Edward Tenner: Unintended consequences

Tłumaczenie: Marcin Gutowski Korekta: Paweł Pieniążek

I didn't always love unintended consequences,

Nie przepadam za niezamierzonymi skutkami,

but I've really learned to appreciate them.

ale nauczyłem się je doceniać.

I've learned that they're really the essence

Uświadomiłem sobie, że to one

of what makes for progress,

decydują o postępie,

even when they seem to be terrible.

nawet gdy zdają się być katastrofalne.

And I'd like to review

Przeanalizuję,

just how unintended consequences

jaką rolę odgrywają

play the part that they do.

niezamierzone skutki.

Let's go to 40,000 years before the present,

Cofnijmy się o 40 000 lat,

to the time of the cultural explosion,

do epoki kulturowego rozkwitu,

when music, art, technology,

gdy: muzyka, sztuka, technika,

so many of the things that we're enjoying today,

wiele rzeczy będących w użyciu do dzisiaj,

so many of the things that are being demonstrated at TED

wiele rzeczy prezentowanych w TED

were born.

wzięło swój początek.

And the anthropologist Randall White

Antropolog Randall White

has made a very interesting observation:

zauważył coś ciekawego:

that if our ancestors

gdyby nasi przodkowie

40,000 years ago

40 000 lat temu

had been able to see

mogli przekonać się,

what they had done,

czego dokonali,

they wouldn't have really understood it.

nie mogliby tego zrozumieć.

They were responding

Reagowali

to immediate concerns.

na aktualne potrzeby.

They were making it possible for us

Dzięki przodkom możemy robić to,

to do what they do,

co oni,

and yet, they didn't really understand

przy czym oni nie wiedzieli do końca,

how they did it.

jak to zrobili.

Now let's advance to 10,000 years before the present.

Przenieśmy się do czasów przed 10 000 lat.

And this is when it really gets interesting.

I tu zaczyna się robić naprawdę ciekawie.

What about the domestication of grains?

Co z uprawą zbóż?

What about the origins of agriculture?

Co z początkami rolnictwa?

What would our ancestors 10,000 years ago

Co nasi przodkowie sprzed 10 000 lat

have said

powiedzieliby,

if they really had technology assessment?

gdyby mieli komitety techniczne?

And I could just imagine the committees

Już widzę komisje

reporting back to them

informujące ich o tym,

on where agriculture was going to take humanity,

jak rolnictwo wpłynęło na ludzkość

at least in the next few hundred years.

w ciągu paru następnych wieków.

It was really bad news.

To byłyby złe wieści.

First of all, worse nutrition,

Po pierwsze, gorsza dieta,

maybe shorter life spans.

pewnie krótszy czas życia.

It was simply awful for women.

Najgorzej miały kobiety.

The skeletal remains from that period

Pozostałości ówczesnych szkieletów

have shown that they were grinding grain morning, noon and night.

świadczą o tym, że mieliły ziarno dniem i nocą.

And politically, it was awful.

To było niepoprawne politycznie.

It was the beginning of a much higher degree

Znacznie nasiliły się

of inequality among people.

nierówności społeczne.

If there had been rational technology assessment then,

Gdyby wtedy istniał jakiś komitet techniczny,

I think they very well might have said,

podejrzewam, że powiedziałby:

"Let's call the whole thing off."

"Może lepiej sobie darujmy".

Even now, our choices are having unintended effects.

Teraz też nasze wybory wywołują niezamierzone skutki.

Historically, for example,

Przykład z historii:

chopsticks -- according to one Japanese anthropologist

pałeczki - wg pewnego japońskiego antropologa,

who wrote a dissertation about it

który poświęcił temu rozprawę

at the University of Michigan --

na Uniwersytecie Michigan -

resulted in long-term changes

zmieniły na trwałe

in the dentition, in the teeth,

uzębienie

of the Japanese public.

Japończyków.

And we are also changing our teeth right now.

Nawet teraz nasze uzębienie zmienia się.

There is evidence

Wykazano,

that the human mouth and teeth

że nasze usta i zęby

are growing smaller all the time.

są coraz mniejsze.

