mapped and studied caves,

Në fakt, sa më shumë që studioja ndërtimin e shpellave,

the more useful I found all that math

aq më e dobishme ishte matematika

that I originally hated in school to be.

të cilë fillimisht e kam urryer në shkollë.

So when you're done surveying,

Pra, pasi ke mbaruar vëzhgimin,

you take all this data and you punch it into a computer

merr të gjitha të dhënat dhe i hedh në kompjuter

and you find someone that can draw really well,

dhe gjen dikë që mund të vizatojë mirë,

and you have them draft up a map

dhe u kërkon të skicojnë një hartë

that looks something like this,

e cila ngjan pak a shumë si kjo,

and it'll show you both a bird's-eye view of the passage

dhe që do t'ju tregojë edhe një pamje nga lart

as well as a profile view of the passage,

por edhe një pamje anësore të kalimit,

kind of like an ant farm view.

që ngjasojnë paksa me pamjet e fermës së milingonave.

We named this cave Snow Dragon Cave

Këtë shpellë e emërtuam Shpella e Dragoit të Borës,

because it was like a big dragon sleeping under the snow.

sepse ngjasonte me një dragua të madh që flinte në dëborë.

Now later this summer, as more snow melted off the glacier,

Këtë verë, sa më shumë shkrinte bora nga akullnajat,

we found more caves, and we realized they were all connected.

arritëm të gjenim më shumë shpella, dhe kuptuam se ishin të gjitha të lidhura me njëra tjetrën.

Not long after we mapped Snow Dragon,

Jo shumë kohë pasi bëmë hartën e Dragoit të Borës,

Brent discovered this new cave not very far away.

Brent zbuloi këtë shpellë të re, jo shumë larg prej andej.

The inside of it was coated with ice,

Brenda e saj kishte kishte një veshje akulli,

so we had to wear big spikes on our feet called crampons

kështu që na u desh të vishnim thumba të mëdhenj të hekurt në këmbë

so we could walk around without slipping.

në mënyrë që të ecnim pa rrëshkitur.

This cave was amazing.

Kjo shpellë ishte e mrekullueshme.

The ice in the ceiling was glowing blue anad green

Akulli i tavanit të shpellës kishte nuancat e blusë në jeshile

because the sunlight from far above

sepse drita e diellit nga lart

was shining through the ice and lighting it all up.

ndriçonte përmes akullit dhe e ndriçonte atë.

And we couldn't understand why this cave

Nuk mund të kuptonim pse kjo shpellë

was so much colder than Snow Dragon

ishte më e ftohtë se shpella e Dragoit të Borës

until we got to the end and we found out why.

derisa arritëm të shkonim deri në fund të saj dhe e kuptuam pse.

There was a huge pit or shaft called a moulin

Kishte një aks të madh që quhet "mulliri"

going 130 feet straight up to the surface of the glacier.

i cili ishte i lartë 40 metra mbi sipërfaqen e akullnajës.

Cold air from the top of the mountain

Ajri i ftohtë nga maja e malit

was flowing down this hole and blasting through the cave,

hynte brenda kësaj çarjeje, duke fryrë brenda në shpellë,

freezing everything inside of it.

dhe ngrinte gjithçka kishte brenda saj.

And we were so excited about finding this new pit,

Ne ishim kaq shumë të emocionuar që gjetëm këtë çarje të re,

we actually came back in January the following year

saqë u rikthyem përsëri në Janar të vitit pasardhës,

so we could be the first ones to explore it.

në mënyrë që të ishim të parët t'a eksploronim.

It was so cold outside,

Jashtë bënte shumë ftohtë,

we actually had to sleep inside the cave.

saqë na u desh të flinim brenda në shpellë.

There's our camp on the left side of this entrance room.

Ja ku është kampi ynë në të majtë të dhomës hyrëse.

The next morning, we climbed out of the cave

Mëngjesin tjetër, u ngitëm lart në shpellë,

and hiked all the way to the top of the glacier,

dhe ecëm deri në majë të akullnajës,

where we finally rigged and rappelled this pit

ku përfundimisht bëmë instalimet dhe zbritëm nëpër të çarë

for the very first time.

për herë të parë.

Brent named this cave Pure Imagination,

Brent e emërtoi këtë shpellë Imagjinata e Pastër,

I think because the beautiful sights we saw in there

ndoshta për faktin se pamjet mrekulluese që pamë atje

were beyond what we could have ever imagined.

e kapërcenin atë që ne mund të kishim imagjinuar.

So besides really cool ice, what else is inside these caves?

Pra përveç akullit çfarë ka tjetër në këto shpella?

