How frustration can make us more creative | Tim Harford

Tłumaczenie: Kasia Dembowy Korekta: Kasia Biel

Late in January 1975,

Pod koniec stycznia 1975 roku

a 17-year-old German girl called Vera Brandes

17-letnia Niemka, Vera Brandes

walked out onto the stage of the Cologne Opera House.

wyszła na scenę Opery w Kolonii.

The auditorium was empty.

Widownia była pusta.

It was lit only by the dim, green glow of the emergency exit sign.

Mrok rozjaśniał tylko zielony znak wyjścia awaryjnego.

This was the most exciting day of Vera's life.

Był to najwspanialszy dzień w życiu Very.

She was the youngest concert promoter in Germany,

Była najmłodszym w Niemczech impresario muzycznym

and she had persuaded the Cologne Opera House

i udało jej się przekonać Operę w Kolonii

to host a late-night concert of jazz

do zorganizowania wieczornego koncertu jazzowego

from the American musician, Keith Jarrett.

amerykańskiego muzyka, Keitha Jarretta.

1,400 people were coming.

Oczekiwano 1400 widzów.

And in just a few hours,

Za kilka godzin

Jarrett would walk out on the same stage,

Jarrett miał wyjść na tę właśnie scenę,

he'd sit down at the piano

usiąść przy fortepianie

and without rehearsal or sheet music,

i bez prób, bez nut,

he would begin to play.

zacząć grać.

But right now,

Ale póki co

Vera was introducing Keith to the piano in question,

Vera pokazywała Keithowi rzeczony fortepian

and it wasn't going well.

i pojawiły się problemy.

Jarrett looked to the instrument a little warily,

Jarrett spojrzał na instrument z lekką rezerwą,

played a few notes,

zagrał kilka nut,

walked around it,

obszedł wokoło,

played a few more notes,

zagrał jeszcze kilka nut,

muttered something to his producer.

wymamrotał coś do producenta,

Then the producer came over to Vera and said ...

a ten podszedł do Very i powiedział:

"If you don't get a new piano, Keith can't play."

"Jeśli nie załatwisz nowego fortepianu, Keith nie zagra"

There'd been a mistake.

Zaszła pomyłka.

The opera house had provided the wrong instrument.

Opera dostarczyła niewłaściwy instrument.

This one had this harsh, tinny upper register,

Wyższe tony miały nieprzyjemną, metaliczną barwę,

because all the felt had worn away.

bo cały filc już się wytarł.

The black notes were sticking,

Czarne klawisze nie wracały,

the white notes were out of tune,

białe grały nieczysto,

the pedals didn't work

pedały nie działały,

and the piano itself was just too small.

a fortepian sam w sobie był za mały.

It wouldn't create the volume

Muzyka byłaby zbyt cicha

that would fill a large space such as the Cologne Opera House.

na rozmiary sali Opery w Kolonii.

So Keith Jarrett left.

A więc Keith Jarrett wyszedł.

He went and sat outside in his car,

Usiadł w samochodzie,

leaving Vera Brandes

zostawiając Verę Brandes

to get on the phone to try to find a replacement piano.

z telefonem w dłoni, usiłującą zdobyć nowy fortepian.

Now she got a piano tuner,

Miała stroiciela,

but she couldn't get a new piano.

ale nie znalazła fortepianu.

And so she went outside

Wyszła więc na zewnątrz

and she stood there in the rain,

i stała w deszczu,

talking to Keith Jarrett,

błagając Keitha Jarretta,

begging him not to cancel the concert.

by nie odwoływał koncertu.

And he looked out of his car

A on wyjrzał z samochodu,

at this bedraggled, rain-drenched German teenager,

spojrzał na tę przemoczoną niemiecką nastolatkę

took pity on her,

i w przypływie litości powiedział:

and said,

"Never forget ... only for you."

"Pamiętaj... robię to tylko dla ciebie."

And so a few hours later,

I tak kilka godzin później

Jarrett did indeed step out onto the stage of the opera house,

Jarrett rzeczywiście wyszedł na scenę opery,

he sat down at the unplayable piano

zasiadł przy tym pożałowania godnym fortepianie

and began.

i zaczął grać.

