Stuart Brown: Play is more than fun

Translator: Hiwa Foundation II Reviewer: Hanasa-hiwa foundation

So, here we go: a flyby of play.

بابڕۆین بۆ یاری فڕین

It's got to be serious if the New York Times

ده‌بێت ئه‌وه‌نده‌ گرنگ بێت ئه‌گه‌ر نیۆرک تایمز

puts a cover story of their February 17th Sunday magazine about play.

بیکات به‌ چیرۆکی ده‌ره‌وه‌ی گۆڤاری یه‌کشه‌مه‌ (سه‌نده‌ی تایمز) له‌باره‌ی یاری له‌ ١٧ شوبات دا

At the bottom of this, it says, "It's deeper than gender.

له‌به‌شی خواره‌وه‌ی ئه‌وه‌دا، ده‌ڵێن، ئه‌وه‌ له‌ جێنده‌ر قوڵتره‌

Seriously, but dangerously fun.

به‌ڕاستی، به‌ڵام خۆشییه‌کی مه‌ترسیداره‌

And a sandbox for new ideas about evolution."

وه‌ قوتویه‌ک بۆ بیرۆکه‌ی نوێ له‌باره‌ی گه‌شه‌ کردن

Not bad, except if you look at that cover, what's missing?

خراپ نیه‌، بێجگه‌ له‌وه‌ی ئه‌گه‌ر ته‌ماشای ئه‌و به‌رگەی ده‌ره‌وه‌ بکه‌یت،کەموکوڕی چیە؟

You see any adults?

هیج گه‌نجێک ده‌بینی؟

Well, lets go back to the 15th century.

باشه‌، با بگه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ سه‌ده‌ی (١٥) یه‌م

This is a courtyard in Europe,

ئه‌مه‌ حه‌وشه‌یه‌که‌ له‌ ئه‌وروپا

and a mixture of 124 different kinds of play.

له‌گه‌ڵ (١٢٤) جۆری جیاوازی یاری

All ages, solo play, body play, games, taunting.

هه‌موو ته‌مه‌نه‌کان، یاری ته‌نیا، یاری له‌ش، فێڵ کردن، سه‌رزه‌نشت کردن

And there it is. And I think this is a typical picture

ئه‌وه‌تا، وابزانم ئه‌مه‌ وێنه‌یه‌کی ئاساییه‌

of what it was like in a courtyard then.

که‌ ئه‌وکاته‌ حه‌وشه‌ چۆن بوه‌

I think we may have lost something in our culture.

باوه‌ڕم وایه‌ ئێمه‌ شتێکمان له‌ کلتوره‌که‌مان ون کردوه‌

So I'm gonna take you through

له‌به‌رئه‌وه‌، من ئێوه‌ ده‌به‌م به‌ناو

what I think is a remarkable sequence.

ئه‌وه‌ی له‌و باوەڕەدام بوارێکی گرنگه‌

North of Churchill, Manitoba, in October and November,

باکوری چه‌رچڵ، مانیتۆبا، له‌ تشرینی یەکەم و مانگی تشرینی دووەمدا

there's no ice on Hudson Bay.

هیچ به‌فرێک نیه‌ له‌ (هودسن به‌ی) دا

And this polar bear that you see, this 1200-pound male,

ئه‌م ورچه‌ جه‌مسه‌ریه‌ که‌ ده‌یبینن نێرێکی (١٢٠٠) پاوه‌ندییه‌

he's wild and fairly hungry.

ئه‌وه کێوییه‌ و به‌دڵنیاییه‌وه‌ برسییه‌تی

And Norbert Rosing, a German photographer,

وێنه‌گری ئه‌ڵمانی، نۆربێرت ڕۆزین

is there on scene, making a series of photos of these huskies, who are tethered.

له‌دیمه‌نه‌که‌یدا، وێنه‌یه‌کی زۆری ئه‌و سه‌گانه‌ ده‌گرێت که‌ به‌سترابوونه‌وه‌

And from out of stage left comes this wild, male polar bear,

له‌و به‌شه‌دا که‌ماوه‌ته‌وه‌ ئه‌م دڕنده‌یه‌ دێت، ورچێکی نێری جه‌مسه‌ری

with a predatory gaze.

به‌چاو تێبڕینێکی ڕاوکه‌رانه‌وه‌

Any of you who've been to Africa or had a junkyard dog come after you,

هه‌رکه‌سێک له‌ ئێوه‌ له‌ ئه‌فه‌ریقا بووه‌ یان حه‌وشه‌یه‌کی پیست هه‌بوبێت و سه‌گێک دوات که‌وتبێت

there is a fixed kind of predatory gaze

چاوتێبڕینێکی ڕاوکه‌رانه‌ی هه‌یه‌

that you know you're in trouble.

تۆ ده‌زانی له‌ کێشه‌دایت

But on the other side of that predatory gaze

به‌ڵام، له‌ لایه‌کی تری ئه‌و چاو تێبڕینه‌ ڕاوکه‌رانه‌

is a female husky in a play bow, wagging her tail.

سه‌گێکی مێینه‌ هه‌یه‌ له‌ یاریکردندا، کلکی ده‌جوڵێنێت

And something very unusual happens.

وه‌ شتێکی زۆر نامۆ ڕووده‌دات

That fixed behavior -- which is rigid and stereotyped

ئه‌و هه‌ڵسوکه‌وته‌ جێگیرانه‌یه‌ -- که‌ڕه‌ق و هه‌ڵبه‌ستراوه‌

and ends up with a meal -- changes.

به‌ ژه‌مێک کۆتایی دێت-- گۆڕانکاری

And this polar bear

وه‌ ئه‌م ورچه‌ جه‌مسه‌رییه‌

stands over the husky,

له‌سه‌ر سه‌گه‌که‌ ده‌وه‌ستێت

no claws extended, no fangs taking a look.

هیچ چنگێک نادات، هیچ که‌ڵبه‌یه‌ک ده‌رناکه‌وێت

And they begin an incredible ballet.

ده‌ست ده‌که‌ن به‌ باڵیه‌کی جوان

A play ballet.

یاریکردن به‌ باڵی

This is in nature: it overrides a carnivorous nature

ئه‌مه‌ له‌سروشت دا: به‌سه‌ر سروشتێکی خۆ خۆریدا گه‌شه‌ده‌سه‌نێت

and what otherwise would have been a short fight to the death.

ئه‌گه‌ر نا شه‌ڕێکی کورت ڕووی ده‌دا بۆ مردن

And if you'll begin to look closely at the husky that's bearing her throat to the polar bear,

ئه‌گه‌ر به‌باشی ته‌ماشای سه‌گه‌که‌ بکه‌یت که‌ به‌هۆی قوڕگیه‌وه‌ په‌یوه‌ندی به‌ ورچه‌ جه‌مسه‌ریه‌که‌وە ده‌کات

and look a little more closely, they're in an altered state.

وه‌ به‌ته‌ماشا کردنێکی نزیکتر، ئه‌وان له‌ حاڵه‌تێکی جیاوازدان

They're in a state of play.

ئه‌وان له‌ حاڵه‌تی یاری کردندان

And it's that state

ئه‌وه‌ ئه‌و حاڵه‌ته‌یه‌

that allows these two creatures to explore the possible.

که‌ ڕێگا به‌و دوو دروست کراوه‌ ده‌دات که‌ گونجاندنه‌که‌ بدۆزنه‌وه‌

They are beginning to do something that neither would have done

ئه‌وان ده‌ست ده‌که‌ن به‌ شتێک که‌ ناکرێت ئه‌نجام بدرێت

without the play signals.

به‌بێ دیاری کردنی نیشانه‌کانی

And it is a marvelous example

ئه‌وه‌ نمونه‌ی زۆر سه‌رنج ڕاکێشه‌

of how a differential in power

که‌چۆن هێز و توانای جیاواز

can be overridden by a process of nature that's within all of us.