That's not necessarily a bad unintended consequence.

Choć to niekoniecznie zły niezamierzony skutek.

But I think from the point of view of a Neanderthal,

Ale z punktu widzenia neandertalczyka

there would have been a lot of disapproval

nasze mizerne zęby

of the wimpish choppers that we now have.

byłyby nie do zaakceptowania.

So these things are kind of relative

Wszystko zależy od

to where you or your ancestors happen to stand.

od punktu widzenia.

In the ancient world

W starożytności

there was a lot of respect for unintended consequences,

przywiązywano wielką wagę do niezamierzonych skutków,

and there was a very healthy sense of caution,

a ostrożność znalazła swoje odzwierciedlenie

reflected in the Tree of Knowledge,

w drzewie poznania dobra i zła,

in Pandora's Box,

puszce Pandory,

and especially in the myth of Prometheus

a zwłaszcza w micie o Prometeuszu,

that's been so important

tak istotnym

in recent metaphors about technology.

w niedawnych metaforach na temat technologii.

And that's all very true.

Tak faktycznie było.

The physicians of the ancient world --

Starożytni lekarze -

especially the Egyptians,

zwłaszcza Egipcjanie,

who started medicine as we know it --

którzy dali początek współczesnej medycynie -

were very conscious

wiedzieli dobrze,

of what they could and couldn't treat.

co mogli leczyć, a czego nie.

And the translations of the surviving texts say,

W tłumaczenia ocalałych tekstów czytamy:

"This I will not treat. This I cannot treat."

"Tego nie wyleczę. Tego nie mogę wyleczyć."

They were very conscious.

Mieli tego świadomość.

So were the followers of Hippocrates.

Tak jak uczniowie Hipokratesa.

The Hippocratic manuscripts also --

Rękopisy hipokratyczne także -

repeatedly, according to recent studies --

wg najnowszych badań wielokrotnie -

show how important it is not to do harm.

ukazują, jak ważne było niewyrządzanie krzywdy.

More recently,

Całkiem niedawno

Harvey Cushing,

Harvey Cushing,

who really developed neurosurgery as we know it,

który rozwinął współczesną neurochirurgię,

who changed it from a field of medicine

przekształcił ją z gałęzi medycyny

that had a majority of deaths resulting from surgery

z operacjami w większości ze skutkiem śmiertelnym

to one in which there was a hopeful outlook,

w dziedzinę z nadziejami na przyszłość.

he was very conscious

Świetnie wiedział,

that he was not always going to do the right thing.

że nie wszystkie jego decyzje będą dobre.

But he did his best,

Ale robił, co mógł

and he kept meticulous records

i prowadził drobiazgowe notatki,

that let him transform that branch of medicine.

dzięki czemu zmienił tę dziedzinę medycyny.

Now if we look forward a bit

Spójrzmy teraz

to the 19th century,

na XIX stulecie.

we find a new style of technology.

Technologia w nowym wydaniu.

What we find is,

Nie ma już

no longer simple tools,

prostych narzędzi,

but systems.

są systemy.

We find more and more

Maszyny stają się

complex arrangements of machines

coraz bardziej skomplikowane,

that make it harder and harder

i jest coraz trudniej

to diagnose what's going on.

zrozumieć, o co chodzi.

And the first people who saw that

Najpierw dostrzegli to

were the telegraphers of the mid-19th century,

telegrafiści w połowie XIX w.,

who were the original hackers.

pierwsi hakerzy.

Thomas Edison would have been very, very comfortable

Thomas Edison czułby się jak ryba w wodzie w firmie

in the atmosphere of a software firm today.

produkującej oprogramowanie.

And these hackers had a word

Tamci hakerzy mieli określenie

for those mysterious bugs in telegraph systems

na tajemnicze błędy w systemach telegraficznych:

that they called bugs.

nazywali je bugami.

That was the origin of the word "bug."

Tak właśnie powstało słowo "bug".

This consciousness, though,

Ale ta świadomość nie była

was a little slow to seep through the general population,

na tyle szybka, żeby dotrzeć do ogółu populacji,

even people who were very, very well informed.

w tym do tych, którzy byli świetnie poinformowani.