(Music)

(Muzyka)

Within moments it became clear that something magical was happening.

Niemal natychmiast stało się jasne, że dzieje się coś magicznego.

Jarrett was avoiding those upper registers,

Jarrett unikał owych wyższych tonów

he was sticking to the middle tones of the keyboard,

i trzymał się środka skali,

which gave the piece a soothing, ambient quality.

dzięki czemu utwór wydał się wyjątkowo spokojny i nastrojowy.

But also, because the piano was so quiet,

Z drugiej strony, ponieważ instrument był cichy,

he had to set up these rumbling, repetitive riffs in the bass.

wprowadził powtarzające się, dudniące riffy na niższych oktawach.

And he stood up twisting, pounding down on the keys,

W końcu wstał, gorączkowo łomocąc w klawisze,

desperately trying to create enough volume to reach the people in the back row.

desperacko usiłując sprawić, by muzyka dotarła do ostatnich rzędów.

It's an electrifying performance.

Elektryzujący występ.

It somehow has this peaceful quality,

Pełen spokoju,

and at the same time it's full of energy,

a jednocześnie energii i dynamiki.

it's dynamic.

And the audience loved it.

Zachwycił wszystkich.

Audiences continue to love it

I zachwyca do tej pory,

because the recording of the Köln Concert

ponieważ nagranie tego koncertu

is the best-selling piano album in history

jest najlepiej sprzedającym się

and the best-selling solo jazz album in history.

albumem fortepianowym i solowym albumem jazzowym w historii.

Keith Jarrett had been handed a mess.

Jarrett otrzymał do dyspozycji chaos.

He had embraced that mess, and it soared.

Wykorzystał go i to zaowocowało.

But let's think for a moment about Jarrett's initial instinct.

Pomyślmy jednak o jego pierwszym odruchu.

He didn't want to play.

Nie chciał zagrać.

Of course,

Oczywiście,

I think any of us, in any remotely similar situation,

pewnie każdy z nas w podobnej sytuacji

would feel the same way, we'd have the same instinct.

postąpiłby tak samo.

We don't want to be asked to do good work with bad tools.

Nie lubimy, gdy daje nam się słabe narzędzia i żąda dobrych wyników.

We don't want to have to overcome unnecessary hurdles.

Nie pchamy się do pokonywania niepotrzebnych przeszkód.

But Jarrett's instinct was wrong,

Ale jego decyzja była niewłaściwa.

and thank goodness he changed his mind.

Dzięki Bogu zmienił zdanie.

And I think our instinct is also wrong.

Myślę, że nasze odruchy też często są niewłaściwe

I think we need to gain a bit more appreciation

i że powinniśmy nauczyć się doceniać

for the unexpected advantages of having to cope with a little mess.

niespodziewane zalety sytuacji, w których musimy opanować chaos.

So let me give you some examples

Chciałbym przedstawić kilka przykładów

from cognitive psychology,

z psychologii kognitywnej,

from complexity science,

systemów złożonych,

from social psychology,

psychologii społecznej,

and of course, rock 'n' roll.

no i oczywiście rock'n'rolla.

So cognitive psychology first.

Zacznijmy od psychologii kognitywnej.

We've actually known for a while

Już od jakiegoś czasu wiemy,

that certain kinds of difficulty,

że pewnego rodzaju trudności,

certain kinds of obstacle,

pewnego rodzaju przeszkody

can actually improve our performance.

tak naprawdę poprawiają nasze wyniki.

For example,

the psychologist Daniel Oppenheimer,

Kilka lat temu psycholog Daniel Oppenheimer

a few years ago,

teamed up with high school teachers.

zwrócił się do nauczycieli licealnych

And he asked them to reformat the handouts

z prośbą o zmianę formatu

that they were giving to some of their classes.

części z materiałów rozdawanych na zajęciach.

So the regular handout would be formatted in something straightforward,

Normalne kopie były napisane tradycyjną czcionką,

such as Helvetica or Times New Roman.

jak Helvetica czy Time New Roman.

But half these classes were getting handouts that were formatted

Ale niektóre klasy dostawały materiały

in something sort of intense, like Haettenschweiler,

zapisane czymś bardziej agresywnym, jak Haettenschweiler

or something with a zesty bounce, like Comic Sans italicized.

albo ożywczym, jak Comic Sans kursywą.

