Why I fight for the education of refugee girls (like me) | Mary Maker

Translator: ThuRein Tun Reviewer: sann tint

We do not choose where to be born.

လူတွေဟာ မွေးရပ်မြေကို မရွေးချယ်နိုင်ပါဘူး

We do not choose who our parents are.

မိဘတွေကို ရွေးချယ်လို့ မရဘူး

But we do choose how we are going to live our lives.

ဒါပေမဲ့ ကိုယ့်ဘဝမှာ ဘယ်လိုနေမလဲ ရွေးချယ်နိုင်ပါတယ်

I did not choose to be born in South Sudan,

ကျမက ပဋိပက္ခ တွေနဲ့ နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်တဲ့ ဆူဒန်တောင်ပိုင်းမှာ

a country rife with conflict.

မွေးဖွားလာဖို့ ရွေးချယ်ခဲ့တာ မဟုတ်ဘူး

I did not choose my name --

ကျမ ကိုယ့်နာမည်ကိုယ် မရွေးချယ်ခဲ့ဘူး

Nyiriak,

"နိရိရခ်" (Nyiriak)

which means "war."

အဓိပ္ပာယ်က "စစ်ပွဲ" တဲ့

I've always rejected it

ဒါကို ကျမ ဘယ်တော့မှ လက်မခံခဲ့ဘူး

and all the legacy it was born into.

ကျမ မွေးဖွားကတည်းက ဆက်ခံခဲ့ရတဲ့ အမွေကို

I choose to be called Mary.

ကျမ Mary (မေရီ) အဖြစ်ရွေးချယ်ခဲ့တယ်

As a teacher, I've stood in front of 120 students,

ဆရာမ တစ်ယောက်အနေနဲ့ ကျောင်းသား(၁၂၀)ရှေ့ သင်ပြခဲ့တယ်

so this stage does not intimidate me.

ဒါ​ေကြာင့် ဒီစင်မြင့်ကို ကျမ ကြောက်လန့်မနေဘူး

My students come from war-torn countries.

ကျမ ကျောင်းသားတွေက စစ်ပွဲကြားက နိုင်ငံတွေက လာကြတာ

They're so different from each other,

သူတို့ဟာ တစ်ဦးနဲ့တစ်ဦး သိပ်ကို ကွဲပြားခြားနားကြတယ်

but they have one thing in common:

ဒါပေမဲ့ သူတို့အားလုံးတူတဲ့ အချက်က

they fled their homes in order to stay alive.

သူတို့ရှင်သန်ဖို့ အိမ်ကို စွန့်ခွာခဲ့ကြတယ်

Some of them belong to parents back home in South Sudan

တစ်ချို့ရဲ့မိဘတွေက ဆူဒန်တောင်ပိုင်းမှာ

မတူညီတဲ့ လူမျိုးစုတွေ

who are killing each other

because they belong to a different tribe or they have a different belief.

ယုံကြည်ချက်တွေကြောင့်အချင်းချင်း သတ်ဖြတ်နေကြသူတွေပေါ့။

Others come from other African countries devastated by war.

ကျန်တဲ့ကလေးတွေက စစ်ဖြစ်နေတဲ့ အခြား အာဖရိကန်နိုင်ငံတွေက လာကြတာ

But when they enter my class, they make friends,

ဘာပဲဖြစ်ဖြစ် ကျမစာသင်ခန်းထဲမှာ သူတို့ သူငယ်ချင်းတွေပဲ

they walk home together,

သူတို့ အိမ်ကို အတူတူပြန်ကြတယ်

they do their homework together.

အိမ်စာ အတူတူလုပ်ကြတယ်

There is no hatred allowed in my class.

ကျမ စာသင်ခန်းထဲမှာ အမုန်းတရားတွေလက်မခံဘူး

My story is like that of so many other refugees.

ကျမ ဘဝက အခြား စစ်ဘေးဒုက္ခသည်တွေလိုပါပဲ

The war came when I was still a baby.

ကျမ မွေးကင်းစမှာ စစ်ဖြစ်တယ်

And my father,

ပြီးတော့ကျမ အဖေ

who had been absent in most of my early childhood,

ကျမရဲ့အစောပိုင်း ကလေးဘဝမှာ အနားမှာ မရှိခဲ့သူပါ

was doing what other men were doing:

အခြား အမျိုးသားတွေလိုပဲ

fighting for the country.

နိုင်ငံအတွက် စစ်ပွဲဝင်နေတယ်

He had two wives and many children.

အဖေက မိန်းမနှစ်ယောက်နဲ့ ကလေးအများကြီး

My mother was his second wife,

ကျမ အမေက ဒုတိယမိန်းမပေါ့

married to him at the age of 16.

