How climate change affects your mental health | Britt Wray

Translator: Alisa Isufaj Reviewer: Edona Qoqaj

Për gjithçka që është thënë ndonjëherë në lidhje me ndryshimin klimatik

For all that's ever been said about climate change,

we haven't heard nearly enough about the psychological impacts

ne nuk kemi dëgjuar gati sa duhet në lidhje me ndikimet psikologjike

of living in a warming world.

e të jetuarit në një botë të ngrohtë.

If you've heard the grim climate research

Nëse keni dëgjuar hulumtimin e zymte të klimës

that science communicators like me weave into our books and documentaries,

që komunikuesit shkencorë si unë endemi në librat dhe dokumentarët tanë,

you've probably felt bouts of fear, fatalism or hopelessness.

ju keni ndjerë ndoshta frikë, fatalizëm ose të pashpresë.

If you've been impacted by climate disaster,

Nëse jeni ndikuar nga katastrofa klimatike,

these feelings can set in much deeper,

këto ndjenja mund të vendosen shumë thellë,

leading to shock, trauma,

duke çuar në tronditje, trauma,

strained relationships, substance abuse

marrëdhënie të tendosura, abuzim të substancave

and the loss of personal identity and control.

dhe humbja e identitetit personal dhe kontrollit.

Puna politike dhe teknologjike është realizuar për të frenuar kaosin e klimës,

Vital political and technological work is underway to moderate our climate chaos,

but I'm here to evoke a feeling in you

por unë jam këtu për të zgjuar një ndjenjë në ju

for why we also need our actions and policies

pse na duhen gjithashtu veprimet dhe politikat tona

to reflect an understanding of how our changing environments

për të pasqyruar një mirëkuptim se si mjediset tona në ndryshim

threaten our mental, social and spiritual well-being.

kërcënojnë mendjen tone, mirëqenien sociale dhe shpirtërore.

The anxiety, grief and depression of climate scientists and activists

Ankthi, pikëllimi dhe depresioni i shkencëtarëve dhe aktivistëve të klimës

have been reported on for years.

janë raportuar për vite me radhë.

Trends we've seen after extreme weather events

Trendet që kemi parë pas ngjarjeve ekstreme të motit

like hurricane Sandy or Katrina

si uragani Sandy ose Katrina

for increased PTSD and suicidality.

për rritjen e PTSD dhe vetëvrasjeve.

And there are rich mental-health data from northern communities

Dhe ka të dhëna të pasura për shëndetin mendor nga komunitetet veriore

where warming is the fastest,

ku ngrohja është më e shpejta,

like the Inuit in Labrador,

si Inuiti në Labrador,

që përballen me shqetësime ekzistenciale pasi ata dëshmojnë që akulli,

who face existential distress as they witness the ice,

një pjesë e madhe e identitetit të tyre,

a big part of their identity,

vanishing before their eyes.

po zhduket para syve të tyre.

Now if that weren't enough,

Nëse nuk do të mjaftonte,

the American Psychological Association

Shoqata Psikologjike Amerikane

says that our psychological responses to climate change,

thotë se përgjigjjet psikologjike ndaj ndryshimit klimatik,

like conflict avoidance, helplessness and resignation, are growing.

si shmangia e konfliktit, pafuqia dhe dorëheqja, janë në rritje.

Kjo do të thotë që proceset tona mentale të vetëdijshme dhe pavetëdijshme

This means that our conscious and unconscious mental processes

are holding us back

po na mbajnë mbrapa

from identifying the causes of the problem for what they are,

nga identifikimi i shkaqeve të problemit për ato që janë,

working on solutions and fostering our own psychological resilience,

duke punuar në zgjidhje dhe kujdesjen për aftësinë tonë psikologjike

but we need all those things to take on what we've created.

por ne kemi nevojë për të gjitha ato gjëra për të marrë përsipër atë që kemi krijuar.

Lately, I've been studying a phenomenon

Kohët e fundit, unë kam studiuar një fenomen

that's just one example of the emotional hardships

që është vetëm një shembull i vështirësive emocionale

that we're seeing.

që ne po shohim.