Now, these are really ugly fonts,

To są naprawdę upiorne czcionki

and they're difficult fonts to read.

i ciężko się je czyta.

But at the end of the semester,

Mimo to na koniec semestru

students were given exams,

and the students who'd been asked to read the more difficult fonts,

tym, którzy musieli czytać teksty zapisane trudniejszymi czcionkami,

had actually done better on their exams,

egzaminy poszły lepiej,

in a variety of subjects.

niezależnie od dziedziny.

And the reason is,

A to dlatego,

the difficult font had slowed them down,

że trudniejsze czcionki ich spowalniały

forced them to work a bit harder,

i zmuszały do większego wysiłku.

to think a bit more about what they were reading,

Musieli głębiej analizować tekst,

to interpret it ...

zinterpretować go,

and so they learned more.

więc nauczyli się więcej.

Another example.

Inny przykład.

The psychologist Shelley Carson has been testing Harvard undergraduates

Psycholog Shelley Carson badała filtry uwagowe

for the quality of their attentional filters.

u studentów Harvardu.

What do I mean by that?

Co to znaczy?

What I mean is, imagine you're in a restaurant,

Wyobraźcie sobie, że jesteście w restauracji

you're having a conversation,

i prowadzicie z kimś rozmowę.

there are all kinds of other conversations going on in the restaurant,

Wokół toczy się wiele innych rozmów,

you want to filter them out,

które próbujecie zablokować,

you want to focus on what's important to you.

by móc skupić się na tym, co dla was ważne.

Can you do that?

Potraficie to zrobić?

If you can, you have good, strong attentional filters.

Jeśli tak, to znaczy, że macie silne filtry uwagowe.

But some people really struggle with that.

Niektórym sprawia to jednak trudności.

Some of Carson's undergraduate subjects struggled with that.

Tak było w przypadku części studentów badanych przez Carson.

They had weak filters, they had porous filters --

Mieli słabe albo nieszczelne filtry,

let a lot of external information in.

przyjmowali za dużo informacji z zewnątrz.

And so what that meant is they were constantly being interrupted

Innymi słowy, nieustannie przeszkadzały im

by the sights and the sounds of the world around them.

obrazy i dźwięki pochodzące z otoczenia.

If there was a television on while they were doing their essays,

Gdyby mieli włączony telewizor podczas odrabiania zadań domowych,

they couldn't screen it out.

nie mogliby zablokować tych bodźców.

Now, you would think that that was a disadvantage ...

Można by to poczytać za wadę...

but no.

ale nią nie jest.

When Carson looked at what these students had achieved,

Carson przyjrzała się ich osiągnięciom

the ones with the weak filters

i okazało się, że mimo słabych filtrów

were vastly more likely

dużo częściej mieli na koncie

to have some real creative milestone in their lives,

znaczące dokonania artystyczne,

to have published their first novel,

jak publikacja pierwszej powieści

to have released their first album.

czy wydanie pierwszego albumu.

These distractions were actually grists to their creative mill.

Te przeszkody działały więc jak zastrzyki inspiracji.

They were able to think outside the box because their box was full of holes.

Mogli wyjść poza banały, bo granice były mniej szczelne.

Let's talk about complexity science.

Przejdźmy do systemów złożonych.

So how do you solve a really complex --

Jak rozwiązać bardzo złożony problem?

the world's full of complicated problems --

Świat jest pełen takich.

how do you solve a really complicated problem?

Jak rozwiązać skomplikowany problem?

For example, you try to make a jet engine.

Jak, na przykład, zbudować silnik odrzutowy?

There are lots and lots of different variables,

Jest mnóstwo różnych zmiennych:

the operating temperature, the materials,

temperatura pracy, materiały,

all the different dimensions, the shape.

różne wymiary, kształt.

You can't solve that kind of problem all in one go,

Nie można rozwiązać wszystkich tych problemów na raz,

it's too hard.

bo to za trudne.

So what do you do?

Co więc można zrobić?

Well, one thing you can do is try to solve it step-by-step.

