Grief and love in the animal kingdom | Barbara J. King

Reviewer: Nhàn Katherine

Hôm nay, tôi sẽ kể cho các bạn về chú cá hổ kình tên là Tahlequah.

Tahlequah còn được các nhà khoa học biết đến với cái tên J35

I'd like to tell you today about an orca named Tahlequah.

vì nó bơi cùng đàn cá J ở biển Salish,

nơi giáp với British Columbia và bang Washington.

Tahlequah is also known as J35 to scientists,

Vào tháng 7 năm 2018 năm ngoái,

because she swims with the J Pod in the Salish Sea.

nó mang thai và khỏe mạnh trong suốt 17 tháng

These are the waters off of British Columbia and Washington State.

Các nhà khoa học ai cũng háo hức

Now, last year, in July 2018,

vì chưa có con non nào có thể sống sót trong đàn trong vòng 3 năm.

she was well along in her 17-month pregnancy,

Ngày nay, cá hổ kình còn được gọi là cá voi sát thủ.

and scientists were very excited

because no baby had survived in this pod for three long years.

Chúng sống theo đàn và là những sinh vật vô cùng thông minh.

Các nhà khoa học rất quan tâm đến tập tính của chúng,

Now, orcas are also known as killer whales.

They're profoundly social and profoundly intelligent beings.

bởi vì các hoạt động bầy đàn của chúng, chúng chia sẻ thói quen, thông tin

và cả sự yêu thương.

And scientists are very interested in their behavior,

Chúng tạo nên nét văn hoá thật sự của đại dương.

because in their social networks, they share habits, information

Nhưng đàn cá này lại gặp rắc rối.

and even affection.

Món ăn khoái khẩu của chúng, cá hồi Chinook, đang giảm dần trong vùng

They create true cultures of the ocean.

But this pod has been in trouble.

và tình trạng ô nhiễm tăng cao.

Vào ngày 24 tháng 7, Tahlequah đã sinh được con non cái.

The Chinook salmon that the orcas favor has been way down in the region,

and pollution has been up.

Các nhà khoa học đều mừng rỡ trước sự phát triển này.

But on July 24th, Tahlequah gave birth to a daughter,

Không may thay, vào cùng ngày, thực tế là, không lâu sau khi sinh

and scientists were so excited by this development.

nó đã chết.

Điều xảy ra tiếp theo kích động những người yêu động vật

But unfortunately, the same day -- in fact, shortly after birth --

trên khắp thế giới,

vì Tahlequah không chịu để xác con chìm xuống nước.

the calf died.

Well, what happened next electrified animal lovers

Nó để con trên người mình và bơi cùng với con.

across the world,

because Tahlequah refused to let her baby slip off into the water.

Nếu con bị chìm xuống nước, nó sẽ lặn xuống và vớt lên

trong khi chống chọi với những con sóng mạnh.

She kept it on her body and she swam with it.

Nó tiếp tục làm vậy

If it did fall off, she would dive and rescue it,

trong vòng 17 ngày.

and she battled stiff currents to do this.

Trong khoảng thời gian đó, nó bơi hơn 1000 dặm.

Now, she kept this behavior up

Vào thời điểm đó, nó thả đứa con chìm xuống biển.

for 17 days,

and during this time, she swam over 1,000 miles.

Giờ đây, Tahlequah tiếp tục bơi với đàn cá J Pod,

At that point, she let the little baby slip off into the water.

nhưng nỗi đau của nó vẫn khiến tôi xúc động.

So today, Tahlequah swims on with the J Pod,

Tôi tin rằng “nỗi đau” là từ dùng chính xác.

Tôi tin rằng đó là từ dùng chính xác

but her grief still moves me.

cho vô số loài động vật biết tiếc thương cho một cái chết.

And I do believe that "grief" is the right word to use.

Có thể là cái chết của bạn bè, bạn đời hay họ hàng chúng.