၁၆ နှစ်မှာ အမေ အိမ်ထောင်ကျခဲ့တာ

This is simply because my mother came from a poor background,

ဘာလို့ဆို အမေက ဆင်းရဲတဲ့ မိသားစုကလေ

and she had no choice.

သူ့မှာ ရွေးချယ်ခွင့်မရှိခဲ့ဘူး

My father, on the other hand, was rich.

အဖေကတော့ ချမ်းသာတယ်

He had many cows.

သူ့မှာ နွားတွေ အများကြီး ပိုင်တယ်

Gunshots were the order of the day.

သေနတ်သံတွေက ကြီးစိုးခဲ့တဲ့ နေ့တွေပါ

My community was constantly under attack.

ကျမတို့ လူစုက အမြဲတိုက်ခိုက်ခံနေရတာ

Communities would fight each other as they took water along the Nile.

လူအုပ်စုတွေအချင်းချင်း နိုင်းမြစ်ရေကို လုကြရင်း တိုက်ခိုက်ကြတယ်

But that was not all.

ဒါတင် မကသေး

Planes would drop the spinning and terrifying bombs

လေယာဉ်ပျံတွေက ကြောက်စရာ ဗုံးတွေကြဲချ

that chopped off people's limbs.

လူတွေ ခြေလက်တွေ ပြတ်

But the most terrifying thing for every single parent

ဒီထဲက မိဘတိုင်းအတွက် ကြောက်ဖို့အကောင်းဆုံးက

was to see their children being abducted and turned into young soldiers.

ကိုယ့်ကလေးကို စစ်သားစုဆောင်းခံလိုက်ရတာပဲ

My mother dug a trench

ကျမ အမေက ကတုတ်ကျင်းတစ်ခုတူးတယ်

that soon became our home.

ကျမတို့ နေဖို့အိမ်ပေါ့

But yet, we did not feel protected.

ဒါပေမဲ့ ကျမတို့ လုံခြုံမှုမခံစားရဘူး

She had to flee in search of a safe place for us.

လုံခြုံတဲ့နေရာကို အမေက လိုက်ရှာရတယ်

I was four years old, and my younger sister was two.

ကျမက(၄)နှစ် ညီမလေးက(၂)နှစ်

We joined a huge mass of people,

ကျမတို့ လူအုပ်ကြီးထဲ ဝင်ရောခဲ့ကြတယ်

and together we walked for many agonizing days

ပြီးတော့ လုံခြုံမှုရှိတဲ့ နေရာကိုရှာတွေ့ နိုင်ဖို့ စိတ်ပျက်ပင်ပန်းတဲ့ နေ့ရက်များစွာ

in search of a secure place.

လမ်းလျှောက်ခဲ့ကြရတယ်

But we could barely rest

ကျမတို့ ကောင်းကောင်း မနားနိုင်ဘူး

before we were attacked again.

နောက်ထပ်တိုက်ခိုက်ခံရဦးမယ့် အချိန်ထိပဲ

I remember my mother was pregnant,

မှတ်မိသလောက်တော့ အမေကကိုယ်ဝန်ကြီးနဲ့

when she would take turns to carry me and my younger sister.

ကျမနဲ့ ညီမလေးကို တစ်လှည့်ဆီ ချီပြီးတော့

We finally made it across the Kenyan border, yes.

ကင်ညာနယ်စပ်ကို နောက်ဆုံးတော့ ဖြတ်နိုင်ခဲ့တယ်

But that was the longest journey that I have ever had in my whole life.

အဲဒါက ဘဝတစ်လျှောက် အရှည်လျားဆုံး ခရီးပါပဲ

My feet were raw with blisters.

ခြေထောက်တွေလဲ ပေါက်ပြဲလို့ပေါ့

To our surprise,

အံ့ဩစရာက

we found other family members who had fled into the camp earlier on,

ကျမတို့အရင် ဒီစခန်းကိုထွက်လာကြတဲ့ မိသားစုဝင်တွေကို ပြန်တွေ့ရတာပါပဲ

where you all are today,

အခုအားလုံးရှိနေကြတဲ့ ဒီနေရာပေါ့

the Kakuma camp.

"ကာကူမာ" စခန်းပေါ့

Now, I want you all to be very quiet just for a moment.

အခု အားလုံး ခဏလောက် တိတ်ဆိတ်နေပေးပါ

Do you hear that?

ကြားရသလား

The sound of silence.

တိတ်ဆိတ်မှုကိုလေ

No gunshots.

သေနတ်သံတွေ မရှိ

Peace, at last.

ငြိမ်းချမ်းမှု ပါပဲ

That was my first memory of this camp.

ဒါကျမရဲ့ စခန်းရောက်ရောက်ခြင်း အမှတ်တရပါပဲ

When you move from a war zone

စစ်ဖြစ်နေတဲ့ နေရာကနေ

and come to a secure place like Kakuma,

"ကာကူမာ" ရဲ့လုံခြုံမှုအောက် ရောက်လာတဲ့အခါ

you've really gone far.

