Deborah Gordon: What ants teach us about the brain, cancer and the Internet

Deborah Gordon: Qua loài kiến, hiểu thêm về não bộ, ung thư và Internet

Translator: Thanh Nguyen Cong Reviewer: An Nguyen Hoang

I study ants

Tôi nghiên cứu kiến

in the desert, in the tropical forest

ở sa mạc, rừng nhiệt đới,

and in my kitchen,

cả trong bếp nhà mình,

and in the hills around Silicon Valley where I live.

và quanh thung lũng Silicon nơi tôi đang sinh sống.

I've recently realized that ants

Tôi nhận ra rằng loài kiến

are using interactions differently

tương tác khác nhau

in different environments,

trong môi trường khác nhau,

and that got me thinking that we could learn from this

khiến tôi nghĩ qua chúng, ta hiểu thêm

about other systems,

về những hệ thống khác,

like brains and data networks that we engineer,

như não bộ và mạng dữ liệu mà ta thiết kế,

and even cancer.

thậm chí, cả về ung thư.

So what all these systems have in common

Những hệ thống này có một điểm chung

is that there's no central control.

là không có kiểm soát trung ương.

An ant colony consists of sterile female workers --

Cộng đồng kiến gồm những con kiến thợ là kiến cái vô sinh --

those are the ants you see walking around —

bạn sẽ thấy chúng đi vòng vòng --

and then one or more reproductive females

và có một hay nhiều con cái sinh sản

who just lay the eggs.

chỉ có chức năng đẻ trứng.

They don't give any instructions.

Chúng không hề ra lệnh.

Even though they're called queens,

Dầu được gọi là kiến chúa,

they don't tell anybody what to do.

chúng không ra lệnh cho các con khác.

So in an ant colony, there's no one in charge,

Trong cộng đồng kiến, không có ai lãnh đạo,

and all systems like this without central control

những hệ thống kiểu này không có điều khiển trung ương

are regulated using very simple interactions.

mà được điều phối qua những tương tác giản đơn.

Ants interact using smell.

Kiến tương tác bằng mùi.

They smell with their antennae,

Chúng đánh hơi bằng ăng-ten,

and they interact with their antennae,

và tương tác qua đó,

so when one ant touches another with its antennae,

khi một con kiến chạm vào ăng-ten của con khác,

it can tell, for example, if the other ant

nó sẽ biết, ví dụ, con kiến kia

is a nestmate

cùng tổ với mình không,

and what task that other ant has been doing.

nhiệm vụ con kiến đó là gì.

So here you see a lot of ants moving around

Trên đây bạn thấy nhiều con đang di chuyển

and interacting in a lab arena

và tương tác trong một khay thí nghiệm

that's connected by tubes to two other arenas.

có các ống nối tới 2 khay khác.

So when one ant meets another,

Khi 2 con kiến gặp nhau,

it doesn't matter which ant it meets,

bất luận chúng là ai,

and they're actually not transmitting

chúng đều không truyền đi

any kind of complicated signal or message.

bất kỳ tín hiệu hay thông điệp phức tạp nào.

All that matters to the ant is the rate

Điều quan trọng với chúng

at which it meets other ants.

là số lần gặp nhau.

And all of these interactions, taken together,

Tất cả nhưng tương tác này

produce a network.

hợp thành một mạng lưới.

So this is the network of the ants

Đây là mạng lưới bầy kiến

that you just saw moving around in the arena,

bạn thấy chúng di chuyển quanh cái khay

and it's this constantly shifting network

và chính hệ thống luôn dịch chuyển này

that produces the behavior of the colony,

sản sinh hành vi của cộng đồng này,

like whether all the ants are hiding inside the nest,

ví như tất cả đang trốn trong tổ,

or how many are going out to forage.

hay có bao nhiêu con ra kiếm ăn.

