Deborah Gordon: What ants teach us about the brain, cancer and the Internet

Translator: Myo Aung Reviewer: sann tint

ကျွန်မဟာ ပုရွက်ဆိတ်တွေကို လေ့လာပါတယ်

I study ants

in the desert, in the tropical forest

သဲကန္တာရထဲမှာ၊ အပူပိုင်း သစ်တောတွေမှာ

and in my kitchen,

ကျွန်မရဲ့ မီးဖိုခန်းထဲမှာ၊

and in the hills around Silicon Valley where I live.

ပြီးတော့ ကျွန်မ နေထိုင်ရာ Silicon Valley ဝန်းကျင်မှာ လေ့လာပါတယ်။

I've recently realized that ants

မကြာမီက ကျွန်မ သိနားလည်လာမိတာက

are using interactions differently

ပုရွက်ဆိတ်တွေဟာ ပတ်ဝန်းကျင် အခြေအနေ မတူတဲ့အခါမှာ

in different environments,

အပြန်အလှန်ဆက်ဆံကြပုံဟာလည်း မတူကွဲပြားပါတယ်၊

and that got me thinking that we could learn from this

အဲဒါနဲ့ အဲဒီအချက်ထဲကနေပြီး ကျွန်မ စဉ်းစားမိတာက

about other systems,

ကျွန်မတို့ဟာ အခြားသော စနစ်များကို၊ ဦးနှောက်များနှင့်

like brains and data networks that we engineer,

ကျွန်မတို့ ကိုင်တွယ်နေကြရတဲ့ ဒေတာကွန်ရက်တအတွက်၊

and even cancer.

ပြီးတော့ ကင်ဆာ အတွက်တောင် လေ့လာစရာ အချက်တွေ ရယူနိုင်ကြပါတယ်။

So what all these systems have in common

အဲဒီစနစ်တွေအားလုံးထဲမှာ တူတဲ့ အချက်ဆိုလို့

is that there's no central control.

ဗဟိုမှ ထိန်းချုပ်မှု မရှိဘူးဆိုတဲ့ အချက်ပါပဲ။

An ant colony consists of sterile female workers --

ပုရွက်ဆိတ် အုပ်စုကြီးထဲမှာ မျိုးပွား နိုင်စွမ်း မရှိတဲ့ လုပ်သားတွေ ရှိကြတယ်၊

those are the ants you see walking around —

ကျွန်မတို့ ပတ်ဝန်းကျင်မှာ မြင်တွေ့ကြရတဲ့ ပြေးလွှားနေကြတဲ့ ပုရွက်ဆိတ်တွေပါပဲ၊

and then one or more reproductive females

ပြီးတော့ မျိုးပွားပေးရတဲ့ ပုရွတ်ဆိတ် တစ်ကောင် နှစ်ကောင် ရှိပါတယ်

who just lay the eggs.

ဥတွေကို ချပေးသူပါပဲ။

They don't give any instructions.

သူတို့ဟာ ဘယ်လို ညွှန်ကြားချက်တွေကိုမှ မပေးကြပါဘူး။

Even though they're called queens,

သူတို့ကို ဘုရင်မလို ခေါ်ဝေါ်ကြပေမဲ့၊

they don't tell anybody what to do.

၎င်းတို့ဟာ ဘယ်သူကိုမှ ဘာလုပ်ရမယ်ဆိုတာကို မိန့်ကြားတာ မဟုတ်ပါ။

So in an ant colony, there's no one in charge,

ဒီတော့ ပုရွက်ဆိတ် အုပ်ကြီးထဲမှာ တာဝန်ယူအုပ်ချပ်နေသူဆိုတာ မရှိပါဘူး၊

and all systems like this without central control

ပြီတော့ ဗဟိုမှ ထိန်းချုပ်ခြင်း မရှိတဲ့ အဲဒီလိုစနစ်တွေ အားလုံးကို

are regulated using very simple interactions.

ရိုးရှင်တဲ့ အပြန်အလှန်ဆက်ဆံမှုတွေကို သုံးပြီး ညှိနှိုင်းရပါတယ်။

Ants interact using smell.

ပုရွက်ဆိတ်တွေဟာ အနံ့ကို သုံးပြီး အပြန်အလှန် ဆက်ဆံကြပါတယ်။

They smell with their antennae,

သူတို့ဟာ ဦးမှင်ဖြင့် အနံ့ကို ခံယူကြပါတယ်၊

and they interact with their antennae,

တစ်ကောင်နဲ့ တစ်ကောင် ဆက်ဆံမှုကိုလည်း ဦးမှင်နဲ့ပဲ လုပ်ကြပါတယ်၊

so when one ant touches another with its antennae,

ဒါကြောင့်မိုလို့ ပုရွက်ဆိတ်က နောက် တစ်တောင်ကို ဦးမှင်နဲ့ ထိလိုက်တဲ့ အခါမှာ၊

it can tell, for example, if the other ant

is a nestmate

ဥပမာ၊ အခြား ပုရွက်ဆိတ်ဟာ သူ့အုပ်စုထဲက

ဟုတ်မဟုတ်ကို ပြောနိုင်သလို

and what task that other ant has been doing.

အဲဒီ အခြားသော ပုရွက်ဆိတ်က ဘယ်လိုအလုပ် လုပ်နေတယ်ဆိုတာကို သိနိုင်ပါတယ်။

So here you see a lot of ants moving around

အခုဒီမှာ ပုရွက်ဆိတ်တွေ အများကြီး သွားလာလှုပ်ရှားနေကြတာကို

and interacting in a lab arena

အခြားသော တလင်းပြင် နှစ်ခုနဲ့ ပြွန်များဖြင့် ဆက်ထားတဲ့

that's connected by tubes to two other arenas.

စမ်းသပ်ရေး တလင်းပြင်မှာ တစ်ကောင်နဲ့ တစ်ကောင် တုံ့ပြန်နေတာကို မြင်နိုင်ပါတယ်။

So when one ant meets another,

ဒီတော့ ပုရွက်ဆိတ် တစ်ကောင်က အခြား တစ်ကောင်ကို တွေ့မြင်တဲ့ အခါမှာ၊

it doesn't matter which ant it meets,

တွေ့လိုက်ရတဲ့ ပုရွက်ဆိတ်က ဘယ်လိုမျိုးလဲ ဆိုတာ အရေးမကြီးပါ၊

and they're actually not transmitting

any kind of complicated signal or message.

ပြီးတော့ သူတို့ဟာ တစ်ကောင်က တစ်ကောင်ကို

ရှုပ်ထွေးတဲ့ အချက်ပြမှု သို့မဟုတ် သဝဏ်လွှာပေးမှုကို မလုပ်ကြပါဘူး။

All that matters to the ant is the rate

ပုရွက်ဆိတ် အတွက် အရေးကြီးဆုံးက

at which it meets other ants.