Przede wszystkim można do tego podejść krok po kroku.

So you have some kind of prototype

Opracowuje się prototyp

and you tweak it, you test it, you improve it.

i przechodzi do fazy testów i ulepszeń.

You tweak it, you test it, you improve it.

I dalszych testów. I dalszych ulepszeń.

Now, this idea of marginal gains will eventually get you a good jet engine.

Dzięki tej strategii marginalnych postępów w końcu powstanie dobry silnik.

And it's been quite widely implemented in the world.

Dlatego wdraża się ją w wielu różnych dziedzinach.

So you'll hear about it, for example, in high performance cycling,

Usłyszycie o niej na przykład w kolarstwie wyczynowym,

web designers will talk about trying to optimize their web pages,

a projektanci stron internetowych użyją tej strategii,

they're looking for these step-by-step gains.

żeby zoptymalizować swoje strony.

That's a good way to solve a complicated problem.

To dobry sposób rozwiązywania skomplikowanych problemów.

But you know what would make it a better way?

Ale wiecie, jak go ulepszyć?

A dash of mess.

Dodając odrobinę chaosu.

You add randomness,

Działając przypadkowo

early on in the process,

na wczesnym etapie pracy,

you make crazy moves,

podejmując szalone decyzje,

you try stupid things that shouldn't work,

próbując głupich rozwiązań, które nie powinny zadziałać.

and that will tend to make the problem-solving work better.

Dzięki temu możemy bardziej efektywnie rozwiązywać problemy.

And the reason for that is

Dlaczego?

the trouble with the step-by-step process,

Problem z metodą małych kroków

the marginal gains,

czy marginalnych postępów

is they can walk you gradually down a dead end.

jest taki, że może nas ona zaprowadzić w ślepą uliczkę.

And if you start with the randomness, that becomes less likely,

A zaczynając na chybił trafił, łatwiej tego uniknąć,

and your problem-solving becomes more robust.

tym samym zwiększając naszą wydajność.

Let's talk about social psychology.

Przejdźmy do psychologii społecznej.

So the psychologist Katherine Phillips, with some colleagues,

Psycholog Katherine Phillips z zespołem

recently gave murder mystery problems to some students,

dała grupie studentów do rozwiązania zagadkę morderstwa.

and these students were collected in groups of four

Studenci zostali podzieleni na czteroosobowe grupy

and they were given dossiers with information about a crime --

i otrzymali akta z informacjami o przestępstwie:

alibis and evidence, witness statements and three suspects.

alibi, dowodami, zeznaniami świadków oraz danymi trzech podejrzanych.

And the groups of four students were asked to figure out who did it,

Te czteroosobowe grupy miały określić, kto to zrobił,

who committed the crime.

kto popełnił zbrodnię.

And there were two treatments in this experiment.

Uczestników dobierano w grupy na dwa sposoby.

In some cases these were four friends,

Albo były to grupy znajomych,

they all knew each other well.

którzy dobrze się znali,

In other cases,

albo grupy złożone z trójki przyjaciół i nieznajomego.

three friends and a stranger.

And you can see where I'm going with this.

Już pewnie wiecie, do czego zmierzam.

Obviously I'm going to say

Jeśli myślicie,

that the groups with the stranger solved the problem more effectively,

że mieszane grupy były bardziej wydajne,

which is true, they did.

to macie rację, tak było.

Actually, they solved the problem quite a lot more effectively.

Tak naprawdę te grupy mocno się wyróżniały.

So the groups of four friends,

Tam, gdzie pracowało czworo przyjaciół,

they only had a 50-50 chance of getting the answer right.

prawdopodobieństwo poprawnej odpowiedzi wynosiło 50%.

Which is actually not that great --

W sumie średni wynik -

in multiple choice, for three answers? 50-50's not good.

- 50% dla pytania zamkniętego z trzema odpowiedziami?

(Laughter)

(Śmiech)

The three friends and the stranger,

Troje przyjaciół i nieznajomy,

even though the stranger didn't have any extra information,

mimo że ten ostatni nie miał żadnych dodatkowych informacji,

even though it was just a case

mimo że jedyną różnicą było to,

of how that changed the conversation to accommodate that awkwardness,

jak prowadzono rozmowę, by zapanować nad tą niezręczną sytuacją,

the three friends and the stranger,

dla takich grup

they had a 75 percent chance of finding the right answer.

prawdopodobieństwo poprawnej odpowiedzi wyniosło 75%.