I believe that grief is the right word to use

Bởi những dấu hiệu rõ ràng, dấu hiệu hành vi này

for numerous animals who mourn the dead.

tiết lộ cho chúng ta trạng thái cảm xúc của động vật.

They may be friends or mates or relatives.

Trong vòng 7 năm qua

Because these visible cues, these behavioral cues,

tôi nghiên cứu về sự đau khổ ở động vật qua tư liệu

tell us something about an animal's emotional state.

ở chim, ở động vật có vú,

ở động vật nuôi và ở động vật hoang dã.

Now, for the last seven years,

I've been working to document examples of animal grief --

Và tôi tin rằng điều đó có thật.

in birds, in mammals,

Tôi nói thế này vì

in domesticated animals and in wild animals --

tôi cần các bạn trước biết điều này

and I believe in the reality of animal grief.

không phải tất cả nhà khoa học đồng ý với tôi.

Tôi nghĩ một phần lí do là vì,

Now, I say it this way

tôi gọi nó là "từ bắt đầu với chữ a".

because I need to acknowledge to you right up front

that not all scientists agree with me.

Anthropomorphism - nhân cách hóa

và nó từ lâu đã là vật cản to lớn

And part of the reason, I think,

trong việc nhận diện cảm xúc của động vật.

is because of what I call the "a-word."

Nhân cách hoá là khi ta qui ước khả năng, cảm xúc

The a-word is anthropomorphism,

and historically, it's been a big deterrent

của con người đối với loài vật.

to recognizing animal emotions.

Ta có thể có vài ví dụ với việc này

So, anthropomorphism is when we project onto other animals

Cứ cho là có một người bạn nói với ta rằng:

our capacities or our emotions.

“Mèo nhà tôi hiểu được những điều tôi nói đấy.”

And we can all probably think of examples of this.

hoặc “Chó nhà tôi thật ngọt ngào,

Let's say we have a friend who tells us,

sáng nay nó băng qua vườn để đuổi theo một con sóc,

"My cat understands everything I say."

và tôi biết nó chỉ muốn chơi thôi."

Có thể,

Or, "My dog, he's so sweet.

có thể không.

he ran right across the yard this morning towards a squirrel,

Tôi thì lại hoài nghi những khẳng định như vậy.

and I know he just wants to play."

Nhưng nỗi đau của loại vật thì lại khác,

Well, maybe.

bởi ta đã không cố gắng để đọc tâm tư của chúng

Or maybe not.

I'm skeptical about claims like those.

mà tìm kiếm những dấu hiệu của hành vi

và cố gắng chuyển chúng thành ý nghĩa nào đó.

But animal grief is different,

Sự thật là, các nhà khoa học thường phản đối tôi,

because we're not trying to read an animal's mind.

họ nói rằng:

We're looking at visible cues of behavior

"Nhìn kìa, có thể con vật đang căng thẳng

and trying to interpret them with some meaning.

hoặc chỉ là bối rối chút

Now, it's true -- scientists often push back at me,

vì thói quen của nó đang bị xáo trộn thôi.”

and they'll say,

Nhưng tôi nghĩ rằng khi ta quá quan tâm về phép nhân hoá,

"Ah, look, the animal might be stressed,

or maybe the animal's just confused

ta bỏ lỡ mất một điều cơ bản.

because his or her routine has been disrupted."

Đó là động vật cũng dành cho nhau sự quan tâm rất sâu sắc

But I think that this overworry about anthropomorphism

thậm chí còn yêu thương nhau.

Và khi đó,

misses a fundamental point.

cái chết của 1 con có thể đâm xuyên qua tim của những con sống sót.

And that is that animals can care very deeply for each other,

Hãy đối mặt với điều này:

maybe they even love each other.

Nếu ta chối bỏ sự tiến hoá liên tục,

And when they do,

a survivor's heart can be pierced by a death.

ta đang bỏ lỡ việ chấp nhận phần nào đó trong ta.