နောက် ပုရွက်ဆိတ် တစ်ကောင်ကို တွေ့ဆုံတဲ့ နှုန်းထားပါပဲ။

And all of these interactions, taken together,

အဲဒီလို ထိတွေ့မှုတွေ တစ်ခုလုံးဟာ၊ ခြုံကြည့်မယ်ဆိုရင်၊

produce a network.

ကွန်ရက် တစ်ခု ဖြစ်နေတာကို မြင်နိုင်ပါတယ်။

So this is the network of the ants

ဒီတော့ မြင်နေရတာက ပုရွတ်ဆိတ်တွေရဲ့ ကွန်ရက်ပါပဲ၊

that you just saw moving around in the arena,

သူတို့ဟာ တလင်းပြင် တလျှောက်မှာ ပြေးလွှားနေကြပတယ်၊

and it's this constantly shifting network

ဒါဟာ တစ်ချိန်လုံး လှုပ်ရှားပြောင်းလဲနေတဲ့ ကွန်ရက်ဖြစ်ကာ

that produces the behavior of the colony,

အုပ်စု တစ်ခုလုံးရဲ့ ပြုမူပုံကို ပြပေးနေပါတယ်၊

ပုရွက်ဆိတ်တွေ အားလုံး သူတို့ရဲ့ အသိုက်ထဲမှာ ပုန်းအောင်းနေကြတာလား၊

like whether all the ants are hiding inside the nest,

or how many are going out to forage.

ဒါမှမဟုတ် အစာရေစာကို ရှာနေကြတာလားကို တွေ့နိုင်ပါတယ်။

A brain actually works in the same way,

တကယ်တော့ ဦးနှောက် အလုပ်လုပ်ပုံကလဲ ဆင်တူပါပဲ၊

but what's great about ants is

ပုရွက်ဆိတ်တွေရဲ့ သာဓကထဲ အရမ်းကောင်းနေတာက

that you can see the whole network as it happens.

ကွန်ရက် တစ်ခုလုံးရဲ့ ကားချပ်ပုံ တစ်ရပ်လုံးကို မြင်နိုင်ခြင်းပါပဲ။

There are more than 12,000 species of ants,

ပုရွက်ဆိတ်တွေဟာ မျိုးစိတ်ပေါင်း ၁၂၀၀၀ ရှိကြပြီး၊

in every conceivable environment,

စိတ်ကူးလို့ ရနိုင်တဲ့ ဝန်းကျင်တိုင်းမှာ ရှိကြပါတယ်၊

သူတို့ရဲ့ မတူတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်ရဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေကို ရင်ဆိုင်နိုင်ဖို့

and they're using interactions differently

to meet different environmental challenges.

သူတို့ ထိတွေ့ဆက်ဆံရေး ပုံစံအမျိုမျိုးကို သုံးကြပါတယ်။

So one important environmental challenge

စနစ်အတွက် ပတ်ဝန်းကျင်ရဲ့ စိန်ခေါ်မှုက

that every system has to deal with

အဲဒီစနစ် လည်ပတ်ရန်အတွက်

is operating costs, just what it takes

ဘယ်လို တန်ဖိုးကို ပေးရသလဲ၊

to run the system.

ပေးရတဲ့ ကုန်ကျစရိတ်တွေပါပဲ။

And another environmental challenge is resources,

ပတ်ဝန်းကျင်ရဲ့ စိန်ခေါ်မှု တစ်ခုကတော့ ရင်းမြစ်တွေပါ၊,

finding them and collecting them.

ရင်းမြစ်တွေကို ရှာဖွေမှု နဲ့ စုစည်းမှုပါပဲ။

In the desert, operating costs are high

သဲကန္တရာမှာဆိုရင်၊ ရေဟာ ရှားပါးတာမို့လို့၊

because water is scarce,

လုပ်ကိုင် လည်ပတ်မှု စရိတ်ဟာ မြင့်မားပါတယ်။

and the seed-eating ants that I study in the desert

ကျွန်မ လေ့လာခဲ့ရတဲ့ သဲကန္တရမှာ အစေ့တွေကို စားကြတဲ့

have to spend water to get water.

ပုရွက်ဆိတ်တွေဆိုရင် ရေကို ရယူဖို ရေကိုပဲ သုံးကြရပါတယ်။

So an ant outside foraging,

နေပူထဲမှာ အစာရှာ ထွက်နေရတဲ့

searching for seeds in the hot sun,

ပုရွက်ဆိတ်ဟာ

just loses water into the air.

ရေကို လေထဲမှာ ဆုံးရှုံးရပါတယ်။

But the colony gets its water

ဒါပေမဲ့ အဲဒီ အုပ်စုဟာ အဲဒီရေကိုပဲ ဇီဝဖြစ်ပျက်မှုနည်းဖြင့်

by metabolizing the fats out of the seeds

အစေ့တွေထဲမှ သူတို့ စားသုံးရန်လိုတဲ့

that they eat.

အဆီကို ထုတ်ယူရင်း ရေကိုလည်း ထုတ်ကြပါတယ်။

So in this environment, interactions are used

အဲဒီလို ဝန်းကျင်မျိုးထဲမှာ အစာရေစာ ရှာဖွေမှုကို စတင်ဖို့ အတွက်

to activate foraging.

အပြန်အလှန် ထိတွေ့မှုကို အသုံးပြုကြပါတယ်။

An outgoing forager doesn't go out unless

အပြင်ထွက်မယ့်သူဟာ ပြန်လာတဲ့ အစာရှာသူတွေထံမှ

it gets enough interactions with returning foragers,

လုံလုံလောက်လောက် ထိတွေ့ မဆက်ဆံဘဲနဲ့အပြင်ထွက်မှာ မဟုတ်ပါဘူး၊

and what you see are the returning foragers

ဒီမှာ မြေအောက်ကို ဝင်နေကြတဲ့၊

going into the tunnel, into the nest,

အုံကြီးထဲ ဝင်လိုကြတဲ့ အစာရှာပြီးပြန်လာသူတွေပါ၊

and meeting outgoing foragers on their way out.

အပြင်ထွက်မယ့် အစာရှာသူတွေကို သူတို့ လမ်းမှာဆုံကြတယ်။

This makes sense for the ant colony,

ဒါဟာ ပုရွက်ဆိတ် အုပ်စုအတွက် အရေးကြီးတယ်၊

because the more food there is out there,

အပြင်မှာ အစာအစားတွေ များလေလေ၊

အစာရှာသူတွေဟာ မြန်မြန် ရှာတွေ့နိုင်မှာမို့လို့

the more quickly the foragers find it,

သူတို့ မြန်မြန် ပြန်လာနိုင်တယ်၊

the faster they come back,

and the more foragers they send out.

ပြီးတော့ အစာရှာသူတွေအပြင်ကို တိုးပြီး စေလွှတ်နိုင်ပါတယ်။

The system works to stay stopped,

အဲဒီစနစ်အလုပ်လုပ်ပုံက ကောင်းတဲ့ အရာတစ်ခုမဖြစ်မချင်း

unless something positive happens.

