Grief and love in the animal kingdom | Barbara J. King

Translator: Dijana Velkovska Reviewer: ALEKSANDAR MITEVSKI

I'd like to tell you today about an orca named Tahlequah.

Денес би сакала да зборувам за една орка наречена Тахлека

Tahlequah is also known as J35 to scientists,

Меѓу научниците Тахлека е исто така позната и како Ј35

because she swims with the J Pod in the Salish Sea.

затоа што плива заедно со Ј-групата орки во Салишкото море

These are the waters off of British Columbia and Washington State.

Ова се водени патишта кај Британската Колумбија и Вашингтон

Now, last year, in July 2018,

Минатата година, во Јули 2018

she was well along in her 17-month pregnancy,

таа беше при крај на нејзината седумнаесет месечна бременост

and scientists were very excited

и научниците беа многу возбудени

because no baby had survived in this pod for three long years.

затоа што ниедно новороденче не преживеало во оваа група во три долги години

Now, orcas are also known as killer whales.

Орките се исто така познати како китови-убијци

They're profoundly social and profoundly intelligent beings.

Тие се екстремно социјални и интелегентни суштества

And scientists are very interested in their behavior,

И научниците се многу заинтересирани за нивното однесување,

because in their social networks, they share habits, information

затоа што во нивните социјални опкружувања тие споделуваат навики, информации

and even affection.

па дури и наклонетост.

They create true cultures of the ocean.

Тие градат вистински култури на океанот.

But this pod has been in trouble.

Но оваа група е во невоља.

The Chinook salmon that the orcas favor has been way down in the region,

Чинук лососот што орките го сакаат го снемува во регионот

and pollution has been up.

а се појавува загадувањето.

But on July 24th, Tahlequah gave birth to a daughter,

Но на 24ти Јули, Тахлека роди ќерка

and scientists were so excited by this development.

и научниците беа многу возбудени за овој настан.

But unfortunately, the same day -- in fact, shortly after birth --

За жал, истиот ден набрзо по раѓањето

the calf died.

новороденчето умрело.

Well, what happened next electrified animal lovers

Тоа што се случи следно ги шокира љубителите на животни

across the world,

низ целиот свет

because Tahlequah refused to let her baby slip off into the water.

затоа што Тахлека одби да го пушти бебето во водата.

She kept it on her body and she swam with it.

Го чуваше на нејзиното тело и пливаше со него.

If it did fall off, she would dive and rescue it,

И ако некогаш паднало, таа нуркала за да го спаси,

and she battled stiff currents to do this.

и се борела со сурови струи за да го направи тоа.

Now, she kept this behavior up

Таа го задржа ова однесување

for 17 days,

17 дена

and during this time, she swam over 1,000 miles.

и за ова време исплива повеќе од 1,000 километри.

At that point, she let the little baby slip off into the water.

На крајот, го пуштила малото бебе во водата.

So today, Tahlequah swims on with the J Pod,

Денес, Тахлека продолжува да плива со Ј-групата орки

but her grief still moves me.

но нејзината тага сè уште ме трогнува.

And I do believe that "grief" is the right word to use.

И верувам дека ’тага’ е правилниот збор.

I believe that grief is the right word to use

Верувам дека ’тага’ е вистинскиот збор

for numerous animals who mourn the dead.

за голем број животни кои жалат по мртвите.

They may be friends or mates or relatives.

Тоа може да бидат пријатели или роднини.

Because these visible cues, these behavioral cues,

Затоа што овие видливи знаци, знаци на однесување,

tell us something about an animal's emotional state.

ни кажуваат нешто за емоционалната состојба на животното.

Now, for the last seven years,

Последните седум години,

I've been working to document examples of animal grief --

работам на пронаоѓање примери на тага кај животни --

in birds, in mammals,

кај птици, цицачи

in domesticated animals and in wild animals --

кај припитомени и диви животни,

and I believe in the reality of animal grief.