A brain actually works in the same way,

Não bộ cũng hoạt động tương tự,

but what's great about ants is

nhưng cái hay về loài kiến là

that you can see the whole network as it happens.

ta thấy được toàn mạng lưới khi nó vận hành.

There are more than 12,000 species of ants,

Có hơn 12.000 loài kiến,

in every conceivable environment,

trong mỗi môi trường từng biết,

and they're using interactions differently

và chúng tương tác mỗi khác

to meet different environmental challenges.

nhằm phù hợp với những thách thức trong môi trường.

So one important environmental challenge

Một thách thức môi trường quan trọng

that every system has to deal with

hệ thống nào cũng phải đối mặt với

is operating costs, just what it takes

chính là giá vận hành, cần có gì

to run the system.

để vận hành hệ thống.

And another environmental challenge is resources,

Một thách thức khác nữa là tài nguyên,

finding them and collecting them.

tìm kiếm và thu gom tài nguyên.

In the desert, operating costs are high

Trong sa mạc, giá vận hành rất cao

because water is scarce,

bởi nước rất khan hiếm.

and the seed-eating ants that I study in the desert

Những chú kiến ăn hạt mà tôi nghiên cứu ở sa mạc

have to spend water to get water.

phải dùng nước để kiếm ra nước.

So an ant outside foraging,

Có một con kiến ra ngoài kiếm mồi,

searching for seeds in the hot sun,

tìm hạt dưới cái nắng như thiêu như đốt,

just loses water into the air.

nó bị mất nước.

But the colony gets its water

Nhưng cả cộng đồng lại có nước

by metabolizing the fats out of the seeds

nhờ chuyển hóa chất béo có trong hạt

that they eat.

mà chúng ăn.

So in this environment, interactions are used

Trong môi trường này, những tương tác được dùng

to activate foraging.

để vận hành việc kiếm mồi.

An outgoing forager doesn't go out unless

Một con kiến đi kiếm ăn sẽ không ra ngoài nếu

it gets enough interactions with returning foragers,

không tương tác đủ với những con kiến kiếm mồi trở về.

and what you see are the returning foragers

Các bạn thấy lũ kiến đang tha mồi về

going into the tunnel, into the nest,

đi qua ống để vào tổ,

and meeting outgoing foragers on their way out.

lại gặp những con khác đi ra lên đường kiếm mồi.

This makes sense for the ant colony,

Rất hợp lí trong trường hợp này,

because the more food there is out there,

vì ngoài kia có càng nhiều thức ăn

the more quickly the foragers find it,

thì lũ kiến càng chóng kiếm được mồi,

the faster they come back,

và càng nhanh quay về,

and the more foragers they send out.

nên lũ kiến mới đi ra kiếm ăn lại càng đông lên.

The system works to stay stopped,

Hệ thống cứ thế vận hành

unless something positive happens.

nếu không có gì xảy ra.

So interactions function to activate foragers.

Vậy chức năng tương tác đã điều phối lũ kiến đi kiếm ăn.

And we've been studying the evolution of this system.

Chúng tôi đã nghiên cứu sự tiến hóa của hệ thống này.

First of all, there's variation.

Trước hết, nó khác nhau.

It turns out that colonies are different.

Hóa ra các cộng đồng là khác nhau.

On dry days, some colonies forage less,

Vào ngày khô, có những cộng đồng bớt kiếm ăn,

so colonies are different in how

nên chúng khác biệt về

they manage this trade-off

cách quản lý sự đánh đổi

between spending water to search for seeds

giữa việc chịu mất nước nhằm đi kiếm hạt về

and getting water back in the form of seeds.

và việc có lại nước từ hạt.

And we're trying to understand why

Chúng tôi gắng tìm hiểu tại sao

some colonies forage less than others

vài cộng đồng ít chịu kiếm ăn hơn,

by thinking about ants as neurons,

bằng việc coi lũ kiến như những nơ-ron,

using models from neuroscience.

và dùng mô hình của khoa học thần kinh.