Vậy nên đúng, tôi tin sự đau khổ của loài vật là có thật

Let's face it:

if we deny evolutionary continuity,

và tôi cũng tin rằng nếu ta nhận ra nó,

we are really missing out on embracing part of ourselves.

ta có thể biến thế giới này tốt đẹp hơn cho động vật,

một nơi tử tế hơn cho chúng.

So yes, I believe in the reality of animal grief,

Vậy tôi sẽ nói thêm về sự đau khổ của loài vật.

and I also think that if we recognize it,

we can make the world a better place for animals,

Bắt đầu ở Kenya.

a kinder place for animals.

Nơi đây có một con voi tên là Eleanor.

So let me tell you a little bit more about animal grief.

Một hôm, nó đến với các chân bầm tím,

I'm going to start in Kenya.

và nó ngã sụp xuống.

Bạn thấy ở bên trái,

You see here there's an elephant named Eleanor

một con voi cái khác tên Grace liền đến bên nó ngay

who came one day with bruised legs,

và sử dụng vòi của mình để đỡ bạn dậy,

and she collapsed.

cố gắng giúp bạn đứng vững.

You see on the left

Nó đã thành công

that another female named Grace came to her right away

nhưng Eleanor lại ngã xuống lần nữa.

and, using her own trunk, propped her up,

Lúc này, dễ thấy là Grace đang đau đớn

tried to get her up on her feet.

nó đỡ con voi dậy, nó kêu lên.

And she did succeed,

but then Eleanor collapsed again.

Eleanor lại tiếp tục ngã

At this point, Grace became visibly distressed,

và không may thay, con voi đã chết.

and she prodded the body, and she vocalized.

Bạn thấy bên phải là một con voi cái đến từ đàn khác tên là Maui.

Eleanor collapsed again,

Nó đến sau khi Eleanor chết và ở cạnh cái xác.

and unfortunately, she did die.

Nó cầu nguyện ở đó, và thậm chí còn lắc mình trong đau khổ

What you see on the right is a female from another family named Maui,

bên cái xác.

who came after the death, and she stayed at the body.

Các nhà khoa học theo dõi những con voi

quan sát xác của Eleanor kĩ lưỡng

She held a vigil there, and she even rocked in distress

trong bảy ngày.

over the body.

Trong bảy ngày đó,

So the scientists watching the elephants

một đám voi từ

kept close observation on Eleanor's body

5 đàn khác nhau đến.

vài con thì tò mò,

for seven days.

nhưng vài con có những hành vi

And during those seven days,

a parade of elephants came

mà tôi nghĩ nên được xếp loại là đau khổ.

from five different families.

Vậy thì đau khổ trông như thế nào?

Now, some were just curious,

but others carried out behaviors

Có thể là lắc mình như tôi đã nói.

that I really believe should be classified as grief.

Có thể sự rút lui không muốn giao tiếp

khi con vật giữ mình tránh xa khỏi bạn của nó

So what does grief look like?

It can be rocking, as I said, in distress.

và ở một mình

It can also be social withdrawal,

hoặc khi nó không thể ăn hay ngủ đúng cách,

when an animal just takes himself or herself away from friends

Thỉnh thoảng chúng ở tư thế buồn phiền hay tiếng kêu.

and stays by themselves,

Học những điều này rất có ích để ta có thể

or a failure to eat or sleep properly,

so sánh biểu hiện của con vật

sometimes a depressed posture or vocalization.

trước và sau khi chết

It can be very helpful for those of us studying this

bởi điều này gia tăng tính chặt chẽ cho cách giải thích của chúng ta.

to be able to compare the behavior of a survivor before death

Tôi có lí giải điều này

bằng câu chuyện về 2 chú vịt Harper và Kohl.

and after death,

because that increases the rigor of our interpretation.

Bây giờ chuyển sang loài chim nhé.