Samuel Clemens, Mark Twain,

Samuel Clemens czyli Mark Twain,

was a big investor

zainwestował

in the most complex machine of all times --

w najbardziej skomplikowane urządzenie -

at least until 1918 --

przynajmniej do 1918 r. -

registered with the U.S. Patent Office.

zgłoszone do urzędu patentowego.

That was the Paige typesetter.

Chodzi o składarkę Jamesa Paige'a.

The Paige typesetter

Złożona była

had 18,000 parts.

z 18000 części.

The patent had 64 pages of text

Patent liczył 64 strony tekstu

and 271 figures.

i 271 rysunków.

It was such a beautiful machine

To była niesamowita maszyna,

because it did everything that a human being did

ponieważ robiła wszystko to, co człowiek podczas

in setting type --

składania tekstu,

including returning the type to its place,

nawet odkładanie czcionki na miejsce,

which was a very difficult thing.

co było niezwykle trudne.

And Mark Twain, who knew all about typesetting,

Twain, który wiedział wszystko o składzie tekstu,

really was smitten by this machine.

był pod wielkim wrażeniem.

Unfortunately, he was smitten in more ways than one,

Niestety, wrażenie miało też taki skutek, że maszyna

because it made him bankrupt,

zrobiła z niego bankruta

and he had to tour the world speaking

jeżdżącego po świecie z wykładami,

to recoup his money.

żeby odzyskać pieniądze.

And this was an important thing

Charakterystyczne dla technologii

about 19th century technology,

w XIX w. były te wszystkie

that all these relationships among parts

zależności pomiędzy rzeczami,

could make the most brilliant idea fall apart,

które mogły pogrzebać najlepszy pomysł,

even when judged by the most expert people.

oceniany nawet przez największych ekspertów.

Now there is something else, though, in the early 20th century

Ale oto w początkach XX w.

that made things even more complicated.

rzeczy komplikują się jeszcze bardziej.

And that was that safety technology itself

Chodzi o technologię bezpieczeństwa,

could be a source of danger.

która mogła być niebezpieczna.

The lesson of the Titanic, for a lot of the contemporaries,

Po katastrofie Titanica dla wielu współczesnych było jasne,

was that you must have enough lifeboats

że statek musi posiadać łodzie ratunkowe

for everyone on the ship.

dla wszystkich na pokładzie.

And this was the result

Był to skutek

of the tragic loss of lives

tragicznej śmierci ludzi,

of people who could not get into them.

którzy nie mogli się na te łodzie dostać.

However, there was another case, the Eastland,

Ale był też inny przypadek, statek SS Eastland,

a ship that capsized in Chicago Harbor in 1915,

który wywrócił się do góry dnem w porcie w 1915 r.

and it killed 841 people --

i uśmiercił 841 osób,

that was 14 more

o 14 więcej

than the passenger toll of the Titanic.

niż w katastrofie Titanica.

The reason for it, in part, was

Powodem były m.in. dodatkowe

the extra life boats that were added

łodzie ratunkowe, które zamieniły

that made this already unstable ship

niestabilny statek w statek

even more unstable.

bardzo niestabilny.

And that again proves

Kolejny dowód na to,

that when you're talking about unintended consequences,

że jeśli chodzi o niezamierzone skutki,

it's not that easy to know

trudno ocenić, jakie wnioski

the right lessons to draw.

należy wyciągnąć.

It's really a question of the system, how the ship was loaded,

Istotny jest cały układ, sposób w jaki statek był załadowany,

the ballast and many other things.

balast i wiele innych czynników.

So the 20th century, then,

W XX w. okazało się,

saw how much more complex reality was,

jak bardzo złożona była rzeczywistość,

but it also saw a positive side.

ale były też rzeczy pozytywne.

It saw that invention

Oto sytuacje kryzysowe

could actually benefit from emergencies.

mogły sprzyjać inwencji.

It could benefit

Tak samo jak

from tragedies.

tragedie.