လည်ပတ်လှုပ်ရှားမှုကို ရပ်ဆိုင်းထားတယ်။

So interactions function to activate foragers.

ာအပြန်အလှန် ထိတွေ့မှုတွေက အစာရှာသူတွေကို လှုံ့ဆော်ပေးပါတယ်။

And we've been studying the evolution of this system.

ကျွန်မတို့ဟာ ဒီစနစ်ရဲ့ ဆင့်ကဲ ပြောင်းလဲမှုကို လေ့လာခဲ့ကြပါတယ်။

First of all, there's variation.

ကွဲပြားချက်တွေကို ထောက်ပြရပါမယ်။

It turns out that colonies are different.

အဲဒီ ပုရွက်ဆိတ် ကိုလိုနီတွေ မတူကြတာ တွေ့လာရပါတယ်။

On dry days, some colonies forage less,

ခြောက်သွေ့တဲ့ နေ့တွေမှာ၊ တချို့ ကိုလိုနီတွေ အစာကို လျှော့ရှာကြတယ်၊

so colonies are different in how

ဆိုလိုချင်တာက ကိုလိုနီတွေက

they manage this trade-off

အစေ့များကို ရှာဖွေဖို့ အသုံးပြုတဲ့ရေနဲ့

between spending water to search for seeds

အစေ့တွေထဲမှ ပြန်ပြီး ရေကို ရယူကြပုံကို

and getting water back in the form of seeds.

ချဉ်းကပ်လုပ်ကိုင်ကြပုံဟာ တစ်ခုနဲ့တစ်ခို မတူပါဘူး။

ဒီတော့ တချို့ ကိုလိုနီတွေဟာ အခြားသူတွေထက်

And we're trying to understand why

some colonies forage less than others

လျှော့ပြီ အစာရှာကြတာ ဘာကြောင့်လဲဆိုတာကို၊

by thinking about ants as neurons,

ပုရွက်ဆိတ်တွေကို neuron တွေလို သဘောထားပြီး

using models from neuroscience.

neuroscience မော်ဒယ်တွေကို သုံးလိုပါတယ်။

So just as a neuron adds up its stimulation

neuron တစ်ခုက စေ့ဆော်ချက်ကို ပို့လွှတ်ရန် အတွက်

အခြားneuron များထံမှ လှုံ့ဆော်ချက်ကို လိုအပ်သလိုပဲ၊

from other neurons to decide whether to fire,

an ant adds up its stimulation from other ants

ပုရွက်ဆိတ်က အစာရှာဖို့ သွားမယ်မသွားဘူး ဆုံးဖြတ်ရန် အတွက်

အခြား ပုရွက်ဆိတ်များထံမှ လှုံ့ဆော်ချက် လိုပါတယ်။

to decide whether to forage.

And what we're looking for is whether there might be

အဲဒါနဲ့ ပုရွက်ဆိတ်က အပြင်ကို အစာရှာထွက်ဖို့

small differences among colonies

အပြန်အလှန်ထိတွေ့မှု ဘယ်လောက်များ လိုသလဲ

in how many interactions each ant needs

ဆိုတဲ့ထဲမှာ ကိုလိုနီတွေရဲ့ ချဉ်းကပ်ပုံဟာ

ကွဲပြားချက်တွေ အနည်းနဲ့အများ ရှိလား ဆိုတာ သိချင်လာပါတယ်၊

before it's willing to go out and forage,

because a colony like that would forage less.

ကိုလိုနီ တစ်ခုခုဟာ အစာရေစာကို လျှော့ပြီး ရှာတာမျိုး ရှိနိုင်ပါတယ်။

And this raises an analogous question about brains.

ဒီအချက်ကျပြန်တော့ ဦးနှောက်များအတွက်ပါ အလားတူ မေးစရာဖြစ်ပါတယ်။

We talk about the brain,

ဦးနှောက် အကြောင်း ပြောဆိုကြရာမှာ၊

but of course every brain is slightly different,

ဦးနှောက် တစ်ခုနဲ့တစ်ခု မသိမသာ ခြားနားကြပါတယ်၊

ဒီတော့ ဖြစ်နိုင်ခြေရှိတာက၊

and maybe there are some individuals

or some conditions

အချို့သော လူများ ဒါမှမဟုတ် အ​ခြေအနေများထဲမှာ

in which the electrical properties of neurons are such

neuron တွေရဲ့ လျှပ်စစ်ဆိုင်ရာ အရည်အချင်းတွေကြောင့်

that they require more stimulus to fire,

စေ့ဆော်ချက်ကို ပို့လွှတ်ရန်အတွက် သူတို့ဟာ ပိုပြီး လှုံ့ဆော်မှုတွေ လိုအပ်နိုင်ပါတယ်၊

and that would lead to differences in brain function.

အဲဒီလိုဆိုရင် ဦးနှောက်ရဲ့ လုပ်ကိုင်ပုံဟာလည်း ကွဲပြားနိုင်ပါတယ်။

So in order to ask evolutionary questions,

ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်ဆိုင်ရာ မေးခွန်းတွေကို မေးချင်ရင်၊

ကျွန်မတို့ဟာ မျိုးပွားမှုဖြစ်စဉ်ရဲ့ အချက်တွေကို သိရန် လိုပါတယ်။

we need to know about reproductive success.

This is a map of the study site

ဒါကတော့ ကျွန်မတို့ လာကြတဲ့ နေရာရဲ့ မြေပုံပါပဲ

where I have been tracking this population

အဲဒီမှာ ကျွန်မဟာ အစေ့တွေကို ရှာဖွေကြတဲ့ ပုရွက်ဆိတ် ကိုလိုနီတွေကို

of harvester ant colonies for 28 years,

၂၈ နှစ်ကြာ လေ့လာလာခဲ့ပါတယ်၊

which is about as long as a colony lives.

တကယ့်တကယ် အဲဒါဟ ကိုလိုနီ တစ်ခုရဲ့ သက်တမ်းကာလနဲ့ တူပါတယ်။

ဒီမှာ မြင်ရတဲ့ သင်္ကေတတိုင်းဟာ ကိုလိုနီ တစ်ခုစီပါ၊

Each symbol is a colony,

and the size of the symbol is how many offspring it had,

အဲဒီသင်္ကေတရဲ့ အရွယ်အစားကျတော့ မျိုးဆက်ဘယ်နှစ်ခု ပွားထားတာကို ပြပါတယ်၊

because we were able to use genetic variation

မျိုးရိုးဗီဇဆိုင်ရာ ကွဲပြားမှုပုံစံတွေကို စောင့်ကြည့်နိုင်လို့

to match up parent and offspring colonies,

မိဘ နဲ့ သူတို့ဆီမှ မွေးလာတဲ့ ကိုလိုနီများကို နှိုင်းယှဉ်နိုင်ကြပါတယ်၊

that is, to figure out which colonies

တနည်း ပြောရရင်၊ ဘယ်ကိုလိုနီတွေကို

were founded by a daughter queen

ထူထောင်ခဲ့တဲ့ သမီးဘုရင်မက ဘယ်ဟာလဲ၊

produced by which parent colony.