And I can explain this to you

Harper và Kohl được nuôi ở nhà máy sản xuất gan béo

by talking about two ducks named Harper and Kohl.

và chúng bị đối xử tệ bạc.

Để sản xuất gan béo, chúng bị ép ăn.

So we're into birds now.

So Harper and Kohl were raised at a foie gras factory,

Điều này gây tổn thương đến thế chất lẫn tinh thần của chúng.

and they were treated cruelly.

May mắn là, chúng được giải cứu bởi 1 khu bảo tồn trang trại ở ngoại ô New York

Foie gras does involve force-feeding of birds.

So this hurt their bodies, and their spirits were not in good shape, either.

Trong 4 năm, chúng đã ổn định và nhanh chóng trở thành bạn.

But thankfully, they were rescued by a farm sanctuary in upstate New York.

Chúng thường cùng nhau đến cái ao nhỏ của khu bảo tồn.

And for four years, they stabilized, and they were fast friends.

Rồi Kohl bắt đầu xuất hiện cơn đau khó chữa ở chân

They often took themselves to a small pond on the property.

và khu bảo tồn nhận thấy rằng cái chết nhân đạo là cần thiết

Then, Kohl started to have really intractable pain in his legs,

và họ đã làm vậy.

Nhưng những công nhân ở đây đã làm một điều tuyệt vời.

and it was clear to the sanctuary that he had to be euthanized humanely,

Họ cho Harper thấy xác của bạn mình.

and he was.

Đầu tiên Harper thúc vào cái xác,

But then the sanctuary workers did a brilliant thing,

sau đó nó nằm lên người bạn

because they brought Harper to the body to see.

và ở đó hơn 1 tiếng đồng hồ.

And at first, Harper prodded the body of his friend,

Vài tuần sau,

but then he laid himself over it,

nó đã có khoảng thời gian khó khăn.

and he stayed there for over an hour with his friend.

Nó quay lại cái áo ngày trước nơi nó từng cùng đến với Kohl

And in the weeks after,

và không muốn kết bạn nữa.

he had a hard time.

2 tháng sau, con vịt cũng ra đi.

He would go back to that same pond where he had been with Kohl,

Tôi vui mừng khi nói rằng

and he didn't want any other friends.

không phải tất cả các loài biết đau khổ đều có kết cục đáng buồn như vậy.

And within two months, he died as well.

Hè năm ngoái, tôi bay đến Boston để thăm cô con gái lớn, Sarah.

Now, I'm happy to say

that not all grieving animals have this sorrowful outcome.

Tôi đi cùng chồng tôi Charlie.

Tôi thực sự cần nghỉ ngơi.

Last summer, I flew to Boston to visit my adult daughter, Sarah.

Nhưng tôi chịu thua và kiểm tra email của mình.

I was with my husband Charlie.

Bạn biết thế nào không?

I really needed a break from work.

Có 1 thông báo về một chú lừa buồn chán.

But I succumbed, and I checked my work email.

Là nhà nhân chủng học, không đợi điều này,

You know how that is.

nhưng tôi rất vui khi đã đọc email đó.

And there was a communication about a dejected donkey.

Bởi vì chú lừa tên là Lena đã đi đến

Now, as an anthropologist, this wasn't what I expected,

một khu bảo tồn khác ở Alberta, Canada.

but there it was, and I'm glad I read it.

và là con lừa duy nhất ở đó

Because a donkey named Lena had gone to another farm sanctuary,

Vì thế, nó đã gặp rắc rối trong việc kết bạn.

Nhưng nó cuối cùng cũng kết bạn với 1 con ngựa già hơn tên Jake.

this one in Alberta, Canada,

as the only donkey there,

Trong 3 năm chúng bám nhau không rời.

and had trouble making friends for that reason.

Nhưng lí do email đến là vì chú ngựa Jake, ở tuổi 32,

But she eventually did make friends with an older horse named Jake,

đã ốm yếu trầm trọng và phải bị giết.

and for three years they were inseparable.

