Facebook's role in Brexit — and the threat to democracy | Carole Cadwalladr

Translator: Julia Kalaputi Reviewer: ALEKSANDAR MITEVSKI

So, on the day after the Brexit vote,

На денот после гласањето за Брегзит,

in June 2016,

во јуни 2016,

when Britain woke up to the shock

кога Британија се разбуди во шок

of discovering that we're leaving the European Union,

откако дозна дека ја напуштаме Европската Унија,

my editor at the "Observer" newspaper in the UK

мојот издавач на весникот„Обзервер“ во Обединетото Кралство

asked me to go back to South Wales, where I grew up, and to write a report.

побара да одам во Јужен Велс каде што израснав, за да напишам репортажа.

And so I went to a town called Ebbw Vale.

Така отидов во гратчето Еб Вејл.

Here it is.

Еве го.

It's in the South Wales Valleys, which is this quite special place.

Се наоѓа на ридовите на Јужен Велс кој е еден прекрасен предел.

So it's had this very, sort of rich, working-class culture,

Место со исклучително богата култура на работничка класа.

and it's famous for its Welsh male voice choirs and rugby and its coal.

Познато е по Велшките машки хорски гласови, рагбито и јагленот.

But when I was a teenager, the coal mines and the steelworks closed,

Кога бев тинејџерка рудниците со јаглен и челичаната се затворија

and the entire area was devastated.

и целата област беше опустошена.

And I went there because it had one of the highest "Leave" votes in the country.

Отидов бидејќи таму беа најбројни гласовите за излез од ЕУ во земјата.

Sixty-two percent of the people here voted to leave the European Union.

Шеесет и два проценти од гласовите беа за излез од Европската Унија.

And I wanted to know why.

Сакав да дознаам зошто.

When I got there, I was just a bit taken aback,

Кога пристигнав бев малку затечена,

because the last time I went to Ebbw Vale,

бидејќи кога последен пат бев во Еб Вејл

it looked like this.

изгледаше вака.

And now, it looks like this.

А сега изгледа вака.

This is a new 33-million-pound college of further education

Ова е новиот факултет вреден 33 милиони фунти

that was mostly funded by the European Union.

финансиран во најголем дел од Европската Унија.

And this is the new sports center

Ова е новиот спортски центар

that's at the middle of 350-million-pound regeneration project

кој е дел од проектот вреден 350 милиони фунти

that's being funded by the European Union.

финансиран од Европската Унија.

And this is the new 77-million-pound road-improvement scheme,

А ове е новиот проект за обнова на патишта вреден 77 милиони фунти,

and there's a new train line, a new railway station,

има и нова железничка линија и нова станица

and they're all being funded by the European Union.

сите финансирани од Европската Унија.

And it's not as if any of this is a secret,

Тука не станува збор за нешто тајно,

because there's big signs like this everywhere.

бидејќи вакви знаци има насекаде.

[EU Funds: Investing in Wales]

(ЕУ инвестиции во Велс)

(Laughter)

(Смеа)

I had this sort of weird sense of unreality,

Го имав тоа чувство на нереалност

walking around the town.

кога се шетав низ градот.

And it came to a head

Ми стана јасно

when I met this young man in front of the sports center.

кога го сретнав овој млад човек пред спортскиот центар.

And he told me that he had voted to leave,

Ми кажа дека гласал за напуштање на ЕУ

because the European Union had done nothing for him.

бидејќи ЕУ не направила ништо за него.

He was fed up with it.

Му се смачило од ЕУ.

And all around town, people told me the same thing.

Луѓето во градот ми го потврдија истото.

They said that they wanted to take back control,

Ми рекоа сакаат да ја вратат контролата

which was one of the slogans in the campaign.

што беше еден од слоганите на кампањата.

And they told me that they were most fed up

Ми рекоа дека најмногу им се смачи

with the immigrants and with the refugees.

од мигрантите и бегалците.

They'd had enough.

Доста им беше.

Which was odd.

Чудно.

Because walking around, I didn't meet any immigrants or refugees.

Бидејќи шетајќи низ градот не видов мигранти, ниту бегалци.

I met one Polish woman who told me

Сретнав една Полјакиња која ми кажа

she was practically the only foreigner in town.

дека е единствената странкиња во градот.

And when I checked the figures,

Кога ги проверив бројките,

I discovered that Ebbw Vale actually has

дознав дека всушност Еб Вејл има

one of the lowest rates of immigration in the country.

една од најниските стапки на мигранти во земјата.

