Facebook's role in Brexit — and the threat to democracy | Carole Cadwalladr

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

So, on the day after the Brexit vote,

Brexit oylamasından sonraki gün,

in June 2016,

2016 Haziran'ında,

when Britain woke up to the shock

Birleşik Krallık güne şok içinde başlayıp

of discovering that we're leaving the European Union,

Avrupa Birliği'nden ayrılacağımızı fark ettiğinde

my editor at the "Observer" newspaper in the UK

BK'nin ''Observer'' gazetesindeki editörüm

asked me to go back to South Wales, where I grew up, and to write a report.

büyüdüğüm yer olan Güney Galler'e giderek bir rapor yazmamı istedi.

And so I went to a town called Ebbw Vale.

Ben de Ebbw Vale adındaki küçük şehre gittim.

Here it is.

İşte burada.

It's in the South Wales Valleys, which is this quite special place.

Güney Galler Vadileri'nde, çok özel bir yer.

So it's had this very, sort of rich, working-class culture,

Zengin sayılabilecek bir çalışan sınıf kültürü var.

and it's famous for its Welsh male voice choirs and rugby and its coal.

Galler erkek korosu, ragbi ve de kömürüyle ünlü bir yer.

But when I was a teenager, the coal mines and the steelworks closed,

Ama ben gençken kömür madenleri ve çelikhaneler kapalıydı

and the entire area was devastated.

ve tüm alan perişan hâldeydi.

And I went there because it had one of the highest "Leave" votes in the country.

Oraya gittim çünkü ülkede en fazla ''Çıksın'' oyu çıkan yerlerden biriydi.

Sixty-two percent of the people here voted to leave the European Union.

Buradaki insanların yüzde 62'si AB'den ayrılmak için oy vermişti.

And I wanted to know why.

Ben de nedenini öğrenmek istedim.

When I got there, I was just a bit taken aback,

Oraya gittiğimde biraz şaşırdım

because the last time I went to Ebbw Vale,

çünkü Ebbw Vale'e en son gittimde

it looked like this.

orası böyle bir yerdi.

And now, it looks like this.

Şimdiyse böyle.

This is a new 33-million-pound college of further education

Bu gördüğünüz 33 milyon sterlin değerinde yüksek öğrenim kurumu,

that was mostly funded by the European Union.

çoğunluğu Avrupa Birliği tarafından finanse edildi.

And this is the new sports center

Bu da yeni spor merkezi,

that's at the middle of 350-million-pound regeneration project

350 milyon sterlin değerinde rejenerasyon projesinin tam ortasında,

that's being funded by the European Union.

Avrupa Birliği tarafından finanse ediliyor.

And this is the new 77-million-pound road-improvement scheme,

Bu da 77 milyon sterlin değerinde yeni yol yenileme şeması,

and there's a new train line, a new railway station,

yeni bir demiryolu hattı da var

and they're all being funded by the European Union.

ve tümü Avrupa Birliği tarafından finanse ediliyor.

And it's not as if any of this is a secret,

Bu gizli saklı da değil

because there's big signs like this everywhere.

çünkü her yerde böyle büyük levhalar var.

[EU Funds: Investing in Wales]

[AB Fonu: Galler'de yatırım]

(Laughter)

(Kahkahalar)

I had this sort of weird sense of unreality,

Şehri gezdikçe

walking around the town.

tuhaf bir hisse kapıldım.

And it came to a head

Sonra spor merkezinin önünde

when I met this young man in front of the sports center.

genç bir adamla tanışınca bir şeyler yapma gereği hissettim.

And he told me that he had voted to leave,

AB'den çıkmak için oy verdiğini söyledi

because the European Union had done nothing for him.

çünkü AB onun için hiçbir şey yapmamıştı.

He was fed up with it.

Bıkmıştı.

And all around town, people told me the same thing.

Şehrin her yanında insanlar bana aynı şeyleri söyledi.

They said that they wanted to take back control,

Kontrolü yeniden ele almak istediklerini söylediler,

which was one of the slogans in the campaign.

ki bu seçim çalışmalarında sloganlarından biriydi.

And they told me that they were most fed up

Bana söylediklerine göre en çok bıktıkları şey

with the immigrants and with the refugees.

göçmenler ve mültecilerdi.