That's quite a big leap in performance.

To dość duży skok w wydajności.

But I think what's really interesting

Ale to, co jest najciekawsze,

is not just that the three friends and the stranger did a better job,

to nie tyle fakt, że mieszane grupy lepiej sobie poradziły,

but how they felt about it.

ale ich ocena współpracy.

So when Katherine Phillips interviewed the groups of four friends,

Katherine Phillips przeprowadziła wywiady z uczestnikami.

they had a nice time,

Czwórki znajomych dobrze się bawiły

they also thought they'd done a good job.

i uważały, że nieźle im poszło.

They were complacent.

Były z siebie zadowolone.

When she spoke to the three friends and the stranger,

Natomiast dla grup trojga przyjaciół i nieznajomego

they had not had a nice time --

to nie była dobra zabawa.

it's actually rather difficult, it's rather awkward ...

Było dość ciężko, dość niezręcznie...

and they were full of doubt.

Te grupy były pełne wątpliwości.

They didn't think they'd done a good job even though they had.

Nie uważały, że dobrze im poszło, mimo że tak było.

And I think that really exemplifies

I myślę, że to jest dobry przykład

the challenge that we're dealing with here.

wyzwania, o którym mówię.

Because, yeah --

Rzeczywiście:

the ugly font,

okropna czcionka,

the awkward stranger,

niewygodny nieznajomy,

the random move ...

przypadkowe działanie...

these disruptions help us solve problems,

te przeszkody ułatwiają nam rozwiązanie problemu,

they help us become more creative.

stymulują naszą kreatywność.

But we don't feel that they're helping us.

Nie czujemy jednak, żeby nam one pomagały.

We feel that they're getting in the way ...

Raczej, że stoją nam na drodze...

and so we resist.

więc stawiamy im opór.

And that's why the last example is really important.

Właśnie dlatego ostatni przykład jest taki ważny.

So I want to talk about somebody

Opowiem wam o kimś

from the background of the world of rock 'n' roll.

z kulis światowego rock'n'rolla.

And you may know him, he's actually a TED-ster.

Może go znacie z konferencji TED-a.

His name is Brian Eno.

To Brian Eno.

He is an ambient composer -- rather brilliant.

Komponuje znakomitą muzykę ambient.

He's also a kind of catalyst

Przyczynił się też do powstania

behind some of the great rock 'n' roll albums of the last 40 years.

świetnych albumów rock'n'rollowych ostatnich 40 lat.

He's worked with David Bowie on "Heroes,"

Pracował z Davidem Bowiem nad "Heroes",

he worked with U2 on "Achtung Baby" and "The Joshua Tree,"

z U2 nad "Achtung Baby" i "The Joshua Tree",

he's worked with DEVO,

pracował z DEVO,

he's worked with Coldplay, he's worked with everybody.

pracował z Coldplay, pracował ze wszystkimi.

And what does he do to make these great rock bands better?

A co robi, żeby uczynić te rockowe zespoły jeszcze lepszymi?

Well, he makes a mess.

Wprowadza chaos.

He disrupts their creative processes.

Zakłóca proces twórczy.

It's his role to be the awkward stranger.

Odgrywa rolę niewygodnego nieznajomego.

It's his role to tell them

Mówi zespołom,

that they have to play the unplayable piano.

że mają grać na nienadającym się do niczego fortepianie.

And one of the ways in which he creates this disruption

A jednym ze sposobów wprowadzania chaosu

is through this remarkable deck of cards --

jest ta oto niezwykła talia kart.

I have my signed copy here -- thank you, Brian.

Mam tu jedną z autografem - - dzięki, Brian.

They're called The Oblique Strategies,

Nazywa się "The Oblique Strategies",

he developed them with a friend of his.

Brian stworzył ją razem ze znajomym.

And when they're stuck in the studio,

Kiedy zespół utknie w studio,

Brian Eno will reach for one of the cards.