ده‌توانرێت گه‌شه‌ بکات به‌هۆی پرۆسه‌یه‌ک له‌سروشتدا که‌ بۆ هه‌مومان بگونجێت

Now how did I get involved in this?

باشه‌ چۆن من گه‌یشتمه‌ ئه‌مه‌؟

John mentioned that I've done some work with murderers, and I have.

جۆن باسی ئه‌وه‌ی کرد که‌ من چه‌ند کارێکم له‌گه‌ڵ پیاو کوژه‌کان کردووه‌، وه‌ کردوشمه‌

The Texas Tower murderer opened my eyes,

تاوه‌ری پیاوکوژه‌کانی ته‌کساس چاوی کردمه‌وه‌

in retrospect, when we studied his tragic mass murder,

له‌ بیرکردنه‌وه‌ له‌ ڕابردوو، کاتێک کوشتنە تراژیدیه‌ گه‌وره‌که‌یمان خوێند

to the importance of play,

بۆ ده‌رکه‌وتنی گرنگی یارییه‌که‌

in that that individual, by deep study,

له‌وه‌دا، ئه‌و که‌سه‌ به‌هۆی خوێندنه‌وه‌یه‌کی قوڵه‌وه‌

was found to have severe play deprivation.

دۆزرایه‌وه‌ که‌ بێبه‌ش کراوه‌ له‌ یارییه‌که‌

Charles Whitman was his name.

ناوی چارلس وایتمان بوو

And our committee, which consisted of a lot of hard scientists,

کۆمه‌ڵه‌که‌مان که‌ پێک هاتبوو له‌زۆرێک زانای تووند

did feel at the end of that study

له‌کۆتایی لێکۆڵینه‌وه‌که‌دا هه‌ستی کرد

that the absence of play and a progressive suppression of developmentally normal play

که‌ نه‌بوونی یاری کردن و به‌رده‌وامی پوکانه‌وه‌ی گه‌شه‌کردنی یارییه‌ ئاساییه‌کان

led him to be more vulnerable to the tragedy that he perpetrated.

وای لێکردووه‌ که‌ زۆر لاواز بێت له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و تاوانه‌ تراژیدیه‌

And that finding has stood the test of time --

ئه‌و دۆزینه‌وه‌یه‌ له‌گه‌ڵ تاقیکردنه‌وه‌ی کاتدا ماوه‌ته‌وه‌

unfortunately even into more recent times, at Virginia Tech.

به‌داخه‌وه‌، هه‌تا کاتی ئێستامان، له‌ فێرجینا تێک دا

And other studies of populations at risk

وه‌ لێکۆڵینه‌وه‌کانی تر له‌سه‌ر مه‌ترسیه‌کانی دانیشتوان

sensitized me to the importance of play,

توشی هه‌ستیاری کردم له‌باره‌ی گرنگی یاری کردن

but I didn't really understand what it was.

به‌ڵام به‌ڕاستی تێنه‌گه‌شتم کامه‌ بوو چی بوو

And it was many years in taking play histories of individuals

ئه‌وه‌ چه‌ندین ساڵه‌ که‌ کارده‌کاته‌ سه‌ر مێژوی تاکه‌کان

before I really began to recognize that I didn't really have a full understanding of it.

پێش ئه‌وه‌ی به‌ته‌واوه‌تی له‌وه‌ تێبگه‌م که‌ به‌ڕاستی من لێی تێنه‌گه‌شتوم

And I don't think any of us has a full understanding of it, by any means.

باوه‌ڕناکه‌م هیچ که‌س له‌ ئێمه‌ به‌ته‌واوه‌تی لێی تێگه‌یشتبێت، به‌هه‌موو مانایه‌که‌وه‌

But there are ways of looking at it

به‌ڵام چه‌ندین ڕێگا هه‌یه‌ بۆ ته‌ماشاکردن، ئه‌مه‌ سه‌ره‌تای یاری کردنه‌

that I think can give you -- give us all a taxonomy, a way of thinking about it.

که‌ ده‌توانم نیشانتان بده‌م -- هه‌موو پۆڵین ناسیه‌کانمان بداتێ، وه‌ ئه‌و ڕێگایه‌ی ئێمه‌ بیری لێ ده‌که‌ینه‌وه‌

And this image is, for humans, the beginning point of play.

ب ۆمرۆڤ ئه‌وه‌ سه‌ره‌تای یاری کردنه‌

When that mother and infant lock eyes,

کاتێک ئه‌و دایک و منداڵه‌ چاویان داده‌خه‌ن

and the infant's old enough to have a social smile,

وه‌ منداڵه‌که‌ ته‌مه‌نی ئه‌وه‌نده‌ هه‌یه‌ که‌ پێکه‌نینێکی کۆمه‌ڵایه‌تی هه‌بێت

what happens -- spontaneously -- is the eruption of joy on the part of the mother.

ئه‌وه‌ی ڕووده‌دات-- له‌خۆوه‌ -- ئه‌وه‌یه‌ که‌ خۆشی دایکه‌که‌ ده‌ته‌قێته‌وه‌

And she begins to babble and coo and smile, and so does the baby.

وه‌ ده‌ست ده‌کات به‌ قسه‌کردن و پێکه‌نین،هه‌روه‌ها منداڵه‌که‌ش

If we've got them wired up with an electroencephalogram,

ئه‌گه‌ر به‌وایه‌ری پشکنینی ئه‌لکترۆنییه‌وه‌ په‌یوه‌ستی بکه‌ین

the right brain of each of them becomes attuned,

به‌شی ڕاستی مێشکی هه‌ر یه‌کێکیان ڕادێت به‌ هه‌ڵسوکه‌وتی باشه‌

so that the joyful emergence of this earliest of play scenes

که‌واته‌ ده‌رکه‌وتنی خۆشیه‌که‌ی ئه‌م یاریه‌ی پێشوو

and the physiology of that is something we're beginning to get a handle on.

وه‌ فیسۆلۆجی ئه‌وه‌ شتێکه‌ که‌ ئێمه‌ ده‌ستی پێ ده‌که‌ین و کاری له‌گه‌ڵ ده‌که‌ین

And I'd like you to think that every bit of more complex play

ده‌مه‌وێت ئێوه‌ بیربکه‌نه‌وه‌ که‌ هه‌رشتێکی یاری قورس

builds on this base for us humans.

بۆ ئێمه‌ی مرۆڤ له‌سه‌ر ئه‌م بنەمایه‌ دروست ده‌بێت

And so now I'm going to take you through sort of a way of looking at play,

له‌به‌رئه‌وه‌، من ئێوه‌ به‌ناو جۆرێک بینین دا ده‌به‌م بۆ ته‌ماشاکردنی یاری

but it's never just singularly one thing.

به‌ڵام هه‌رگیز یه‌ک شت نیه‌

We're going to look at body play,

ئێمه‌ ته‌ماشای یاری له‌ش ده‌که‌ین

which is a spontaneous desire to get ourselves out of gravity.

که‌ هه‌ستێکی خواستنه‌ بۆ لابردنی په‌ستان له‌ سه‌رمان

This is a mountain goat.

ئه‌مه‌ بزنێکی شاخاوییه‌

If you're having a bad day, try this:

ئه‌گه‌ر ڕۆژێکی ناخۆشتان هه‌یه‌، ئه‌مه‌ تاقی بکه‌ره‌وه‌

jump up and down, wiggle around -- you're going to feel better.

هه‌ڵبه‌ز و دابه‌ز بکه‌، بسوڕێره‌وه‌ به‌ده‌وری خۆت دا--هه‌ست به‌ باشتر بوون ده‌که‌ن

And you may feel like this character,

له‌وانه‌یه‌ تۆ وه‌ک ئه‌م که‌سه‌ هه‌ست بکه‌یت

who is also just doing it for its own sake.

که‌ ئه‌ویش ته‌نها له‌بری خۆی ئه‌مه‌ ده‌کات

It doesn't have a particular purpose, and that's what's great about play.