They'd had enough.

Artık yetmişti.

Which was odd.

Ama bir tuhaflık vardı.

Because walking around, I didn't meet any immigrants or refugees.

Çünkü ben gezerken hiç göçmen veya mülteciye rastlamadım.

I met one Polish woman who told me

Polonyalı bir kadınla tanıştım,

she was practically the only foreigner in town.

o da tek yabancının kendi olduğunu söyledi.

And when I checked the figures,

Sonra istatistiklere baktığımda

I discovered that Ebbw Vale actually has

Ebbw Vale'in aslında...

one of the lowest rates of immigration in the country.

ülkede göçmen oranı en düşük yerlerden biri olduğunu fark ettim.

And so I was just a bit baffled,

Yani şaşırıp kalmıştım

because I couldn't really understand

çünkü insanların bu bilgileri nereden edindiklerini anlayamıyordum.

where people were getting their information from.

Çünkü göçmenlik hakkında tüm bu haberleri yapan

Because it was the right-wing tabloid newspapers

sağ eğilimli tabloid gazetelerdi.

which printed all these stories about immigration.

Bu şehirse oldukça sol eğilimli çalışan kesimdi.

And this is a very much left-wing Labour stronghold.

But then after the article came out, this woman got in touch with me.

Ancak makale yayınlandıktan sonra bir kadın benimle iletişime geçti.

And she was from Ebbw Vale,

Ebbw Vale'dendi

and she told me about all this stuff that she'd seen on Facebook.

ve bana Facebook'ta gördüğü tüm o şeylerden bahsetti.

I was like, "What stuff?"

''Nasıl şeyler?'' dedim.

And she said it was all this quite scary stuff about immigration,

O da bana göçmenlik hakkında korkutucu şeyler olduklarını söyledi,

and especially about Turkey.

özellikle Türkiye hakkında.

So I tried to find it.

Ben de onları bulmaya çalıştım.

But there was nothing there.

Ama hiçbir şey yoktu.

Because there's no archive of ads that people had seen

Çünkü insanların gördükleri reklamlar için kayıt yok

or what had been pushed into their news feeds.

veya haber akışlarına gelen şeyler için de.

No trace of anything, gone completely dark.

Hiçbir şeyin izi yoktu, her şey tamamen karanlıktaydı.

And this referendum that will have this profound effect forever on Britain --

Bir de ortada Birleşik Krallık üzerinde ciddi etkisi olacak bir referandum var --

it's already had a profound effect:

Şimdiden ciddi etkileri oldu bile:

the Japanese car manufacturers that came to Wales and the north east

Maden işlerini yenilemek için Galler'e ve kuzeydoğuya gelen

to replace the mining jobs --

Japon araba üreticileri --

they are already going because of Brexit.

Brexit yüzünden gidiyorlar.

And this entire referendum took place in darkness,

Ve tüm bu referandum karanlıkta gerçekleşti

because it took place on Facebook.

çünkü Facebook'ta gerçekleşti.

And what happens on Facebook stays on Facebook,

Facebook'ta olan şey orada gizli kalıyor,

because only you see your news feed, and then it vanishes,

çünkü haber akışınızı sadece siz görüyorsunuz ve sonra kayboluyor,

so it's impossible to research anything.

yani bir şeyi araştırmak imkânsız.

So we have no idea who saw what ads

Kimin hangi reklamı gördüğü hakkında hiçbir fikrimiz yok

or what impact they had,

veya bıraktığı etki hakkında

or what data was used to target these people.

veya bu insanları hedeflemede kullanılan veri hakkında.

Or even who placed the ads, or how much money was spent,

Veya bu reklamları verenler hakkında veya harcanan para hakkında

or even what nationality they were.

veya nereli oldukları hakkında.

But Facebook does.

Ama Facebook biliyor.

Facebook has these answers,

Facebook bu cevapları biliyor

and it's refused to give them to us.

ve cevapları bize vermeyi reddetti.

Our parliament has asked Mark Zuckerberg multiple times to come to Britain

Parlamentomuz Mark Zuckerberg'den birkaç kez Birleşik Krallık'a gelmesini

and to give us these answers.

ve bize cevapları vermesini istedi.