Brian Eno sięga po jedną z kart.

He'll draw one at random,

Wybiera na chybił trafił

and he'll make the band follow the instructions on the card.

i każe zespołowi postąpić według wskazówek na karcie.

So this one ...

Na przykład...

"Change instrument roles."

"Zmieńcie instrumenty."

Yeah, everyone swap instruments -- Drummer on the piano --

Jasne, niech się pozamieniają, perkusista do klawiszy -

Brilliant, brilliant idea.

- świetny, świetny pomysł.

"Look closely at the most embarrassing details. Amplify them."

"Przyjrzyjcie się najbardziej żenującym szczegółom. Wzmocnijcie je."

"Make a sudden, destructive, unpredictable action. Incorporate."

"Wykonajcie nagły, destrukcyjny, nieprzewidywalny krok. Włączcie go w proces."

These cards are disruptive.

Te karty są destruktywne.

Now, they've proved their worth in album after album.

Ale zadziałały na korzyść wielu albumów.

The musicians hate them.

Muzycy ich nie znoszą.

(Laughter)

(Śmiech)

So Phil Collins was playing drums on an early Brian Eno album.

Phil Collins grał na perkusji na jednym z wczesnych albumów Eno.

He got so frustrated he started throwing beer cans across the studio.

Zirytował się do tego stopnia, że zaczął rzucać wokół puszkami po piwie.

Carlos Alomar, great rock guitarist,

Carlos Alomar, świetny gitarzysta rockowy,

working with Eno on David Bowie's "Lodger" album,

pracował z Eno nad albumem "Lodger" Bowiego.

and at one point he turns to Brian and says,

W pewnym momencie odwrócił się do Briana i powiedział:

"Brian, this experiment is stupid."

"Brian, ten eksperyment jest głupi."

But the thing is it was a pretty good album,

Był to jednak całkiem niezły album,

but also,

a Carlos Alomar

Carlos Alomar, 35 years later, now uses The Oblique Strategies.

35 lat później sam używa The Oblique Strategies.

And he tells his students to use The Oblique Strategies

I mówi swoim studentom, żeby też z nich korzystali,

because he's realized something.

bo dzięki nim coś sobie uświadomił.

Just because you don't like it doesn't mean it isn't helping you.

To, że coś jest uciążliwe, nie znaczy, że nie pomaga.

The strategies actually weren't a deck of cards originally,

Te strategie na początku nie znajdowały się na kartach.

they were just a list --

Zapisane w formie listy

list on the recording studio wall.

wisiały na drzwiach studio.

A checklist of things you might try if you got stuck.

Spis rzeczy do wypróbowania, kiedy stanie się w miejscu.

The list didn't work.

Ale lista nie działała.

Know why?

Wiecie, dlaczego?

Not messy enough.

Była za mało chaotyczna.

Your eye would go down the list

Przebiegało się wzrokiem po punktach

and it would settle on whatever was the least disruptive,

i wybierało metodę najmniej destrukcyjną,

the least troublesome,

najmniej problematyczną,

which of course misses the point entirely.

co oczywiście kompletnie mija się z celem.

And what Brian Eno came to realize was,

Tak więc Brian Eno uświadomił sobie,

yes, we need to run the stupid experiments,

że tak, trzeba próbować głupich eksperymentów,

we need to deal with the awkward strangers,

trzeba pracować z niewygodnym nieznajomym,

we need to try to read the ugly fonts.

trzeba czytać brzydkie czcionki.

These things help us.

To pomaga.

They help us solve problems,

Pomaga rozwiązać problem,

they help us be more creative.

być bardziej kreatywnym.

But also ...

Ale też...

we really need some persuasion if we're going to accept this.

żeby się na to zgodzić, potrzebujemy perswazji.

So however we do it ...

Bez względu na jej formę:

whether it's sheer willpower,

czystej siły woli,

whether it's the flip of a card

talii kart

or whether it's a guilt trip from a German teenager,

czy młodej Niemki wzbudzającej poczucie winy,

all of us, from time to time,

każdy z nas, od czasu do czasu,

need to sit down and try and play the unplayable piano.

musi spróbować zagrać na najgorszym pianinie świata.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Oklaski)