هیچ مه‌به‌ستێکی تایبه‌تی نییه‌، ئه‌وه‌ ئه‌و شته‌ جوانه‌یه‌ که‌ له‌یاریدایه‌

If its purpose is more important

ئه‌گه‌ر ئامانجه‌که‌ی گرنگتربێت

than the act of doing it, it's probably not play.

له‌ ئه‌نجامدانی، له‌وانه‌یه‌ ئه‌وه‌ یاری نه‌بێت

And there's a whole other type of play, which is object play.

چه‌ندین جۆری تری یاری هه‌یه‌، که‌یاری ئامانجداره‌

And this Japanese macaque has made a snowball,

ئه‌م مه‌یمونه‌ یابانییه‌، شێره‌ به‌فرینه‌یه‌کی دروست کردووه‌

and he or she's going to roll down a hill.

ئه‌وه‌ ده‌یه‌وێت خلی بکاته‌وه‌ به‌ره‌و گرده‌که‌

And -- they don't throw it at each other, but this is a fundamental part of being playful.

ئەوان هه‌ڵی ناده‌ن بۆ یه‌کتری، به‌ڵام ئه‌مه‌ به‌شه‌ بنچینه‌که‌ی یاری کردنه‌

The human hand, in manipulation of objects,

ده‌ستی مرۆڤ، له‌به‌کارهێنانی ئامانجه‌که‌دا

is the hand in search of a brain;

ده‌ستێکه‌ له‌ گه‌ڕان بۆ مێشک

the brain is in search of a hand;

مێشکه‌که‌ ده‌گه‌ڕێت بۆ ده‌سته‌که‌

and play is the medium by which those two are linked in the best way.

وه‌ یاری کردن ناوه‌ندێکه‌ بۆ به‌ستنه‌وه‌ی ئه‌و دوو شته‌ به‌ شێوه‌یه‌کی زۆر باش

JPL we heard this morning -- JPL is an incredible place.

جەی پی ئێڵ: ئه‌م به‌یانیه‌ بیستمان-- (جەی پی ئێڵ) ناوچه‌یه‌کی زۆر خۆشه‌

They have located two consultants,

ئەوان دوو ڕاوێژکاریان داناوه‌

Frank Wilson and Nate Johnson,

فرانک وێلسن و نه‌یت جۆنسن

who are -- Frank Wilson is a neurologist, Nate Johnson is a mechanic.

که‌ فرانک ویڵسن شاره‌زای ده‌ماره‌، نه‌یت جۆنسن میکانیکه‌

He taught mechanics in a high school in Long Beach,

ئه‌و وانه‌ی میکانیکی له‌ ئاماده‌یی وتۆته‌وه‌ له‌ لۆنگ بیچ

and found that his students were no longer able to solve problems.

ئه‌وه‌ی بۆ ده‌رکه‌وت که‌ چیتر قوتابیه‌کان ناتوانن کێشه‌کان شیکار بکه‌ن

And he tried to figure out why. And he came to the conclusion, quite on his own,

هه‌وڵیدا بۆ ئه‌وه‌ی بزانیت بۆچی گه‌شتینه‌ ئه‌وه‌ی به‌ته‌نها

that the students who could no longer solve problems, such as fixing cars,

ئه‌و قوتابیانه‌ی که‌ چیتر ناتوانن کێشه‌کان چاک بکه‌نه‌وه‌ وه‌ک چاک کردنی ئوتومبیله‌کان

hadn't worked with their hands.

به‌ده‌سته‌کانیان کاریان نه‌کردووه‌

Frank Wilson had written a book called "The Hand."

فرانک ویلسن کتێبێکی نوسیوه‌ به‌ناوی ده‌سته‌که‌

They got together -- JPL hired them.

جه‌ی.پی،ئێڵ، هه‌ردوکیانی کۆکرده‌وه‌ و دایمه‌زراندن

Now JPL, NASA and Boeing,

ئێستا، جه‌ی.پی.ئێڵ، ناسا، بۆینگ

before they will hire a research and development problem solver --

پێش ئه‌وه‌ی لێکۆڵینه‌ویه‌ک و توێژینه‌وه‌یه‌ک دابمه‌زرێنین

even if they're summa cum laude from Harvard or Cal Tech --

هه‌تا ئه‌گه‌ر ئه‌وان زیره‌کترین که‌س بن له‌هارڤارد یان کاڵ تێک

if they haven't fixed cars, haven't done stuff with their hands early in life,

ئه‌گه‌ر ئوتومبێلیان چاک نه‌کردبێته‌وه‌، ئیشیان به‌ ده‌سته‌کانیان نه‌کردبێت له‌ چاکردنه‌وه‌ له‌سه‌ره‌تای ژیانیانه‌وه‌

played with their hands, they can't problem-solve as well.

یاریان به‌ ده‌سته‌کانیان نه‌کردبێت، ئه‌وان ناتوانن چاره‌سه‌ری کێشه‌که‌ بکه‌ن

So play is practical, and it's very important.

که‌واته‌ یاری کردن پراکتیکی یه‌ و زۆر گرنگه‌

Now one of the things about play is that it is born by curiosity and exploration. (Laughter)

شتێک له‌باره‌ی یارییه‌کەوه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ دۆزینه‌وه‌ و هه‌وڵدان بۆ دۆزینه‌وه‌ له‌دایک بوە.پێکەنین

But it has to be safe exploration.

به‌ڵام پێویسته‌ دۆزه‌ره‌وه‌یه‌کی سه‌لامه‌ت بێت

This happens to be OK -- he's an anatomically interested little boy

ئه‌وه‌ باش ده‌بێت،-- ئه‌و کوڕێکی سه‌رسامە بەو شتە

and that's his mom. Other situations wouldn't be quite so good.

ئه‌وه‌ش دایکیه‌تی. حاڵه‌تەکانی تر زۆر باش نین

But curiosity, exploration, are part of the play scene.

به‌ڵام، هه‌وڵدان بۆ دۆزینه‌وه‌ و دۆزینەوە به‌شێکن له‌ دیمه‌نی یارییه‌که‌

If you want to belong, you need social play.

ئه‌گه‌ر ده‌ته‌وێت بگه‌ڕێیته‌وه‌، پێویستت به‌ یاریه‌ کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان هه‌یه‌

And social play is part of what we're about here today,

یاریه‌ کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان مه‌به‌ستی ئاماده‌بوونی ئێمه‌یه‌ لێره‌دا

and is a byproduct of the play scene.

به‌رهه‌مێکی زیاتر له‌ دیمه‌نی یاری کردن

Rough and tumble play.

یاریه‌کی قورس و که‌وتن

These lionesses, seen from a distance, looked like they were fighting.

له‌ دووره‌وه‌ ئه‌م ده‌ڵه‌ شێرانه‌ له‌وه‌ ده‌چن که‌ شه ڕ ده‌که‌ن

But if you look closely, they're kind of like the polar bear and husky:

به‌ڵام ئه‌گه‌ر له‌نزیکه‌وه‌ ته‌ماشا بکه‌ین، ئه‌وایان وه‌ک ورچه‌ جه‌مسه‌رییه‌که‌و سه‌گه‌که‌ وان

no claws, flat fur, soft eyes,

نه‌ چنگ لێدان هه‌یه‌، فەرووی ته‌خت، چاوەکان نه‌رمن

open mouth with no fangs, balletic movements,

کردنه‌وه‌ی ده‌م به‌بێ که‌ڵبه‌، جوڵه‌ی باڵییان

curvilinear movements -- all specific to play.

جوڵه‌ی بازنه‌ییانە... هه‌مووی تایبه‌ته‌ به‌ یاری کردن

And rough-and-tumble play is a great learning medium for all of us.