So just as a neuron adds up its stimulation

Cũng như nơ-ron tích lũy kích thích

from other neurons to decide whether to fire,

từ những nơ-ron khác để kích hoạt,

an ant adds up its stimulation from other ants

một chú kiến tích lũy kích thích từ những con kiến khác

to decide whether to forage.

để quyết định có đi kiếm ăn không.

And what we're looking for is whether there might be

Chúng tôi muốn tìm ra liệu có

small differences among colonies

sự khác biệt nhỏ nào trong các cộng đồng

in how many interactions each ant needs

về lượng tương tác mỗi con kiến cần

before it's willing to go out and forage,

để sẵn sàng ra ngoài kiếm ăn,

because a colony like that would forage less.

khi cộng đồng ấy ít đi kiếm ăn.

And this raises an analogous question about brains.

Điều này làm nảy ra một câu hỏi tương tự về não bộ.

We talk about the brain,

Ta nói đến não nói chung,

but of course every brain is slightly different,

nhưng đương nhiên, mỗi bộ não lại khác nhau,

and maybe there are some individuals

có lẽ một vài cá nhân

or some conditions

hay hoàn cảnh

in which the electrical properties of neurons are such

trong đó những đặc tính điện của nơ-ron

that they require more stimulus to fire,

đòi hỏi cần nhiều kích thích hơn để được kích hoạt,

and that would lead to differences in brain function.

khiến có sự khác biệt trong chức năng não.

So in order to ask evolutionary questions,

Để hỏi câu hỏi về sự tiến hóa,

we need to know about reproductive success.

ta cần biết về thành công của sinh sản.

This is a map of the study site

Đây là bản đồ của vùng nghiên cứu

where I have been tracking this population

mà tôi đã lần theo

of harvester ant colonies for 28 years,

các cộng đồng kiến thợ suốt 28 năm,

which is about as long as a colony lives.

bằng tuổi thọ của một cộng đồng kiến.

Each symbol is a colony,

Mỗi chấm là một cộng đồng kiến

and the size of the symbol is how many offspring it had,

và kích cỡ chấm biểu diễn các thế hệ con cháu chúng có,

because we were able to use genetic variation

bởi chúng tôi có thể dùng biến thể gen

to match up parent and offspring colonies,

để tìm cộng đồng bố mẹ tương ứng với cộng đồng con cái,

that is, to figure out which colonies

tức tìm được cộng đồng nào

were founded by a daughter queen

là con cái của con kiến chúa,

produced by which parent colony.

được sinh ra từ cộng đồng cha mẹ nào.

And this was amazing for me, after all these years,

Tôi quá ư xúc động khi sau bao năm,

to find out, for example, that colony 154,

đã tìm ra, ví dụ, ở cộng đồng 154,

whom I've known well for many years,

tôi đã quan sát nó hàng năm,

is a great-grandmother.

có một bà kiến đã lên chức bà cố.

Here's her daughter colony,

Đây là gia đình con gái của bà,

here's her granddaughter colony,

đây là gia đình cháu bà kiến ấy,

and these are her great-granddaughter colonies.

và đây là gia đình của cô chắt gái.

And by doing this, I was able to learn

Khi thực hiện điều này, tôi nhận ra

that offspring colonies resemble parent colonies

những cộng đồng con cái cũng giống cộng đồng cha mẹ

in their decisions about which days are so hot

trong cách chọn lựa ngày nào nóng quá,

that they don't forage,

sẽ không ra ngoài kiếm ăn,

and the offspring of parent colonies

và nhà của lũ kiến con cháu

live so far from each other that the ants never meet,

xa nhà cha mẹ tới mức chúng hiếm khi gặp nhau

so the ants of the offspring colony

nên lũ kiến con cháu này

can't be learning this from the parent colony.

không thể học theo cha mẹ được.