And so I was just a bit baffled,

Бев малку збунета

because I couldn't really understand

бидејќи не можев да разберам

where people were getting their information from.

од каде им се информациите на луѓето.

Because it was the right-wing tabloid newspapers

Бидејќи таблоидите на десничарите беа тие

which printed all these stories about immigration.

кои ги печатат овие приказни за мигрантите.

And this is a very much left-wing Labour stronghold.

А градот е впрочем упориште на лабуристичката левица.

But then after the article came out, this woman got in touch with me.

По излегувањето на написот, оваа жена ме контактираше.

And she was from Ebbw Vale,

Таа е од Еб Вејл

and she told me about all this stuff that she'd seen on Facebook.

и ми раскажа за сите работи кои ги видела на Фејсбук.

I was like, "What stuff?"

Ја прашав кои работи.

And she said it was all this quite scary stuff about immigration,

Ми раскажа за застрашувачките приказни за мигрантите,

and especially about Turkey.

особено за Турција.

So I tried to find it.

Се обидов да дознаам повеќе за тоа.

But there was nothing there.

Но, не најдов ништо таму

Because there's no archive of ads that people had seen

бидејќи не постојат архиви на рекламите кои ги гледаат луѓето.

or what had been pushed into their news feeds.

Нема ништо од тоа што се праќа во прегледите на ФБ.

No trace of anything, gone completely dark.

Нема ниту трага.

And this referendum that will have this profound effect forever on Britain --

И овој референдум кој ќе има силен и траен ефект врз Британија-

it's already had a profound effect:

веќе има силен ефект:

the Japanese car manufacturers that came to Wales and the north east

Јапонската авто-индустрија која дојде во Велс и на северо-исток

to replace the mining jobs --

да ја замени рударската работа

they are already going because of Brexit.

си заминува заради Брегзит.

And this entire referendum took place in darkness,

Целиот референдум се случи во мрак

because it took place on Facebook.

бидејќи се случи на Фејсбук.

And what happens on Facebook stays on Facebook,

А она што се случува на Фејсбук, останува на Фејсбук

because only you see your news feed, and then it vanishes,

бидејќи гледате прегледи на вести и потоа тие исчезнуваат

so it's impossible to research anything.

и не е возможно да пребарате нешто.

So we have no idea who saw what ads

Не знаеме кој какви реклами видел

or what impact they had,

или какво влијание тие имале,

or what data was used to target these people.

кои податоци се користени за да се одберат луѓето

Or even who placed the ads, or how much money was spent,

Или кој ги поставил рекламите, колку пари се потрошени,

or even what nationality they were.

или која националност се.

But Facebook does.

Но, Фејсбук знае.

Facebook has these answers,

Фејсбук ги има овие одговори

and it's refused to give them to us.

но одбива да ни ги даде.

Our parliament has asked Mark Zuckerberg multiple times to come to Britain

Нашиот парламент го покани Марк Закерберг во Британија во многу наврати

and to give us these answers.

за да ни даде одговори.

And every single time, he's refused.

Тој секогаш одбиваше.

And you have to wonder why.

Се прашувате зошто.

Because what I and other journalists have uncovered

Бидејќи она што го откривме ние, новинарите

is that multiple crimes took place during the referendum.

е дека се извршени повеќекратни незаконитости за време на референдумот.

And they took place on Facebook.

Тие незаконитости се случија на Фејсбук.

It's because in Britain, we limit the amount of money

Затоашто во Британија ја ограничуваме сумата на пари

that you can spend in an election.

која може да се потроши на избори.

And it's because in the 19th century,

Тоа е бидејќи во 19-ти век

people would walk around with literally wheelbarrows of cash

луѓето се шетале наоколу буквално со полни приколки пари

and just buy voters.

и купувале гласови.

So we passed these strict laws to stop that from happening.

Затоа ги имаме овие строги закони за да го спречиме тоа.

But those laws don't work anymore.

Но, овие закони не важат веќе.

This referendum took place almost entirely online.

Овој референдум се случи целосно на интернет.

And you can spend any amount of money on Facebook or on Google or on YouTube ads

Можете колку сакате да потрошите на реклами на Фејсбук, Гугл или Јутјуб

and nobody will know, because they're black boxes.

и никој нема да знае бидејќи тоа се црни кутии.

And this is what happened.

Токму тоа се случи.

We've actually got no idea of the full extent of it.

Ние всушност не знаеме колкав е размерот на ова.