And every single time, he's refused.

Ve her defasında, reddetti.

And you have to wonder why.

Nedeni merak konusu.

Because what I and other journalists have uncovered

Çünkü ben ve diğer gazeteciler şunu ortaya çıkardık ki

is that multiple crimes took place during the referendum.

referandum esnasında birden fazla suç işlendi.

And they took place on Facebook.

Ve bunlar Facebook üzerinde oldu.

It's because in Britain, we limit the amount of money

Biz Birleşik Krallık'ta

that you can spend in an election.

bir seçime yönelik harcanacak parayı kısıtlıyoruz.

And it's because in the 19th century,

Çünkü 19. yüzyılda,

people would walk around with literally wheelbarrows of cash

insanlar kelimenin tam anlamıyla para dolu el arabasıyla dolaşır

and just buy voters.

ve seçmen satın alırdı.

So we passed these strict laws to stop that from happening.

Bunun yaşanmasını önlemek için bu katı yasaları koyduk.

But those laws don't work anymore.

Ama bu yasalar artık işlemiyor.

This referendum took place almost entirely online.

Bu referandum neredeyse tamamen internette gerçekleşti.

And you can spend any amount of money on Facebook or on Google or on YouTube ads

Facebook, Google veya YouTube reklamlarına sınırsız para harcayabilirsiniz

and nobody will know, because they're black boxes.

ve kimsenin haberi olmaz çünkü tam bir kara kutu.

And this is what happened.

Ve olan da tam buydu.

We've actually got no idea of the full extent of it.

İşin tam boyutunu biz bile bilmiyoruz.

But we do know that in the last days before the Brexit vote,

Ama şunu biliyoruz ki Brexit oylaması öncesindeki son birkaç gün

the official "Vote Leave" campaign

resmi ''Çıksın Oyu Verin'' kampanyası için

laundered nearly three quarters of a million pounds

bir milyon sterlinin yaklaşık dörtte üçü kadar para döndü,

through another campaign entity

başka bir kampanya aracılığıyla;

that our electoral commission has ruled was illegal,

seçim komisyonunun yasa dışı olarak kabul ettiği bir teşekkül

and it's referred it to the police.

ve konu polise intikal etti.

And with this illegal cash,

Bu yasa dışı parayla da

"Vote Leave" unleashed a fire hose of disinformation.

''Çıksın Oyu Verin'' kampanyası yanlış bilgi yağmuru yağdırdı.

Ads like this.

Bunun gibi reklamlar.

[Turkey's 76m people joining the EU]

[Türkiye'nin 76 milyon nüfusu AB'ye katılıyor]

This is a lie, it's a total lie.

Bu bir yalan, tamamen yalan.

Turkey is not joining the European Union.

Türkiye, Avrupa Birliği'ne katılmıyor.

There's not even any discussions of it joining the European Union.

Avrupa Birliği'ne katılmasıyla ilgili bir mevzu da yok.

And most of us, we never saw these ads,

Çoğumuz bu reklamları görmedi

because we were not the target of them.

çünkü bize hedeflenmediler.

"Vote Leave" identified a tiny sliver of people

''Çıksın Oyu Verin'' kampanyası bir grup insanı

who it identified as persuadable, and they saw them.

ikna edilebilir olarak belirledi ve onlar bunları gördü.

And the only reason we are seeing these now

Şu an bunları bizim de görüyor olmamızın tek sebebi

is because parliament forced Facebook to hand them over.

parlamentonun Facebook'u bunları vermek için zorlamış olması.

And maybe you think,

Belki şöyle diyorsunuz,

"Well, it was just a bit of overspending.

''Sadece biraz fazla para harcanmış.

It's a few lies."

Birkaç yalan işte.''

But this was the biggest electoral fraud in Britain for 100 years.

Ama bu, Birleşik Krallık'ta 100 yıl içinde yaşanmış en büyük seçim düzenbazlığı.

In a once-in-a-generation vote

Bir nesilde bir kez yaşanan,

that hinged upon just one percent of the electorate.

seçmenlerin yüzde birinin bile önemli olduğu bir seçimde.

And it was just one of the crimes that took place in the referendum.