یاری قورس و که‌وتن فێربونێکی زۆر باشه‌ بۆ ئێمه‌

Preschool kids, for example, should be allowed to dive, hit, whistle,

بۆنمونه‌، منداڵانی باخچەی ساوایان پێویسته‌ بزانن مه‌له‌ بکه‌ن، لێدان بزانن، فیکه‌ لێبده‌ن

scream, be chaotic, and develop through that a lot of emotional regulation

هاوار بکه‌ن، ئاژاوەچی بێت، له‌ڕێگای ئه‌وانه‌وە هه‌ست به‌ ڕێکوپێکی گه‌شه‌بکات

and a lot of the other social byproducts -- cognitive, emotional and physical --

له‌گه‌ڵ چه‌ندین به‌رهه‌می زیاتری کۆمه‌ڵایه‌تی-- یه‌ک بابه‌تی و هه‌ست سۆزانه‌ و جه‌سته‌یی

that come as a part of rough and tumble play.

که‌ وه‌ک به‌شێک له‌ یاری قورس و که‌وتن داده‌نرێت

Spectator play, ritual play -- we're involved in some of that.

بینه‌ری یاری و یاریه‌ نه‌ریتیه‌کان-- ئێمه‌ له‌گه‌ڵ هه‌ندێک له‌وانه‌ تێکه‌ڵ بوین

Those of you who are from Boston know that this was the moment -- rare --

ئه‌وکه‌سانه‌ی که‌ خه‌ڵکی (بۆستن)ن ده‌زانن که‌ئه‌مه‌ ئه‌وکاتە... ده‌گمه‌نه‌

where the Red Sox won the World Series.

که‌ (ڕێدسۆکس) زنجیره‌ی جیهانی برده‌وه‌

But take a look at the face and the body language of everybody

به‌ڵام ته‌ماشایه‌کی ده‌م و چاوی و زمانی قسه‌کردنی هه‌موویان بکه‌

in this fuzzy picture, and you can get a sense that they're all at play.

له‌م وێنه‌ ناڕوونه‌دا ده‌توانی ئه‌و دیمه‌نه‌ ببینێت که‌ هه‌مویان له‌یاری کردندان

Imaginative play.

یاریه‌کی خه‌یاڵاوی

I love this picture because my daughter, who's now almost 40, is in this picture,

من ئه‌م وێنه‌م خۆش ده‌وێت چونکه‌ کچه‌که‌م که‌ ئێستا نزیکه‌ی (٤٠) ساڵه‌، له‌م وێنه‌دایه‌

but it reminds me of her storytelling and her imagination,

به‌ڵام چیرۆک خوێندنه‌وه‌کانی و خه‌یاڵه‌کانی به‌بیر هێنامه‌وه‌

her ability to spin yarns at this age -- preschool.

ئه‌و توانای هەبوو له‌و ته‌مه‌نه‌دا چیرۆکی ده‌وت، له‌ پێش قوتابخانه‌دا

A really important part of being a player

گرنگترین به‌ش له‌ بون به‌ یاریزان

is imaginative solo play.

یاری خه‌یاڵ فراوانی ته‌نهایی

And I love this one, because it's also what we're about.

ئه‌مه‌یانم خۆش ده‌وێت، چونکه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ ئێمه‌ هه‌مانه‌

We all have an internal narrative that's our own inner story.

هه‌موومان چیرۆکی تایبه‌تیمان هه‌یه‌ که‌ چیرۆکی ناو ناخی خۆمانه‌

The unit of intelligibility of most of our brains is the story.

مه‌به‌ستی تێگه‌یشتن له‌ناو مێشکی زۆربه‌ماندا چیرۆکه‌

I'm telling you a story today about play.

چیرۆکێکتان له‌باره‌ی یاری کردنه‌وه‌ پێ ده‌ڵێم

Well, this bushman, I think, is talking about the fish that got away that was that long,

وابزانم ئه‌مه‌، پیاوی دارستانه‌، که‌باسی ماسیه‌کی گه‌وره‌ ده‌کات که‌ له‌ ده‌ستی ڕزگاربوه‌

but it's a fundamental part of the play scene.

به‌ڵام، ئه‌وه‌ به‌شه‌ بنچینه‌ییه‌کەی دیمه‌نی یاری کردنه‌

So what does play do for the brain?

که‌واته‌ یاری کردن چی بۆ مێشک ده‌کات؟

Well, a lot.

زۆر شت

We don't know a whole lot about what it does for the human brain,

هه‌موو ئه‌و شتانه‌ نازانین که‌ بۆ مێشکی مرۆڤ ده‌یکات

because funding has not been exactly heavy for research on play.

چونکه‌ پاره‌ بۆ توێژینه‌وه‌یه‌ک زۆر زۆر نه‌بوو

I walked into the Carnegie asking for a grant.

چووم بۆ (کارنێجی) بۆ داواکردنی به‌خشین و یارمه‌تی

They'd given me a large grant when I was an academician

ئه‌وان به‌خشینێکی زۆریان دامێ کاتێک که‌سێکی ئه‌کادیمی بووم

for the study of felony drunken drivers, and I thought I had a pretty good track record,

بۆ توێژینه‌وه‌ له‌سه‌ر تاوانی شۆفێره‌ سه‌رخۆشه‌کان و باوه‌ڕم وابوو که‌ تۆمارێکی زۆر باشم هه‌بوو

and by the time I had spent half an hour talking about play,

به‌تێپه‌ڕ بوونی کات، نیو کاتژمێر له‌باس کردنی یاری کردن دا به‌سه‌ر ده‌برد

it was obvious that they were not -- did not feel that play was serious.

ئه‌وه‌ ئاشکرا بوه‌ که‌ ئه‌وان به‌و شێوه‌یه‌ نه‌بوون، پێیان وانه‌ بوو که‌ یاری کردن شتێکی گرنگه‌

I think that -- that's a few years back -- I think that wave is past,

من واده‌ڵێم -- ئه‌وه‌ چه‌ند ساڵێک پێش ئێستا بوو-- وابزانم ئه‌و شه‌پۆله‌ ڕۆشتن

and the play wave is cresting,

شه‌پۆلی یاری کردن له‌ لوتکه‌دا

because there is some good science.

چونکه‌ چه‌ند زانستێکی باش هه‌یه‌

Nothing lights up the brain like play.

هیچ شتێک وه‌ک یاری کردن مێشک ڕوناک ناکاته‌وه‌

Three-dimensional play fires up the cerebellum,

یاری (ثری دی) سێ لای به‌شی مێشکی کۆنتڕۆڵ کردنی ماسولکه‌کان به‌هێز ده‌کات

puts a lot of impulses into the frontal lobe --

هانده‌رێکی زۆر ده‌نێرێت بۆ به‌شی پێشه‌وه‌

the executive portion -- helps contextual memory be developed,

به‌شی جێبه‌جێ کردنه‌که‌ --یارمه‌تی گفتوگۆ و بیرده‌دات

and -- and, and, and.

وه‌ - وه‌ - وه‌

So it's -- for me, its been an extremely nourishing scholarly adventure

که‌واته‌، بۆمن ئه‌وه‌ خواردنێکی توێژه‌رانه‌یه‌

to look at the neuroscience that's associated with play, and to bring together people

بۆ ته‌ماشاکردنی زانستی ده‌مار که‌ له‌گه‌ڵ یاری کردندا خۆی ده‌گونجێنێ بۆ کۆکردنه‌وه‌ی خه‌ڵکی

who in their individual disciplines hadn't really thought of it that way.

که‌ له‌ڕووی تایبه‌تیه‌وه‌ بیری له‌و بابه‌ته‌ نه‌کردۆته‌وه‌

And that's part of what the National Institute for Play is all about.

ئه‌وه‌ ئه‌و به‌شه‌یه‌ که‌ ده‌زگای نیشتمانی بۆ یاریکردن کاری بۆ ده‌کات

And this is one of the ways you can study play --

ئه‌وه‌ ڕێگایه‌که‌ له‌ ڕێگاکان، تۆ ده‌توانی یاری کردن بخوێنیت

is to get a 256-lead electroencephalogram.