And so our next step is to look

Vậy bước tiếp theo là xét xem

for the genetic variation underlying this resemblance.

những biến thể gene có quy định sự giống nhau này không

So then I was able to ask, okay, who's doing better?

Rồi tôi đặt câu hỏi ai làm giỏi hơn?

Over the time of the study,

Trong thời gian nghiên cứu,

and especially in the past 10 years,

đặc biệt 10 năm qua,

there's been a very severe and deepening drought

đã có một trận hạn hán nghiêm trọng

in the Southwestern U.S.,

ở Tây Nam Hoa Kỳ,

and it turns out that the colonies that conserve water,

thành ra, các cộng đồng giữ nước,

that stay in when it's really hot outside,

ở trong tổ khi trời nắng nóng,

and thus sacrifice getting as much food as possible,

cố hy sinh kiếm càng nhiều thức ăn càng tốt,

are the ones more likely to have offspring colonies.

là những cộng đồng đông con cháu hơn.

So all this time, I thought that colony 154

Suốt thời gian này, tôi nghĩ cộng đồng số 154

was a loser, because on really dry days,

yếu kém hơn rồi, vì vào những ngày khô hạn,

there'd be just this trickle of foraging,

chỉ một hàng kiến chậm rãi đi kiếm mồi,

while the other colonies were out

trong khi những cộng đồng khác

foraging, getting lots of food,

hăng hái đi ra, kiếm được vô khối thức ăn,

but in fact, colony 154 is a huge success.

nhưng thực ra, cộng đồng 154 lại thành công hơn cả.

She's a matriarch.

Đó là một nữ chúa.

She's one of the rare great-grandmothers on the site.

Đó là một bà cố kiến hiếm hoi còn sống.

To my knowledge, this is the first time

Theo tôi hiểu, đây là lần đầu

that we've been able to track

chúng ta có thể lần theo

the ongoing evolution of collective behavior

sự tiến hóa đang diễn ra hành vi thu lượng

in a natural population of animals

trong một cộng đồng động vật

and find out what's actually working best.

và tìm ra cơ chế vận hành tốt nhất trong đó.

Now, the Internet uses an algorithm

Giờ đây, Internet dùng các thuật toán

to regulate the flow of data

để điều hành dòng chảy dữ liệu,

that's very similar to the one

cũng giống như cách

that the harvester ants are using to regulate

những con kiến thợ dùng để điều phối

the flow of foragers.

dòng kiến đi kiếm mồi.

And guess what we call this analogy?

Sự tương đồng này gọi là gì?

The anternet is coming.

Sẽ có anternet (mạng kiến).

(Applause)

(Vỗ tay)

So data doesn't leave the source computer

Vậy dữ liệu không rời máy nguồn

unless it gets a signal that there's enough bandwidth

nếu không nhận được tín hiệu là có đủ dải thông (bandwidth)

for it to travel on.

để truyền đi.

In the early days of the Internet,

Vào thời kỳ đầu của Internet,

when operating costs were really high

khi phí vận hành còn đắt đỏ

and it was really important not to lose any data,

nhất thiết phải đảm bảo không mất đi dữ liệu nào,

then the system was set up for interactions

thì hệ thống được thiết lập để các tương tác

to activate the flow of data.

sẽ kích hoạt dòng dữ liệu.

It's interesting that the ants are using an algorithm

Thật thú vị khi lũ kiến dùng thuật toán

that's so similar to the one that we recently invented,

cũng giống như thuật toán ta mới nghĩ ra đây,

but this is only one of a handful of ant algorithms

nhưng ta chỉ biết chun chút về thuật toán

that we know about,

của loài kiến,

and ants have had 130 million years

và chúng đã có 130 triệu năm

to evolve a lot of good ones,

để tiến hóa thành những con siêu việt nhất.

and I think it's very likely

Tôi nghĩ, có lẽ

that some of the other 12,000 species

một vài loài trong số 12.000 loài kiến

are going to have interesting algorithms

đều có những thuật toán thú vị

for data networks

cho mạng dữ liệu

that we haven't even thought of yet.

mà chính ta không ngờ tới.