ပြီးတော့ ဘယ်မိဘ ကိုလိုနီက သူ့ကို မွေးပေးခဲ့တာ သိပါတယ်။

And this was amazing for me, after all these years,

ဒီလို နှစ်ပေါင်းများစွာ လေ့လာခဲ့ရာကနေ၊

to find out, for example, that colony 154,

ဥပမာ၊ ကိုလိုနီ ၁၅၄ ဟာဆိုရင်၊

whom I've known well for many years,

ကျွန်မက နှစ်ပေါင်းများစွာ ကောင်းကောင်း သိနေတဲ့ ကိုလိုနီဟာ၊

is a great-grandmother.

အဖွားရဲ့မိခင်ကိုလိုနီ ဖြစ်နေတာကိုး။

Here's her daughter colony,

ဒီမှာက သူ့သမီးရဲ့ ကိုလိုနီ၊

here's her granddaughter colony,

ဒါက သူ့မြေးမရဲ့ ကိုလိုနီ၊

and these are her great-granddaughter colonies.

ဟောဒါကျတော့ သူ့မြစ်မတွေရဲ့ ကိုလိုနီတွေပါ။

And by doing this, I was able to learn

ဒီလေ့လာမှုရဲ့ ကျေးဇူးကြောင့် မျိုးပွားကိုလိုနီတွေဟာ

that offspring colonies resemble parent colonies

မိဘကိုလိုနီများနဲ့ တူတာကို တွေ့ရှိလာပါတယ်

in their decisions about which days are so hot

ဘယ်နေ့ဟာဖြင့် ပူလွန်းလို့ သူတို့ အစာမရှာဘဲနေမှာကို

that they don't forage,

ဆုံးဖြတ်ကြရာမှာ တူနေကြပါတယ်၊

and the offspring of parent colonies

တကယ်မှာ အဲဒီမိဘတွေက ပွားလာတဲ့ ကိုလိုနီတွေ

live so far from each other that the ants never meet,

တစ်ခုနဲ့တစ်ခု ဝေးလွန်းလို့ အဲဒီပုရွက်ဆိတ်တွေ တွေ့ဆုံနိုင်စရာ မရှိပါ။

so the ants of the offspring colony

ဆိုလိုတာက၊ မျိုးပွား ကိုလိုနီဟာ

can't be learning this from the parent colony.

အဲဒါကို မိဘ ကိုလိုနီထံမှ သင်ယူနိုင်ခဲ့စရာ မရှိပါဘူး။.

And so our next step is to look

ဒီတော့ နောက်တစ်ဆင့်က

for the genetic variation underlying this resemblance.

အဲဒီလို ဆင်တူရခြင်းရဲ့ မျိုးရိုးဗီဇ အကြောင်းရင်းခံကို ရှာကြည့်ရန် ဖြစ်ပါတယ်။

ဒီလိုဆိုကောင်းပြီ၊ ဘသူတွေရဲ့ လုပ်ကိုင်ပုံ ပိုကောင်းတာ ဆိုတာကို ဆန်းစစ်နိုင်ပါမယ်။

So then I was able to ask, okay, who's doing better?

ကျွန်မတို့ လေ့လာနေတဲ့ နှစ်တွေ အတွင်းမှာ၊

Over the time of the study,

and especially in the past 10 years,

နောက်ဆုံး ၁၀ နှစ်အတွင်းမှာ၊

there's been a very severe and deepening drought

အမေရိက ပြည်ထောင်စုရဲ့ အနောက်တောင်ပိုင်း ဒေသထဲမှာ

in the Southwestern U.S.,

အတော့်ကို ပြင်းထန်ခဲ့တဲ့ မိုးခေါင်မှုကို ကြုံခဲ့ရပါတယ်။

and it turns out that the colonies that conserve water,

ဒီလိုအခြေအနေမျိုးထဲမှာ ကျွန်မတို့ တွေ့လာရတာက

that stay in when it's really hot outside,

ရေကို ချွေတာတဲ့ ကိုလိုနီတွေဟာ၊ အပြင်မှာ အရမ်းပူချိန်မှာ မထွက်ဘဲ အောင်းနေသူတွေဟာ၊

and thus sacrifice getting as much food as possible,

ရနိုင်တဲ့ အစာတွေကို ရသလောက်မယူပဲ စွန့်လွှတ်ကြတဲ့ သူတွေဟာ၊

are the ones more likely to have offspring colonies.

မျိုးဆက်အသစ်ရှိဖို့ အလားအလာများသူတွေ ဖြစ်နေကြတာကို တွေ့ရပါတယ်။

So all this time, I thought that colony 154

ဒီနှစ်တွေ တစ်လျှောက်လုံး ကျွန်မထင်နေခဲ့တာက ဒီကိုလိုနီ ၁၅၄ ဟာ အရှုံးသမားတွေပဲ

was a loser, because on really dry days,

တကယ့်ကို ခြောက်သွေ့တဲ့ နေ့တွေမှာ၊

there'd be just this trickle of foraging,

သူတို့မှာ စားစရာမရှိစုလောက်ပဲ ရှိခဲ့တာကိုး

while the other colonies were out

အဲဒီအချိန်မှာ တခြားကိုလိုနီတွေကျတော့

foraging, getting lots of food,

အပြင်ထွက် အစာကို ရှာပြီး အများကြီး ရယူခဲ့ကြတယ်ပေါ့၊

but in fact, colony 154 is a huge success.

ဒါပေမဲ့၊ တကယ်ကျတော့ ကိုလိုနီ ၁၅၄ ဟာ တကယ့်အောင်မြင်နေသူတွေပါ။

She's a matriarch.

အဲဒါကြောင့် အားလုံးရဲ့ မိခင်ကြီး ဖြစ်နေတာပါ။

She's one of the rare great-grandmothers on the site.

သူဟာ ဒီလေ့လာရေး ဒေသထဲက ရှားရှားပါးပါး အဖွားရဲ့အဖွား ဖြစ်နေတာကိုး။

To my knowledge, this is the first time

ကျွန်မအထင်၊ အခုလို သူတို့ရဲ့ စုပေါင်းပြုမူပုံ ဆင့်ကဲဖြစ်ပျက်မှုကို

that we've been able to track

အခုလို ခြေရာခံ လေ့လာမှုဟာ

the ongoing evolution of collective behavior

ပထမဦးဆုံး အကြိမ် ဖြစ်ပုံရပါတယ်။

in a natural population of animals

အကောင်တွေရဲ့ သဘာဝဝန်းကျင်ထဲမှာကို လေ့လာပြီး

and find out what's actually working best.