အားလုံးခြားနားသွားပြီ

I only stayed in the camp for three years, though.

ကျမ ဒီစခန်းမှာ ၃နှစ်ပဲ နေခဲ့တာပါ

My father, who had been absent in most of my early childhood,

ကျမ ကလေးဘဝထဲက အနားမှာမရှိတဲ့ အဖေက

came back into my life.

ပြန်ရောက်လာခဲ့တယ်

And he organized for me to move with my uncle

"နာကူရူ" မှာရှိတဲ့ မိသားစုဆီကို ဦးလေးနဲ့ အတူသွားဖို့

to our family in Nakuru.

အဖေ စီစဉ်ပေးခဲ့တယ်

There, I found my father's first wife,

အဲဒီမှာ အဖေ့ ပထမမိန်းမနဲ့

my half sisters and my half brothers.

အဖေတူအမေကွဲ မောင်နှမတွေကို တွေ့ရတာပဲ

I got enrolled in school.

ကျမကို ကျောင်းအပ်ခဲ့တယ်

I remember my first day in school -- I could sing and laugh again --

ပထမဆုံး ကျောင်းတက်ရက်မှာ သီချင်းတွေဆို ရယ်မောနိုင်ခဲ့တယ်

and my first set of school uniforms, you bet.

ပထမဆုံး ကျောင်းဝတ်စုံကတော့ ပြောမနေနဲ့

It was amazing.

အကောင်းတကာ့ အကောင်းဆုံးပဲ

But then I came to realize

ဒါပေမဲ့ ကျမသိလာရတာက

that my uncle did not find it fit for me to go to school,

ဦးလေးက ကျမကျောင်းတက်တာကို သဘောမကျဘူး

simply because I was a girl.

ဘာလို့ဆို မိန်းကလေးဖြစ်လို့တဲ့

My half brothers were his first priority.

ကျမရဲ့ အမေမတူ အစ်ကိုတွေက သူ့အတွက် ပိုအရေးကြီးတယ်

He would say, "Educating a girl is a waste of time."

"ပညာရေးဟာ မိန်းကလေးတွေအတွက် အလကားပဲ" လို့ သူထင်တယ်လေ

And for that reason, I missed many days of school,

ဒါကြောင့် ကျမ ကျောင်းအများကြီးပျက်ခဲ့ရတယ်

because the fees were not paid.

ကျောင်းစရိတ်တွေ မပေးလို့လေ

My father stepped in

အဖေက ဝင်ဖြေရှင်းပေးတယ်

and organized for me to go to boarding school.

ကျမကို အဆောင်နေကျောင်းသူဖြစ်အောင် သူစီစဉ်ပေးခဲ့တယ်

I remember the faith that he put in me over the couple of years to come.

လာမယ့်ကျောင်းနှစ်တွေအတွက် အဖေကျမအပေါ် ယုံကြည်ပေးခဲ့တာကို မှတ်မိသေးတယ်

He would say, "Education is an animal that you have to overcome.

သူပြောခဲ့တာ "ပညာရေးဆိုတာ မင်းနိုင်နင်းရမဲ့ တိရစ္ဆာန်တစ်ကောင်လိုပဲ"

With an education, you can survive.

"ပညာရေးနဲ့မှ မင်းရှင်သန်နိုင်မယ်"

Education shall be your first husband."

"ပညာရေးဟာ မင်းရဲ့ပထမဆုံး ခင်ပွန်းပဲ" တဲ့

And with these words came in his first big investment.

ဒီလိုပြောပြီး အဖေဟာ ကျမအပေါ် ပုံအောခဲ့တယ်

I felt lucky!

ကျမ သိပ်ကံကောင်းပါတယ်

But I was missing something:

ဒါပေမဲ့ တစ်ခုခုလိုနေသေးတယ်

my mother.

အမေ

My mother had been left behind in the camp,

အမေဟာ စခန်းမှာကျန်ခဲ့ရတယ်

and I had not seen her since I left it.

ကျမ ထွက်လာပြီးတည်းက အမေ့ကို မတွေ့ရတော့ဘူး

Six years without seeing her was really long.

အမေနဲ့ မတွေ့ရတဲ့ ၆ နှစ်လုံးလုံးဆိုတာ သိပ်ကိုကြာလွန်းတယ်

I was alone,

ကျမ တစ်ယောက်တည်း

in school,

ကျောင်းမှာ

when I heard of her death.

အမေ ဆုံးပြီလို့ကြားခဲ့တဲ့ အချိန်မှာ

I've seen many people back in South Sudan

ဆူဒန်တောင်ပိုင်းမှာတုန်းက လူတွေအများကြီး

lose their lives.

အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ကြတယ်

I've heard from neighbors

အိမ်နီးချင်းတွေဆီက ကြားရတယ်

lose their sons, their husbands,

သူတို့သားတွေ ခင်ပွန်းတွေ ဆုံးရှုံးခဲ့ကြတယ်

their children.

သူတို့ သားသမီးတွေ

But I never thought that that would ever come into my life.

ဒါတောင်ကျမ တစ်နေ့ ဒီလိုသတင်းကြားရမယ်လို့ လုံးဝ ကြိုမတွေးခဲ့မိဘူး

A month earlier, my stepmother,

ဒါမတိုင်ခင်တစ်လကပဲ ကျမရဲ့ သွေးမရင်းအမေ

who had been so good to me back in Nakuru, died first.

"နာရုကု" မှာ အရင်ဆုံးပါးခဲ့တယ်၊ သူကျမအပေါ် သိပ်ကောင်းခဲ့ပါတယ်

Then I came to realize that after giving birth to four girls,

နောက်ပြီး ကျမသိလိုက်ရတာ အမေဟာ မိန်းကလေး ၄ ယောက်မွေးပြီးချိန်မှာ

my mother had finally given birth to something

ပတ်ဝန်းကျင်က သူ့ကို ဂရုစိုက်လက်ခံစေမယ့်

that could have made her be accepted into the community --

တစ်စုံတစ်ယောက်ကို မွေးဖွားပေးခဲ့တယ်

a baby boy,

ယောင်္ကျားလေး တစ်ယောက်

my baby brother.

ကျမရဲ့ မောင်ငယ်လေး

But he, too,

ဒါပေမဲ့ သူလည်း

joined the list of the dead.

ဆုံးပါးသွားခဲ့တယ်

The most hurting part for me

ကျမအတွက် အနာကျင်ရဆုံးက

was the fact that I wasn't able to attend my mother's burial.

အမေ့အသုဘကို တက်ရောက်ခွင့်မရတာပဲ

I wasn't allowed.

ကျမကို ခွင့်မပြုဘူး

They said her family did not find it fit

သမီးတွေချည်း မွေးထားတဲ့မိသားစုဆိုတာ

for her children, who are all girls, to attend her burial,

အမေ့ အသုဘကိုတက်ရောက်ဖို့ မသင့်တော်ဘူးတဲ့

simply because we were girls.

ကျမတို့က မိန်းကလ​ေးဖြစ်နေလို့တဲ့လေ

They would lament to me and say,

သူတို့ပြောကြတဲ့ ဝမ်းနည်းစကားတွေက

"We are sorry, Mary, for your loss.

"မေရီရေ ငါတို့နင့်အတွက် စိတ်မကောင်းပါဘူး"

We are sorry that your parents never left behind any children."

"နင့်မိဘတွေ မျိုးဆက် ချန်မထားနိုင်ခဲ့တာ စိတ်မကောင်းပါဘူးတဲ့"

And I would wonder:

ကျမ စဉ်းစားမိတယ်

What are we?

ငါတို့ ညီအမတွေက ဘာလဲပေါ့

Are we not children?

အမေ့မျိုးဆက် မဟုတ်ဘူးလား

In the mentality of my community,

ကျမပတ်ဝန်းကျင်ရဲ့ အတွေးအခေါ်အရ

only the boy child counted.

ယောင်္ကျားလေးများသာ အကျုံးဝင်ပါတယ်

And for that reason, I knew this was the end of me.

ဒါကြောင့်ပဲ ဒါဟာကျမရဲ့ အဆုံးသတ်လို့ မြင်ခဲ့တယ်

But I was the eldest girl.

ဒါပေမဲ့ ကျမက အကြီးဆုံး

I had to take care of my siblings.

စောင့်ရှောက်ဖို့ ညီမလေးတွေရှိသေးတယ်

I had to ensure they went to school.

သူတို့ သေချာပေါက် ကျောင်းတက်ရမယ်

I was 13 years old.

ကျမ အဲတုန်းက ၁၃ နှစ်

How could I have made that happen?

သူတို့ ကျောင်းတက်ဖို့ ဘာလုပ်ပေးနိုင်မလဲ

I came back to the camp to take care of my siblings.

ညီမလေးတွေကို စောင့်ရှောက်ဖို့ စခန်းကို ပြန်လာခဲ့တယ်

I've never felt so stuck.

ကျမ ဒီလောက် မမွန်းကျပ်ဖူးဘူး

But then, one of my aunts, Auntie Okoi,

အဲ့နောက်မှာ ကျမရဲ့ အဒေါ် ဒေါ်လေး "အိုကိုအိ" (Okoi)

decided to take my sisters.

ညီမလေးတွေကို ခေါ်မွေးပေးတယ်

My father sent me money from Juba for me to go back to school.

