Chrystia Freeland: The rise of the new global super-rich

Tłumaczenie: Maciej Mackiewicz Korekta: Rysia Wand

So here's the most important economic fact of our time.

Najważniejszym ekonomicznym faktem naszych czasów

We are living in an age of surging income inequality,

jest to, że żyjemy w erze rosnącej dysproporcji dochodów

particularly between those at the very top

między osobami na szczycie,

and everyone else.

a resztą.

This shift is the most striking in the U.S. and in the U.K.,

Widać to najwyraźniej w USA i Zjednoczonym Królestwie,

but it's a global phenomenon.

ale to globalne zjawisko.

It's happening in communist China,

Tak samo dzieje się w komunistycznych Chinach,

in formerly communist Russia,

w niegdyś komunistycznej Rosji,

it's happening in India, in my own native Canada.

w Indiach i w mojej rodzimej Kanadzie.

We're even seeing it in cozy social democracies

Widzimy to w przytulnych państwach socjaldemokratycznych

like Sweden, Finland and Germany.

jak Szwecja, Finlandia i Niemcy.

Let me give you a few numbers to place what's happening.

Przytoczę kilka liczb, żeby przybliżyć sytuację.

In the 1970s, the One Percent

W latach 70. 1% najbogatszych

accounted for about 10 percent of the national income

posiadał 10% dochodu narodowego

in the United States.

w Stanach Zjednoczonych.

Today, their share has more than doubled

Dzisiaj ich udział się podwoił

to above 20 percent.

do ponad 20%.

But what's even more striking

Jeszcze bardziej uderza to,

is what's happening at the very tippy top

co dzieje się na samym szczycie

of the income distribution.

podziału dochodów.

The 0.1 percent in the U.S.

Obecnie 0,1% osób w USA

today account for more than eight percent

posiada ponad 8%

of the national income.

dochodu narodowego.

They are where the One Percent was 30 years ago.

Zajęli miejsce najbogatszego 1% sprzed 30 lat.

Let me give you another number to put that in perspective,

Dla nabrania dystansu podam kolejne dane,

and this is a figure that was calculated in 2005

dotyczące obliczeń wykonanych w 2005 roku

by Robert Reich,

przez Roberta Reicha,

the Secretary of Labor in the Clinton administration.

ministra pracy administracji Clintona.

Reich took the wealth of two admittedly very rich men,

Reich zsumował majątki dwóch bogaczy,

Bill Gates and Warren Buffett,

Billa Gatesa i Warrena Buffetta

and he found that it was equivalent to the wealth

i odkrył, że suma ta jest równa majątkowi

of the bottom 40 percent of the U.S. population,

40% najbiedniejszych obywateli USA,

120 million people.

120 milionów ludzi.

Now, as it happens,

Tak się składa,

Warren Buffett is not only himself a plutocrat,

że Warren Buffett jest nie tylko plutokratą,

he is one of the most astute observers of that phenomenon,

ale także jednym z bardziej przenikliwych obserwatorów tego zjawiska,

and he has his own favorite number.

ma też swoją ulubioną liczbę.

Buffett likes to point out that in 1992,

Buffet lubi zwracać uwagę, że w 1992 roku

the combined wealth of the people

zsumowany majątek

on the Forbes 400 list --

400 najbogatszych osób z listy Forbesa,

and this is the list of the 400 richest Americans --

czyli 400 najbogatszych Amerykanów,

was 300 billion dollars.

wynosił 300 miliardów dolarów.

Just think about it.

Tylko pomyślcie,

You didn't even need to be a billionaire

nie trzeba było nawet być miliarderem,

to get on that list in 1992.

by znaleźć się na liście z 1992 roku.

Well, today, that figure has more than quintupled

Teraz ta liczba wzrosła

to 1.7 trillion,

do 1,7 biliona

and I probably don't need to tell you

i pewnie nie muszę wam mówić,

that we haven't seen anything similar happen

że podobne zjawisko nie zachodzi

to the middle class,

w klasie średniej,

whose wealth has stagnated if not actually decreased.

której majątek nie wzrasta, a nawet się pomniejsza.