ဘယ်လို စနစ်ကမှ လက်တွေ့မှာ အကောင်းဆုံး အလုပ်လုပ်တာလဲ ဆိုတာကို ဆိုလိုပါတယ်။

Now, the Internet uses an algorithm

ရှေ့ဆက်ပြီး၊ အင်တာနက် ထဲမှာ

to regulate the flow of data

ဒေတာ စီးဆင်းမှုကို ညှိပေးဖို့ အသုံးပြုတဲ့ အယ်လ်ရိုရီသမ် ရှိပါတယ်၊

that's very similar to the one

ကျွန်မတို့ မြင်ခဲ့ကြရတဲ့ အစေ့ရှာ ပုရွက်ဆိတ်တွေက

that the harvester ants are using to regulate

အစာရှာကြမယ့် အကောင်တွေရဲ့ စီးဆင်းမှုကို ညှိကြပုံနှင့်

the flow of foragers.

သိပ်ကို ဆင်တူပါတယ်။

And guess what we call this analogy?

အဲဒီလို ဆင်တူမှုကို ကျွန်မတို့ ခေါ်ကြပုံ ရှင်တို့ ခန့်မှန်းကြည့်နိုင်မလား?

The anternet is coming.

အန်တာနက် (anternet) လာတော့မယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်တီးသံများ)

So data doesn't leave the source computer

ဒေတာဟာ ၎င်းအနေနဲ့ လိုရာသို့ သွားဖို့ လိုအပ်တဲ့ လှိုင်းခွင်မျိုး မရှိရင်

unless it gets a signal that there's enough bandwidth

ရင်းမြစ် ကွန်ပျူတာ ထဲကနေပြီး

for it to travel on.

ထွက်ခွာတော့မှာ မဟုတ်ပါဘူး။

အင်တာနက်ရဲ့ အစောပိုင်း နှစ်များတုန်းက၊

In the early days of the Internet,

when operating costs were really high

လည်ပတ်မှု စရိတ်စကတွေက တကယ့်ကို မြင့်မားခဲ့တုန်းက၊

and it was really important not to lose any data,

ပြီးတော့ ဘယ်ဒေတာကိုမှ မဆုံးရှုံးဖို့ အရေးကြီးခဲ့တဲ့ အချိန် ဖြစ်ပါတယ်၊

then the system was set up for interactions

အဲဒီနောက်မှာ ဒေတာ စီးဆင်းမှုကို စတင်ရေးအတွက်

to activate the flow of data.

အပြန်အလှန်တုံ့ပြန်ရေး စနစ်ကို ထွင်လာခဲ့ရပါတယ်။

ခုနက ကျွန်မ ပြောပြခဲ့တဲ့ ပုရွက်ဆိတ်တွေရဲ့ အယ်လ်ဂိုရီသမ်ဟာ

It's interesting that the ants are using an algorithm

that's so similar to the one that we recently invented,

ကျွန်မတို့ မကြာမီလေးက တီထွင်ခဲ့ကြတာနဲ့ သိပ်ကို ဆင်တူနေပါတယ်၊

but this is only one of a handful of ant algorithms

ဒါပေမဲ့၊ တကယ့်တကယ်ကျတော့ ဒါဟာ ကျွန်မတို့ သိလာခဲ့ရတဲ့

ပုရွက်ဆိတ်တွေရဲ့ တစ်ခုတည်းသော အယ်လ်ဂိုရီသမ်မျှသာ ဖြစ်ပါတယ်၊

that we know about,

and ants have had 130 million years

ပုရွက်ဆိတ်တွေဟာ နှစ်ပေါင်း သန်း ၁၃၀ အတွင်းမှာ

ဆင့်ကဲတီထွင်ခဲ့ကြတဲ့ အရာကောင်းတွေ အများကြီး ရှိဖို့များပါတယ်၊

to evolve a lot of good ones,

and I think it's very likely

ပြီးတော့ ကျွန်မ စဉ်းစားမိတာက

that some of the other 12,000 species

အခြား မျိုးစိတ် ၁၂၀၀၀ တို့ဟာလည်း

are going to have interesting algorithms

ဒေတာ ကွန်ရက်တွေအတွက်

for data networks

ကျွန်မတို့ ကြံဆ မရနိုင်သေးတဲ့

that we haven't even thought of yet.

စိတ်ဝင်စားစရာ ကောင်းတဲ့ အယ်လ်ဂိုရီသမ်တွေ ရှိကြမှာပါ။

So what happens when operating costs are low?

ကောင်းပြီ၊ လည်ပတ်မှု စရိတ်စက နည်းတဲ့ အခါမှာကော ဘယ်လို ဖြစ်လာပါသဲ?

Operating costs are low in the tropics,

အပူပိုင်း ဒေသများမှာ လည်ပတ်မှု ကုန်ကျစရိတ်နည်းတယ်၊

because it's very humid, and it's easy for the ants

အဲဒီမှာ စိုစွတ်မှုနှုန်း မြင့်မားလို့ ပုရွက်ဆိတ်တွေဟာ

to be outside walking around.

အပြင်ကို ထွက်လျှောက်ရတာ မခဲယဉ်းလှပါဘူး။

But the ants are so abundant

တစ်ချိန်တည်းမှာ အပူပိုင်းဒေသမှာ

ပုရွက်ဆိတ်တွေ သိပ်ကို များပြားမျိုးစုံလို့

and diverse in the tropics

that there's a lot of competition.

အတော့်ကို ပြိုင်ဆိုင်ပြီး လုပ်ကိုင်ကြရပါတယ်။

Whatever resource one species is using,

မျိုးစိတ် တစ်ခုက အသုံးပြုနေတဲ့ ရင်းမြစ်တွေကိုပဲ

another species is likely to be using that

အခြား တစ်ခုကလည်း သူတို့နှင့် အတူ

at the same time.

တစ်ချိန်တည်းမှာ အသုံးပြုနေပါတယ်။

So in this environment, interactions are used

အဲဒီလို ပတ်ဝန်းကျင်မျိုးထဲမှာ ကျတော့၊

ထိတွေ့ဆက်ဆံမှုကို အသုံးပြုပုံက ပြောင်းပြန် ဖြစ်နေပါတယ်။

in the opposite way.

The system keeps going

အဲဒီလို စနစ်ဟာ တစ်ခုခု

unless something negative happens,

ဆိုးဝါးတာ မဖြစ်မချင်း ဆက်လည်ပတ်နေပါတယ်၊

and one species that I study makes circuits

ကျွန်မ လေ့လာခဲ့တဲ့ မျိုးစိတ် တစ်ခုများဆိုရင်

in the trees of foraging ants

အစာကို ရှာရန် ပုရွက်ဆိတ်တွေ ထွက်တဲ့ အပင်တွေမှာကိုပဲ

going from the nest to a food source and back,

ပတ်လမ်းတွေ ရေးဆွဲထားရာ အသိုက်မှ အစာရှိရာသို့ အသွားအလာ လမ်းပါပဲ၊

just round and round,

တစ်ပတ်ပြီး တစ်ပတ် သွားနေကြတာ၊

unless something negative happens,

ဆိုးဆိုးဝါးဝါး တစ်ခုခု မဖြစ်မီ အထိပေါ့လေ၊

like an interaction

အခြားသော မျိုးစိတ်ထဲက ပုရွက်ဆိတ်တွေနဲ့

with ants of another species.