But we do know that in the last days before the Brexit vote,

Но знаеме дека во последните денови пред гласањето за Брегзит,

the official "Vote Leave" campaign

официјалната кампања „Гласај за излез“

laundered nearly three quarters of a million pounds

испрала речиси три четвртини милиони фунти

through another campaign entity

преку субјект на друга кампања

that our electoral commission has ruled was illegal,

кој нашата изборна комисија го прогласи за незаконски

and it's referred it to the police.

и го пријави на властите.

And with this illegal cash,

Со овие незаконски пари,

"Vote Leave" unleashed a fire hose of disinformation.

„Гласај за излез“ исфрли лавина од лажни информации.

Ads like this.

Реклами како оваа.

[Turkey's 76m people joining the EU]

( Турција со 76 мил, луѓе во ЕУ)

This is a lie, it's a total lie.

Ова е лага, целосна лага.

Turkey is not joining the European Union.

Турција не се прилучува кон ЕУ.

There's not even any discussions of it joining the European Union.

Дури нема никакви преговори за приклучување кон ЕУ.

And most of us, we never saw these ads,

Повеќето од нас никогаш не ги виделе овие реклами

because we were not the target of them.

бидејќи не бевме целна група.

"Vote Leave" identified a tiny sliver of people

„Гласај за излез“ идентификуваа помали групи на луѓе

who it identified as persuadable, and they saw them.

кои можеа да ги разубедат и токму тие ги гледаа.

And the only reason we are seeing these now

Единствената причина зошто ги гледаме сега

is because parliament forced Facebook to hand them over.

е бидејќи пармалентот го присили Фејсбук да ги предаде.

And maybe you think,

Можеќе помислите дека

"Well, it was just a bit of overspending.

станува збор за малку повеќе трошење

It's a few lies."

и дека е лага.

But this was the biggest electoral fraud in Britain for 100 years.

Но, ова е најголемата изборна измама во Британија во последните 100 години.

In a once-in-a-generation vote

Во тек на едно гласање во времето на една генерација

that hinged upon just one percent of the electorate.

кое зависеше од еден процент од гласачкото тело.

And it was just one of the crimes that took place in the referendum.

Ова е само еден криминал што се случи на референдумот.

There was another group,

Имаше и друга група

which was headed by this man, Nigel Farage,

предводена од овој човек, Најџел Фараж,

the one to the right of Trump.

тоа е овој десно од Трамп.

And his group, "Leave.EU" -- it also broke the law.

Оваа група, „Напушти ја ЕУ“ истотака го прекрши законот.

It broke British electoral laws and British data laws,

Го прекрши британскиот изборен закон и законите за податоци.

and it's also being referred to the police.

И тие се пријавени на властите.

And this man, Arron Banks, he funded this campaign.

Овој човек, Арон Банкс е основач на кампањата.

And in a completely separate case,

И за целосно различен случај

he's being referred to our National Crime Agency,

пријавен е на Националната Агенција за криминал,

our equivalent of the FBI,

што е слично на ФБИ,

because our electoral commission

бидејќи нашата изборна комисија

has concluded they don't know where his money came from.

утврдила дека не знаат од каде му доаѓале парите

Or if it was even British.

и дали воопшто е Британец.

And I'm not even going to go into the lies that Arron Banks has told

Нема да навлегувам во лагите кои Арон Банкс ги кажа

about his covert relationship with the Russian government.

за неговите тајни врски со руската влада.

Or the weird timing of Nigel Farage's meetings with Julian Assange

Или за необичната случајна средба со Џулиан Асанж,

and with Trump's buddy, Roger Stone, now indicted,

или со пријателот на Трамп, Роџер Стоун кој е оптужен

immediately before two massive WikiLeaks dumps,

непосредно пред два масивни Викиликс изливи

both of which happened to benefit Donald Trump.

кои обата беа во корист на Трамп.

But I will tell you that Brexit and Trump were intimately entwined.

Ќе ви кажам дека Брегзит и Трамп се блиску испреплетени.

This man told me that Brexit was the petri dish for Trump.

Овој човек ми рече дека Брегзит е заморче за Трамп.

And we know it's the same people, the same companies,

Знаеме дека тоа се истите луѓе, истите компании,

the same data, the same techniques,

истите податоци, истите техники,

the same use of hate and fear.

истата примена на омраза и страв.

This is what they were posting on Facebook.

Еве што објавуваа на Фејсбук.

And I don't even want to call this a lie,

Не ни сакам ова да го наречам лага

[Immigration without assimilation equals invasion]

{Имиграција без асимилација е еднакво на инвазија}

because it feels more like a hate crime to me.