So we're living in the age of the global plutocracy,

Żyjemy w czasach globalnej plutokracji,

but we've been slow to notice it.

ale tego nie zauważamy.

One of the reasons, I think,

Jednym z powodów

is a sort of boiled frog phenomenon.

jest syndrom gotowanej żaby.

Changes which are slow and gradual

Wolne i stopniowe zmiany

can be hard to notice

trudno jest zauważyć,

even if their ultimate impact is quite dramatic.

nawet jeśli ich wpływ jest dramatyczny.

Think about what happened, after all, to the poor frog.

W końcu co się stało z biedną żabą.

But I think there's something else going on.

Myślę, że dzieje się jeszcze coś innego.

Talking about income inequality,

Mówienie o dysproporcji w dochodach,

even if you're not on the Forbes 400 list,

nawet jeśli nie jest się na liście najbogatszych,

can make us feel uncomfortable.

sprawia, że możemy czuć się niekomfortowo.

It feels less positive, less optimistic,

Wydaje się to mniej pozytywne i optymistyczne,

to talk about how the pie is sliced

gdy mówimy o dzieleniu tortu,

than to think about how to make the pie bigger.

a nie o zwiększaniu porcji.

And if you do happen to be on the Forbes 400 list,

A jeśli znajdziecie się na liście Forbesa,

talking about income distribution,

mówienie o nierównościach społecznych

and inevitably its cousin, income redistribution,

i o pokrewnym temacie, redystrybucji dochodu,

can be downright threatening.

może być wręcz groźne.

So we're living in the age of surging income inequality,

Żyjemy w erze rosnących nierówności w dochodach,

especially at the top.

zwłaszcza na samej górze.

What's driving it, and what can we do about it?

Co jest ich powodem i co można z tym zrobić?

One set of causes is political:

Istnieje szereg powodów politycznych.

lower taxes, deregulation, particularly of financial services,

Niższe podatki, deregulacja, zwłaszcza usług finansowych,

privatization, weaker legal protections for trade unions,

prywatyzacja, słabsza ochrona prawna związków zawodowych,

all of these have contributed

wszystko to przyczyniło się do tego,

to more and more income going to the very, very top.

że coraz większy dochód trafia na samą górę.

A lot of these political factors can be broadly lumped

Wiele czynników politycznych można wrzucić do kategorii

under the category of "crony capitalism,"

"kapitalizmu kumoterskiego",

political changes that benefit a group

zmian politycznych korzystnych dla osób

of well-connected insiders

o odpowiednich stosunkach,

but don't actually do much good for the rest of us.

ale nie przynoszących korzyści innym.

In practice, getting rid of crony capitalism

W praktyce likwidacja kumoterskiego kapitalizmu

is incredibly difficult.

jest niezmiernie trudna.

Think of all the years reformers of various stripes

Pomyślcie o wszystkich latach, kiedy reformatorzy z różnych obozów

have tried to get rid of corruption in Russia, for instance,

chcieli likwidować korupcję, na przykład w Rosji,

or how hard it is to re-regulate the banks

albo jak trudno ponownie uregulować banki,

even after the most profound financial crisis

nawet po najgłębszym kryzysie finansowym

since the Great Depression,

od czasów wielkiego kryzysu,

or even how difficult it is to get the big multinational companies,

a nawet jak trudno zmusić międzynarodowe przedsiębiorstwa,

including those whose motto might be "don't do evil,"

w tym te, których mottem może być "nie czyń zła",

to pay taxes at a rate even approaching that

do płacenia podatków na poziomie zbliżonym

paid by the middle class.

do tych płaconych przez klasę średnią.

But while getting rid of crony capitalism in practice

Choć likwidacja kumoterskiego kapitalizmu

is really, really hard,

jest naprawdę trudna,

at least intellectually, it's an easy problem.

na poziomie intelektualnym jest prosta.

After all, no one is actually in favor of crony capitalism.

Nikt nie popiera kapitalizmu kolesi.