အဖေက "ဂျူးဘား" (Juba) ကနေ ကျမကျောင်းစရိတ် လှမ်းပို့ပေးတယ်

Boarding school was heaven, but it was also so hard.

အဆောင်နေကျောင်းက သိပ်ကောင်းပါတယ် သိပ်လည်း ခက်ခဲတယ်

I remember during the visiting days when parents would come to school,

မှတ်မိတာက မိဘတွေ လာလည်ခွင့်ရတဲ့ နေ့တွေမှာ

and my father would miss.

အဖေ အမြဲမလာခဲ့တာပါ

But when he did come,

ဒါပေမဲ့ အဖေရောက်လာတိုင်းမှာတော့

he repeated the same faith in me.

ကျမ အလားတူအပေါ်ယုံကြည်မှုတွေ ပေးတယ်

This time he would say,

ဒီအချိန်တွေမှာ သူပြောတယ်

"Mary, you cannot go astray,

"မေရီ၊ ရှေ့ကနွားဖြောင့်ဖြောင့်သွားရမယ်"

because you are the future of your siblings."

"သမီးက ညီမလေးတွေရဲ့ စံပြ အနာဂတ်ပဲ" တဲ့

But then, in 2012,

ဒါတွေအားလုံးအပြီး ၂၀၁၂ မှာ

life took away the only thing that I was clinging on.

ကျမ ရှင်သန်ဖို့ တစ်ခုတည်းသော အင်အားဖြစ်တဲ့

My father died.

အဖေ ဆုံးခဲ့တယ်

My grades in school started to collapse,

ကျမ ကျောင်းမှာ အခြေအနေဆိုးလာတယ်

and when I sat for my final high school exams in 2015,

၂၀၁၅မှာ နောက်ဆုံးစာမေးပွဲ ဖြေပြီးတဲ့အခါ

I was devastated to receive a C grade.

C grade နဲ့ ကျမ ကြေမွပျက်ဆီးခဲ့တယ်

OK, I keep telling students in my class,

ကျမကျောင်းသားတွေကိုတော့ အမြဲပြောတယ်

"It's not about the A's; it's about doing your best."

"A ရဖို့ထက် ကိုယ်အကောင်းဆုံး ကြိုးစားခဲ့တယ်ဆိုတာ ပိုအရေးကြီးတယ်"

That was not my best.

ကျမ အကောင်းဆုံး မကြိုးစားခဲ့ဘူး

I was determined.

ကျမမှာ ရည်မှန်းချက်ရှိတယ်

I wanted to go back and try again.

တစ်ကြိမ်ပြန်ပြီး ကြိုးစားချင်သေးတယ်

But my parents were gone.

ဒါပေမဲ့ မိဘတွေမရှိတော့ဘူး

I had no one to take care of me,

ကိုယ့်ကို စောင့်ရှောက်မဲ့လူ မရှိတော့ဘူး

and I had no one to pay that fee.

ကျောင်းစရိတ်ပေးမဲ့လူ မရှိဘူး

I felt so hopeless.

မျှော်လင့်ချက်တွေ မဲ့ခဲ့တယ်

But then, one of my best friends,

ဒီအချိန်မှာ ကျမရဲ့ အကောင်းဆုံး သူငယ်ချင်း

a beautiful Kenyan lady, Esther Kaecha,

ကင်ညာသူ လှလှလေး၊ Esther Kaecha က

called me during this devastating moment,

စိတ်ဓာတ်ပျက်ပြားနေတဲ့ ကျမကို လှမ်းခေါ်တယ်

and she was like, "Mary, you have a strong will.

သူက "မေရီ နင့်မှာဖြစ်ချင်စိတ်ရှိတယ်"

And I have a plan, and it's going to work."

"ငါ့မှာ သေချာတဲ့ အကြံတစ်ခုရှိတယ်"

OK, when you're in those devastating moments, you accept anything, right?

စိတ်ဓာတ်ကျနေပြီဆို ဘာပြောပြော လက်ခံပြီလေ ဟုတ်တယ်မလား

So the plan was, she organized some travel money

သူ့အစီအစဉ်က Anester Victory Girls High School ကို

for us to travel to Anester Victory Girls High School.

ကျမတို့အတူသွားဖို့ ခရီးစရိတ်သူစီစဉ်ခဲ့တယ်

I remember that day so well.

ကောင်းကောင်းမှတ်မိသေးတယ်

It was raining when we entered the principal's office.

ကျောင်းအုပ်ရုံးခန်းဆီ ရောက်တဲ့အချိန် မိုးတွေ ရွာချနေတာ

We were shaking like two chickens that had been rained on,

ကျမတို့ မိုးမိထားတဲ့ ကြက်တွေလိုပဲ တုန်လှုပ်နေကြတာ

and we looked at him.

