Edward Tenner: Unintended consequences

Translator: Dita Bytyci Reviewer: Helena Bedalli

I didn't always love unintended consequences,

Jo gjithmonë i kam dashur pasojat e padëshiruara,

but I've really learned to appreciate them.

por kam mësuar si t’i vlerësoj ato.

I've learned that they're really the essence

Kam kam mësuar se ato janë thelbi

of what makes for progress,

i asaj që e bën progresin,

even when they seem to be terrible.

edhe atëherë kur duket se janë të tmerrshme.

And I'd like to review

Dhe do doja t’ju tregoj

just how unintended consequences

se si pasojat e padëshiruara

play the part that they do.

luajnë rolin e tyre.

Let's go to 40,000 years before the present,

Le të shkojmë 40 mijë vjet prapa,

to the time of the cultural explosion,

në kohën e shpërthimit kulturor,

when music, art, technology,

kur muzika, arti, teknologjia,

so many of the things that we're enjoying today,

aq shumë nga gjërat që po i gëzojmë sot,

so many of the things that are being demonstrated at TED

aq shumë nga gjërat që janë duke u demonstruar në TED

were born.

kanë lindur.

And the anthropologist Randall White

Dhe antropologu Randall White

has made a very interesting observation:

ka bërë një observim shumë interesant:

that if our ancestors

se, nëse paraardhësit tanë

40,000 years ago

para 40 mijë vitesh

had been able to see

do të ishin në gjendje të shihnin

what they had done,

se çfarë kishin bërë,

they wouldn't have really understood it.

nuk do ta kishin kuptuar.

They were responding

Ata po i përgjigjeshin

to immediate concerns.

çështjeve immediate.

They were making it possible for us

Ata po e bënin të mundur për ne

to do what they do,

të bëjmë atë që ata bëjnë,

and yet, they didn't really understand

mirëpo nuk e kuptonin

how they did it.

si po e bënin.

Now let's advance to 10,000 years before the present.

Tani le të shkojmë 10 mijë vjet prapa.

And this is when it really gets interesting.

Dhe kjo është kur me të vërtetë bëhet interesante.

What about the domestication of grains?

Zbutja e drithërave?

What about the origins of agriculture?

Origjina e bujqësisë?

What would our ancestors 10,000 years ago

Çfarë do të thonin paraardhësit tanë 10 mijë vite më parë

have said

nëse

if they really had technology assessment?

mund ta bënin vlerësimin e teknologjisë?

And I could just imagine the committees

Dhe mund të imagjinoj komisionet

reporting back to them

duke u raportuar

on where agriculture was going to take humanity,

se ku do ta çonte bujqësia njerëzimin,

at least in the next few hundred years.

të paktën në disa qindra vitet e ardhshme.

It was really bad news.

Me të vërtetë ishte lajm i keq.

First of all, worse nutrition,

Para së gjithash, ushqim jo i mirë,

maybe shorter life spans.

e ndoshta edhe jeta më e shkurtër.

It was simply awful for women.

Ishte thjesht e tmerrshme për femrat.

The skeletal remains from that period

Mbetjet skeletore nga ajo periudhë

have shown that they were grinding grain morning, noon and night.

kanë treguar se ata bluanin grurë në mëngjes, mesditë dhe natën.

And politically, it was awful.

Dhe në aspektin politik, ishte e tmerrshme.

It was the beginning of a much higher degree

Ishte fillimi i një pabarazie të një shkalle shumë të lartë

of inequality among people.

mes njerëzve.

If there had been rational technology assessment then,

Po të kishte pasur atëherë vlerësim racional të teknologjisë,

I think they very well might have said,

mendoj se ata shumë mirë mund të kishin thënë:

"Let's call the whole thing off."

"Le të mos e bëjmë më këtë."

Even now, our choices are having unintended effects.

Edhe tani, zgjedhjet tona janë duke pasur efekte të padëshiruara.