Indeed, this is one of those rare issues

To jedno z tych niewielu zagadnień,

that unites the left and the right.

które łączą lewicę i prawicę.

A critique of crony capitalism is as central

Krytyka kumoterskiego kapitalizmu

to the Tea Party as it is to Occupy Wall Street.

jest istotna dla Partii Herbacianej jak i ruchu Okupuj Wall Street.

But if crony capitalism is, intellectually at least,

Nawet jeżeli kapitalizm kolesi, przynajmniej intelektualnie,

the easy part of the problem,

jest łatwą częścią problemu,

things get trickier when you look at the economic drivers

trudność sprawiają czynniki ekonomiczne

of surging income inequality.

rosnącej nierówności dochodów.

In and of themselves, these aren't too mysterious.

Same w sobie nie są tajemnicze.

Globalization and the technology revolution,

Globalizacja i rewolucja techniczna,

the twin economic transformations

dwie transformacje ekonomiczne,

which are changing our lives

które zmieniające nam życie

and transforming the global economy,

i gospodarkę globalną,

are also powering the rise of the super-rich.

również napędzają wzrost super-bogatych.

Just think about it.

Tylko pomyślcie.

For the first time in history,

Pierwszy raz w historii,

if you are an energetic entrepreneur

energiczny przedsiębiorca

with a brilliant new idea

z nowym, błyskotliwym pomysłem

or a fantastic new product,

albo z fantastycznym nowym produktem,

you have almost instant, almost frictionless access

ma niemal natychmiastowy i łatwy dostęp

to a global market of more than a billion people.

do globalnego rynku złożonego z ponad miliarda ludzi.

As a result, if you are very, very smart

Dzięki temu osoby sprytne

and very, very lucky,

z dużą dozą szczęścia,

you can get very, very rich

mogą się wzbogacić

very, very quickly.

bardzo szybko.

The latest poster boy for this phenomenon

Najnowszy przykład

is David Karp.

to David Karp.

The 26-year-old founder of Tumblr

26-letni założyciel serwisu Tumblr

recently sold his company to Yahoo

ostatnio sprzedał firmę Yahoo

for 1.1 billion dollars.

za 1,1 miliarda dolarów.

Think about that for a minute:

Pomyślcie o tym przez chwilę.

1.1 billion dollars, 26 years old.

1,1 miliarda, 26 lat.

It's easiest to see how the technology revolution

Łatwo zauważyć, jak rewolucja techniczna

and globalization are creating this sort of superstar effect

i globalizacja tworzą efekt megagwiazdy

in highly visible fields,

w widocznych sferach

like sports and entertainment.

jak sport i rozrywka.

We can all watch how a fantastic athlete

Widzimy, jak świetny sportowiec

or a fantastic performer can today leverage his or her skills

albo świetny artysta może wykorzystać swoje umiejętności

across the global economy as never before.

na globalnym rynku jak nigdy dotąd.

But today, that superstar effect

Dzisiaj ten efekt gwiazdy

is happening across the entire economy.

jest widoczny w całej gospodarce.

We have superstar technologists.

Mamy gwiazdorów techniki,

We have superstar bankers.

gwiazdorów-bankierów.

We have superstar lawyers and superstar architects.

Mamy gwiazdorów-prawników i architektów.

There are superstar cooks

Są gwiazdy wśród kucharzy i rolników.

and superstar farmers.

There are even, and this is my personal favorite example,

Są nawet moi ulubieńcy,

superstar dentists,

gwiazdorzy-dentyści,

the most dazzling exemplar of whom

których najjaśniejszym przedstawicielem

is Bernard Touati, the Frenchman who ministers

jest Bernard Touati, Francuz pielęgnujący uśmiechy kolegów gwiazdorów,

to the smiles of fellow superstars

like Russian oligarch Roman Abramovich

takich jak rosyjski oligarcha Roman Abramowicz

or European-born American fashion designer

lub amerykańska projektantka europejskiego pochodzenia,

Diane von Furstenberg.

Diane von Furstenberg.