So what happens when operating costs are low?

Vậy khi phí vận hành thấp thì sao?

Operating costs are low in the tropics,

Phí vận hành thấp ở các vùng nhiệt đới,

because it's very humid, and it's easy for the ants

bởi ở đó ẩm và dễ dàng

to be outside walking around.

đi ra ngoài.

But the ants are so abundant

Nhưng kiến cũng nhiều

and diverse in the tropics

và đa dạng ở vùng nhiệt đới

that there's a lot of competition.

nên có nhiều cạnh tranh.

Whatever resource one species is using,

Loài này dùng nguồn tài nguyên nào,

another species is likely to be using that

loài kia cũng muốn dùng nguồn đó

at the same time.

cùng một lúc.

So in this environment, interactions are used

Vậy trong môi trường này, tương tác lại được dùng

in the opposite way.

theo cách ngược lại.

The system keeps going

Hệ thống vận hành

unless something negative happens,

nếu không có gì tiêu cực xảy ra.

and one species that I study makes circuits

Một loài kiến mà tôi nghiên cứu

in the trees of foraging ants

đã vây quanh những cái cây của con kiến tha mồi

going from the nest to a food source and back,

đi từ tổ đến nguồn thức ăn và ngược lại,

just round and round,

cứ vòng quanh như thế,

unless something negative happens,

nếu không có gì tiêu cực xảy ra,

like an interaction

giống như tương tác

with ants of another species.

với các con kiến thuộc loài kiến khác.

So here's an example of ant security.

Đây là ví dụ về an ninh của loài kiến.

In the middle, there's an ant

Ở giữa, có một con kiến

plugging the nest entrance with its head

chui đầu mình vào để đóng cửa tổ lại

in response to interactions with another species.

khi có tương tác với một loài kiến khác.

Those are the little ones running around

Kia là những con kiến nhỏ chạy vòng quanh

with their abdomens up in the air.

bụng vểnh lên trời.

But as soon as the threat is passed,

Nhưng ngay khi mối đe dọa qua đi,

the entrance is open again,

đường vào tổ lại mở ra,

and maybe there are situations

có lẽ cũng có tình huống

in computer security

trong an ninh mạng,

where operating costs are low enough

chi phí vận hành xuống thấp

that we could just block access temporarily

đến mức ta có thể tạm thời chặn truy cập

in response to an immediate threat,

khi có một mối đe dọa khẩn cấp nào đó,

and then open it again,

rồi sau lại mở cổng,

instead of trying to build

thay vì cố xây

a permanent firewall or fortress.

một pháo đài hay tường lửa vĩnh viễn.

So another environmental challenge

Một thách thức môi trường khác

that all systems have to deal with

tất cả các hệ thống phải đối mặt

is resources, finding and collecting them.

là tài nguyên, tìm và thâu lượm chúng.

And to do this, ants solve the problem

Loài kiến đã tìm giải pháp cho

of collective search,

vấn đề tìm kiếm tổng hợp,

and this is a problem that's of great interest

là vấn đề hiện được quan tâm

right now in robotics,

trong ngành rô-bốt học,

because we've understood that,

bởi ta biết rằng

rather than sending a single,

thay vì gửi

sophisticated, expensive robot out

một robot đơn lẻ, phức tạp, đắt tiền

to explore another planet

đi khám phá một hành tinh khác,

or to search a burning building,

hoặc đi tìm kiếm trong một tòa nhà hỏa hoạn,

that instead, it may be more effective

có lẽ sẽ hiệu quả hơn

to get a group of cheaper robots

nếu sai một nhóm robot rẻ tiền hơn

exchanging only minimal information,

trao đổi chỉ những thông tin tiểu tiết

and that's the way that ants do it.

đó là cách của loài kiến.