And it comes in the form of a question

Dhe vjen në formën e një pyetje

that a significant amount of people in my generation are struggling to answer.

që një sasi e konsiderueshme njerëzish në gjeneratën time përpiqen të përgjigjen.

That being:

Kjo duke qenë:

Should I have a child in the age of climate change?

A duhet të kem fëmijë në epokën e ndryshimit klimatik?

After all, any child born today

Mbi të gjitha, çdo fëmijë i lindur sot

will have to live in a world where hurricanes, flooding, wildfires --

do të duhet të jetojë në një botë ku uraganet, përmbytjet, zjarret --

what we used to call natural disasters --

ato që ne i quanim fatkeqësi natyrore --

have become commonplace.

janë bërë të zakonshme.

The hottest 20 years on record occurred within the last 22.

20 vitet më të nxehta në rekord ndodhën brenda 22 fundit.

The UN expects that two-thirds of the global population

OKB presin që dy të tretat të popullsisë globale

may face water shortages only six years from now.

mund të përballen me mungesa të ujit vetëm gjashtë vjet nga tani.

The World Bank predicts that by 2050,

Banka Botërore parashikon që deri në vitin 2050,

there's going to be 140 million climate refugees

do të ketë 140 milion refugjatë të klimës

in sub-Saharan Africa, Latin America and South Asia.

në Afrikën sub-Sahariane, Amerikën Latine dhe Azinë e Jugut.

And other estimates put that number at over one billion.

Dhe vlerësimet e tjera e vendosin atë numër në mbi një miliard.

Mass migrations and resource scarcity

Migrimet masive dhe mungesa e burimeve

increase the risk for violence, war and political instability.

rrit rrezikun për dhunë, luftë dhe paqëndrueshmëri politike.

The UN just reported that we are pushing up to a million species to extinction,

OKB-ja sapo raportoi se ne po vëmë deri në një milion specie në zhdukje,

many within decades,

shumë brenda dekadave,

and our emissions are still increasing, even after the Paris Agreement.

dhe emetimet tona janë ende në rritje, edhe pas Marrëveshjes së Parisit.

Over the last year and a half,

Gjatë një viti e gjysmë të fundit,

I've been conducting workshops and interviews

Unë kam qenë duke kryer seminare dhe intervista

with hundreds of people

me qindra njerëz

about parenting in the climate crisis.

në lidhje me prindërimin në krizën e klimës.

And I can tell you

Dhe unë mund t'ju them

that people who are worried about having kids because of climate change

se njerëzit që shqetësohen të kenë fëmijë për shkak të ndryshimit klimatik

are not motivated by an ascetic pride.

nuk motivohen nga një krenari asketike.

They're nerve-racked.

Ata janë të shqetësuar.

There's even a movement called BirthStrike,

Ka edhe një lëvizje e quajtur Greva e Lindjeve,

whose members have declared they're not going to have kids

anëtarët e të cilëve kanë deklaruar se ata nuk do të kenë fëmijë

because of the state of the ecological crisis

për shkak të gjendjes të krizës ekologjike

and inaction from governments to address this existential threat.

dhe mosveprimit nga qeveritë për të adresuar kërcënimin ekzistencial.

And yes, other generations have also faced their own apocalyptic dangers,

Po, edhe gjeneratat e tjera u përballën me rreziqet e tyre apokaliptike,

but that is no reason to disregard the very real threat to our survival now.

por kjo s'është arsye për të mosrespektuar kërcënimin e vërtetë për mbijetesën tonë.

Some feel that it's better to adopt children.

Disa mendojnë se është më mirë të birësojnë fëmijë.

Or that it's unethical to have more than one,

Ose është joetike të kenë më shumë se një,

especially three, four or more,

veçanërisht tre, katër ose më shumë,

because kids increase greenhouse gas emissions.

sepse fëmijët rritin emetimet e gazit serë.