Well not too much lives in them because they're so cold

Brenda tyre nuk jetojnë shumë gjëra sepse bën shumë ftohtë,

and the entrance is actually covered up with snow

dhe hyrja në fakt është e mbuluar me borë,

for about eight months of the year.

për rreth tetë muaj të vitit.

But there are some really cool things in there.

Por atje ka disa gjëra vërtet shumë të lezetshme.

There's weird bacteria living in the water

Ka një bakter të çuditshëm që jeton në ato ujëra

that actually eat and digest rocks

i cili ha dhe tret shkëmbinjtë

to make their own food

për të prodhuar ushqimin e tij

to live under this ice.

që të jetojë nën këtë shtresë akulli.

In fact, this past summer, scientists collected

Në fakt, këtë verë, shkencëtarët mblodhën

samples of water and ice

kampionë të ujit dhe akullit

specifically to see if things called extremophiles,

që te shihnin më saktësisht nëse këto krijesa të quajtura ekstremofile,

tiny lifeforms that are evolved to live in completely hostile conditions,

këto forma mikroskopike jetësore që janë përshtatur me jetesën në kushte ekstreme,

might be living under the ice,

mund të jetojnë nën akull,

kind of like what they hope to find on the polar icecaps of Mars someday.

gjë e cila ngjason me atë që ata shpresojnë të gjejnë në akullnajat e planetit Mars, një ditë.

Another really cool things is that,

Një gjë tjetër e lezetshme është se,

as seeds and birds land on the surface of the glacier and die,

ndërsa farat dhe zogjtë ulen në sipërfaqen e akullnajës dhe vdesin,

they get buried in the snow

ato varrosen në borë

and gradually become part of the glacier,

dhe bëhen gradualisht pjesë e akullnajës,

sinking deeper and deeper into the ice.

duke u zhytur gjithmonë e më thellë në akull.

As these caves form and melt their way up into the ice,

Ndërsa këto shpella formohen dhe shkrihen,

they make these artifacts rain down from the ceiling

kjo bën që këto artifakte të bien nga tavani

and fall onto the cave floor, where we end up finding them.

në dyshemenë e shpellës, nga ku i gjejmë edhe ne.

For example, this is a noble fir seed we found.

Për shembull, kjo është fara e një peme tipike konifere që kemi gjetur.

It's been frozen in the ice for over 100 years,

Ka qënë e ngrirë në akull për më shumë se 100 vjet,

and it's just now starting to sprout.

dhe tani sapo ka filluar të çelë.

This mallard duck feather

Kjo pendë e rosës së egër

was found over 1,800 feet in the back of Snow Dragon Cave.

u gjet në një lartësi 5480 metra, në pjesën e prapme të Shpellës së Dragoit të Borës.

This duck died on the surface of the glacier long, long ago,

Kjo rosë, vdiq në sipërfaqen e akullnajës, para shumë, shumë kohësh,

and its feathers have finally made it down through over 100 feet of ice

dhe pendët e saj kanë bërë një rrugë prej 35 metër përmes akullnajës

before falling inside the cave.

para se të binin brenda në shpellë.

And this beautiful quartz crystal

Kurse ky kristal i bukur kuarci

was also found in the back of Snow Dragon.

u gjet gjithashtu në pjesën e pasme të Dragoit të Borës.

Even now, Brent and I find it hard to believe

Edhe në këto momente, unë dhe Brent e kemi të vështirë ta besojmë

that all these discoveries were essentially in our own backyard,

se gjithë këto zbulime u bënë në oborrin tonë të pasëm,

hidden away, just waiting to be found.

të fshehura, dhe në pritje për t'u zbuluar.

Like I said earlier, the idea of discovering

Ashtu si thashë, ideaja e zbulimit

in this busy world we live in

në këtë botë të zënë me punë, në të cilën jetojmë

kind of seems like something you can only do with space travel now,

duket sikur ka të bëjë vetëm me hapësirat e udhëtimeve në ditët tona,

but that's not true.

por kjo nuk është e vërtetë.

Every year, new caves get discovered

Çd vit, zbulohen shpella të reja

that no one has ever been in before.

në të cilat askush nuk ka shkelur më parë.

So it's actually not too late for one of you

Pra, nuk është vonë në fakt për secilin prej jush

to become a discoverer yourself.

të beheni zbulues shpellash.

You just have to be willing to look

Duhet të keni vullnetin e mirë të kërkoni

and go where people don't often go

dhe të shkoni atje ku nuk para shkojnë njerëzit

and focus your eyes and your mind

dhe të përqëndroni vështimin dhe mendimin tuaj

to recognize the discovery when you see it,

që të identifikoni zbulimin tuaj sapo ta shihni,

because it might be in your own backyard.

sepse mund të gjendet edhe në oborrin e pasëm të shtëpisë.

Thank you very much.

Faleminderit shumë.

(Applause)

(Duartrokitje)