и верувам во реалноста на животинската тага.

Now, I say it this way

Го кажувам ова

because I need to acknowledge to you right up front

затоа што треба да признаам

that not all scientists agree with me.

дека не сите научници се согласуваат со мене

And part of the reason, I think,

И мислам дека дел од причината

is because of what I call the "a-word."

е она што јас го нарекувам ’а-збор’.

The a-word is anthropomorphism,

А-зборот е антропоморфизам,

and historically, it's been a big deterrent

и историски гледано, е голема пречка

to recognizing animal emotions.

при препознавањето на емоции кај животните.

So, anthropomorphism is when we project onto other animals

Антропоморфизам е кога на животните ги препишуваме

our capacities or our emotions.

нашите капацитети или емоции.

And we can all probably think of examples of this.

Веројатно сите можеме да смислиме примери за ова.

Let's say we have a friend who tells us,

Да речеме дека имаме пријател што ни вели,

"My cat understands everything I say."

“Мојата мачка разбира сѐ што ке кажам.“

Or, "My dog, he's so sweet.

Или, “Моето куче е толку слатко.

he ran right across the yard this morning towards a squirrel,

Утрово трчаше преку дворот кон една верверичка,

and I know he just wants to play."

и знам дека само сака да си игра.“

Well, maybe.

Па, можеби.

Or maybe not.

А можеби и не.

I'm skeptical about claims like those.

Сум скептична за ваквите тврдења.

But animal grief is different,

Но, тагата кај животните е различна,

because we're not trying to read an animal's mind.

затоа што ние не се обидуваме да читаме мисли на животните.

We're looking at visible cues of behavior

Гледаме кон видливите знаци на однесување

and trying to interpret them with some meaning.

и пробуваме да ги интерпретираме со некое значење.

Now, it's true -- scientists often push back at me,

Сега, вистина е дека научниците често ми се спротиставуваат,

and they'll say,

и ке речат,

"Ah, look, the animal might be stressed,

“Гледај, животното може да е под стрес,

or maybe the animal's just confused

или пак само е збунето

because his or her routine has been disrupted."

затоа што нејзината или неговата рутина била променета.“

But I think that this overworry about anthropomorphism

Но мислам дека оваа грижа за антропоморфизмот

misses a fundamental point.

промашува фундаментална поента.

And that is that animals can care very deeply for each other,

А тоа е дека животните може да се грижат длабоко едни за други,

maybe they even love each other.

можеби и се сакаат.

And when they do,

И тогаш

a survivor's heart can be pierced by a death.

срцето на преживеаниот е прободено од нечија смрт.

Let's face it:

Ајде да се соочиме со тоа дека;

if we deny evolutionary continuity,

ако го негираме континуитетот на еволуцијата

we are really missing out on embracing part of ourselves.

ние навистина пропуштаме да прифатиме дел од себе.

So yes, I believe in the reality of animal grief,

И да, верувам во реалноста на тага кај животните,

and I also think that if we recognize it,

и исто така мислам дека ако ја препознаваме

we can make the world a better place for animals,

можеме да го направиме светот подобро место за животни,

a kinder place for animals.

пољубезно место за животните.

So let me tell you a little bit more about animal grief.

Дозволете ми да ви кажам малку повеќе за тагата кај животните.

I'm going to start in Kenya.

Ќе почнам со Кенија.

You see here there's an elephant named Eleanor

Тука гледате еден слон наречен Еленор

who came one day with bruised legs,

што еден ден дојде со помодрени нозе,

and she collapsed.

и колабираше.

You see on the left

Погледете лево

that another female named Grace came to her right away

друга женка наречена Грејс веднаш дојде до неа

and, using her own trunk, propped her up,

и користејќи ја својата сурла, ја подигна нагоре,

tried to get her up on her feet.

обидувајќи се да ја стане на нозе.

And she did succeed,

И успеа,

but then Eleanor collapsed again.