بۆ به‌ده‌ست هێنانی (٢٥٦) ڕێگه‌ی ئه‌لکترۆنی

I'm sorry I don't have a playful-looking subject, but it allows mobility,

لێم ببورن که‌ بابه‌تێکی خۆشی یاری کردنم پێنیه‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ ڕێگا به‌ جوڵاندن ده‌دات

which has limited the actual study of play.

له‌ توێژینه‌وه‌ی ڕاستی له‌باره‌ی یاری کردنه‌وه‌ سنوردار کراوه‌

And we've got a mother-infant play scenario

سیناریۆی یاری کردن منداڵ و دایکیمان هه‌بوو

that we're hoping to complete underway at the moment.

که‌ ئێمه‌ به‌هیواین له‌کاتی خۆیدا ته‌واوی بکه‌ین

The reason I put this here is also to queue up

هۆکاری ئه‌وه‌ی که‌ ئێمه‌ی هێنایه‌ ئێره‌ بۆ ڕیزکردن

my thoughts about objectifying what play does.

بیرۆکه‌کانم بوو له‌باره‌ی ئه‌و کارانه‌ی یاری کردن ده‌یکات

The animal world has objectified it.

جیهانی گیانه‌وه‌ران به‌ پراکتیکی ده‌یکه‌ین

In the animal world, if you take rats,

له‌ جیهانی گیانه‌وه‌راندا، ئه‌گه‌ر تۆ جرجەکان وه‌ربگریت

who are hardwired to play at a certain period of their juvenile years

که‌ به‌شێوه‌یه‌کی نامۆ یاری ده‌کات له‌ چه‌ند کاتێکی دیاری کراودا له‌ ژیانی هه‌رزه‌کاریاندا

and you suppress play -- they squeak, they wrestle,

وه‌ تۆ یاری کردنه‌که‌ تێک ده‌ده‌یت-- ئه‌وان هاوار ده‌که‌ن-- ئه‌وان زۆرانبازی ده‌که‌ن

they pin each other, that's part of their play.

گاز له‌یه‌کتر ده‌گرن ئه‌وه‌ به‌شێکه‌ له‌ یاری کردنه‌که‌

If you stop that behavior on one group that you're experimenting with,

ئه‌گه‌ر تۆ ئه‌و هه‌ڵسوکه‌وته‌ له‌سه‌رگروپێک بوه‌ستێنیت

and you allow it in another group that you're experimenting with,

له‌ گروپێکی تردا ڕێگه‌ی پێ بده‌یت که‌ تاقیکردنه‌وه‌ی له‌سه‌ر ده‌که‌یت

and then you present those rats

دواتر تۆ ئه‌م جرجانە ئاماده‌ ده‌که‌یت

with a cat odor-saturated collar,

له‌گه‌ڵ پشیله‌یه‌کدا که‌ خۆی تێر ده‌کات

they're hardwired to flee and hide.

ئه‌وان به‌هێزن له‌ڕاوکردن و خۆشاردنه‌وه‌دا

Pretty smart -- they don't want to get killed by a cat.

زۆر زیره‌کانه‌یه‌ -- نایانه‌وێت له‌لایان پشیله‌یه‌که‌وه‌ بکوژرێن

So what happens?

که‌واته‌ چی ڕوده‌دات

They both hide out.

هه‌ردوکیان خۆیان ده‌رده‌خه‌ن

The non-players never come out --

ئه‌وان یاری ناکه‌ن و هه‌رگیز نایه‌نه‌ ده‌ره‌وه‌

they die.

ئەوانده‌مرن

The players slowly explore the environment,

یاریزانه‌کان به‌ له‌سه‌ر خۆیی بارو دۆخه‌که‌ ده‌رده‌خه‌ن

and begin again to test things out.

دوباره‌ ده‌ست ده‌که‌نه‌وه‌ به‌ تاقی کردنه‌وه‌ی شته‌کان

That says to me, at least in rats --

ئه‌وان به‌ من ده‌ڵێن، به‌لایه‌نی که‌مه‌وه‌ لە جرجەکاندا

and I think they have the same neurotransmitters that we do

وابزانم ئه‌وان هه‌مان گوازه‌ره‌وه‌ی ده‌مارییان هه‌یه‌ که‌ ئێمه‌ هه‌مانه‌

and a similar cortical architecture --

وه‌ هه‌مان شێوه‌ی ده‌رکردنی ئه‌نزیمه‌کانیان هه‌یه‌

that play may be pretty important for our survival.

که‌ له‌وانه‌یه‌ ده‌ورێکی گرنگی هه‌بێت له‌ مانه‌وه‌ی ئێمه‌دا

And, and, and -- there are a lot more animal studies that I could talk about.

وه‌ - وه‌ - وه‌ زۆرێک لێکۆڵینه‌وه‌ی ئاژه‌ڵی هه‌یه‌ که‌ ده‌توانم باسی بکه‌م

Now, this is a consequence of play deprivation. (Laughter)

ئێستا، ئه‌مه‌ ئه‌نجامی یاری به‌رگری کردنه‌که‌یە. پێکه‌نین

This took a long time --

ئه‌مه‌ کاتێکی زۆری ده‌وێت

I had to get Homer down and put him through the fMRI and the SPECT

پێویست بوو (هۆمه‌ر) بهێنمه‌ خواره‌وه‌ بیخه‌مه‌ ناوی له‌ ڕێگه‌ی (فرمانی زرنگانەوەی موگناتیسی)و دیمه‌نه‌که‌

and multiple EEGs, but as a couch potato, his brain has shrunk.

وه‌ چه‌ند هێلکه‌یه‌ک، به‌ڵام وه‌ک گۆشتێک پەتاته‌، مێشکی به‌ش به‌ش بوه‌

And we do know that in domestic animals

ئێمه‌ ده‌زانین که‌ له‌ ئاژه‌ڵی ماڵیدا

and others, when they're play deprived,

وە هه‌ندێکی تر، کاتێک یاریه‌کانیان لێ داده‌بڕێت

they don't -- and rats also -- they don't develop a brain that is normal.

به‌شێوه‌یه‌کی ئاسایی مێشکیان گه‌شه‌ ناکات، هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ش بۆ مشکه‌کان ڕاسته‌

Now, the program says that the opposite of play is not work,

ئێستا، پڕۆگرامه‌که‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ ده‌ڵێت که‌ یاریکردن کاریگه‌رنیه‌

it's depression.

سستیه‌که‌ی

And I think if you think about life without play --

پێموایه‌ ئه‌گه‌ر تۆ بیر له‌ ژیان بکه‌یته‌وه‌ به‌بێ یاری کردن

no humor, no flirtation, no movies,

به‌بێ گاڵته‌ کردن، به‌بێ خۆشی، به‌بێ فیلم

no games, no fantasy and, and, and.

به‌بێ گاڵته‌و گه‌پ، به‌بێ خه‌یاڵ، وه‌ ، وه‌ ، وه‌

Try and imagine a culture or a life, adult or otherwise

بیهێنه‌ پێش چاوت کۆمه‌ڵگایه‌ک یان ژیانێک، هه‌رزه‌کار یان هه‌ر شتێکی تر

without play.

به‌بێ یاری کردن

And the thing that's so unique about our species

ئه‌و شته‌ی که‌ تایبه‌ته‌ له‌ باره‌ی جۆره‌کانمانه‌وه‌

is that we're really designed to play through our whole lifetime.

ئه‌وه‌ ئێمه‌ به‌و شێوه‌یه‌ دروست کراوین که‌ به‌درێژایی ژیانمان یاری بکه‌ین

And we all have capacity to play signal.

هه‌مومان توانای یاری کردنی ئیشاره‌تمان هه‌یه‌

Nobody misses that dog I took a picture of on a Carmel beach a couple of weeks ago.

که‌س بیری ئه‌و سه‌گه‌ نه‌کات له‌چه‌ند هه‌فته‌ی ڕابوردودا له‌ قه‌راخ ده‌ریای (کارمێل) وێنه‌م گرت

What's going to follow from that behavior

له‌و هه‌ڵسوکه‌وته‌وه‌ ئه‌وەی ده‌ستی ده‌که‌وێت

is play.