ကျောင်းအုပ်ကြီးကို ကြည့်တော့

He was asking, "What do you want?"

"မင်းတို့ ဘာလိုချင်သလဲ" တဲ့

And we looked at him with the cat face.

သနားစရာမျက်နှာလေးတွေနဲ့ ကြည့်ပြီးတော့

"We just want to go back to school."

"ကျမတို့ ကျောင်းပြန်တက်ချင်လို့ပါ"

Well, believe it or not, he not only paid our school fees

ယုံချင်ယုံ မယုံချင်နေ၊ သူကျမတို့ကို ကျောင်းစရိတ် ထောက်ပံ့တဲ့အပြင်

but also our uniform and pocket money for food.

ကျောင်းဝတ်စုံနဲ့ စားစရိတ်ပါ ထောက်ပံ့ခဲ့တယ်

Clap for him.

သူ့ကို ဂုဏ်ပြုပါဦး

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

When I finished my high school career,

ကျမ အထက်တန်းပြီးတော့

I became the head girl.

ကျောင်းသားခေါင်းဆောင်ဖြစ်ခဲ့တယ်

And when I sat for the KCSE for a second time,

ကျမ KCSE ဒုတိယအကြိမ် ပြန်ဖြေတော့

I was able to receive a B minus. Clap.

B minus နဲ့ အောင်တယ်၊ လက်ခုပ်သံလေး

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Thank you.

ကျေးဇူးပါ

So I really want to say thank you to Anester Victory, Mr. Gatimu

Anester Victory ရဲ့ Mr. Gatimu ကို ကျေးဇူးအများကြီးတင်ပါတယ်

and the whole Anester fraternity for giving me that chance.

Anester ကျောင်းကလူတွေအားလုံးကို ကျေးဇူးတင်ပါတယ်

From time to time,

မကြာခဏ ပဲ

members of my family will insist that my sister and I should get married

မိသားစုတွေက ကျမနဲ့ ညီမလေးတွေကို အိမ်ထောင်ပြုဖို့ တိုက်တွန်းကြတယ်

so that somebody will take care of us.

အားကိုးရှိရမယ်ပေါ့

They will say,

အမြဲပြောနေကြတယ်

"We have a man for you."

"သဘောကျစရာ လူတွေ့ထားတယ်"

I really hate the fact that people took us as property rather than children.

ကျမသိပ်မုန်းတာက သူတို့က ကျမတို့ကို ကလေးလို့မမြင်ဘဲ ပိုင်ဆိုင်မှုလို့မြင်ကြတယ်

Sometimes they will jokingly say,

တစ်ခါတစ်လေ နောက်ပြောင်ကြသေး

"You are going to lose your market value

"နင် ပညာတွေ တတ်လာလေလေ"

the more educated you become."

"အိမ်ထောင်ရေးမှာ တန်ဖိုးကျလေလေ ပဲ" တဲ့

But the truth is,

အမှန်ကတော့

an educated woman is feared in my community.

ပညာတတ် အမျိုးသမီးတွေကို ကျမပတ်ဝန်းကျင်က ကြောက်ကြတယ်

But I told them, this is not what I want.

ဒီဘဝမျိုး မလိုချင်ဘူးလို့ ကျမပြောလိုက်တယ်

I don't want to get kids at 16 like my mother did.

အမေ့လို ၁၆နှစ်နဲ့ ကလေးတွေ မမွေးချင်ဘူး

This is not my life.

ဒီလိုမျိုး ဘဝမဖြစ်ဘူး

Even though my sisters and I are suffering,

ညီမလေးတွေနဲ့ ဘယ်လောက် ခက်ခဲပါစေ

there's no way we are heading in that direction.

ကျမတို့ အဲ့ဒီလမ်းကို မရွေးဘူး

I refuse to repeat history.

ကျမ ဒီဘဝမျိုးပဲ ပြန်မဖြစ်စေရဘူး

Educating a girl will create equal and stable societies.

မိန်းကလေးကို ပညာသင်ပေးခြင်းက မျှတပြီးခိုင်မာတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်ကိုဖန်တီးတယ်

And educated refugees will be the hope

ပညာသင်နေတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေဟာ သူတို့တိုင်းပြည်

of rebuilding their countries someday.

ပြန်တည်ဆောက်ဖို့ မျှော်လင့်ချက်ပဲ

Girls and women have a part to play in this

အမျိုးသမီးကြီးငယ်တွေ ပါဝင်လှုပ်ရှားဖို့လိုတယ်

just as much as men.

အမျိုးသားတွေနဲ့ တန်းတူပေါ့

Well, we have men in my family that encourage me to move on:

မိသားစုထဲမှာ ကျမကို အားပေးတဲ့ အမျိုးသားတွေ ရှိပါတယ်

my half brothers and also my half sisters.