но Еленор повторно падна.

At this point, Grace became visibly distressed,

Грејс стана видливо вознемирена,

and she prodded the body, and she vocalized.

го побутнуваше телото и вокализираше.

Eleanor collapsed again,

Еленор пак падна,

and unfortunately, she did die.

и за жал, таа умре.

What you see on the right is a female from another family named Maui,

Она што го гледате десно е женка од друго семејство наречена Мауи,

who came after the death, and she stayed at the body.

која дојде по смртта, и остана со телото.

She held a vigil there, and she even rocked in distress

Таа таму бдееше и се тресеше вознемирено

over the body.

над телото.

So the scientists watching the elephants

Научниците кои ги гледаа слоновите

kept close observation on Eleanor's body

внимателно го набљудуваа телото на Еленор

for seven days.

седум дена.

And during those seven days,

И за време на тие седум дена,

a parade of elephants came

дошла цела парада на слонови

from five different families.

од пет различни семејства.

Now, some were just curious,

Некои беа само љубопитни,

but others carried out behaviors

но другите покажуваа однесување

that I really believe should be classified as grief.

за кое верувам дека треба да се класифицира како тага.

So what does grief look like?

И како изгледа таа тага?

It can be rocking, as I said, in distress.

Може да биде, како што кажав, вознемирено тресење.

It can also be social withdrawal,

Може да биде социјално повлекување,

when an animal just takes himself or herself away from friends

каде што животното се отргнува себеси подалеку од пријателите

and stays by themselves,

и останува само

or a failure to eat or sleep properly,

Може да биде неправилно јадење и спиење ,

sometimes a depressed posture or vocalization.

некогаш и депресивно држење на телото и вокализација.

It can be very helpful for those of us studying this

Би било од помош, за тие што го проучуваме ова

to be able to compare the behavior of a survivor before death

да можеме да споредиме однесување на преживеано животно пред смрт

and after death,

и после,

because that increases the rigor of our interpretation.

бидејќи тоа би ја зголемило строгоста на нашата интерпретација.

And I can explain this to you

Можам да ви го објаснам ова

by talking about two ducks named Harper and Kohl.

со тоа што ке ви зборам за две патки наречени Харпер и Кол.

So we're into birds now.

Значи сега зборуваме за птици.

So Harper and Kohl were raised at a foie gras factory,

Харпер и Кол израснаа во foie gras фабрика,

and they were treated cruelly.

каде што беа сурово третирани.

Foie gras does involve force-feeding of birds.

Foie gras опфаќа принудно хранење на птици.

So this hurt their bodies, and their spirits were not in good shape, either.

Ова ги повредува нивните тела, а и нивните духови не се во добра состојба.

But thankfully, they were rescued by a farm sanctuary in upstate New York.

Но за среќа, тие беа спасени од страна на едно фармско засолниште од горен Њујорк.

And for four years, they stabilized, and they were fast friends.

И за четири години, тие се стабилизираа и брзо се спријателија.

They often took themselves to a small pond on the property.

Често одеа до едно мало езерце на имотот.

Then, Kohl started to have really intractable pain in his legs,

И тогаш, Кол се здоби со непостојана болка во нозете,

and it was clear to the sanctuary that he had to be euthanized humanely,

и им беше јасно во засолништето, дека треба да биде хумано еутанизиран,

and he was.

и тоа се случи.

But then the sanctuary workers did a brilliant thing,

Но тогаш вработените направија нешто брилијантно,

because they brought Harper to the body to see.

затоа што го донесоа Харпер да го види телото.

And at first, Harper prodded the body of his friend,

Прво Харпер го подбуцна телото на својот пријател,

but then he laid himself over it,

и потоа легна преку него

and he stayed there for over an hour with his friend.

и остана таму повеќе од еден час.

And in the weeks after,

И во наредните неколку недели

he had a hard time.

тој мина низ тешко време.