Historically, for example,

Historikisht, për shembull,

chopsticks -- according to one Japanese anthropologist

shkopinjtë për ushqim - sipas një antropologu japonez

who wrote a dissertation about it

i cili doktoroi mbi këtë

at the University of Michigan --

në Universitetin e Miçiganit –

resulted in long-term changes

kanë rezultuar në ndryshime afatgjate

in the dentition, in the teeth,

në zhvillimin gojës dhe dhëmbëve

of the Japanese public.

të publikut japonez.

And we are also changing our teeth right now.

Ne tani dhëmbët tanë.

There is evidence

Ka dëshmi

that the human mouth and teeth

se goja dhe dhëmbët e njeriut

are growing smaller all the time.

janë duke u zvogëluar gjatë gjithë kohës.

That's not necessarily a bad unintended consequence.

Kjo nuk është domosdoshmërisht një pasojë e keqe e padëshiruar.

But I think from the point of view of a Neanderthal,

Por mendoj se nga pikëpamja e një Neandertali,

there would have been a lot of disapproval

nuk do të kishte pasur shumë miratimin ndaj të gjithë

of the wimpish choppers that we now have.

atyre që tani përdorin shkopinjtë.

So these things are kind of relative

Pra, këto gjëra janë disi relative

to where you or your ancestors happen to stand.

ndaj vendit ku ju apo paraardhësit tuaj qëndroni.

In the ancient world

Në botën e lashtë

there was a lot of respect for unintended consequences,

ka pasur shumë respekt për pasojat e padëshiruara,

and there was a very healthy sense of caution,

dhe ka pasur një kujdes shumë të madh,

reflected in the Tree of Knowledge,

që pasqyrohet në Pemën e Dijes,

in Pandora's Box,

në Kutinë e Pandorës,

and especially in the myth of Prometheus

dhe sidomos në mitin e Prometeut

that's been so important

që ka qenë aq i rëndësishëm

in recent metaphors about technology.

në metaforat e fundit në lidhje me teknologjinë.

And that's all very true.

Dhe e gjithë kjo është shumë e vërtetë.

The physicians of the ancient world --

Mjekët e botës së lashtë --

especially the Egyptians,

sidomos egjiptianët,

who started medicine as we know it --

të cilët e filluan mjekësinë siç e njohim ne --

were very conscious

ishin shumë të vetëdijshëm

of what they could and couldn't treat.

për atë se çfarë ata mund dhe nuk mund të trajtonin.

And the translations of the surviving texts say,

Dhe përkthimet e teksteve të mbijetuara thonë:

"This I will not treat. This I cannot treat."

"Këtë nuk do ta trajtoj. Këtë nuk mund të trajtoj."

They were very conscious.

Ata ishin shumë të vetëdijshëm.

So were the followers of Hippocrates.

Ashtu ishin edhe pasuesit e Hipokratit.

The Hippocratic manuscripts also --

Dorëshkrimet Hipokratit gjithashtu --

repeatedly, according to recent studies --

në mënyrë të përsëritur, sipas studimeve të fundit --

show how important it is not to do harm.

tregojë se sa e rëndësishme është të mos bësh dëm.

More recently,

Në kohë më të re,

Harvey Cushing,

Harvey Cushing,

who really developed neurosurgery as we know it,

i cili zhvilloi neurokirurgjinë ashtu siç e njohim,

who changed it from a field of medicine

i cili e ndryshoi këtë fushë të mjekësisë

that had a majority of deaths resulting from surgery

që shihte shumë vdekje gjatë operacioneve

to one in which there was a hopeful outlook,

në një që jepte shpresa,

he was very conscious

ai ishte shumë i vetëdijshëm

that he was not always going to do the right thing.

se jo gjithmonë do ta bënte gjënë e duhur.

But he did his best,

Por ai dha maksimumin,

and he kept meticulous records

dhe mbajti të dhëna të përpikta

that let him transform that branch of medicine.

që e bënë atë ta transformojë atë degë të mjekësisë.

Now if we look forward a bit

Tani nëse shkojmë pak përpara

to the 19th century,

në shekullin 19-të,

we find a new style of technology.

gjejmë një stil të ri të teknologjisë.