And my favorite example of that --

Mój ulubiony przykład powyższego -

which is not really widely known

nie jest może znany

as a technological miracle,

jako technologiczny cud,

but it may be one of the greatest of all times,

choć może być jednym z największych w historii -

was the scaling up of penicillin in the Second World War.

to zwiększenie produkcji penicyliny podczas II wojny światowej.

Penicillin was discovered in 1928,

Penicylinę odkryto w 1928 r.,

but even by 1940,

ale jeszcze w 1940 r.

no commercially and medically useful quantities of it

jej produkcja była zbyt mała jak na potrzeby handlu

were being produced.

i medycyny.

A number of pharmaceutical companies were working on it.

Kilka firm farmaceutycznych starało się to zmienić.

They were working on it independently,

Pracowały niezależnie od siebie,

and they weren't getting anywhere.

ale bez większego rezultatu.

And the Government Research Bureau

Więc rządowa agencja ds. rozwoju

brought representatives together

zgromadziła przedstawicieli firm

and told them that this is something

i powiedziała, że coś

that has to be done.

trzeba z tym zrobić.

And not only did they do it,

I zrobili. Mało tego -

but within two years,

w ciągu dwóch lat

they scaled up penicillin

rozkręcili produkcję z poziomu

from preparation in one-liter flasks

litrowych butelek do kadzi

to 10,000-gallon vats.

mieszczących 45 000 litrów.

That was how quickly penicillin was produced

Tak przyśpieszyła produkcja penicyliny,

and became one of the greatest medical advances of all time.

która stała się medycznym osiągnięciem wszechczasów.

In the Second World War, too,

Również podczas II wojny światowej

the existence

istnienie

of solar radiation

promieniowania słonecznego

was demonstrated by studies of interference

wykazano w badaniach nad interferencją,

that was detected by the radar stations of Great Britain.

którą wykryły radary w Wielkiej Brytanii.

So there were benefits in calamities --

Tak więc katastrofy miały swoje plusy,

benefits to pure science,

korzyści zarówno dla nauki,

as well as to applied science

jak i nauk stosowanych

and medicine.

oraz medycyny.

Now when we come to the period after the Second World War,

Okres powojenny jest jeszcze bardziej interesujący,

unintended consequences get even more interesting.

jeżeli chodzi o niezamierzone skutki.

And my favorite example of that

Mój ulubiony przykład

occurred beginning in 1976,

pochodzi z 1976 r.,

when it was discovered

gdy odkryto,

that the bacteria causing Legionnaires disease

że bakteria wywołująca chorobę legionistów

had always been present in natural waters,

od zawsze występowała w wodzie,

but it was the precise temperature of the water

tyle że dopiero odpowiednia temperatura wody

in heating, ventilating and air conditioning systems

w systemach c.o., wentylacji i klimatyzacji

that raised the right temperature

sprawiła, że bakteria osiągnęła

for the maximum reproduction

optymalne warunki

of Legionella bacillus.

do maksymalnej reprodukcji.

Well, technology to the rescue.

Na ratunek przyszła technologia.

So chemists got to work,

Dlatego chemicy zabrali się do pracy

and they developed a bactericide

i opracowali środek bakteriobójczy,

that became widely used in those systems.

odtąd powszechnie stosowany w tych miejscach.

But something else happened in the early 1980s,

Coś innego wydarzyło się na początku lat 80.

and that was that there was a mysterious epidemic

Była to tajemnicza seria

of failures of tape drives

problemów z napędami taśmowymi

all over the United States.

w całych Stanach Zjednoczonych.

And IBM, which made them,

IBM, producent tych napędów,

just didn't know what to do.

nie wiedział, co z tym zrobić.

They commissioned a group of their best scientists

Zlecił więc grupie swoich najlepszych specjalistów

to investigate,

badania

and what they found was

i zaobserwowano,

that all these tape drives

że wszystkie te napędy

were located near ventilation ducts.

znajdowały się blisko przewodów wentylacyjnych.

What happened was the bactericide was formulated

Okazało się, że środek bakteriobójczy zawierał

with minute traces of tin.

śladowe ilości cyny.

And these tin particles were deposited on the tape heads

Drobinki cyny gromadziły się na głowicach,

and were crashing the tape heads.

uszkadzając je.