یاریکردنه‌

And you can trust it.

تۆ ده‌توانی باوه‌ڕی پێ بکه‌یت

The basis of human trust is established through play signals.

بناغه‌ی باوه‌ڕکردن له‌ مرۆڤدا له‌ ڕێگای ئیشاره‌ته‌کانی یاری کردنه‌وه‌ دروست بووه‌

And we begin to lose those signals, culturally and otherwise, as adults.

وه‌ ئێمه‌ ده‌ستمان کردوه‌ به‌ له‌ده‌ست دانی ئه‌و ئیشاره‌تانه‌، له‌کۆمه‌ڵگادا، له‌هه‌رزه‌کاریدا، لە شتی تردا

That's a shame.

ئه‌وه‌ ئابڕوبردنه‌

I think we've got a lot of learning to do.

وابزانم پێویسته‌ شتی زۆر فێرببین

Now, Jane Goodall has here a play face along with one of her favorite chimps.

ئێستا، (جانێ گوداڵ) لێره‌ یاری باش له‌گه‌ڵ یه‌کێک له‌مه‌یمونه‌ خۆشه‌ویسته‌کانی ده‌کات

So part of the signaling system of play

له‌به‌رئه‌وه‌، به‌شێک له‌سیسته‌می یاریکردنی نیشانه‌یی

has to do with vocal, facial, body, gestural.

په‌یوه‌ندی هه‌یه‌ به‌ده‌نگ و بینین، له‌ش و هه‌ستانه‌وه‌

You know, you can tell -- and I think when we're getting into collective play,

ده‌زانی که‌ ده‌توانی ئه‌وه‌ بکه‌یت-- وه‌ باوه‌ڕم وایه‌ کاتێک ده‌گه‌یته‌ یاری کردنێکی کۆمه‌ڵی

its really important for groups to gain a sense of safety

ئه‌وه‌ زۆر گرنگ ده‌بێت بۆ گرووپه‌کان بۆ به‌ده‌ست هێنانی سه‌لامه‌تی

through their own sharing of play signals.

له‌ڕێگای به‌شداری پێکردنی نیشانه‌کانیه‌وه‌

You may not know this word,

له‌وانه‌یه‌ ئه‌م وشه‌یه‌ نه‌زانین

but it should be your biological first name and last name.

به‌ڵام، پێویسته‌ وه‌ک ناوه‌ بایلۆجیه‌که‌ت، ناوی یه‌که‌م، ناوی کۆتایی بێت

Because neoteny means the retention of immature qualities into adulthood.

چونکه‌ تازه‌گه‌ری مانای هه‌ڵگرتنی جۆره‌ نه‌گه‌ییوه‌کان بۆ کاتی گه‌یشتن

And we are, by physical anthropologists,

ئێمه‌ له‌لایەن مرۆڤناسه‌کانه‌وه‌

by many, many studies, the most neotenous,

به‌هۆی لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی زۆره‌وه‌

the most youthful, the most flexible, the most plastic of all creatures.

گه‌نجانه‌ترین، نه‌رم و نیان تر، پلاستیکی هه‌موو دروست کراوه‌کان

And therefore, the most playful.

له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی، خۆشترین کاته‌

And this gives us a leg up on adaptability.

ئه‌وه‌ هه‌لێکی زیاتری گونجاندن ده‌دات به‌ ئێمه‌

Now, there is a way of looking at play

ئێستا، ڕێگه‌یه‌ک هه‌یه‌ بۆ ته‌ماشاکردنی یاری کردن

that I also want to emphasize here,

هه‌روه‌ها من ده‌مه‌وێت لێره‌دا گرنگی پێبده‌ده‌م

which is the play history.

که‌ یاریکردنی مێژووه‌

Your own personal play history is unique,

یاریە تایبه‌تیە مێژۆییه‌که‌ی ئێوه‌ زۆر تایبه‌تیه‌

and often is not something we think about particularly.

زۆربه‌ی جار ئه‌وشتانه‌ تایبه‌ت نییه‌ که‌ ئێمه‌ بیری لێده‌که‌ینه‌وه‌

This is a book written by a consummate player

ئه‌مه‌ کتێبێکه‌ له‌لایەن یاریکه‌رێکی به‌کارهێنه‌ره‌وه‌ نوسراوه‌

by the name of Kevin Carroll.

که‌ ناوی (کێڤن کاڕۆڵ)ه‌

Kevin Carroll came from extremely deprived circumstances:

کیڤن کاڕۆڵ له‌ دۆخێکی زۆر جیاوازدا هاتوه‌

alcoholic mother, absent father, inner-city Philadelphia,

دایکێکی سه‌رخۆش، نه‌بونی باوک، له‌ناو شاری فیلادلفیا

black, had to take care of a younger brother.

ڕه‌ش پێست، پێویست بوو چاودێری برا بچوکه‌که‌ی بکات

Found that when he looked at a playground

ده‌رکه‌وت کاتێک ئه‌و ته‌ماشای یاریگای ده‌کرد

out of a window into which he had been confined,

له‌په‌نجه‌ره‌که‌یه‌وه‌ بۆ ئه‌و شوێنه‌ی که‌ لێی مابووه‌وه‌

he felt something different.

ئه‌و هه‌ستی به‌شتێکی جیاواز کرد

And so he followed up on it.

له‌به‌ر ئه‌وه‌، به‌دوای هه‌سته‌که‌یدا ڕۆیشت

And his life -- the transformation of his life

ژیانی ئه‌و-- گۆڕانکارییه‌کانی ژیانی ئه‌و

from deprivation and what one would expect -- potentially prison or death --

له‌تێکشکاندنه‌وه‌ و ئه‌وه‌ی که‌سێک چاوه‌ڕێی ده‌کات-- زۆرترین زیندانیان مردنه‌

he become a linguist, a trainer for the 76ers and now is a motivational speaker.

ئه‌و بوو به‌ زمان ناس، ڕاهێنه‌رێک بۆ(٧٦) که‌س و ئێستا قسه‌که‌ری هاندانی شت کڕینه‌

And he gives play as a transformative force

وه‌ ئه‌و یاری ده‌کات وه‌ک هێزێکی گوازراوه‌

over his entire life.

له‌ هه‌موو ژیانیدا

Now there's another play history that I think is a work in progress.

ئێستا، لێره‌دا یارییه‌کی تری مێژوویی هه‌یه‌ که‌ وابزانم له‌به‌رده‌وام بوندان

Those of you who remember Al Gore,

ئه‌وانه‌تان که‌ (ئاڵگۆڕ)تان له‌ بیره‌

during the first term and then during his successful

له‌ یه‌که‌م خول و دواتر له‌کاتی سه‌رکه‌وتنه‌که‌دا

but unelected run for the presidency,

به‌ڵام سه‌رنه‌که‌وتنه‌که‌ی بۆ سه‌رۆکایه‌تی

may remember him as being kind of wooden and not entirely his own person,

له‌وانه‌یه‌ بیرتان بێت ئه‌و که‌سێکی دروست کراو بوو نه‌ک که‌سایه‌تی تایبه‌تی خۆی

at least in public.

به‌لایه‌نی که‌مه‌وه‌ له‌ناو خه‌ڵکدا

And looking at his history, which is common in the press,

ته‌ماشاکردنە مێژووییه‌که‌ی، که‌ له‌ناو میدیادا دیاره‌

it seems to me, at least -- looking at it from a shrink's point of view --

بۆمن له‌وه‌ ده‌چێت، به‌لایه‌نی که‌مه‌وه‌ -- له‌لایه‌نی پچڕاندنیه‌وه‌ ته‌ماشای بکه‌

that a lot of his life was programmed.

که‌ زۆربه‌ی ژیانی ئه‌و پڕۆگرام کراو بوو

Summers were hard, hard work, in the heat of Tennessee summers.