What we find is,

Ajo që gjejmë është,

no longer simple tools,

jo më mjetet të thjeshta,

but systems.

por sisteme.

We find more and more

Gjejmë vendosje të makinave

complex arrangements of machines

gjithnjë e më komplekse

that make it harder and harder

që e bëjnë të vështirë e më të vështirë

to diagnose what's going on.

për të diagnostikuar se çfarë po ndodh.

And the first people who saw that

Dhe njerëzit e parë që e panë këtë

were the telegraphers of the mid-19th century,

ishin telegrafuesit e mesit të shekullit 19-të,

who were the original hackers.

të cilët ishin hakerët origjinal.

Thomas Edison would have been very, very comfortable

Thomas Edison do të ishte shumë, shumë rehat

in the atmosphere of a software firm today.

sot në ambientin e një firme softwear-esh.

And these hackers had a word

Dhe këta hakerë kishin një fjalë

for those mysterious bugs in telegraph systems

për ata virusë misteriozë në sistemet e telegrafit

that they called bugs.

që ata i quajtën viruse.

That was the origin of the word "bug."

Kjo ishte origjina e fjalës "virus."

This consciousness, though,

Kjo vetëdije megjithatë

was a little slow to seep through the general population,

ishte pak e ngadalshme për të depërtuar tek popullata më e gjerë,

even people who were very, very well informed.

edhe tek njerëzit që ishin shumë, shumë mirë të informuar.

Samuel Clemens, Mark Twain,

Samuel Clemens, Mark Twain,

was a big investor

ishte një investitor i madh

in the most complex machine of all times --

në makinën më komplekse të të gjitha kohërave --

at least until 1918 --

të paktën deri në 1918 --

registered with the U.S. Patent Office.

e regjistruar Zyrën e Patentave në SHBA.

That was the Paige typesetter.

Ajo ishte shtypshkronja.

The Paige typesetter

Kjo makineri kishte

had 18,000 parts.

18 mijë pjesë.

The patent had 64 pages of text

Patenta kishe 64 faqe tekst

and 271 figures.

dhe 271 figura.

It was such a beautiful machine

Ishte makineri shumë e bukur

because it did everything that a human being did

sepse bënte gjithçka që bënte njeriu

in setting type --

gjatë vendosjes së radhitjes --

including returning the type to its place,

duke përfshirë kthimin tek vendi i shkrimit,

which was a very difficult thing.

që ishte gjë shumë e vështirë.

And Mark Twain, who knew all about typesetting,

Dhe Mark Twain, i cili dinte cdo gjë për shypshkrimin,

really was smitten by this machine.

me të vërtetë u magjeps nga kjo makinë.

Unfortunately, he was smitten in more ways than one,

Për fat të keq, ai u godit në shumë mënyra,

because it made him bankrupt,

sepse falimentori,

and he had to tour the world speaking

dhe u desht të udhëtonte rreth botës

to recoup his money.

të fliste për të mbledhur paratë e tij.

And this was an important thing

Dhe kjo ishte një gjë e rëndësishme

about 19th century technology,

për teknologjinë e shekullit të 19-të,

that all these relationships among parts

që të gjitha këto lidhje mes pjesëve

could make the most brilliant idea fall apart,

mund të hidhnin poshtë ide të shkëlqyera,

even when judged by the most expert people.

edhe atëherë kur gjykoheshin nga njerëzit më ekspertë.

Now there is something else, though, in the early 20th century

Tani ka edhe diçka tjetër në fillim të shekullit 20

that made things even more complicated.

që i bëri gjërat edhe më të ndërlikuara.

And that was that safety technology itself

Dhe kjo ishte se vetë teknologjia e sigurisë

could be a source of danger.

mund ishte burim rreziku.

The lesson of the Titanic, for a lot of the contemporaries,

Mësimi i Titanikut, për shumë nga bashkëkohësit,

was that you must have enough lifeboats

ishte se duhet të keni barka për shpëtim

for everyone on the ship.

për të gjithë të pranishmit në anije.