ရင်ဆိုင်တွေ့ဆုံမှုလို ဟာမျိုးဆိုပါစို့။

So here's an example of ant security.

ရှင်တို့ကို ပုရွက်ဆိတ် လုံခြုံမှု သာဓကကို ပြချင်ပါတယ်။

In the middle, there's an ant

အလယ်မှာ၊ ပုရွက်ဆိတ် တစ်ကောင် ရှိနေတယ်

plugging the nest entrance with its head

အသိုက်ရဲ့ ဝင်ပေါက်ကို သူ့ဦးခေါင်းနဲ့ ပိတ်ဆို့ထားတယ်

in response to interactions with another species.

အခြားမျိုးစိတ်တွေနဲ့ ရင်ဆိုင်ခဲ့ရတာကို တုံ့ပြန်ပြီး လုပ်တာပါ။

အနီးမှာ ပြေးလွှားနေကြတဲ့ အကောင်လေးတွေ ရှိပါတယ်

Those are the little ones running around

with their abdomens up in the air.

သူတို့ကျတော့ သူတို့ရဲ့ ဗိုက်တွေကို အပေါ်ဖက်ကို ထိုးပြနေကြပါတယ်။

But as soon as the threat is passed,

ဒါပေမဲ့ အန္တရာယ်ဟာ မရှိတော့ဘူး ဆိုတာနဲ့

the entrance is open again,

ဝင်တံခါးဟာ ပြန်ပြီး ပွင့်နေပါပြီ၊

and maybe there are situations

ကွန်ပျူတာ လုံခြုံမှုထဲမှာလည်း

အလားတူ အခြေအနေမျိုး ရှိနိုင်ပါတယ်၊

in computer security

where operating costs are low enough

လည်ပတ်မှု စရိတ်ဟာ အတော်ကလေး နည်းမယ်ဆိုရင်၊

that we could just block access temporarily

ရုတ်တရက် ပေါ်လာတဲ့ အန္တရာယ် တစ်ခုရှိလာနဲ့

in response to an immediate threat,

သုံးနေခြင်းကို ခဏတစ်ဖြုတ် ပိတ်လိုက်နိုင်ကာ၊

and then open it again,

နောက်မှာ ပြန်ပြီး ဖွင့်ပေးနိုင်ကြပါတယ်၊

instead of trying to build

ပုံသေ ဖိုင်ယာဝေါ် ဒါမှမဟုတ် ခံတပ်ကြီး တစ်ခုကို

a permanent firewall or fortress.

ဆောက်လုပ်မယ့် အစား လုပ်လို့ရတဲ့ နည်းပါ။

ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ စိန်ခေါ်မှု တစ်ခုမှာ

So another environmental challenge

စနစ်အားလုံး ရင်းမြစ်တွေနဲ့ ထိတွေ့ကိုင်တွယ်ဖို့ လိုခြင်းပါပဲ၊

that all systems have to deal with

is resources, finding and collecting them.

ရင်းမြစ်တွေကို ရှာဖို့ ပြီးတော့ စုစည်းသိုလှောင်ဖို့လိုပါတယ်။

အဲဒါကို လုပ်ကိုင်ကြရာမှာ ပုရွက်ဆိတ်တွေဟာ

And to do this, ants solve the problem

စုပေါင်းရှာဖွေရေး ပြဿနာကို ဖြေရှင်းဖို့လိုတယ်၊

of collective search,

and this is a problem that's of great interest

ဒီပြဿနာဟာ ရိုဘော့စက်ရုပ်ပညာ အတွက်

right now in robotics,

အရမ်းကို အရေးကြီးလှပါတယ်၊

because we've understood that,

ကျွန်မတို့ အခုနားလည်လာကြတာက၊

rather than sending a single,

သိပ်ကို အဆင့်မြင့်လှကာ ဈေးအရမ်းကြီးတဲ့

sophisticated, expensive robot out

ရိုဘော့ စက်ရုပ်တစ်ခုကို ပို့မယ့်အစား၊

to explore another planet

ဥပမာ၊ အခြား ဂြိုဟ်ကို ဖြစ်ဖြစ်၊

or to search a burning building,

ဒါမှမဟုတ် မီးလောင်နေတဲ့ အဆောက်အဦကို စူးစမ်းဖို့ စေလွှတ်မယ့်အစား

that instead, it may be more effective

ဈေးချိုတဲ့ ရိုဘော့စက်ရုပ်တွေ တသီကြီးကို

to get a group of cheaper robots

အချက်အလက်တွေကို အနည်းဆုံးလောက်ပဲ ဖလှယ်ကြမယ့် စက်ရုပ် အုပ်စုကို

exchanging only minimal information,

စေလွှတ်ရင် ပိုကောင်းပါမယ်၊

and that's the way that ants do it.

ပုရွက်ဆိတ်တွေ လုပ်ကြတာက အဲဒီအတိုင်းပါပဲ။

So the invasive Argentine ant

အာဂျင်တီနားက ပြန့်ပွားမြန်တဲ့ ပုရွက်ဆိတ်ကျတော့

makes expandable search networks.

ရှာဖွေရေး ကွန်ရက်တွေကို လိုသလို တိုးချဲ့နိုင်ပါတယ်။

They're good at dealing with the main problem

သူတို့ဟာ စုပေါင်းရှာဖွေရေး အလုပ်ကို လုပ်ကိုင်ရာမှာ

of collective search,

တော်ကြပါတယ်၊

which is the trade-off between

ဂဃနဏ ရှာဖွေရေး ပုံစံနဲ့

searching very thoroughly

ကျယ်ဝန်းတဲ့ ဧရိယာအား ရှာဖွေရေး ပုံစံကို

လိုသလို ညှိနှိုင်း လုပ်ကိုင်နိုင်ကြပါတယ်။

and covering a lot of ground.

သူတို့ လုပ်ကိုင်ပုံက၊

And what they do is,

when there are many ants in a small space,

သေးငယ်တဲ့ ဧရိယတစ်ခုမှာ ပုရွက်ဆိတ်အများကြီး ရှိနေရင်၊

then each one can search very thoroughly

တစ်ကောင်စီဟာ အသေးစိတ် ရှာဖွေနိုင်မယ်

because there will be another ant nearby

အနီးမှာ ကျန်တဲ့နေရာကို ရှာဖွေပေးနိုင်တဲ့

searching over there,

နောက် တစ်ကောင် ရှိနေလို့ပါ၊

but when there are a few ants

ဒါပေမဲ့ ပုရွက်ဆိတ်တွေ နည်းနေမယ်ဆိုရင်

in a large space,

ဧရိယာက ကြီးတယ်ဆိုရင်

then they need to stretch out their paths

သူတို့ဟာ သူတို့ရဲ့ လမ်းကြောင်းတွေကို တိုးချဲ့ပြီး

to cover more ground.