Ve bu referandum esnasında yaşanan suçlardan yalnızca bir tanesi.

There was another group,

Başka bir grup da vardı,

which was headed by this man, Nigel Farage,

başlarında Nigel Farage adındaki bu adam vardı,

the one to the right of Trump.

Trump'ın sağında duran.

And his group, "Leave.EU" -- it also broke the law.

Grubu, ''Leave.UK'' -- yasaya aykırı geldi.

It broke British electoral laws and British data laws,

İngiliz seçim yasalarını ve İngiliz veri yasalarını çiğnedi.

and it's also being referred to the police.

Ve konu polise intikal etti.

And this man, Arron Banks, he funded this campaign.

Bu adam, Arron Banks, bu kampanyayı finanse etti.

And in a completely separate case,

Tamamen farklı bir konu için,

he's being referred to our National Crime Agency,

bizim ulusal suç merkezimize intikal etti,

our equivalent of the FBI,

FBI'ın İngiltere eş değeri,

because our electoral commission

çünkü seçim komisyonumuz

has concluded they don't know where his money came from.

paranın nereden geldiğini bilmediğine kanaat getirdi.

Or if it was even British.

Hatta İngiltere'den olup olmadığını da.

And I'm not even going to go into the lies that Arron Banks has told

Arron Banks'ın Rus hükûmetiyle saklı ilişkisi hakkında

about his covert relationship with the Russian government.

söylediği yalanlara hiç değinmeyeceğim bile.

Or the weird timing of Nigel Farage's meetings with Julian Assange

Veya Nigel Farage'nin, Julian Assange ile toplantılarının tuhaf zamanlaması

and with Trump's buddy, Roger Stone, now indicted,

ve Trump'ın arkadaşı Roger Stone ile -şu an soruşturmada-

immediately before two massive WikiLeaks dumps,

iki büyük WikiLeaks yayını hemen öncesinde,

both of which happened to benefit Donald Trump.

ikisi de Donald Trump'ın menfaati yönünde oldu.

But I will tell you that Brexit and Trump were intimately entwined.

Ama şunu söyleyebilirim ki Brexit ve Trump birbirleriyle yakından ilgili.

This man told me that Brexit was the petri dish for Trump.

Bu adam bana Brexit'in Trump için petri kabı olduğunu söyledi.

And we know it's the same people, the same companies,

Biliyoruz ki aynı insanlar, aynı şirketler,

the same data, the same techniques,

aynı veriler, aynı teknikler,

the same use of hate and fear.

aynı nefret ve korku kullanımı.

This is what they were posting on Facebook.

Facebook'ta yayınladıkları buydu.

And I don't even want to call this a lie,

Ben buna yalan da demek istemiyorum,

[Immigration without assimilation equals invasion]

[Asimilasyon olmadan göçmenlik istilaya eş değer]

because it feels more like a hate crime to me.

çünkü daha çok nefret suçu gibi geliyor.

I don't have to tell you

Söylememe gerek yok,

that hate and fear are being sown online all across the world.

nefret ve korku internette tüm dünyada yaşanıyor.

Not just in Britain and America, but in France and in Hungary

Sadece İngiltere'de ve Amerika'da değil, Fransa ve Macaristan'da,

and Brazil and Myanmar and New Zealand.

Brezilya'da, Myanmar'da, Yeni Zelanda'da.

And we know there is this dark undertow which is connecting us all globally.

Biliyoruz ki bizi küresel olarak bağlayan karanlık bir akım var.

And it is flowing via the technology platforms.

Ve bu akım teknoloji platformlarından geçiyor.

But we only see a tiny amount of what's going on on the surface.

Yüzeyde, neler olduğunun sadece küçük bir kısmını görüyoruz.

And I only found out anything about this dark underbelly

Ben de bu karanlık şey hakkında bir şeyler öğrenebildim

because I started looking into Trump's relationship to Farage,

çünkü Trump'ın Farage ile olan ilişkisini inceliyordum,

into a company called Cambridge Analytica.

Cambridge Analytica'yı inceliyordum.

And I spent months tracking down an ex-employee, Christopher Wiley.

Christopher Wiley adındaki eski çalışanı bulmak için aylar harcadım.