So the invasive Argentine ant

Loài kiến Ác-hen-ti-na

makes expandable search networks.

xây mạng lưới tìn kiếm mở rộng.

They're good at dealing with the main problem

Chúng rất giỏi xử lí các vấn đề chính yếu

of collective search,

trong tìm kiếm tổng hợp,

which is the trade-off between

là cán cân giữa

searching very thoroughly

một mặt tìm kiếm kĩ càng

and covering a lot of ground.

một mặt bao quát được một diện tích rộng.

And what they do is,

when there are many ants in a small space,

Cách chúng làm là

khi có nhiều con trong không gian hẹp,

then each one can search very thoroughly

mỗi con tìm kiếm kĩ càng

because there will be another ant nearby

bởi đã có các con khác ngay bên

searching over there,

đang tìm kiếm,

but when there are a few ants

nhưng khi chỉ có ít con

in a large space,

trên diện rộng,

then they need to stretch out their paths

chúng cần giãn ra

to cover more ground.

để bao được rộng hơn.

I think they use interactions to assess density,

Tôi nghĩ chúng dùng tương tác để đánh giá mật độ,

so when they're really crowded,

khi đông đúc,

they meet more often,

chúng hay gặp nhau

and they search more thoroughly.

và tìm kĩ hơn.

Different ant species must use different algorithms,

Những loài kiên skhacs nhau dùng những thuật toán khác nhau

because they've evolved to deal with

bởi chúng đã tiến hóa để ứng phó với

different resources,

những tài nguyên khác nhau,

and it could be really useful to know about this,

và có lẽ rất hữu ích khi biết điều này.

and so we recently asked ants

Gần đây chúng tôi

to solve the collective search problem

bắt lũ kiến giải một bài toán tìm kiếm tổng hợp

in the extreme environment

trong môi trường khắc nghiệt

of microgravity

không trọng lực

in the International Space Station.

ở Trung Tâm Không Gian Quốc Tế.

When I first saw this picture, I thought,

Khi mới xem hình này, tôi nghĩ:

Oh no, they've mounted the habitat vertically,

Ôi không, chúng xây nhà dựng đứng lên rồi

but then I realized that, of course, it doesn't matter.

nhưng rồi tồi nhận ra, đương nhiên, cũng chả sao.

So the idea here is that the ants

Vấn đề ở đây là lũ kiến

are working so hard to hang on

đã nỗ lực hết sức để trụ lại

to the wall or the floor or whatever you call it

trên tường hay trên sàn hay bất cứ nơi nào

that they're less likely to interact,

chúng ít được tương tác.

and so the relationship between

Mối quan hệ giữa

how crowded they are and how often they meet

mật độ đông đúc và tần số gặp nhau

would be messed up.

đã bị nhiễu.

We're still analyzing the data.

Vẫn đang phân tích dữ liệu,

I don't have the results yet.

tôi chưa biết kết quả.

But it would be interesting to know

Sẽ rất thú vị khi biết

how other species solve this problem

các loài khác xử trí ra sao trước vấn đề này

in different environments on Earth,

trong những môi trường khác nhau trên trái đất,

and so we're setting up a program

nên chúng tôi đã lập

to encourage kids around the world

chương trình khuyến khích trẻ em quanh thế giới

to try this experiment with different species.

thí nghiệm với những loài khác nhau.

It's very simple.

Rất đơn giản.

It can be done with cheap materials.

Có thể thực hiện với nguyên liệu rẻ tiền.

And that way, we could make a global map

Qua đó, chúng tôi dựng bản đồ toàn cầu

of ant collective search algorithms.

về thuật toán của loài kiến trong tìm kiếm tổng hợp.

And I think it's pretty likely that the invasive species,

Tôi nghĩ, có lẽ, những loài kiến xâm lấn

the ones that come into our buildings,

những loài làm tổ trong các tòa nhà

are going to be really good at this,

khá giỏi chuyện này

because they're in your kitchen

bởi chúng ở ngay trong bếp nhà bạn

because they're really good at finding food and water.

bởi chúng rất giỏi tìm nước và thức ăn.