But while it's pretty easy to see how globalization

Choć łatwo zauważyć,

and the technology revolution

jak globalizacja i rewolucja techniczna

are creating this global plutocracy,

tworzą globalną plutokrację,

what's a lot harder is figuring out what to think about it.

trudniej zrozumieć, co o tym sądzić.

And that's because,

To dlatego,

in contrast with crony capitalism,

że w przeciwieństwie do kapitalizmu kolesi

so much of what globalization and the technology revolution

globalizacja i rewolucja techniczna

have done is highly positive.

przyniosły tak wiele dobrego.

Let's start with technology.

Zacznijmy od techniki.

I love the Internet. I love my mobile devices.

Kocham Internet, uwielbiam swoje urządzenia mobilne.

I love the fact that they mean that

Podoba mi się, że dzięki nim

whoever chooses to will be able to watch this talk

każdy chętny może obejrzeć tę prelekcję,

far beyond this auditorium.

a nie tylko widzowie na tej sali.

I'm even more of a fan of globalization.

Jeszcze bardziej lubię globalizację.

This is the transformation

Jest to transformacja,

which has lifted hundreds of millions

która wyciągnęła setki milionów

of the world's poorest people out of poverty

najuboższych tego świata z biedy

do klasy średniej.

and into the middle class,

and if you happen to live in the rich part of the world,

Mieszkańcom bogatych krajów

it's made many new products affordable --

umożliwiła kupno wielu nowych produktów.

who do you think built your iPhone? —

Jak myślicie, kto zmontował wasze iPhony?

and things that we've relied on for a long time much cheaper.

Rzeczy codziennego użytku bardzo staniały.

Think of your dishwasher or your t-shirt.

Pomyślcie o zmywarce czy koszulkach.

So what's not to like?

Czego tu nie lubić?

Well, a few things.

Otóż jest kilka rzeczy.

One of the things that worries me

Martwi mnie to, jak łatwo merytokratyczna plutokracja

is how easily what you might call meritocratic plutocracy

can become crony plutocracy.

może stać się plutokracją kolesi.

Imagine you're a brilliant entrepreneur

Wyobraźcie sobie, że jako świetny przedsiębiorca

who has successfully sold that idea or that product

z sukcesem sprzedaliście pomysł albo produkt

to the global billions

milionom ludzi na świecie

and become a billionaire in the process.

co przyniosło wam majątek.

It gets tempting at that point

Pojawia się pokusa,

to use your economic nous

by użyć swojego zmysłu ekonomicznego

to manipulate the rules of the global political economy

do manipulowania regułami globalnej politycznej gospodarki

in your own favor.

na swoją korzyść.

And that's no mere hypothetical example.

To nie jest wyłącznie hipotetyczny przykład.

Think about Amazon, Apple, Google, Starbucks.

Pomyślcie o takich firmach jak Amazon, Apple, Google, Starbucks.

These are among the world's most admired,

Są wśród najbardziej podziwianych,

most beloved, most innovative companies.

najbardziej kochanych i innowacyjnych firm.

They also happen to be particularly adept

Tak się składa, że są równie biegłe

at working the international tax system

w eksploatowaniu międzynarodowego systemu podatkowego,

so as to lower their tax bill very, very significantly.

by znacząco obniżyć należne podatki.

And why stop at just playing the global political

I czemu ograniczać się do używania

obecnego globalnego systemu politycznego i gospodarczego

and economic system as it exists

to your own maximum advantage?

dla maksymalnych korzyści?

Once you have the tremendous economic power

Kiedy ma się ogromną siłę gospodarczą,

that we're seeing at the very, very top of the income distribution

którą można zauważyć na szczycie podziału dochodów

and the political power that inevitably entails,

i władzę polityczną, która się z nią wiąże,

it becomes tempting as well

rodzi się pokusa,

to start trying to change the rules of the game

żeby zmieniać zasady gry

in your own favor.

dla własnej korzyści.

Again, this is no mere hypothetical.

Znów, nie jest to jedynie hipoteza.

It's what the Russian oligarchs did

Robili to rosyjscy oligarchowie,

in creating the sale-of-the-century privatization

tworząc prywatyzacyjną wyprzedaż stulecia

of Russia's natural resources.

bogactw naturalnych Rosji.