And he told me how this company, that worked for both Trump and Brexit,

Bana söylediğine göre Trump ve Brexit için çalışan bu şirket

had profiled people politically

insanları siyasi olarak profilledi,

in order to understand their individual fears,

bireysel korkularını anlama amacıyla,

to better target them with Facebook ads.

onları Facebook reklamlarıyla daha iyi hedeflemek için.

And it did this by illicitly harvesting the profiles

Bunu da 87 milyon insanın Facebook profillerini

of 87 million people from Facebook.

yasa dışı bir şekilde kullanarak yaptı.

It took an entire year's work to get Christopher on the record.

Christopher'ın yayına izin vermesi için tüm yıl çalışmamız gerekti.

And I had to turn myself from a feature writer

Benim de özel makale yazarından

into an investigative reporter to do it.

araştırmacı gazeteciye dönüşmem gerekti.

And he was extraordinarily brave,

Kendisi olağanüstü cesurdu

because the company is owned by Robert Mercer,

çünkü şirketin sahibi Robert Mercer,

the billionaire who bankrolled Trump,

Trump'a mali destek veren milyarder

and he threatened to sue us multiple times,

ve bizi mahkemeye vermekle pek çok kez tehdit etti,

to stop us from publishing.

yayınlamamıza engel olmak için.

But we finally got there, and we were one day ahead of publication.

Ama sonuca ulaşmıştık ve yayından bir gün önceydi.

We got another legal threat.

Başka bir yasal tehdit aldık.

Not from Cambridge Analytica this time,

Bu sefer Cambridge Analytica'dan değil,

but from Facebook.

Facebook'tan.

It told us that if we publish, they would sue us.

Eğer yayınlarsak bizi dava edeceklerini söylediler.

We did it anyway.

Yine de yayınladık.

(Applause)

(Alkışlar)

Facebook, you were on the wrong side of history in that.

Facebook, bu konuda tarihin yanlış tarafındaydın.

And you were on the wrong side of history in this --

Şu konuda da tarihin yanlış tarafındaydın --

in refusing to give us the answers that we need.

bize ihtiyaç duyduğumuz yanıtları vermeyi reddetmekte.

And that is why I am here.

Ben de bu yüzden buradayım.

To address you directly, the gods of Silicon Valley.

Size doğrudan hitap edebilmek için, Silikon Vadisi tanrıları.

(Applause)

(Alkışlar)

Mark Zuckerberg ...

Mark Zuckerberg...

(Applause)

(Alkışlar)

and Sheryl Sandberg and Larry Page and Sergey Brin and Jack Dorsey,

ve Sheryl Sandberg ve Larry Page ve Sergey Brin ve Jack Dorsey

and your employees and your investors, too.

ve çalışanlarınız ve yatırımcılarınız da.

Because 100 years ago,

Çünkü 100 yıl önce,

the biggest danger in the South Wales coal mines was gas.

Güney Galler kömür madenlerindeki en büyük tehlike gazdı.

Silent and deadly and invisible.

Sessiz, öldürücü ve görünmez.

It's why they sent the canaries down first to check the air.

Havayı kontrol etmeleri için önce oraya kanaryaları gönderdiler.

And in this massive, global, online experiment that we are all living through,

Şimdi ise hepimizin yaşadığı bu dev, küresel, çevrim içi deneyde,

we in Britain are the canary.

biz Birleşik Krallık kanaryayız.

We are what happens to a western democracy

Yüz yıllık seçim yasaları

when a hundred years of electoral laws are disrupted by technology.

teknoloji tarafından delindiğinde batı demokrasisine olan şeyiz,

Our democracy is broken, our laws don't work anymore,

demokrasimiz kırıldı, yasalarımız artık işlemiyor

and it's not me saying this,

ve bunu söyleyen ben değilim,

it's our parliament published a report saying this.

bunu söyleyen bir rapor yayınlayan parlamentomuz.

This technology that you have invented has been amazing.

İcat ettiğiniz bu teknoloji hep harikaydı.

But now, it's a crime scene.

Ancak şimdi bir suç mahalli.

And you have the evidence.

Ve kanıtlar sizde.

And it is not enough to say that you will do better in the future.

Gelecekte daha iyi olacağınızı söylemeniz yeterli değil.