And this was the result

Dhe kjo ishte rezultat

of the tragic loss of lives

i humbjes tragjike të jetës

of people who could not get into them.

së njerëzve të cilët nuk mund të hipnin në barka.

However, there was another case, the Eastland,

Megjithatë, ka pasur edhe një rast tjetër, Eastland,

a ship that capsized in Chicago Harbor in 1915,

një anije që u përmbys në portin e Çikagos në vitin 1915,

and it killed 841 people --

dhe mbyti 841 njerëz --

that was 14 more

14 më shumë

than the passenger toll of the Titanic.

se numri i pasagjerëve të Titanikut.

The reason for it, in part, was

Arsye për këtë, pjesërisht, ishin

the extra life boats that were added

barkat për shpëtim që ishin shtuar

that made this already unstable ship

dhe e kishin bërë anijen tashmë të paqëndrueshme

even more unstable.

edhe më të paqëndrueshme.

And that again proves

Dhe kjo përsëri dëshmon

that when you're talking about unintended consequences,

se kur jeni duke folur për pasojat e padëshiruara,

it's not that easy to know

nuk është aq e lehtë të dimë

the right lessons to draw.

mësimet e duhura që duhet nxjerrë.

It's really a question of the system, how the ship was loaded,

Është me të vërtetë pyetje sistemi, si anija ishte e ngarkuar,

the ballast and many other things.

çakëlli dhe shumë gjëra tjera.

So the 20th century, then,

Kështu shekulli 20, atëherë,

saw how much more complex reality was,

pa se sa më kompleks ishte realiteti,

but it also saw a positive side.

por gjithashtu pa edhe anën pozitive.

It saw that invention

Pa se zbulimi

could actually benefit from emergencies.

në fakt mund të përfitonte nga emergjencat.

It could benefit

Mund të përfitonte

from tragedies.

nga tragjeditë.

And my favorite example of that --

Dhe shembulli im i preferuar i kësaj --

which is not really widely known

që nuk është shumë i njohur

as a technological miracle,

si një mrekulli teknologjike,

but it may be one of the greatest of all times,

por mund të jetë një nga më të mëdhatë të të gjitha kohërave,

was the scaling up of penicillin in the Second World War.

është përhapja e penicilinës në Luftën e Dytë Botërore.

Penicillin was discovered in 1928,

Penicilina u zbulua në vitin 1928,

but even by 1940,

por deri në 1940,

no commercially and medically useful quantities of it

nuk u prodhuar për arsye

were being produced.

as mjekësore as komerciale.

A number of pharmaceutical companies were working on it.

Një numër i kompanive farmaceutike po punonin rreth kësaj.

They were working on it independently,

Ata po punonin të pavarur,

and they weren't getting anywhere.

dhe nuk po arrinin askund.

And the Government Research Bureau

Dhe Buroja e Hulumtimeve e Qeverisë

brought representatives together

mblodhi përfaqësues

and told them that this is something

dhe u tha se kjo ishte diçka

that has to be done.

që duhej të bëhej.

And not only did they do it,

Dhe jo vetëm që ata e bënë,

but within two years,

por brenda dy viteve,

they scaled up penicillin

rritën sasinë e penicilinës

from preparation in one-liter flasks

nga përgatitjet në shishe një-litërshe

to 10,000-gallon vats.

në rezervuarë 38 mijë litërsh.

That was how quickly penicillin was produced

Aq shpejt u prodhuar penicilina

and became one of the greatest medical advances of all time.

dhe u bë një nga përparimet mjekësore më të mëdha të të gjitha kohërave.

In the Second World War, too,

Në Luftën e Dytë Botërore gjithashtu,

the existence

ekzistenca

of solar radiation

e rrezatimit diellor

was demonstrated by studies of interference

ishte demonstruar nga studimet e interferences

that was detected by the radar stations of Great Britain.

që ishte zbuluar nga stacionet e radarëve të Britanisë së Madhe.