Now, it is a really unfortunate state of affairs

Tani, është vërtet për të ardhur keq gjendja e punëve

when people who want kids sacrifice their right to

kur njerëzit që duan fëmijë sakrifikojnë të drejtën e tyre

because, somehow, they have been told that their lifestyle choices are to blame

sepse, disi, atyre u është thënë se zgjedhjet e tyre të jetesës janë për tu fajësuar

when the fault is far more systemic,

kur faji është shumë më sistemik,

but let's just unpack the logic here.

por le të shpalosim logjikën këtu.

Një studim i cituar shpesh tregon se, mesatarisht,

So an oft-cited study shows that, on average,

having one less child in an industrialized nation

të kesh një fëmijë më pak në një komb të industrializuar

can save about 59 tons of carbon dioxide per year.

mund të kurseni rreth 59 tonë të dioksidit të karbonit në vit.

While in comparison,

Ndërsa në krahasim,

living car-free saves nearly 2.5 tons,

duke jetuar pa makinë kursen afro 2.5 tonë,

avoiding a transatlantic flight -- and this is just one --

shmangia e një fluturimi transatlantik - dhe kjo është vetëm një --

saves about 1.5 tons,

kursen rreth 1.5 ton,

and eating a plant-based diet can save almost one ton per year.

dhe të ngrënit me një dietë me bazë bimore mund të kursejë pothuajse një ton në vit.

And consider that a Bangladeshi child

Dhe konsideroni se një fëmijë në Bangladesh

only adds 56 metric tons of carbon to their parents' carbon legacy

shton vetëm 56 tonë metrikë karboni tek trashëgimia e karbonit e prindërve të tyre

over their lifetime,

gjatë jetës së tyre,

while an American child, in comparison, adds 9,441 to theirs.

ndërsa një fëmijë amerikan, në krahasim, shton 9.441 të tyre.

Pra, kjo është arsyeja pse disa njerëz argumentojnë

So this is why some people argue

that it's parents from nations with huge carbon footprints

se janë prindërit nga kombet me gjurmë të mëdha karboni

who should think the hardest about how many kids they have.

që duhet të mendojnë më shumë për sa fëmijë kanë.

But the decision to have a child and one's feelings about the future

Por vendimi për të pasur një fëmijë dhe ndjenjat e dikujt për të ardhmen

are deeply personal,

janë thellësisht personale,

and wrapped up in all sorts of cultural norms,

dhe të mbështjellura në të gjitha llojet e normave kulturore,

religious beliefs, socioeconomic status, education levels and more.

besimet fetare, statusi socio-ekonomik, nivelet e arsimit dhe më shumë.

And so to some, this debate about kids in the climate crisis

Dhe kështu, për disa, ky debat për fëmijët në krizën e klimës

can seem like it came from another planet.

mund të duket sikur ka ardhur nga një planet tjetër.

Many have more immediate threats to their survival to think about,

Shumë prej tyre kanë kërcënime të menjëhershme për mbijetesën e tyre,

like, how they're going to put food on the table,

për të menduar, si do të vendosin ushqim në tryezë,

when they're a single mom working three jobs,

kur ato janë një nënë beqare duke punuar tre punë,

or they're HIV positive or on the move in a migrant caravan.

ose janë HIV pozitiv, ose në lëvizje në një karvan migrant.

Tragically, though, climate change is really great at intersectionality.

Sidoqoftë, në mënyrë tragjike, ndryshimi klimatik është i mirë në ndërlidhshmëri.

It multiplies the stresses marginalized communities already face.

Shumon streset që komunitetet e margjinalizuara tashmë përballen.

Një shkencëtar politik më tha dikur që një tregues kryesor

A political scientist once said to me that a leading indicator

se ndryshimi klimatik ka filluar të godase ne shtepi, psikologjikisht,

that climate change is starting to hit home, psychologically,

would be an increase in the rate of informed women

do të ishte një rritje në shkallën e grave të informuara

deciding to not have children.

qe vendosin të mos kenë fëmijë.

Interesting.

Interesante.

Is it hitting home with you, psychologically?

A po të godet ty, psikologjikisht?

Are you perhaps someone with climate-linked pre-traumatic stress?

A jeni ndoshta dikush me stresin para-traumatik të lidhur me klimën?