So they reformulated the bactericide.

Zmieniono więc skład tego środka.

But what's interesting to me

Dla mnie ciekawe było to,

is that this was the first case

że po raz pierwszy zdarzyło się,

of a mechanical device

żeby urządzenie mechaniczne

suffering, at least indirectly, from a human disease.

cierpiało z powodu ludzkiej choroby.

So it shows that we're really all in this together.

Widać więc, że to dotyczy nas wszystkich.

(Laughter)

(śmiech)

In fact, it also shows something interesting,

Jest też interesujące,

that although our capabilities and technology

że chociaż nasze możliwości i technologia

have been expanding geometrically,

wzrastają geometrycznie,

unfortunately, our ability to model their long-term behavior,

to niestety umiejętność wpływania na ich zachowanie

which has also been increasing,

na dłuższą metę, choć też wzrasta,

has been increasing only arithmetically.

to jednak tylko geometrycznie.

So one of the characteristic problems of our time

Stoimy przed specyficznym problemem:

is how to close this gap

jak zmniejszyć rozdźwięk

between capabilities and foresight.

między możliwościami a przewidywaniami.

One other very positive consequence

Innym, pozytywnym skutkiem

of 20th century technology, though,

technologii XX w.

was the way in which other kinds of calamities

były różne inne nieszczęścia

could lead to positive advances.

umożliwiające postęp.

There are two historians of business

Historycy przedsiębiorczości,

at the University of Maryland,

z Uniwersytetu Maryland,

Brent Goldfarb and David Kirsch,

Brent Goldfarb i David Kirsch,

who have done some extremely interesting work,

prowadzą bardzo interesujące badania,

much of it still unpublished,

w dużej części nadal nieopublikowane,

on the history of major innovations.

dotyczące historii ważnych innowacji.

They have combined the list of major innovations,

Zestawili ze sobą listy istotnych wynalazków

and they've discovered that the greatest number, the greatest decade,

i odkryli, że najobfitszym, najlepszym dziesięcioleciem

for fundamental innovations,

dla zasadniczych innowacji,

as reflected in all of the lists that others have made --

zgodnie z wszystkimi listami tego typu,

a number of lists that they have merged --

które zostały przez nich przeanalizowane,

was the Great Depression.

był Wielki Kryzys lat 30.

And nobody knows just why this was so,

Nie wiadomo, z czego to wynika,

but one story can reflect something of it.

ale pewna historia może być tu pomocna.

It was the origin of the Xerox copier,

Chodzi o początki fotokopiarki Xerox,

which celebrated its 50th anniversary

która w zeszłym roku obchodziła

last year.

50 urodziny.

And Chester Carlson, the inventor,

Chester Carlson, twórca kopiarki,

was a patent attorney.

był rzecznikiem patentowym.

He really was not intending

Nie zamierzał pracować

to work in patent research,

w branży patentowej,

but he couldn't really find an alternative technical job.

ale nie mógł znaleźć innej pracy o technicznym profilu.

So this was the best job he could get.

To wszystko, na co mógł liczyć.

He was upset by the low quality and high cost

Denerwowało go kopiowanie patentów,

of existing patent reproductions,

które było drogie i niskiej jakości,

and so he started to develop

zaczął więc opracowywać

a system of dry photocopying,

kopiowanie bez użycia płynnych chemikaliów,

which he patented in the late 1930s --

które opatentował pod koniec lat 30.

and which became the first dry photocopier

Pierwsza kserokopiarka nadająca się

that was commercially practical

do wypuszczenia na rynek powstała

in 1960.

w 1960 r.

So we see that sometimes,

Okazuje się więc, że czasami

as a result of these dislocations,

zmiany będące wynikiem

as a result of people

decyzji,

leaving their original intended career

żeby przerwać aktualną karierę

and going into something else

i zacząć robić coś innego tam,

where their creativity could make a difference,

gdzie kreatywne podejście może coś zmienić,

that depressions

że kryzysy

and all kinds of other unfortunate events

i najrozmaitsze nieszczęścia

can have a paradoxically stimulating effect

mogą paradoksalnie ożywczo wpływać

on creativity.

na kreatywność.