He would go back to that same pond where he had been with Kohl,

Одел до истото езерце каде што имале одено со Кол,

and he didn't want any other friends.

и тој не сакал други

And within two months, he died as well.

Во рок од два месеци, и тој умре.

Now, I'm happy to say

Среќно може да кажам

that not all grieving animals have this sorrowful outcome.

дека не сите животни кои тагуваат имаат ваков тажен исход.

Last summer, I flew to Boston to visit my adult daughter, Sarah.

Минатото лето, летав до Бостон да ја посетам мојата ќерка Сара.

I was with my husband Charlie.

Бев со мојот сопруг Чарли.

I really needed a break from work.

Навистина ми требаше пауза од работа.

But I succumbed, and I checked my work email.

Но подлегнав и го проверив мојот емаил за работа.

You know how that is.

Знаете како оди тоа.

And there was a communication about a dejected donkey.

И имаше муабет за едно отфрлено магаре.

Now, as an anthropologist, this wasn't what I expected,

Како антрополог ова не го очекував.

but there it was, and I'm glad I read it.

но таму беше, и мило ми е што го прочитав.

Because a donkey named Lena had gone to another farm sanctuary,

Затоа што магаре наречено Лена отишло во друго фармско засолниште,

this one in Alberta, Canada,

во Алберта, Канада,

as the only donkey there,

и како единственото магаре таму

and had trouble making friends for that reason.

имаше проблеми со стекнување друштво.

But she eventually did make friends with an older horse named Jake,

Но евентуално се здружи со еден постар коњ наречен Џејк,

and for three years they were inseparable.

и три години беа неразделни.

But the reason the email came was that Jake, at age 32, the horse,

Но причината поради која го добив емаилот беше дека коњот Џејк, на возраст од 32

had become gravely ill and had to be put down,

тешко се разболел и морало да биде еутанизиран

and this is what was going on.

и тогаш тоа се случило.

This is Lena standing on Jake's grave.

Ова е Лена како стои на гробот на Џејк.

She didn't want to come in at night. She didn't want to come in for food.

Не сакаше да влегува навечер. Не сакаше да влегува ни за храна.

She didn't want to come in for water.

Не сакаше да влезе ни за вода.

She pawed at the grave, she brayed in distress,

Го галеше гробот, испушташе звуци на вознемиреност

and there she stood.

и таму остануваше.

So we talked and we brainstormed.

Зборевме и дискутиравме.

What do you do for an animal like this?

Што би правел за животно како ова?

And we talked about the role of time,

И разговаравме за улогата на времето,

of extra love and kindness from people

дополнителната љубов и љубезност од луѓето

and of urging her to make a new friend.

и дали да ја натераме да се спријатели повторно.

And here's where her trajectory does diverge from that of Harper the duck,

И еве каде нејзината траекторија се разминува со онаа на патката Харпер,

because she did make a new friend,

затоа што таа си најде нов пријател,

and sanctuary workers wrote back and said it worked out well.

вработените од засолништето ми пишаа и кажаа дека сѐ е во ред.

Now sometimes, scientists supplement observation

Понекогаш, научниците го надополнуваат набљудувањето

with hormonal analysis.

со хормонална анализа.

There's an example of a group of scientists in Botswana,

Пример е една група научници од Боцвана,

who took fecal material from baboons and compared two different groups.

која споредила фекална материја од бабуни од две различни групи.

The first group were females who had witnessed a predator attack

Првата група биле женки кои биле сведоци на напад од грабливец

and lost someone in that attack,

и изгубиле некого при тој напад,

and the second group were females who had witnessed an attack

втората група биле женки кои биле сведоци на напад

but had not lost someone.

но не изгубиле никого.

And the stress hormones were way up in that first group.

И бројот на стрес хормони беше зголемен во првата група.

But here's the thing:

Но еве во што е работата;

the scientists didn't just call them "stressed baboons,"

научниците не ги нарекоа бабуни под стрес,

they called them "bereaved baboons,"

туку ужалени бабуни

and in part, that's because of the observations that they made.