So there were benefits in calamities --

Pra, ka pasur përfitime në fatkeqësi --

benefits to pure science,

përfitime për shkencë të pastër,

as well as to applied science

si dhe të shkencave të aplikuara

and medicine.

dhe mjekësi.

Now when we come to the period after the Second World War,

Tani kur jemi tek periudha pas Luftës së Dytë Botërore,

unintended consequences get even more interesting.

pasojat e padëshiruara bëhen edhe më interesante.

And my favorite example of that

Dhe shembulli im i perferuar i kësaj

occurred beginning in 1976,

ndodhi në fillim të 1976,

when it was discovered

kur u zbulua

that the bacteria causing Legionnaires disease

se bakteret që shkaktojnë sëmundjen e Legjionarit

had always been present in natural waters,

kishin qenë gjithmonë të pranishme në ujërat natyrore,

but it was the precise temperature of the water

por ishte temperatura precize e ujit në nxehtësi,

in heating, ventilating and air conditioning systems

ventilim dhe sisteme të ajrit të kondicionuar

that raised the right temperature

që kishte ngritur temperaturën e duhur

for the maximum reproduction

për riprodhimin maksimal

of Legionella bacillus.

të Legionella bacillus.

Well, technology to the rescue.

Dhe, teknologjia në shpëtim.

So chemists got to work,

Kimistët filluan të punonin,

and they developed a bactericide

dhe zhvilluan një bactericid

that became widely used in those systems.

që filloi të përdorej shumë në këto sisteme.

But something else happened in the early 1980s,

Por diçka tjetër ndodhi në fillim të viteve 1980,

and that was that there was a mysterious epidemic

dhe kjo ishte se kishte një epidemi misterioze

of failures of tape drives

dështimesh të disqeve

all over the United States.

në të gjithë SHBA-në.

And IBM, which made them,

Dhe IBM, që i prodhonte,

just didn't know what to do.

nuk dinte çfarë të bënte.

They commissioned a group of their best scientists

Ata mblodhën shkencëtarët e tyre më të mirë

to investigate,

për të hulumtuar,

and what they found was

dhe çfarë gjetën ishte

that all these tape drives

se të gjitha këto disqe

were located near ventilation ducts.

kishin qenë të vendosura afër kanaleve të ventilimit.

What happened was the bactericide was formulated

Çfarë ndodhi ishte se bactericidi ishte formuar

with minute traces of tin.

me gjurmë të vogla kallaji.

And these tin particles were deposited on the tape heads

Dhe këto grimca kallaji ishin vendosur mbi disqe

and were crashing the tape heads.

dhe po i shkatërronin ato.

So they reformulated the bactericide.

Kështu, ata e riformuan bactericidin.

But what's interesting to me

Por ajo që më duket interesante

is that this was the first case

është ky ishte rasti i parë

of a mechanical device

që një pajijse mekanike

suffering, at least indirectly, from a human disease.

po i nënshtrohej, të paktën në mënyrë indirekte, nga një sëmundje njerëzore.

So it shows that we're really all in this together.

Pra, kjo tregon se ne jemi të gjithë në këtë së bashku.

(Laughter)

(Të qeshura)

In fact, it also shows something interesting,

Në fakt, kjo gjithashtu tregon diçka interesante,

that although our capabilities and technology

që edhe pse aftësitë tona dhe teknologjia j

have been expanding geometrically,

anë zhvilluar gjeometrikisht,

unfortunately, our ability to model their long-term behavior,

për fat të keq, aftësia jonë për të modeluar sjelljet e tyre afat-gjate,

which has also been increasing,

e cila është gjithashtu në rritje,

has been increasing only arithmetically.

është rritur vetëm aritmetikisht.

So one of the characteristic problems of our time

Pra, një nga problemet karakteristike të kohës sonë

is how to close this gap

është se të mbyllim këtë mospërputhje

between capabilities and foresight.

mes aftësive dhe largpamësisë.