ပိုကျယ်တဲ့ ဧရိယာကို လွှမ်းခြုံကြပါတယ်။

I think they use interactions to assess density,

သူတို့ဟာ သိပ်သည်းမှုကို သိဖို့ ထိတွေ့မှုတွေကို သုံးကြပုံရတယ်၊

so when they're really crowded,

တစ်နေရာမှာ ပုရွက်ဆိတ်တွေ များလာရင်

they meet more often,

သူတို့ မကြာခဏ တွေ့ဆုံကြပါမယ်၊

and they search more thoroughly.

အဲဒီလိုဆိုရင် သူတို့အသေးစိတ် ရှာကြပါတယ်။

မတူတဲ့ ပုရွက်ဆိတ်မျိုးစိတ​်တွေဟာ

Different ant species must use different algorithms,

because they've evolved to deal with

သူတို့ဟာ အမျိုးမျိုးရှိကြတဲ့ ရင်းမြစ်တွေနဲ့

different resources,

ထိတွေ့ဆက်ဆံနေကြရလို့ပါ၊

and it could be really useful to know about this,

အဲဒါတွေကို သိရှိနိုင်မယ်ဆိုရင် သိပ်ကို အသုံးဝင်မှာပါ၊

and so we recently asked ants

ဒီလိုနဲ့ မကြာခင်တုန်းက ကျွန်မတို့ဟာ

to solve the collective search problem

လွန်ကဲထူးခြားတဲ့ ဝန်းကျင်မျိုးမှာ

မိုက်ခရိုကမ္ဘာ့ဆွဲအား အခြေအနေမျိုးထဲမှာ

in the extreme environment

of microgravity

နိုင်ငံတကာ အာကာသစခန်းမှာ စုပေါင်းရှာဖွေရေး ပြဿနာကို

in the International Space Station.

ဖြေရှင်းဖို့ ပုရွက်ဆိတ်တွေကို တာဝန်ပေးခဲ့ပါတယ်။

When I first saw this picture, I thought,

ကျွန်မ ပထမအကြိမ် မြင်ရစဉ် မဖြစ်နိုင်တဲ့ဟာပဲ

Oh no, they've mounted the habitat vertically,

နေထိုင်တဲ့နေရာကို ဒေါင်လိုက် တပ်ဆင်ထားသလို ထင်ရတယ်။

but then I realized that, of course, it doesn't matter.

ဒါပေမဲ့ နောက်ကျမှ အဲဒါဟာ ဘာမှမထူးတာကို ကျွန်မ နားလည်လာခဲ့ပါတယ်။

So the idea here is that the ants

ဒီတော့ စိတ်ကူးက ဘာလဲဆိုတော့

are working so hard to hang on

ပုရွက်ဆိတ်တွေဟာ နံရံပေါ်မှာ၊ ကြမ်းပေါ်မှာ

to the wall or the floor or whatever you call it

တွဲချိတ်လျက်ရှိနေဖို့ အတွက် ပင်ပင်ပမ်းပမ်း လုပ်ကိုင်နေရလို့

that they're less likely to interact,

သူတို့ဟာ အပြန်အလှန် ထိတွေ့ဖို့ အချိန် မရှိ ဖြစ်လာလို့

and so the relationship between

သူတို့ အရေအတွက် ဘယ်လောက်များတယ်၊

how crowded they are and how often they meet

သူတို့ ဘယ်လောက် တွေ့ဆုံကြတယ်ဆိုတာကို

would be messed up.

စဉ်းစားနိုင်ဖို့ ခဲယဉ်းလာပုံရပါတယ်။

We're still analyzing the data.

ကျွန်မတို့ ဒေတာတွေကို ဆန်းစစ်နေတုန်းပါပဲ။

I don't have the results yet.

ကျွန်မဆီမှာ ရလဒ်တွေ မရှိသေးပါဘူး။

But it would be interesting to know

ဒါပေမဲ့၊ ဒီပြဿာကိုပဲ ကမ္ဘာပေါ်က ဒေသ

how other species solve this problem

အမျိုးမျိုးမှာ နေထိုင်ကြတဲ့ တခြားပုရွက်ဆိတ်တွေကကော

in different environments on Earth,

ဘယ်လို ဖြေရှင်းကြလဲ ဆိုတာ သိပ်သိချင်ပါတယ်၊

and so we're setting up a program

အဲဒါကြောင့်မို့လို့ တစ်ကမ္ဘာလုံးက

to encourage kids around the world

ကလေးတွေကို ခုနက စမ်းသပ်မှုတွေကို

to try this experiment with different species.

ကွဲပြားကြတဲ့ မျိုးစိတ်တွေနဲ့ ပြုလုပ်ဖို့ အစီအစဉ်တစ်ခု ရေးဆွဲနေပါတယ်။

It's very simple.

သိပ်ကို လွယ်ကူပါတယ်။

It can be done with cheap materials.

ဈေးချိုတဲ့ ပစ္စည်းတွေသုံးပြီး လုပ်နိုင်မှာပါ။

And that way, we could make a global map

ဒီလိုနည်းဖြင့်၊ ကျွန်မတို့ဟာ ပုရွက်ဆိတ်တွေရဲ့ စုပေါင်းရှာဖွေရေး

of ant collective search algorithms.

အယ်လ်ဂိုရီသမ်ပါတဲ့ ကမ္ဘာ့မြေပုံကို ရေးဆွဲနိုင်ပါမယ်။

And I think it's pretty likely that the invasive species,

ပြီးတော့ ကျွန်မအထင် ကျွန်မတို့ရဲ့ အဆောက်အဦတွေထဲကို

the ones that come into our buildings,

ဝင်ရောက်လာကြတဲ့ မျိုးစိတ်​တွေဟာ

are going to be really good at this,

အဲဒါ့အတွက် သိပ်ကို အသုံးဝင်ကြမှာပါ၊

because they're in your kitchen

သူတို့ဟာ ရှင်တို့ရဲ့ မီးခိုခန်းထဲမှာ ရှိနေတယ်

because they're really good at finding food and water.

သူတို့ဟာ အစားအစာကို ရေကို ရှာဖွေရာမှာ သိပ်ကို တော်ကြလို့ပါ။

ပုရွက်ဆိတ်တွေအတွက် ဖြစ်ဖို့ အလားအလာ အများဆုံး ရင်းမြစ် တစ်ခုမှာ

So the most familiar resource for ants

ပျော်ပွဲစား ထွက်မှုပါပဲ၊

is a picnic,

and this is a clustered resource.

အဲဒီမှာ ရင်းမြစ်တွေ အစုလိုက်အပြုံလိုက် ရှိတတ်တယ်။

တစ်နေရာမှာ အသီးအစကလေး ရှိရင်၊

When there's one piece of fruit,

there's likely to be another piece of fruit nearby,

အလားတူ အသီးစကလေး အနီးမှာ ရှိဖို့ အလားအလာများပါတယ်၊

and the ants that specialize on clustered resources

အစုလိုက်ရှိတဲ့ ရင်းမြစ် ရှာဖွေမှုကို အထူးပြုလုပ်တဲ့ ပုရွက်ဆိတ်တွေဆိုရင်

use interactions for recruitment.