заради набљудувањата кои ги направија.

For example, this mother-daughter pair were very close,

На пример, една мајка и ќерка беа многу зближени,

and then the daughter was killed by a lion.

и ќерката беше убиена од еден лав.

The mother removed herself from all her friends,

Мајката тогаш се оддалечи од сите

from her grooming networks, and just stayed by herself for weeks --

од своите друштвени мрежи, остана сама со недели--

bereavement --

жалост--

and she then slowly recovered.

и потоа полека почна да се опоравува.

So we have bereaved baboons.

Значи, имаме бабуни кои жалат.

Will science tell us someday about bereaved bees?

Дали некој ден науката ќе ни каже за ужалени пчели?

Will we hear about frogs who mourn?

Дали ќе чуеме за жаби кои тагуваат?

I don't think so, and I think the reason is because animals really need

Мислам дека не, и мислам дека причината е затоа што на животните им требаат

one-to-one, close relationships for that to happen.

блиски еден-на-еден односи за тоа да се случи.

I also know that circumstance matters, and personality matters.

Исто така знам дека околностите се важни и дека карактерот е од големо значење.

I have documented cats and dogs who grieve,

Имам документирано мачки и кучиња кои тажат,

our companion animals,

нашите животни-придружници,

but I also interacted with a woman who was extremely bothered

но зборев и со жена на која многу и пречеше

because her dog wasn't grieving.

што нејзиното куче не тагувало.

She said to me, "The first dog in the house has died.

Ми кажа,“Првото куче во куќата умре.

The second animal does not seem concerned, the second dog.

Второто не изгледа загрижено.

What is wrong with him?"

Што не е во ред со него? “

(Laughter)

(смеа)

And as I listened to her,

И додека ја слушав,

I realized that this dog was now the only animal in the household,

сфатив дека тоа куче е единственото животно во куќата,

and as far as he was concerned, that was a pretty good deal.

и што се однесува до него, тоа е доста добра ситуација.

So circumstances matter.

Околностите се важни.

Now, in any case, animals are not going to grieve

Во било кој случај, животните нема да тагуваат

exactly like we do.

исто како што ние тагуваме.

We have human creativity.

Ние ја имаме човечката креативност.

We paint our grief, dance our grief,

Ние ја сликаме нашата тага, играме со нашата тага,

write our grief.

пишуваме за нашата тага.

We also can grieve for people we've never met,

Ниe исто така можеме да жалиме по луѓе кои не сме ги запознале

across space and time.

низ просторот и времето.

I felt this strongly when I went to Berlin

Силно го почувствував ова кога бев во Берлин

and I stood at the Holocaust Memorial.

кај меморијалот за Холокаустот.

Animals don't grieve exactly like we do,

Животните не тагуваат исто како нас,

but this doesn't mean that their grief isn't real.

но ова не значи дека нивната тага не постои.

It is real, and it's searing,

Таа постои и е силна,

and we can see it if we choose.

и можеме да ја видиме ако сакаме.

Now, I've lost both my parents.

Ги изгубив моите родители.

I lost a very dear friend at a young age from AIDS.

Изгубив многу драга личност од СИДА, на млада возраст.

I believe most likely most of you here have lost someone.

Верувам дека повеќето од вас тука имат изгубено некого.

And I have found it a genuine comfort,

И искрено во тоа наоѓам удобност,

a solace, to know that we aren't the only beings on this earth

утеха, знаејќи дека не сме единствените суштества на планетата

who feel love and grief.

кои чувствуваат љубов и тага.

And I think this is important.

И верувам дека ова е важно.

I also think we can take this a step further,

И мислам дека можеме да одиме чекор понапред,

and we can realize that the reality of animal grief

и да сфатиме дека постоењето на тага кај животните

can help us be better and do better for animals.