So the most familiar resource for ants

Nguồn tài nguyên quen thuộc nhất của lũ kiến

is a picnic,

là picnic,

and this is a clustered resource.

đây là một cụm tài nguyên.

When there's one piece of fruit,

Có một miếng trái cây,

there's likely to be another piece of fruit nearby,

tức gần đấy cũng có thêm miếng nữa,

and the ants that specialize on clustered resources

và các con kiến chuyên lần mò những cụm tài nguyên

use interactions for recruitment.

sẽ tương tác để gọi các tân binh.

So when one ant meets another,

Khi con kiến này gặp con kia,

or when it meets a chemical deposited

hay khi gặp chất dịch

on the ground by another,

con kiến khác để lại trên đất,

then it changes direction to follow

nó sẽ đổi hướng để đi theo

in the direction of the interaction,

hướng phát ra tương tác,

and that's how you get the trail of ants

đó cũng là cách loài kiến tìm đến

sharing your picnic.

ăn picnic cùng bạn.

Now this is a place where I think we might be able

Tôi cho rằng, ta cũng có thể

to learn something from ants about cancer.

qua loài kiến, hiểu thêm về bệnh ung thư.

I mean, first, it's obvious that we could do a lot

Trước tiên, rõ ràng, có thể làm nhiều điều

to prevent cancer

để ngăn ngừa ung thư

by not allowing people to spread around

bằng cách không cho phép người ta truyền ra

or sell the toxins that promote

hay bán những chất độc

the evolution of cancer in our bodies,

kích thích tế bào ung thư phát triển trong cơ thể

but I don't think the ants can help us much with this

nhưng loài kiến chả giúp được chuyện này

because ants never poison their own colonies.

bởi chúng không đầu độc chính cộng đồng mình.

But we might be able to learn something from ants

Nhưng ta cũng học được từ loài kiến

about treating cancer.

về cách chữa bệnh ung thư.

There are many different kinds of cancer.

Có rất nhiều loại ung thư.

Each one originates in a particular part of the body,

Mỗi loại bắt nguồn từ một bộ phân trong cơ thể,

and then some kinds of cancer will spread

khi ung thư lan ra

or metastasize to particular other tissues

di căn vào các mô

where they must be getting resources that they need.

chúng bắt đầu ăn các bộ phận.

So if you think from the perspective

Nếu nhìn theo góc nhìn

of early metastatic cancer cells

của tế bào ung thư di căn giai đoạn đầu,

as they're out searching around

khi chúng bắt đầu nhìn quanh

for the resources that they need,

tìm những tài nguyên chúng cần,

if those resources are clustered,

nếu các tài nguyên ấy là một cụm

they're likely to use interactions for recruitment,

chúng sẽ phát tín hiệu để gọi tân binh

and if we can figure out how cancer cells are recruiting,

và nếu ta tìm ra được cách chúng thu hút tân binh

then maybe we could set traps

thì chắc sẽ có thể đặt bẫy

to catch them before they become established.

để tóm gọm chúng trước khi chúng hoành hành.

So ants are using interactions in different ways

Loài kiến dùng tương tác trong những cách khác nhau

in a huge variety of environments,

trong những môi trường khác nhau

and we could learn from this

và từ đó, ta có thể rút ra bài học

about other systems that operate

về các hệ thống vận hành

without central control.

mà không cần điều khiển trung ương.

Using only simple interactions,

Chỉ dùng sự tương tác,

ant colonies have been performing

các cộng đồng kiến đã

amazing feats for more than 130 million years.

vận hành tài tình suốt hơn 130 triệu năm qua.

We have a lot to learn from them.

Chúng ta có thể học hỏi nhiều điều từ chúng.

Thank you.

Xin cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)