A climate psychiatrist coined that term,

Një psikiatër i klimës e shpiku atë termin,

and that's a profession now, by the way, shrinks for climate woes.

dhe ky është një profesion, meqë ra fjala, psikoterapist për problemet e klimës.

They're getting work at a time when some high schoolers

Ata punësohen disa herë kur disa nxënës të shkollës së mesme

don't want to apply to university any longer,

because they can't foresee a future for themselves.

nuk duan të aplikojnë në universitet,

sepse ata nuk mund të shikojnë një të ardhme për veten e tyre.

And this brings me back to my main point.

Dhe kjo më kthen në pikën time kryesore.

The growing concern about having kids in the climate crisis

Shqetësimi në rritje për të pasur fëmijë në krizën e klimës

is an urgent indicator of how hard-pressed people are feeling.

është një tregues urgjent se sa presion ndjejne njerëzit.

Right now, students around the world are screaming for change

Tani për tani, studentë në të gjithë botën po bërtasin për ndryshime

in the piercing voice of despair.

në zërin shpues të dëshpërimit.

And the fact that we can see how we contribute to this problem

Dhe fakti që ne mund të shohim si kontribuojmë në këtë problem

that makes us feel unsafe

kjo na bën të ndjehemi të pasigurtë

is crazy-making in itself.

është marramendëse në vetvete.

Climate change is all-encompassing

Ndryshimi klimatik është gjithëpërfshirës

and so are the ways that it messes with our minds.

dhe kështu janë mënyrat që ajo ngatërrohet me mendjet tona.

Many activists will tell you

Shumë aktivistë do t'ju tregojnë

that the best antidote to grief is activism.

që antidoti më i mirë për pikëllimin është aktivizmi.

And some psychologists will tell you the answer can be found in therapy.

Dhe disa psikologë do t'ju tregojnë përgjigja mund të gjendet në terapi.

Others believe the key is to imagine you're on your deathbed,

Të tjerë besojnë se çelësi është të imagjinohet që jeni në shtratin e vdekjes,

reflecting back on what's mattered the most in your life,

duke reflektuar përsëri atë që ka rëndësi më shumë në jetën tënde,

so you can identify what you should do more of now,

kështu që ju mund të identifikoni çfarë duhet të bësh më shumë tani,

with the time that you have left.

We need all these ideas, and more,

me kohën që ju ka mbetur.

to take care of our innermost selves

Ne kemi nevojë për të gjitha këto ide, dhe më shumë,

as the environments we've known become more punishing towards us.

të kujdesemi për veten tonë më të thellë

pasi mjediset që kemi njohur bëhen më ndëshkues ndaj nesh.

And whether you have children or not,

Dhe nëse keni fëmijë apo jo,

we need to be honest about what is happening,

duhet të jemi të sinqertë për atë që po ndodh,

and what we owe one another.

dhe ato që i detyrohemi njëri-tjetrit.

Ne nuk mund të përballojmë të trajtojmë

We cannot afford to treat

the psychological impacts of climate change

ndikimet psikologjike të ndryshimit klimatik

as some afterthought,

si disa të menduara

because the other issues, of science, technology and the politics and economy,

sepse çështjet e tjera, të shkencës, teknologjia dhe politika dhe ekonomia,

feel hard, while this somehow feels soft.

ndjehen të fortë, ndërsa kjo disi ndjehet e butë.

Mental health needs to be an integral part

Shëndeti mendor duhet të jetë një pjesë integrale

of any climate change survival strategy,

të çdo strategjie mbijetese të ndryshimeve klimatike,

requiring funding, and ethics of equity and care,

duke kërkuar fonde, dhe etika të barazisë dhe kujdesit,

and widespread awareness.

dhe ndërgjegjësim të gjerë.

Because even if you're the most emotionally avoidant person on the planet,

Sepse edhe nëse jeni personi me emocionalisht shmangës në planet,

there's no rug in the world that's big enough to sweep this up under.

nuk ka asnjë qilim në botë që është aq i madh sa ta heq këtë.

Thank you.

Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)