може да ни помогне нам и ние да им помогнеме на животните.

This is already happening with Tahlequah,

Ова се случува со Тахлека,

because the United States and Canada have renewed their talks with greater urgency

затоа што САД и Канада итно ги засилија нивните обиди

for how to help the orcas,

да им помогнат на орките

how to restore the Chinook salmon

со тоа што ке го вратат Чинук лососот

and how to help with the water pollution.

и ќе помогнат со загадената вода.

We can also see that if grief is real,

Ако тагата кај животните е вистинска тогаш може да видиме

there's tremendous plausibility to the notion

дека има големи шанси

that animals feel a whole range of things.

животните да чувствуваат голем број нешта

So we could look at joy, sadness, even hope.

Можеме да ги земеме предвид среќата, тагата па дури и надежта.

And if we do that,

И ако го сториме тоа,

here's how we can start to think about the world.

еве како ќе можеме да размислуваме за светот.

We can look at orcas and say,

Ќе можеме да ги погледнеме орките и да кажеме дека,

we know they grieve, we know they feel their lives,

знаеме дека тагуваат, знаеме дека чувствуваат

and we can refuse to confine them to small tanks in theme parks

и ќе престанеме да ги ограничуваме во тематските паркови

and make them perform for our entertainment.

и да ги тераме да играат за наша забава.

(Applause)

(аплауз)

Thank you.

Ви благодарам.

We can look at elephants and say, yes, they grieve,

Ќе можеме да ги видиме слоновите и да кажеме, да, и тие тагуваат

and we can renew our efforts against international trophy hunting

и ке ги засилиме напорите против меѓународниот спортски лов

and against poaching.

и ловокрадството.

(Applause)

(аплауз)

Thank you.

Фала ви.

And we can look at our closest living relatives, monkeys and apes,

И ќе можеме да ги видиме нашите најблиски роднини, мајмуните

and know yes they grieve, they feel their lives,

и ќе знаеме дека да, и тие чувствуваат

so they don't deserve to be confined

и не заслужуваат да бидат заробени

in highly invasive biomedical experiments

во инвазивни биомедицински експерименити

year after year.

со години.

And, you know --

И знаете--

(Applause)

(аплауз)

the ducks Harper and Kohl, they tell us something too.

патките Харпер и Кол, и од нив можеме да заклучиме нешто.

They help us connect the dots and realize that what we eat

Можат да ни помогнат да сфатиме дека она што го јадеме

affects how animals live.

влијае врз животот на животните.

And it's not just foie gras, and it's not just ducks.

И не е само „фоа гра“, и не се само патките.

We can think about pigs and chickens and cows in factory farms,

Тука се и свињите, кокошките и кравите во фабричките фарми

and we can know.

за кои го знаеме истото.

I can tell you the science is real that these animals feel, too.

Науката потврдила дека и овие животни чувствуваат.

So every single time we choose a plant-based meal,

Така што, секој пат кога ке одбереме оброк од растително потекло,

we are contributing to reducing animal suffering.

придонесуваме за смалување на страдањето кај животните.

(Applause)

(аплауз)

So yes, I believe in the reality of animal grief.

Верувам во постоењето на тага кај животните.

I believe in the reality of animal love,

Верувам во постоењето на љубов кај животните,

and I think it is time for us humans

и мислам дека е време

to recognize that we don't own these things.

да сфатиме дека ние не ги поседуваме овие нешта.

And when we see that,

И кога ке го сфатиме тоа,

we have an opportunity to make the world so much better for animals,

ќе имаме можност да го направиме светот подобро место за животните,

a kinder world, a gentler world,

помил, понежен свет,

and along the way, we might just save ourselves, too.

и на тој начин, можеби ќе се спасиме и самите себеси.

Thank you so much.

Ви благодарам многу.

(Applause)

(аплауз)

Thank you. Thank you.

Фала ви. Фала ви.

(Applause)

(аплауз)