Đây là điều đã xảy ra.

But the reason the email came was that Jake, at age 32, the horse,

Đây là Lena đứng cạnh mộ Jake.

had become gravely ill and had to be put down,

Nó không muốn ngủ, không muốn ăn

and this is what was going on.

và cả uống nước cũng không.

This is Lena standing on Jake's grave.

Nó quẹt móng xuống mộ, rên rỉ trong đau đớn

She didn't want to come in at night. She didn't want to come in for food.

và đứng đó.

Vậy chúng tôi đã bàn bạc và động não. Bạn sẽ làm gì với một con vật thế này?

She didn't want to come in for water.

She pawed at the grave, she brayed in distress,

Và chúng tôi nói về vai trò của thời gian,

and there she stood.

của tình yêu và lòng tốt của con người

So we talked and we brainstormed.

và về việc khuyến khích nó tìm bạn mới.

What do you do for an animal like this?

Và đây là khi hành trình của nó và vịt Harper

And we talked about the role of time,

of extra love and kindness from people

vì nó đã tìm được người bạn mới,

and of urging her to make a new friend.

và công nhân ở khu bảo tồn viết cho tôi nó hiệu quả.

And here's where her trajectory does diverge from that of Harper the duck,

Đôi khi, các nhà khoa học bổ sung

because she did make a new friend,

and sanctuary workers wrote back and said it worked out well.

phân tích hoóc môn vào trong quan sát.

Có 1 ví dụ về các nhà khoa học ở Botswana.

Now sometimes, scientists supplement observation

Họ lấy phân của khỉ đầu chó rồi so sánh trong 2 nhóm khác nhau.

with hormonal analysis.

Nhóm đầu tiên là những con cái chứng kiến tấn công của kẻ săn mồi

There's an example of a group of scientists in Botswana,

who took fecal material from baboons and compared two different groups.

và có người thân bỏ mạng.

Nhóm thứ hai cũng là con cái từng chứng kiến cuộc tấn công

The first group were females who had witnessed a predator attack

nhưng không mất người thân.

Hoóc môn căng thẳng ở nhóm thứ nhất rất cao.

and lost someone in that attack,

Nhưng có 1 điều là

and the second group were females who had witnessed an attack

các nhà khoa học không gọi chúng là “khỉ bị căng thẳng”

but had not lost someone.

Họ gọi chúng “Những con khỉ bị mất người thân”

And the stress hormones were way up in that first group.

phần nào là vì những điều họ đã quan sát được.

But here's the thing:

the scientists didn't just call them "stressed baboons,"

Ví dụ, cặp mẹ con này rất gần gũi với nhau,

they called them "bereaved baboons,"

và rồi đứa con bị sư tử ăn thịt.

and in part, that's because of the observations that they made.

Khỉ mẹ tách mình khỏi các con khỉ khác,

For example, this mother-daughter pair were very close,

khỏi mạng lưới chải lông cho nhau và ở một mình trong nhiều tuần

and then the daughter was killed by a lion.

Nỗi mất người thân.

The mother removed herself from all her friends,

Và sau đó nó dần dần hồi phục.

from her grooming networks, and just stayed by herself for weeks --

Chúng ta có những con khỉ đầu chó bị mất người thân.

bereavement --

Liệu một ngày nào đó khoa học sẽ nói về những con ong bị mất người thân?

and she then slowly recovered.

Liệu ta có biết về những con ếch khóc thương?

So we have bereaved baboons.

Tôi không nghĩ vậy, đó là bởi động vật rất cần

Will science tell us someday about bereaved bees?

mối quan hệ thân thiết 1 -1 để điều đó xảy ra.

Will we hear about frogs who mourn?

Tôi cũng hiểu rằng hoàn cảnh và tính cách quan trọng.