ထိတွေ့မှုကို သုံးပြီး အင်အားအသစ်ကို စည်းရုံးပါတယ်။

So when one ant meets another,

ပုရွက်ဆိတ် အချင်းချင်း တွေ့တဲ့အခါမှာ၊

or when it meets a chemical deposited

ဒါမှမဟုတ် တစ်ကောင်က မြေပေါ်မှာ

on the ground by another,

စွန့်ပစ်ထားခဲ့တဲ့ ဓာတုပစ္စည်းကို တွေ့ရတဲ့အခါမှာ၊

then it changes direction to follow

သွားရာလမ်းကို ပြောင်းလိုက်ပြီး

in the direction of the interaction,

ထိတွေ့မှုဖို့ ရှေ့ရှုသွားတော့မယ်၊

and that's how you get the trail of ants

ရှင်တို့ရဲ့ ပျော်ပွဲစားမှုထဲပါကြတဲ့

sharing your picnic.

ပုရွက်ဆိတ်တန်းကြီး ပေါ်ထွန်းလာပါမယ်။

Now this is a place where I think we might be able

ကင်ဆာ ရောင်ဂါနဲ့ပတ်သက်ပြီးတော့လည်း

to learn something from ants about cancer.

ပုရွက်ဆိတ်များဆီကနေပြီး သင်ယူစရာတွေ ရှိနိုင်တယ်လို့ ထင်ပါတယ်။

ပြောချင်တာက၊ ကင်ဆာကို ဟန့်တားရန်အတွက်

I mean, first, it's obvious that we could do a lot

to prevent cancer

ကျွန်မတို့ ကြိုးပမ်းနေကြတာ အများအပြားပါပဲ

by not allowing people to spread around

ကျွန်မတို့ရဲ့ ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာ ကင်ဆာ ဆင့်ကဲဖြစ်ပွားရေးကို

or sell the toxins that promote

လှုံ့ဆော်တဲ့ အဆိပ်ပစ္စည်းတွေ ကျွန်မတို့ အနားမှာ

the evolution of cancer in our bodies,

ပြန့်ပွားလာမှာကို ရောင်းချကြမှာကို ခွင့်မပြုဖို့ အားထုတ်တာ ရှိပါတယ်၊

but I don't think the ants can help us much with this

ပုရွက်ဆိတ်တွေဟာ သူတို့ ကိုလိုနီများကို ဘယ်လိုမှ အဆိပ်မခတ်ကြတာမို့လို့

because ants never poison their own colonies.

ဒီထဲမှာ သူတို့ ကူညီပေးနိုင်စရာ ရှိမယ် မထင်ပါဘူး။

But we might be able to learn something from ants

ဒါပေမဲ့ ကင်ဆင်ကုသရေး ကိစ္စထဲမှာတော့

about treating cancer.

ပုရွက်ဆိတ်တွေဆီက သင်ယူစရာတွေ ရှိနိုင်ပါတယ်။

There are many different kinds of cancer.

ကင်ဆာ ရောဂါဟာ ပုံစံ အမျိုးမျိုး ရှိပါတယ်။

Each one originates in a particular part of the body,

တစ်ခုစီဟာ ခန္ဓာကိုယ်ထဲက နေရာ တစ်ခုခုမှာ အစပျိုးဖြစ်တတ်ပါတယ်၊

and then some kinds of cancer will spread

အဲဒီနောက်မှာ အချို့သော ကင်ဆာများဆိုရင် ပြန့်ပွားလာတတ်တယ်

or metastasize to particular other tissues

ဒါမှမဟုတ် သူတို့ လိုအပ်နေတဲ့ ရင်းမြစ်များကို ရယူဖို့

where they must be getting resources that they need.

တခြား အသားမျှင်များဆီ ကူးစက်ပြန့်နိုင်ပါတယ်။

ဒါကြောင့်မို့လို့ ကူးစက်ပြန့်ပွားနိုင်တဲ့

So if you think from the perspective

ကင်ဆာ ဆဲလ်တွေရဲ့ ရှုဒေါင့်ကနေပြီး ကြည့်ကြည့်မယ်ဆိုရင်

of early metastatic cancer cells

as they're out searching around

သူတို့ဟာ သူတို့လိုအပ်တဲ့ ရင်းမြစ်များကို

for the resources that they need,

ရှာဖွေရန် ခရီးထွက်ကြရာမှာ၊

အဲဒီလို အရင်းအမြစ်များဟာ စုပြုံရှိနေကြတယ်ဆိုရင်၊

if those resources are clustered,

သူတို့ဟာ ထိတွေ့မှုများကို အသုံးပြုပြီး အားသစ်ကို စည်းရုံးဖို့များပါတယ်၊

they're likely to use interactions for recruitment,

and if we can figure out how cancer cells are recruiting,

ကင်ဆာဆဲလ်တွေ တပ်သားသစ်တွေ မွေးထုတ်ကြပုံကို သိလာနိုင်ရင်၊

then maybe we could set traps

ကျွန်မတို့ဟာ ထောင်ချောင်တွေကို ထောင်နိုင်လျက်

to catch them before they become established.

သူတို့ကို အခိုင်အမာ မတွေ့ခင်မှာကို ဖမ်းယူလို့ ရနိုင်ပါမယ်။

So ants are using interactions in different ways

ဒီတော့ ပုရွက်ဆိတ်တွေဟာ ထိတွေ့မှုတွေကို နည်းအမျိုးမျိုးဖြင့် သုံးကြပါတယ်

in a huge variety of environments,

ဧရာမ များပြားလှတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင် အခြေအနေမျိုးထဲမှာ ဖြစ်ပါတယ်၊

and we could learn from this

အဲဒါတွေကို ကျွန်မတို့ လေ့လာခြင်းဖြင့်

about other systems that operate

ဗဟိုချုပ်ထိန်းမှု မရှိတဲ့ တခြား စနစ်တွေ

without central control.

လည်ပတ်ကြပုံကိုလည်း သိလာနိုင်ကြပါတယ်။

Using only simple interactions,

သာမန် ထိတွေ့ဆက်ဆံမှုများကိုသာ အသုံးပြုပြီး

ant colonies have been performing

ပုရွက်ဆိတ် ကိုလိုနီများက အံ့အားသင့်စရာ စွမ်းဆောင်နိုင်စွမ်းကို

amazing feats for more than 130 million years.

ပြသလာခဲ့ကြတာ နှစ်ပေါင်း သန်း ၁၃၀ ကျော်သွားပါပြီ။

We have a lot to learn from them.

သူတို့ဆီက ကျွန်မတို့ သင်ယူနိုင်တာ တစ်ပုံကြီးပါပဲ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်တီးသံများ)