One other very positive consequence

Megjithatë, një pasojë tjetër shumë pozitive

of 20th century technology, though,

e teknologjisë së shekullit 20

was the way in which other kinds of calamities

ishte mënyra në të cilën lloje tjera të fatkeqësive

could lead to positive advances.

mund të çonin drejt përparimeve pozitive.

There are two historians of business

Ka dy historianë biznesi

at the University of Maryland,

në Universitetin e Maryland,

Brent Goldfarb and David Kirsch,

Brent Goldfarb dhe David Kirsch,

who have done some extremely interesting work,

të cilët kanë bërë punë jashtëzakonisht interesante,

much of it still unpublished,

shumë prej së cilës ende nuk është botuar,

on the history of major innovations.

rreth historisë së inovacioneve më të mëdha.

They have combined the list of major innovations,

Ata kanë kombinuar listën e inovacioneve më të mëdha,

and they've discovered that the greatest number, the greatest decade,

dhe kanë zbuluar se numri më i madh, dekada më e famshme,

for fundamental innovations,

për inovacione fundamentale,

as reflected in all of the lists that others have made --

siç pasqyrohet në të gjitha listat që të tjerët kanë bërë --

a number of lists that they have merged --

një numër i listave që ata kanë bashkuar --

was the Great Depression.

ka qenë kriza ekonomike (Depresion i Madh).

And nobody knows just why this was so,

Dhe askush nuk e di pse kjo ishte kështu,

but one story can reflect something of it.

por një histori mund të pasqyrojë diçka rreth kësaj.

It was the origin of the Xerox copier,

Ishte origjina e fotokopjuesi Xerox,

which celebrated its 50th anniversary

e cila festoi 50 vjetorin e saj

last year.

vitin e kaluar.

And Chester Carlson, the inventor,

Dhe Chester Carlson, shpikësi i tij,

was a patent attorney.

ishte një avokat patentash.

He really was not intending

Ai nuk ishte aq i interesuar

to work in patent research,

të punonte në hulumtime rreth patentave,

but he couldn't really find an alternative technical job.

por nuk mund të gjente një punë alternative teknike.

So this was the best job he could get.

Dhe kjo ishte puna më e mirë që mund të kishte.

He was upset by the low quality and high cost

Ai ishte i shqetësuar nga cilësia e ulët dhe kostoja e lartë

of existing patent reproductions,

e riprodhimit të patentave ekzistuese,

and so he started to develop

dhe kështu ai filloi të zhvillojë

a system of dry photocopying,

një sistem fotokopjimi të tharë,

which he patented in the late 1930s --

për të cilën e mori patentën në fund të viteve 1930 --

and which became the first dry photocopier

dhe i cili u bë fototokopjuesi i parë i tharë

that was commercially practical

që ishte komercialisht praktik

in 1960.

në vitin 1960.

So we see that sometimes,

Kështu shohim se ndonjëherë,

as a result of these dislocations,

si rezultat i këtyre ndryshimeve,

as a result of people

si rezultat i njerëzve

leaving their original intended career

që po linin karrierat e tyre origjinale

and going into something else

për të kaluar në diçka tjetër

where their creativity could make a difference,

ku kreativiteti i tyre mund të bëjë një ndryshim,

that depressions

krizat

and all kinds of other unfortunate events

dhe të gjitha llojet e ndodhive fatkeqe

can have a paradoxically stimulating effect

në mënyrë paradoksale mund të kenë një efekt stimulimi

on creativity.

mbi kreativitetin.

What does this mean?

Çfarë do të thotë kjo?

It means, I think,

Kjo do të thotë, mendoj,

that we're living in a time of unexpected possibilities.

se ne jemi duke jetuar në një kohë të mundësive të papritura.

Think of the financial world, for example.

Mendoni për botën financiare për shembull.

The mentor of Warren Buffett, Benjamin Graham,

Mentori i Warren Buffett, Benjamin Graham,

developed his system of value investing

ka zhvilluar sistemin e tij të investimeve

as a result of his own losses

si rezultat i humbjeve të tij

in the 1929 crash.

gjatë krizës së 1929.