I don't think so, and I think the reason is because animals really need

Tôi ghi tài liệu những chú chó, chú mèo đau khổ

one-to-one, close relationships for that to happen.

những con vật đồng hành với chúng ta

I also know that circumstance matters, and personality matters.

nhưng tôi cũng từng tiếp xúc với 1 người phụ nữ rất lo lắng

khi chó của cô không đau lòng.

I have documented cats and dogs who grieve,

Cô ấy bảo: “Con chó đầu tiên nhà tôi qua đời.

our companion animals,

but I also interacted with a woman who was extremely bothered

nhưng con chó thứ hai không thèm quan tâm luôn.

because her dog wasn't grieving.

Nó bị sao thế?"

She said to me, "The first dog in the house has died.

(Tiếng cười)

Và khi tôi lắng nghe cô ấy,

tôi nhận ra rằng chú chó giờ là con chó duy nhất trong nhà,

The second animal does not seem concerned, the second dog.

What is wrong with him?"

và theo những gì nó biết, đó là điều tuyệt vời.

(Laughter)

And as I listened to her,

Vậy nên hoàn cảnh quan trọng.

I realized that this dog was now the only animal in the household,

Trong bất kì trường hợp nào, động vật mà không đau khổ

and as far as he was concerned, that was a pretty good deal.

giống hệt như chúng ta.

Ta có sự sáng tạo.

So circumstances matter.

Ta vẽ nỗi đau, nhảy về nỗi đau

Now, in any case, animals are not going to grieve

viết nỗi đau khổ

exactly like we do.

Chúng ta cũng cảm thấy buồn cho những người chưa từng gặp,

We have human creativity.

qua không gian và thời gian.

We paint our grief, dance our grief,

Tôi nhận thấy rõ điều này khi đến Berlin

write our grief.

và đứng trước đài tưởng niệm Holocaust.

We also can grieve for people we've never met,

Động vật không đau buồn giống như chúng ta,

across space and time.

I felt this strongly when I went to Berlin

nhưng không có nghĩa là chúng không đau khổ.

and I stood at the Holocaust Memorial.

Điều đó có thật và nó đang có tác động mạnh,

Animals don't grieve exactly like we do,

ta có thể thấy điều này nếu ta muốn.

but this doesn't mean that their grief isn't real.

Cha mẹ tôi đều đã qua đời.

It is real, and it's searing,

Tôi mất đi người bạn thân khi còn trẻ do căn bệnh AIDS.

and we can see it if we choose.

Tôi tin rằng hầu hết các bạn ở đây từng mất người thân.

Now, I've lost both my parents.

I lost a very dear friend at a young age from AIDS.

Và tôi coi điều đó như một niềm an ủi thực sự

để hiểu rằng ta không phải sinh vật duy nhất trên trái đất

I believe most likely most of you here have lost someone.

And I have found it a genuine comfort,

cảm nhận được tình yêu và đau khổ.

Tôi nghĩ điều này rất quan trọng.

a solace, to know that we aren't the only beings on this earth

Tôi cũng tin rằng ta có thể đi xa hơn

who feel love and grief.

và nhận ra sự đau khổ của loài vật

có thể giúp ta làm điều tốt hơn cho động vật.

And I think this is important.

I also think we can take this a step further,

Điều tương tự đã xảy ra với Tahlequah,

and we can realize that the reality of animal grief

bởi Mỹ và Canada đã có cuộc thảo luận khẩn cấp

can help us be better and do better for animals.

để giúp những con cá hổ kình,

This is already happening with Tahlequah,

để phục hồi số lượng cá hồi Chinook

because the United States and Canada have renewed their talks with greater urgency

và để cải thiện tình trạng ô nhiễm nước.

Chúng ta cũng thấy nếu sự đau khổ có thật,

for how to help the orcas,

thì khái niệm rằng động vật có thể

how to restore the Chinook salmon

cảm nhận được nhiều điều khác

and how to help with the water pollution.