ကျမရဲ့ အမေမတူ အစ်ကို၊ မောင်တွေ အမေမတူ ညီအစ်မတွေ လဲပါတယ်

When I finished my high school career,

ကျမ အထက်တန်းပြီးတော့

I moved my sisters to Nairobi, where they live with my stepsister.

ညီမလေးတွေကို "နိုင်ရိုဘီ" (Nairobi) ကို အမေမတူ ညီအစ်မတွေနဲ့ နေဖို့ ပို့လိုက်တယ်

They live 17 people in a house.

တစ်အိမ်ထဲမှာ ၁၇ယောက်နေကြတယ်

But don't pity us.

ဒါပေမဲ့ မသနားကြပါနဲ့ဦး

The most important thing is that they all get a decent education.

အရေးကြီးဆုံးက သူတို့အားလုံး ပညာကောင်းကောင်းသင်ရတယ်

The winners of today

ဒီနေ့ အောင်မြင်နေကြသူတွေ

are the losers of yesterday,

မနေ့က ရှုံးနိမ့်ဖူးးကြပါတယ်

but who never gave up.

ဒါပေမဲ့ ဘယ်တော့မှ လက်မလျှော့ခဲ့ သူတွေပေါ့

And that is who we are,

ဒါကျမတို့ပါပဲ

my sisters and I.

ကျမတို့ ညီအစ်မတွေ

And I'm so proud of that.

ကျမ သိပ်ဂုဏ်ယူရတယ်

My biggest investment in life --

ကျမဘဝမှာ အကြီးမားဆုံး ရင်းနှီးမှုက

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

is the education of my sisters.

ညီမလေးတွေရဲ့ ပညာရေးပါပဲ

Education creates an equal and fair chance for everyone to make it.

ပညာရေးက လူတိုင်းအတွက် မျှတတဲ့ အခွင့်အရေးတွေပေးတယ်

I personally believe education is not all about the syllabus.

ကျမယုံကြည်ချက်ကတော့ ပညာရေးဟာ ကျောင်းစာသီးသန့် မဟုတ်ပါဘူး

It's about friendship.

ခင်မင်ရင်းနှီးမှု

It's about discovering our talents.

ကိုယ်ပိုင်ကျွမ်းကျင်ရာ သိမြင်ဖို့

It's about discovering our destiny.

ကိုယ့်ဘဝ အနာဂတ်ကို ဖန်တီးဖို့

I will, for example, not forget the joy that I had

ကျမဆို ဘယ်တော့မှ မမေ့နိုင်ဘူး

when I first had singing lessons in school,

ကျောင်းမှာ သီချင်းဆိုရင်း ပျော်ရတဲ့ အချိန်တွေကို

which is still a passion of mine.

ခုထိ သီချင်းဝါသနာပဲ

But I wouldn't have gotten that

တစ်ခြားဘယ်နေရာကမှ

anywhere else.

ဒါမျိုး မရနိုင်ဘူး

As a teacher, I see my classroom as a laboratory

ဆရာမတစ်ယောက်အနေနဲ့ ကျမစာသင်ခန်းကို ဓာတ်ခွဲခန်းတစ်ခုလို မြင်တယ်

that not only generates skills and knowledge

အသိဉာဏ်ပညာတွေတင် မကပဲ

အချင်းချင်း နားလည်မှုနဲ့ မျှော်လင့်ချက်တွေပါ ဖန်တီးပေးတယ်

but also understanding and hope.

Let's take a tree.

သစ်ပင်ကို မြင်ယောင်ကြည့်

A tree may have its branches cut,

သစ်ကိုင်းတွေကို ဖြတ်ပစ်လိုက်မယ်

but give it water, and it will grow new branches.

ဒါပေမဲ့ ရေပြန်လောင်းပေးရင် သစ်ကိုင်းတွေ ပြန်ဝေဆာလာမယ်

For the child of war,

စစ်ပွဲဒဏ်သင့် ကလေးကို

an education can turn their tears of loss into a passion for peace.

ပညာရေးက သူတို့ရဲ့ ဝမ်းနည်းပူဆွေးမှုတွေ ဖြေသိမ့်ပေးနိုင်တယ်

And for that reason, I refuse to give up on a single student in my class.

ဒါကြောင့် ကျောင်းသားတစ်ယောက်ချင်းဆီအတွက် ကျမ ဘယ်တော့မှ လက်မလျှော့ဘူး

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Education heals.

ပညာရေးက ကုစားပေးတယ်

The school environment

ကျောင်းပတ်ဝန်းကျင်က

gives you a focus to focus ahead.