бидејќи повеќе ми личи на злосторство на омраза.

I don't have to tell you

Не морам да ви кажам

that hate and fear are being sown online all across the world.

дека на интернет се сее страв и омраза ширум светот.

Not just in Britain and America, but in France and in Hungary

Не само во Британија и Америка туку и во Франција и Унгарија,

and Brazil and Myanmar and New Zealand.

Бразил, Мјанмар и Нов Зеланд

And we know there is this dark undertow which is connecting us all globally.

Знаеме дека постои мрачна струја која нѐ поврзува глобално.

And it is flowing via the technology platforms.

Таа протекува низ технолошките платформи.

But we only see a tiny amount of what's going on on the surface.

Но, ние гледаме само мал дел од она што се случува на површината.

And I only found out anything about this dark underbelly

Дознав за ова мрачно подземје само затоашто

because I started looking into Trump's relationship to Farage,

почнав да истражувам за поврзаноста на Трамп и Фараж

into a company called Cambridge Analytica.

со компанијата наречена Кембриџ Аналитика.

And I spent months tracking down an ex-employee, Christopher Wiley.

Поминав месеци во потрага по поранешниот вработен, Кристофер Вајли.

And he told me how this company, that worked for both Trump and Brexit,

Тој ми кажа како оваа компанија која работела за Трамп и Брегзит

had profiled people politically

правела политички профили за луѓето

in order to understand their individual fears,

за да ги дознаат нивните лични стравови

to better target them with Facebook ads.

и како подобро да ги насочат ФБ рекламите кон нив.

And it did this by illicitly harvesting the profiles

Тоа го постигнале со незаконско собирање на профили

of 87 million people from Facebook.

на 87 милиони луѓе од Фејсбук.

It took an entire year's work to get Christopher on the record.

Потребна беше една година за Кристофер да даде изјава.

And I had to turn myself from a feature writer

Јас морав да преминам од дописничка

into an investigative reporter to do it.

во истражувачка новинарка за да се случи тоа.

And he was extraordinarily brave,

Тој беше неверојатно храбар,

because the company is owned by Robert Mercer,

бидејќи компанијата била во сопственост на Роберт Мерсер,

the billionaire who bankrolled Trump,

милијардерот кој го финансирал Трамп

and he threatened to sue us multiple times,

и кој во повеќе наврати ни се закануваше со тужби

to stop us from publishing.

за да нѐ спречи да објавуваме.

But we finally got there, and we were one day ahead of publication.

Но, на крај успеавме и еден ден пред објавувањето

We got another legal threat.

добивме уште една правна закана.

Not from Cambridge Analytica this time,

Овојпат не од Кембриџ Аналитика

but from Facebook.

туку од Фејсбук.

It told us that if we publish, they would sue us.

Ни рекоа дека ако објавиме ќе нѐ тужат.

We did it anyway.

Сепак објавивме.

(Applause)

(Аплауз)

Facebook, you were on the wrong side of history in that.

Фејсбук, вие тогаш бевте на погрешната страна на историјата.

And you were on the wrong side of history in this --

Бевте на погрешната страна на историјата и во ова-

in refusing to give us the answers that we need.

кога одбивте да ни ги дадете одговорите кои ги баравме.

And that is why I am here.

Затоа дојдов овде.

To address you directly, the gods of Silicon Valley.

Да ви се обратам директно вам, богови на силиконската долина.

(Applause)

(Аплауз)

Mark Zuckerberg ...

Марк Закерберг...

(Applause)

(Аплауз)

and Sheryl Sandberg and Larry Page and Sergey Brin and Jack Dorsey,

Шерил Сандберг, Лери Пејџ, Сергеј Брин и Џек Дорси

and your employees and your investors, too.

и вашите вработени и инвестотори, истотака.

Because 100 years ago,

Бидејќи пред 100 години,

the biggest danger in the South Wales coal mines was gas.

најголемата опасност во рудниците на Јужен Велс беше гасот.

Silent and deadly and invisible.

Тивок, смртоносен и невидлив.

It's why they sent the canaries down first to check the air.

Затоа прво ги пуштиле канаринците за да го проверат воздухот.

And in this massive, global, online experiment that we are all living through,

Во овој масивен, глобален експеримент кој го живееме на интернет,

we in Britain are the canary.

ние во Британија сме канаринците.

We are what happens to a western democracy

Ние сме тоа што ѝ се случува на западната демократија.

when a hundred years of electoral laws are disrupted by technology.