هاوینه‌کان قورس بوون، کاری قورس ده‌کرا، له‌ناو گه‌رمی هاوینی تێنسی

He had the expectations of his senatorial father and Washington, D.C.

ئه‌و ڕوانگه‌ی خۆی هه‌بوو له‌ ته‌ماشاکردنی سیناتۆری و واشتینتۆن دی-سی

And although I think he certainly had the capacity for play --

له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا، باوه‌ڕم وایه‌ که‌ به‌دڵنیاییه‌وه‌ توانای هه‌بوو بۆ یاری کردن

because I do know something about that --

چونکه‌ هه‌ندێک شت له‌باره‌ی ئه‌وه‌وه‌ ده‌زانم

he wasn't as empowered, I think, as he now is

ئه‌و زۆر ده‌سه‌ڵاتی نه‌بوو، وابزانم وه‌ک ئێستا ئه‌و وایه‌

by paying attention to what is his own passion

به‌هۆی ڕاکێشانی سه‌رنچ بۆ هه‌سته‌کانی

and his own inner drive,

وه‌ هه‌وڵدانه‌ ناوخۆییه‌کانی

which I think has its basis in all of us in our play history.

که‌ پێم وایه‌ بناغه‌ی خۆی هه‌یه‌ له‌ناو هه‌موان دا له‌ مێژوی یاری کردنیدا

So what I would encourage on an individual level to do,

که‌واته‌، ئه‌وه‌ی ده‌مه‌وێت هانی بده‌م له‌ ئاستی تاکه‌ که‌سدا

is to explore backwards as far as you can go

ئه‌وه‌یه‌ بۆ دۆزینه‌وه‌ی دوو دڵی تا ئه‌و ئاسته‌ی که‌ ده‌توانیت بڕۆیت

to the most clear, joyful, playful image that you have,

بۆ زیاتر ڕونتر، خۆشی زیاتر، وێنه‌یه‌کی فێڵبازانه‌ که‌ تۆ هه‌ته‌

whether it's with a toy, on a birthday or on a vacation.

جا له‌گه‌ڵ بوکه‌ شوشه‌که‌ی بێت، له‌ڕۆژی له‌دایک بونیدا یان له‌ پشودا

And begin to build to build from the emotion of that

وه‌ ده‌ست بکه‌ به‌دروست کردن هه‌ستی ئه‌وه‌

into how that connects with your life now.

بۆ ناو ئه‌وه‌ی چۆن په‌یوه‌ندی به‌ژیانی تۆوه‌ دروست ده‌کات

And you'll find, you may change jobs --

له‌وانه‌یه‌ بیدۆزیته‌وه‌، له‌وانه‌یه‌ کاره‌که‌ت بگۆڕیت

which has happened to a number people when I've had them do this --

که‌ ئه‌وه‌ ڕوویداوه‌ له‌گه‌ڵ زۆرێک خه‌ڵکی دا کاتێک له‌گه‌ڵیان بووم

in order to be more empowered through their play.

بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر به‌هێز بین له‌ڕێگای یاری کردنه‌کانیانه‌وه‌

Or you'll be able to enrich your life by prioritizing it

یان ده‌توانی ده‌وڵه‌مه‌ندی بکه‌ی به‌هۆی گرنگی پێدانیه‌وه‌

and paying attention to it.

وە سەرنجی بدات

Most of us work with groups, and I put this up because

زۆربه‌مان له‌گه‌ڵ گروپ کارده‌که‌ین، ئه‌مه‌م هه‌ڵواسی له‌به‌ر

the d.school, the design school at Stanford,

قوتابخانه‌ی دیزاین کردن له‌ ستان فۆرد

thanks to David Kelley and a lot of others

سوپاس بۆ (ده‌یڤد کێلای) و که‌سانی تر

who have been visionary about its establishment,

که‌ دڵخۆش بوون له‌باره‌ی ئه‌م دامه‌زراندنه‌

has allowed a group of us to get together

ڕێگه‌یان به‌گروپێکی ئێمه‌دا تاکۆببینه‌وه‌

and create a course called "From Play to Innovation."

کۆرسێک دروست بکه‌ین به‌ناوی، له‌یاری کردنه‌وه‌ بۆ دا‌هێنان

And you'll see this course is to investigate

ده‌بینن ئه‌م کۆرسه‌ بۆ لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ له‌

the human state of play, which is kind of like the polar bear-husky state

شێوازی یاری کردنی مرۆڤ، به‌جۆرێک له‌ وورچه‌ جه‌مسه‌رییه‌که‌ و سه‌گه‌که‌ ده‌چێت

and its importance to creative thinking:

کاریگه‌ریه‌که‌ی له‌ داهێنانی بیرۆکه‌دا

"to explore play behavior, its development and its biological basis;

بۆ دۆزینه‌وه‌ی هه‌ڵسوکه‌وتی یاری کردن، پێشکه‌وتنی و بناغه‌ی زینده‌وه‌رزانی

to apply those principles, through design thinking,

بۆ پەیڕەوکردنی ئه‌و ڕێسایانه‌ له‌ڕێگه‌ی بیری دروست کردنه‌وه‌

to promote innovation in the corporate world;

بۆ به‌رزکردنه‌وه‌ی داهێنان له‌جیهانی یه‌کگرتودا

and the students will work with real-world partners

قوتابیه‌کان له‌گه‌ڵ هاوڕێکانیان له‌جیهاندا کارده‌که‌ن

on design projects with widespread application."

له‌سه‌ر دیزان کردنی پڕۆژه‌کان له‌گه‌ڵ بڵاوبونه‌وه‌ی فۆرمه‌کاندا

This is our maiden voyage in this.

ئه‌مه‌ گه‌شته‌که‌مانە

We're about two and a half, three months into it, and it's really been fun.

ئێمه‌ دوو مانگ و نیو بۆ سێ مانگ دورین لێی، به‌ڕاستی خۆش بوو

There is our star pupil, this labrador,

قوتابی زیره‌کمان هه‌یه‌، ئه‌م (لابرادۆر)ه‌ جۆره‌ سه‌گیکه‌

who taught a lot of us what a state of play is,

كه‌زۆرێک له‌ ئێمه‌ی فێرکرد له‌ چۆنێتی یاریکردن

and an extremely aged and decrepit professor in charge there.

وه‌ پڕۆفیسۆره‌ به‌ته‌مه‌نه‌کان له‌وێدا به‌رپرسن

And Brendan Boyle, Rich Crandall -- and on the far right is, I think, a person who

بریندان بۆیل، ریک کرانداڵ-- وابزانم به‌و شێوه‌ ڕاسته‌یه‌، که‌سێک

will be in cahoots with George Smoot for a Nobel Prize -- Stuart Thompson,

به‌دزییه‌وه‌ له‌گه‌ڵ جۆرج سموت کار ده‌کات بۆ خه‌ڵاتی نۆبڵ-- ستوارت تۆمپسن

in neuroscience.

له‌ زانستی ده‌مارناسیدا

So we've had Brendan, who's from IDEO,

که‌واته‌ ئێمه‌ (برینده‌ن) مان هه‌یه‌، که‌لای (ئای دی ئی ئۆ)وه‌ هاتوه‌

and the rest of us sitting aside and watching these students

ئەوانەی ترمان له‌لایه‌که‌وه‌ داده‌نیشین و ته‌ماشای ئه‌و قوتابیانه‌ ده‌که‌ین

as they put play principles into practice in the classroom.

کاتێک ئه‌وان ڕێسای یارییه‌کان به‌ پراکتیکی ئه‌نجامی ده‌ده‌ن له‌ پۆلدا

And one of their projects was to

یه‌کێک له‌ پڕۆژه‌کانیان ئه‌وه‌ بوو بۆ

see what makes meetings boring,

بینینی ئه‌وه‌ی که‌ چی کۆبونه‌وه‌کان ناخۆش ده‌کات

and to try and do something about it.