And he published that book

Dhe ai botoi atë libër

in the early 1930s,

në fillim të viteve 1930,

and the book still exists in further editions

dhe libri ende ekziston në edicione tjera

and is still a fundamental textbook.

dhe është ende një libër i rëndësishëm.

So many important creative things can happen

Aq shumë gjëra të rëndësishme kreative mund të ndodhin

when people learn from disasters.

kur njerëzit mësojnë nga fatkeqësitë.

Now think of the large and small plagues that we have now --

Tani mendoni për fatkeqësitë e mëdha e të vogla që kemi tani --

bed bugs, killer bees, spam --

– insektet e shtratit, bletët vrasës, spami --

and it's very possible that the solutions to those

dhe është shumë e mundur që zgjidhjet për këto

will really extend well beyond the immediate question.

qëndrojnë përtej pyetjes së menjëhershme.

If we think, for example, of Louis Pasteur,

Nëse mendojmë, për shembull, për Louis Pasteur,

who in the 1860s

nga i cili në 1860-at

was asked to study

u kërkuar të studionte

the diseases of silk worms for the silk industry,

sëmundjet e krimbave të mëndafshit për industrinë e mëndafshit,

and his discoveries were really the beginning

zbulimet e tij ishin me të vërtetë fillimi

of the germ theory of disease.

i teorisë së mikrobit të sëmundjes.

So very often, some kind of disaster --

Aq shpesh, ndonjë katastrofë --

sometimes the consequence, for example,

ndonjëherë edhe pasoja, për shembull,

of over-cultivation of silk worms,

kultivimi i tepërt i krimbave të mëndafshit,

which was a problem in Europe at the time --

që ishte një problem në Evropë në atë kohë --

can be the key to something much bigger.

mund të jetë çelësi për diçka shumë më të madhe.

So this means

Pra, kjo do të thotë

that we need to take a different view

se ne kemi nevojë të shikojmë nga një pikpamje tjetër

of unintended consequences.

mbi pasojat e padëshiruara.

We need to take a really positive view.

Duhet të kemi një pikëpamje me të vërtetë pozitive.

We need to see what they can do for us.

Ne duhet të shohim se çfarë mund të bëjnë ato për ne.

We need to learn

Ne duhet të mësojmë

from those figures that I mentioned.

nga ato figura që i përmenda.

We need to learn, for example, from Dr. Cushing,

Ne duhet të mësojmë, për shembull, nga Dr. Cushing,

who killed patients

i cili vrau pacientë

in the course of his early operations.

gjatë operacioneve të tij të hershme.

He had to have some errors. He had to have some mistakes.

Ai po gabonte diku. Por mësoi nga gabimet e tij.

And he learned meticulously from his mistakes.

Dhe mësoi me shumë kujdes nga gabimet e tij.

And as a result,

Dhe si rezultat,

when we say, "This isn't brain surgery,"

kur themi, "Kjo nuk është operacion në tru,"

that pays tribute to how difficult it was

paraqet se sa e vështirë ishte

for anyone to learn from their mistakes

për këdo të mësonte nga gabimet e tyre

in a field of medicine

në një fushë të mjekësisë

that was considered so discouraging in its prospects.

ardhmëria e së cilës konsiderohej aq dekurajuese.

And we can also remember

Ne poashtu mund ta kujtojmë

how the pharmaceutical companies

se si kompanitë farmaceutike

were willing to pool their knowledge,

ishin të gatshme të bashkonin

to share their knowledge,

e të ndanin njohuritë e tyre,

in the face of an emergency,

përballë një emergjence,

which they hadn't really been for years and years.

e cila nuk ka ndodhur për vite e vite.

They might have been able to do it earlier.

Ndoshta kanë qenë në gjendje ta bënin këtë më parë.

The message, then, for me,

Mesazhi, pra, për mua

about unintended consequences

në lidhje me pasojat e padëshiruara,

is chaos happens;

është se kaosi ndodh:

let's make better use of it.

le ta shfrytëzojmë sa më mirë.

Thank you very much.

Shumë faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)