It's one way of describing what happened

Tak można opisać to, co stało się

with deregulation of the financial services

z deregulacją usług finansowych

in the U.S. and the U.K.

w USA i Wielkiej Brytanii.

A second thing that worries me

Po drugie martwi mnie

is how easily meritocratic plutocracy

jak łatwo merytokratyczna plutokracja

can become aristocracy.

może stać się arystokracją.

One way of describing the plutocrats

Można określać plutokratów

is as alpha geeks,

jako dziwaków alfa,

and they are people who are acutely aware

czyli ludzi doskonale świadomych

of how important highly sophisticated

wagi zaawansowanych zdolności analitycznych i ilościowych

analytical and quantitative skills are in today's economy.

w dzisiejszej gospodarce.

That's why they are spending

To dlatego poświęcają niesłychanie wiele czasu i środków

unprecedented time and resources

educating their own children.

na edukację swoich dzieci.

The middle class is spending more on schooling too,

Klasa średnia też wydaje więcej w naukę,

but in the global educational arms race

ale w globalnym wyścigu po edukację,

that starts at nursery school

który zaczyna się w żłobku, a kończy na Harvardzie,

and ends at Harvard, Stanford or MIT,

Stanfordzie czy MIT,

the 99 percent is increasingly outgunned

99% coraz bardziej przegrywa

by the One Percent.

z najbogatszym jednym procentem.

The result is something that economists Alan Krueger

W wyniku tego powstaje coś, co ekonomiści Alan Krueger

and Miles Corak call the Great Gatsby Curve.

i Miles Corak nazywają Krzywą Wielkiego Gatsby'ego.

As income inequality increases,

Gdy powiększa się nierówność w dochodach,

social mobility decreases.

społeczna mobilność maleje.

The plutocracy may be a meritocracy,

Plutokracja może być merytokracją,

but increasingly you have to be born

ale coraz częściej trzeba urodzić się na szczycie drabiny,

on the top rung of the ladder to even take part in that race.

by móc wziąć udział w wyścigu.

The third thing, and this is what worries me the most,

Trzecia rzecz martwi mnie najbardziej:

is the extent to which those same largely positive forces

stopień, do jakiego te same pozytywne siły

which are driving the rise of the global plutocracy

wspomagające wzrost globalnej plutokracji

also happen to be hollowing out the middle class

sprawiają, że klasa średnia wymiera

in Western industrialized economies.

w zindustrializowanych gospodarkach Zachodu.

Let's start with technology.

Zacznijmy od techniki.

Those same forces that are creating billionaires

Te same siły, które tworzą miliarderów,

are also devouring many traditional middle-class jobs.

eliminują wiele tradycyjnych zawodów klasy średniej.

When's the last time you used a travel agent?

Kiedy ostatnio korzystaliście z usług pracownika biura podróży?

And in contrast with the industrial revolution,

W odróżnieniu od rewolucji przemysłowej,

the titans of our new economy

tytani nowej gospodarki

aren't creating that many new jobs.

nie tworzą wielu nowych miejsc pracy.

At its zenith, G.M. employed hundreds of thousands,

W szczytowej formie General Motors zatrudniało setki tysięcy ludzi,

Facebook fewer than 10,000.

Facebook nie więcej niż 10 000.

The same is true of globalization.

To samo dotyczy globalizacji.

For all that it is raising hundreds of millions of people

Choć wyciąga setki milionów ludzi

out of poverty in the emerging markets,

z biedy na rynkach wschodzących,

it's also outsourcing a lot of jobs

doprowadza też do odpływu wielu miejsc pracy

from the developed Western economies.

z rozwiniętych zachodnich gospodarek.

The terrifying reality is

Przerażający jest fakt,

that there is no economic rule

że nie istnieje żadna reguła gospodarcza,

which automatically translates

która automatycznie przekształca

increased economic growth

wzrost gospodarczy

into widely shared prosperity.

na wspólny dobrobyt.