We can also see that if grief is real,

Vậy ta có thể nhìn thấy niềm vui, nỗi buồn, thậm chí hi vọng.

there's tremendous plausibility to the notion

Và nếu ta làm điều đó

that animals feel a whole range of things.

đây là cách ta có thể bắt đầu nhìn nhận thế giới

So we could look at joy, sadness, even hope.

Ta có thể nhìn những chú cá hổ kình và nói:

“Ta biết chúng biết đau khổ, cảm nhận cuộc sống,

And if we do that,

và ta sẽ không nhốt chúng vào những bể cá nhỏ ở công viên.

here's how we can start to think about the world.

We can look at orcas and say,

we know they grieve, we know they feel their lives,

để làm thú mua vui cho ta."

and we can refuse to confine them to small tanks in theme parks

(Tiếng vỗ tay)

Xin cảm ơn.

Ta có thể nhìn những con voi và nói: “Đúng, chúng biết đau khổ,

and make them perform for our entertainment.

và ta sẽ đấu tranh chống lại cuộc săn tìm chiến phẩm xuyên quốc gia

(Applause)

Thank you.

và việc săn bắn trộm.

We can look at elephants and say, yes, they grieve,

(Tiếng vỗ tay)

Cảm ơn các bạn.

and we can renew our efforts against international trophy hunting

Ta có thể nhìn họ hàng gần gũi nhất với ta, khỉ và vượn,

and against poaching.

và biết rằng đúng, chúng biết đau khổ, cảm nhận cuộc sống,

(Applause)

nên chúng không xứng đáng bị giam

Thank you.

And we can look at our closest living relatives, monkeys and apes,

trong các phòng thí nghiệm y sinh học

and know yes they grieve, they feel their lives,

hàng năm trời.

Và bạn biết đấy

so they don't deserve to be confined

(Tiếng vỗ tay)

in highly invasive biomedical experiments

2 chú vịt Harper và Kohl, cho ta biết điều gì đó.

Chúng giúp ta kết nối các điểm với nhau và hiểu rằng những thứ ta ăn

year after year.

And, you know --

(Applause)

ảnh hưởng đến cuộc sống của các loài vật.

the ducks Harper and Kohl, they tell us something too.

Không chỉ gan béo, không chỉ vịt.

They help us connect the dots and realize that what we eat

Ta có thể nghĩ về những con lợn, gà và bò ở xí nghiệp chăn nuôi,

affects how animals live.

And it's not just foie gras, and it's not just ducks.

và có thể hiểu được.

Tôi sẽ nói với bạn rằng khoa học có thật

We can think about pigs and chickens and cows in factory farms,

Vậy mỗi lần chúng ta chọn bữa ăn thực vật,

and we can know.

I can tell you the science is real that these animals feel, too.

chúng ta góp phần giảm nỗi đau khổ động vật.

So every single time we choose a plant-based meal,

(Tiếng vỗ tay)

Vâng, tôi tin động vật đau khổ là thật.

we are contributing to reducing animal suffering.

Tôi tin vào sự yêu thương của chúng,

(Applause)

và tôi nghĩ đây là thời điểm mà con người

So yes, I believe in the reality of animal grief.

cần nhận ra chúng ta không sở hữu những thứ đó.

I believe in the reality of animal love,

Khi ta hiểu được,

ta có cơ hội biến thế giới trở nên tốt đẹp hơn cho vật,

and I think it is time for us humans

to recognize that we don't own these things.

một nơi tử tế hơn, bình yên hơn.

And when we see that,

Và đó cũng có thể là cách ta tự cứu lấy chính mình.

we have an opportunity to make the world so much better for animals,

Cảm ơn rất nhiều.

a kinder world, a gentler world,

(Tiếng vỗ tay)

Cảm ơn các bạn.

and along the way, we might just save ourselves, too.

(Tiếng vỗ tay)

Thank you so much.

(Applause)

Thank you. Thank you.

(Applause)