Because to have any hope of stopping this from happening again,

Çünkü bunun tekrar yaşanmasını durduracak umuda sahip olmak için

we have to know the truth.

gerçeği bilmemiz lazım.

And maybe you think, "Well, it was just a few ads.

Belki de şöyle düşünüyorsunuz, ''Sadece bir iki reklam.

And people are smarter than that, right?"

İnsanlar bundan daha zeki değil mi?''

To which I would say, "Good luck with that."

Buna ben ''Bu kanıyla iyi şanslar'' diyorum.

Because what the Brexit vote demonstrates

Çünkü Brexit oyu şunu gösteriyor ki

is that liberal democracy is broken.

özgür demokrasi kırılmış.

And you broke it.

Ve siz kırdınız.

This is not democracy --

Bu demokrasi değil --

spreading lies in darkness, paid for with illegal cash,

karanlıkta yalanlar yaymak, yasa dışı para harcamak,

from God knows where.

Tanrı bilir nereden.

It's subversion,

Bu bir yıkım

and you are accessories to it.

ve siz de buna yardım ediyorsunuz.

(Applause)

(Alkışlar)

Our parliament has been the first in the world

Parlamentomuz dünyada sizi sorumlu tutan

to try to hold you to account,

ilk parlamento

and it's failed.

ve başarısız oldu.

You are literally beyond the reach of British law -- not just British laws,

İngiliz yasaları size işlemiyor -- sadece İngiliz yasaları da değil,

this is nine parliaments, nine countries are represented here,

burada dokuz parlamento var, dokuz ülke temsil ediliyor,

who Mark Zuckerberg refused to come and give evidence to.

Mark Zuckerburg gelmeyi ve kanıt sunmayı reddetti.

And what you don't seem to understand is that this is bigger than you.

Anlamadığınız şey ise bu sizden daha büyük.

And it's bigger than any of us.

Hepimizden daha büyük bir konu.

And it is not about left or right or "Leave" or "Remain" or Trump or not.

Bu bir sol, sağ veya ''Çıksın'', ''Kalsın'' veya Trump konusu değil.

It's about whether it's actually possible

Bir daha özgür ve adil bir seçim yapmanın

to have a free and fair election ever again.

mümkün olup olmadığı konusu.

Because as it stands, I don't think it is.

Çünkü öyle görünüyor ki bence değil.

And so my question to you is, is this what you want?

Benim de size sorum şu, istediğiniz şey bu mu?

Is this how you want history to remember you:

Tarihin sizi böyle mi hatırlamasını istiyorsunuz:

as the handmaidens to authoritarianism

Otoriterliğin hizmetçileri olarak

that is on the rise all across the world?

tüm dünyada yükselişte olan otoriterliğin?

Because you set out to connect people.

Çünkü amacınız insanları birleştirmekti.

And you are refusing to acknowledge

Ama şimdi kabul etmiyorsunuz ki

that the same technology is now driving us apart.

aynı teknoloji bizi birbirimizden ayırıyor.

And my question to everybody else is,

Diğer herkese sorum şu,

is this what we want:

istediğimiz bu mu?

to let them get away with it,

Bundan kurtulmalarına izin vermek

and to sit back and play with our phones, as this darkness falls?

ve oturup telefonlarımızla oynamak, karanlık üstümüze çökerken?

The history of the South Wales Valleys is of a fight for rights.

Güney Galler Vadileri tarihinde bir hak savaşı var.

And this is not a drill -- it's a point of inflection.

Ve bu bir tatbikat değil -- bu bir dönüm noktası.

Democracy is not guaranteed, and it is not inevitable,

Demokrasi garanti değil ve kaçınılmaz da değil

and we have to fight and we have to win

ama savaşmalı ve kazanmalıyız,

and we cannot let these tech companies have this unchecked power.

bu teknoloji şirketlerinin bu kontrolsüz güce sahip olmasına izin veremeyiz.

It's up to us -- you, me and all of us.

Bu bize bağlı -- size, bana ve hepimize.

We are the ones who have to take back control.

Kontrolü yeniden ele alması gereken biziz.

(Applause)

(Alkışlar)

(Cheers)

(Tezahüratlar)

(Applause)

(Alkışlar)