That's shown in what I consider to be

Można to zaobserwować

the most scary economic statistic of our time.

w najbardziej przerażającej statystyce ekonomicznej naszych czasów.

Since the late 1990s, increases in productivity

Od lat 90. wzrost wydajności

have been decoupled from increases

oddzielono od wzrostu płac i zatrudnienia.

in wages and employment.

That means that our countries are getting richer,

To znaczy, że kraje się bogacą,

our companies are getting more efficient,

firmy są wydajniejsze,

but we're not creating more jobs

ale nie powstają nowe miejsca pracy,

and we're not paying people, as a whole, more.

a także nie płacimy ludziom więcej.

One scary conclusion you could draw from all of this

To prowadzi do przerażającego wniosku,

is to worry about structural unemployment.

że trzeba się martwić o bezrobocie strukturalne.

What worries me more is a different nightmare scenario.

Mnie martwi bardziej inny koszmarny scenariusz.

After all, in a totally free labor market,

Na wolnym rynku pracy

we could find jobs for pretty much everyone.

prawie każdy powinien móc znaleźć pracę.

The dystopia that worries me

Dystopia, która mnie martwi,

is a universe in which a few geniuses

to świat, w którym kilkoro geniuszy

invent Google and its ilk

wymyśliło Google i tym podobne,

and the rest of us are employed giving them massages.

a cała reszta jest zatrudniona, żeby ich masować.

So when I get really depressed about all of this,

Kiedy zaczyna mnie to przytłaczać,

I comfort myself in thinking about the Industrial Revolution.

samopoczucie poprawia mi myśl o rewolucji przemysłowej.

After all, for all its grim, satanic mills,

Pomimo jej ponurych, szatańskich młynów,

it worked out pretty well, didn't it?

wyszło całkiem nieźle, prawda?

After all, all of us here are richer, healthier, taller --

W końcu wszyscy tu obecni

jesteśmy bogatsi, zdrowsi, wyżsi,

well, there are a few exceptions —

może z kilkoma wyjątkami,

and live longer than our ancestors in the early 19th century.

żyjemy dłużej od naszych przodków z początku XIX wieku.

But it's important to remember

Jednak musimy pamiętać,

that before we learned how to share the fruits

że zanim nauczyliśmy się dzielić owocami rewolucji przemysłowej

of the Industrial Revolution

with the broad swathes of society,

z innymi warstwami społecznymi,

we had to go through two depressions,

przeszliśmy przez dwa kryzysy,

the Great Depression of the 1930s,

wielki kryzys z lat 30.,

the Long Depression of the 1870s,

długi kryzys z lat 70. XIX wieku,

two world wars, communist revolutions

dwie wojny światowe, komunistyczne rewolucje

in Russia and in China,

w Rosji i w Chinach

and an era of tremendous social

oraz erę olbrzymich społecznych

and political upheaval in the West.

i politycznych wstrząsów na Zachodzie.

We also, not coincidentally,

Również nieprzypadkowo przeszliśmy przez erę

went through an era of tremendous

wybitnych społecznych i politycznych wynalazków.

social and political inventions.

We created the modern welfare state.

Stworzyliśmy nowoczesne państwo opiekuńcze.

We created public education.

państwowy system oświaty.

We created public health care.

publiczną służbę zdrowia,

We created public pensions.

publiczne świadczenia emerytalne.

We created unions.

Stworzyliśmy związki zawodowe.

Today, we are living through an era

Dziś żyjemy w erze

of economic transformation

gospodarczej transformacji

comparable in its scale and its scope

porównywalnej w skali i zasięgu

to the Industrial Revolution.

jedynie do rewolucji przemysłowej.

To be sure that this new economy benefits us all

Żeby ta nowa gospodarka

przyniosła korzyść wszystkim, nie tylko plutokratom,

and not just the plutocrats,

we need to embark on an era

musimy rozpocząć erę

of comparably ambitious social and political change.

równie ambitnej społecznej i politycznej zmiany.

We need a new New Deal.

Potrzebny nam kolejny Nowy Ład.

(Applause)

(Brawa)