What does this mean?

Co to oznacza?

It means, I think,

Oznacza to,

that we're living in a time of unexpected possibilities.

że żyjemy w czasach nieprzewidywalnych możliwości.

Think of the financial world, for example.

Weźmy np. świat finansów.

The mentor of Warren Buffett, Benjamin Graham,

Benjamin Graham, mentor Warrena Buffetta opracował

developed his system of value investing

system inwestowania w niedowartościowane akcje

as a result of his own losses

wskutek własnych strat poniesionych

in the 1929 crash.

w krachu z 1929 r.

And he published that book

Na początku lat 30.

in the early 1930s,

opublikował książkę,

and the book still exists in further editions

która ma kolejne wydania

and is still a fundamental textbook.

i nadal jest podstawowym podręcznikiem.

So many important creative things can happen

Bardzo wiele innowacji może być

when people learn from disasters.

efektem katastrof.

Now think of the large and small plagues that we have now --

Spójrzmy na obecne duże i małe plagi:

bed bugs, killer bees, spam --

pluskwy, pszczoły afrykańskie, spam.

and it's very possible that the solutions to those

Bardzo możliwe, że rozwiązania tych problemów

will really extend well beyond the immediate question.

przyniosą efekty wykraczające poza pierwotne zamierzenie.

If we think, for example, of Louis Pasteur,

Louis Pasteur

who in the 1860s

w latach 60. XIX w.

was asked to study

badał

the diseases of silk worms for the silk industry,

choroby jedwabników na potrzeby jedwabnictwa,

and his discoveries were really the beginning

ale jego odkrycia dały początek

of the germ theory of disease.

teorii chorób zakaźnych.

So very often, some kind of disaster --

A więc bardzo często jakieś nieszczęście,

sometimes the consequence, for example,

np. efekt zbyt intensywnej

of over-cultivation of silk worms,

hodowli jedwabnika,

which was a problem in Europe at the time --

która była problemem w ówczesnej Europie,

can be the key to something much bigger.

może skutkować czymś znacznie poważniejszym.

So this means

Oznacza to,

that we need to take a different view

że musimy inaczej oceniać

of unintended consequences.

niezamierzone skutki.

We need to take a really positive view.

Musimy oceniać je pozytywnie.

We need to see what they can do for us.

Musimy dostrzec, co im zawdzięczamy.

We need to learn

Musimy uczyć się

from those figures that I mentioned.

od wspomnianych przeze mnie osób.

We need to learn, for example, from Dr. Cushing,

Musimy uczyć się np. od dra Cushinga,

who killed patients

który uśmiercał pacjentów

in the course of his early operations.

podczas swoich wczesnych operacji.

He had to have some errors. He had to have some mistakes.

Błędy były nieuniknione.

And he learned meticulously from his mistakes.

A uczył się na nich skrupulatnie.

And as a result,

Gdy mówimy:

when we say, "This isn't brain surgery,"

"To wymaga chirurgicznej precyzji",

that pays tribute to how difficult it was

doceniamy tym samym, jak trudno było

for anyone to learn from their mistakes

uczyć się na błędach każdemu

in a field of medicine

w tej dziedzinie medycyny,

that was considered so discouraging in its prospects.

mającej na początku mało zachęcające perspektywy.

And we can also remember

Można też pamiętać o gotowości,

how the pharmaceutical companies

z jaką firmy farmaceutyczne

were willing to pool their knowledge,

gromadziły swoją wiedzę

to share their knowledge,

i dzieliły się nią

in the face of an emergency,

w obliczu zagrożenia,

which they hadn't really been for years and years.

czego nie były w stanie zrobić całymi latami.

They might have been able to do it earlier.

A pewnie byłyby w stanie zrobić to wcześniej.

The message, then, for me,

Mój wniosek dotyczący

about unintended consequences

niezamierzonych skutków brzmi:

is chaos happens;

chaos jest nieunikniony,

let's make better use of it.

więc wykorzystajmy to.

Thank you very much.

Dziękuję państwu bardzo.

(Applause)

(brawa)