အနာဂတ်ကို လမ်းကြောင်းတည့်ပေးတယ်

Let's take it this way:

ဒီလို စဉ်းစားကြည့်ရအောင်

when you're busy solving mathematical equations,

သင်္ချာပုစ္ဆာတွေ တွက်နေရတဲ့ အချိန်

and you are memorizing poetry,

ကဗျာတွေ ကျက်နေရတဲ့အချိန်

you forget the violence that you witnessed back home.

ကြုံတွေ့ခဲ့ရတဲ့ အကြမ်းဖက်မှုတွေကို မေ့ပျောက်ထားနိုင်မယ်

And that is the power of education.

ဒါဟာ ပညာရေးရဲ့ အစွမ်းပဲ

It creates this place for peace.

ငြိမ်းချမ်းမှုကို ဖော်ဆောင်နိုင်တယ်

Kakuma is teeming with learners.

"ကာကူမာ" မှာ ပညာလေ့လာသူများ ပြည့်နေတယ်

Over 85,000 students are enrolled in schools here,

ကျောင်းသား ၈၅,၀၀၀ ကျော် ကျောင်းတက်နေကြတယ်

which makes up 40 percent of the refugee population.

ဒုက္ခသည်ဦးရေရဲ့ ၄၀ ရာခိုင်နှုန်းပဲ

It includes children who lost years of education because of the war back home.

စစ်ကြောင့် ပညာရေးဆုံးခန်းမတိုင်ခဲ့တဲ့ ကလေးတွေလည်းပါတယ်

And I want to ask you a question:

ကျမ မေးချင်တယ်

If education is about building a generation of hope,

ပညာရေးဟာ မျိုးဆက်သစ်အတွက် မျှော်လင့်ချက်တွေ ပေးတယ်ဆိုရင်

why are there 120 students packed in my classroom?

ဘာကြောင့် ကျွန်မရဲ့စာသင်ခန်းမှာ ကျောင်းသား ၁၂၀ ပြည့်ကျပ်နေရတာလဲ။

Why is it that only six percent of the primary school students

ဘာကြောင့် မှုလတန်းကျောင်းသား ၆ ရာနှုန်းပဲ

are making it to high school,

အထက်တန်းရောက်နိုင်ကြတာလဲ

simply because we do not have enough places for them?

သူတို့အားလုံးအတွက် နေရာလုံလုံလောက်လောက် မရှိလို့လား

And why is it that only one percent of the secondary school graduates

ဘာလို့ အလယ်တန်း ကျောင်းသား ၁ ရာနှုန်းပဲ

are making it to university?

တက္ကသိုလ် ရောက်ကြတာလဲ

I began by saying that I am a teacher.

ကျမဟာ ဆရာမလို့ ပြောခဲ့ပါတယ်

But once again, I have become a student.

ဒါပေမဲ့ အခုကျမက ကျောင်းသားပြန်ဖြစ်နေတယ်

In March, I moved to Rwanda

မတ်လတုန်းက "ရွန်ဒါ" (Rwanda) ကိုသွားခဲ့တယ်

on a scholarship program called "Bridge2Rwanda."

"Bridge2Rwanda" ဆိုတဲ့ စကော်လာရှစ် အတွက်

It prepares scholars for universities.

တက္ကသိုလ် စကော်လာတွေ ပြင်ဆင်ပေးတာ

They are able to get a chance to compete for universities abroad.

နိုင်ငံခြား တက္ကသိုလ်တွေကို တက်ခွင့်ရကြပြီ

I am now having teachers telling me what to do,

ကျမကို ဘာလုပ်သင့်တယ်ပြောပြတဲ့ ဆရာတွေရှိပြီ

instead of the other way round.

တစ်ခြားလမ်းကြောင်းတွေ လိုက်ဖို့မလိုဘူး

People are once again investing in me.

ကျမအပေါ် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံသူတွေ ရှိလာပြီ

So I want to ask you all to invest in young refugees.

ကျမအားလုံးကို ပြောချင်တာက ဒုက္ခသည် လူငယ်တွေအပေါ် ရင်းနှီးကြပါ

Think of the tree that we mentioned earlier.

ကျမတို့ ပြောခဲ့တဲ့ သစ်ပင်ဥပမာကို သတိရပါ

We are the generation to plant it,

ကျမတို့က သစ်ပင်စိုက်ရမယ်

so that the next generation can water it,

ဒါမှ နောက်မျိုးဆက်က ရေဆက်လောင်းမယ်

and the one that follows will enjoy the shade.

ဒါမှ နောက်ထပ်မျိုးဆက်က အရိပ်မှာအေးချမ်းမယ်

They will reap the benefits.

အသီးအပွင့်တွေ ခံစားရမယ်

And the greatest benefit of them all

အကောင်းဆုံး အသီးအပွင့်ကတော့

is an education that will last.

ခိုင်မာတဲ့ ပညာရေးပါပဲ

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)