кога еден сто години стар изборен закон е нарушен од технологијата.

Our democracy is broken, our laws don't work anymore,

Нашата демократија е нефункционална како и нашите закони

and it's not me saying this,

и ова не го велам јас,

it's our parliament published a report saying this.

нашиот парламент го вели во објавениот извештај.

This technology that you have invented has been amazing.

Технологијата која ја измисливте е чудесна.

But now, it's a crime scene.

Но, сега таа е сцена на криминал.

And you have the evidence.

Вие ги имате доказите.

And it is not enough to say that you will do better in the future.

Не е доволно да кажете дека ќе се потрудите повеќе во иднина.

Because to have any hope of stopping this from happening again,

Бидејќи, за да се надеваме дека ова нема да се повтори,

we have to know the truth.

треба да ја знаеме вистината.

And maybe you think, "Well, it was just a few ads.

Може ќе речете;„ Па добро, тоа беа само неколку реклами,

And people are smarter than that, right?"

луѓето се сепак попаметни, нели?“

To which I would say, "Good luck with that."

Јас ќе ви речам, верувајте во тоа повеќе.

Because what the Brexit vote demonstrates

Бидејќи она што Брегзит гласовите го покажуваат

is that liberal democracy is broken.

е дека либералната демократија е уништена.

And you broke it.

Вие ја уништивте.

This is not democracy --

Ова не е демократија-

spreading lies in darkness, paid for with illegal cash,

да ширите лаги во мракот за кои ве плаќаат со незаконски пари,

from God knows where.

Бог знае од кои извори.

It's subversion,

Тоа е субверзија

and you are accessories to it.

и вие сте соучесници во неа.

(Applause)

(Аплауз)

Our parliament has been the first in the world

Нашиот парламент е првиот во светот

to try to hold you to account,

кој се обиде да ве повика на одговорност

and it's failed.

и не успеа.

You are literally beyond the reach of British law -- not just British laws,

Вие сте над дофатот на британскиот закон -не само британските закони

this is nine parliaments, nine countries are represented here,

тука има девет парламенти, девет држави се претставени овде

who Mark Zuckerberg refused to come and give evidence to.

на кои Марк Закерберг одби да им ги предаде доказите.

And what you don't seem to understand is that this is bigger than you.

Вие не разбирате дека ова е поголемо од вас.

And it's bigger than any of us.

Поголемо е од сите нас.

And it is not about left or right or "Leave" or "Remain" or Trump or not.

Ова не е за левицата или десницата, за „Напушти“ или „Остани“, за Трамп или не.

It's about whether it's actually possible

Ова е за тоа дали всушност е возможно

to have a free and fair election ever again.

некогаш да се има слободни и фер избори.

Because as it stands, I don't think it is.

Како што гледаме, мислам не е возможно.

And so my question to you is, is this what you want?

Моето прашање до вас: Дали е ова тоа што го сакате?

Is this how you want history to remember you:

Дали сакате на овој начин да бидете паметени во историјата

as the handmaidens to authoritarianism

како слуги на авторитаризмот

that is on the rise all across the world?

кој е во подем ширум светот?

Because you set out to connect people.

Бидејќи тргнавте да ги поврзувате луѓето .

And you are refusing to acknowledge

И одбивате да признаете

that the same technology is now driving us apart.

дека истата таа технологија нѐ разединува.

And my question to everybody else is,

Моето прашање до сите останати е:

is this what we want:

дали е ова тоа што го сакаме?

to let them get away with it,

Тие да се извлечат од ова

and to sit back and play with our phones, as this darkness falls?

а ние да продолжиме да си играме со телефоните додека падне мрак?

The history of the South Wales Valleys is of a fight for rights.

Приказната за долините на Јужен Велс е борба за правата.

And this is not a drill -- it's a point of inflection.

Ова не е вежбање, ова е точка на пресврт.

Democracy is not guaranteed, and it is not inevitable,

Демократијата не е загарантирана и не е неизбежна.

and we have to fight and we have to win

Мора да се бориме, мора да победиме.

and we cannot let these tech companies have this unchecked power.

Не можеме да им дозволиме на технолошките компании да имаат неконтролирана моќ.

It's up to us -- you, me and all of us.

Од нас зависи- од вас, од мене, од сите нас.

We are the ones who have to take back control.

Ние сме тие кои треба да ја вратат контролата.

(Applause)

(Аплауз)

(Cheers)

(Овации)

(Applause)

(Аплауз)