وه‌ هه‌وڵدان بۆ ئه‌نجامدانی کارێک له‌باره‌یه‌وه‌

So what will follow is a student-made film

ئه‌وه‌ی که‌ دوای ئه‌وه‌ ده‌که‌وێت ئه‌وه‌یه‌ قوتابیه‌کی دروستکه‌ری فیلم

about just that.

له‌باره‌ی ئه‌وه‌وه‌

Narrator: Flow is the mental state of apparition

چیرۆک بێژ: لێشاو دۆخی ئه‌قڵی که‌سێکه‌

in which the person is fully immersed in what he or she is doing.

که‌ ئه‌و که‌سه‌ به‌ته‌واوی نقوم ده‌بێت له‌و کاره‌ی ئه‌و ده‌یکات

Characterized by a feeling of energized focus,

که‌ له‌لایەن گرنگی پێدانی وزه‌وه‌ ته‌رخان کراوه‌ بۆی

full involvement and success in the process of the activity.

ته‌واو تێکه‌ڵاو بوون و سه‌رکه‌وتن له‌ پڕۆسه‌ی چالاکیه‌که‌دا

An important key insight that we learned about meetings

خاڵێکی گرنگ که‌ له‌به‌ر چاوه‌ و ئێمه‌ فێربوین له‌باره‌ی کۆبونه‌وه‌کان

is that people pack them in one after another,

ئه‌وه‌یه‌ که‌ خه‌ڵک به‌دوای یه‌کدا کۆیان ده‌کاته‌وه‌

disruptive to the day.

هه‌تا ئه‌مڕۆ پارچه‌ پارچه‌ کراوه‌

Attendees at meetings don't know when they'll get back to the task

ئامه‌ده‌بوانی کۆبونه‌وه‌کان نازانن که‌ی ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ سه‌ر مێزه‌که‌

that they left at their desk.

که‌ جێیان هێشتوه‌ له‌سه‌ر مێزه‌که‌

But it doesn't have to be that way.

به‌ڵام، نابێت به‌و شێوه‌یه‌ بێت

(Music)

مۆسیقا

Some sage and repeatedly furry monks

هه‌ندێ له‌ ڕه‌به‌نه‌ ڕوون بینه‌کان و چه‌ند جارێک

at this place called the d.school

له‌م شوێنه‌دا که‌ ناوی قوتابخانه‌ی دیزاین کردن بوو

designed a meeting that you can literally step out of when it's over.

کۆبونه‌وه‌یه‌کیان دروست کرد که‌ تۆ ده‌توانیت کاتێک کۆبونه‌وه‌که‌ ته‌واو بوو ده‌توانن به‌جێی بهێڵن

Take the meeting off, and have peace of mind that you can come back to me.

کۆبونه‌وه‌که‌ ته‌واو بکه‌ و مێشکت ئارام بکه‌ره‌وه‌ ده‌توانی دوایی بگه‌ڕێیته‌وه‌ بۆلای من

Because when you need it again,

له‌به‌رئه‌وه‌ کاتێک تۆ دووباره‌ پێویستت پێ ده‌بوو

the meeting is literally hanging in your closet.

کۆبونه‌وه‌که‌ به‌مانای وشه‌ له‌ناو گه‌نجینه‌کاندا ده‌مایه‌وه‌

The Wearable Meeting.

کۆبونه‌وه‌که‌ (مێربڵ) له‌به‌رکردنه‌که‌

Because when you put it on, you immediately get everything you need

چونکه‌ کاتێک تۆ له‌به‌رت ده‌کرد، به‌خێرایی هه‌موو شتێکت ده‌ست ده‌که‌وێت که‌ پێویسته‌

to have a fun and productive and useful meeting.

بۆ به‌ده‌ست هێنانی خۆشی و کۆبونه‌وه‌یه‌کی به‌رهه‌م هێنه‌ر و قازانجدارت هه‌بێت

But when you take it off --

به‌ڵام کاتێک له‌به‌رت داده‌که‌نی

that's when the real action happens.

ئه‌و کاته‌یه‌ که‌ چۆڵه‌، ڕاستیه‌که‌ ڕوده‌دات

(Music)

مۆسیقا

(Laughter) (Applause)

پێکه‌نین، چه‌پڵه‌ لێدان

Stuart Brown: So I would encourage you all

ستوارت براون: له‌به‌رئه‌وه‌ی هانی هه‌موتان ده‌ده‌م

to engage

بۆ خۆگونجاندن

not in the work-play differential --

نه‌ک له‌کاری جیاوازی یاریه‌ک

where you set aside time to play --

که‌ کاتت دیاری ده‌کرد بۆ یاریکردن

but where your life becomes infused

به‌ڵام که‌ ژیانت لێک جیابویه‌وه‌

minute by minute, hour by hour,

خوله‌ک دوای خوله‌ک، کاتژمێر دوای کاتژمێر

with body,

له‌گه‌ڵ له‌شت

object,

ڕه‌ت کردنه‌وه‌

social, fantasy, transformational kinds of play.

کۆمه‌ڵایه‌تی، خه‌یاڵ، یاریه‌ جۆراوجۆره گوازه‌ره‌وه‌کان

And I think you'll have a better and more empowered life.

باوه‌ڕم وایه‌، ژیانێکی باشتر و به‌هێزترتان ده‌بێت

Thank You.

سوپاس

(Applause)

چه‌پڵه‌لێدان

John Hockenberry: So it sounds to me like what you're saying is that

جۆن هۆکنبیری: بۆ من له‌وه‌ ده‌چێت وه‌ک ئه‌وه‌ی ئێوه‌ ده‌یڵێن که‌

there may be some temptation on the part of people to look at your work

له‌وانه‌یه‌ چه‌ندین هه‌وڵدانێک هه‌بوبێت له‌لایەن خه‌ڵکه‌وه‌ بۆ ته‌ماشاکردنی کاره‌کان

and go --

وه‌ بڕۆ

I think I've heard this, in my kind of pop psychological understanding of play,

وابزانم ئه‌مه‌م بیستوه‌، له‌ تێگەیشتنێکی که‌می سایکۆلۆجی من بۆیاری کردن

that somehow,

که‌ به‌جۆرێک

the way animals and humans deal with play,

ئه‌و شێوازه‌ی که‌ ئاژه‌ڵه‌کان و مرۆڤه‌کان خۆیان له‌گه‌ڵ یاری کردندا ده‌گونجێنن

is that it's some sort of rehearsal for adult activity.

ئه‌وه‌ جۆرێکه‌ له‌ ڕاهێنان بۆ چالاکی گه‌نجان

Your work seems to suggest that that is powerfully wrong.

کاره‌کانی تۆ پێشنیاری ئه‌وه‌ ده‌کات که‌ ئه‌وه‌ زۆر هه‌ڵه‌یه‌

SB: Yeah, I don't think that's accurate,

ستیوارت براون: به‌ڵێ، باوه‌ڕناکه‌م ئه‌وه‌ ڕاست بێت

and I think probably because animals have taught us that.

وه‌ پێم وایه‌ له‌وانه‌یه‌ به‌هۆی ئه‌وه‌ بێت که‌ ئاژه‌ڵه‌کان ئێمه‌یان فێری ئه‌وه‌ کردووه‌

If you stop a cat from playing --

ئه‌گه‌ر پشیله‌یه‌ک له‌ یاریکردن ڕابگری

which you can do, and we've all seen how cats bat around stuff --

که‌ ده‌توانی بیکه‌یت، هه‌موومان ئه‌وه‌مان بینیوه‌ که‌ چۆن پشیله‌کان به‌ده‌وری شته‌کاندا ده‌سوڕێنه‌وه‌

they're just as good predators as they would be if they hadn't played.

ئه‌وان زۆر ڕاوکه‌رێکی باش بوون، ئه‌گه‌ر یاریان نه‌کردایه‌

And if you imagine a kid

ئه‌گه‌ر بیهێنیته‌ پێش چاوی منداڵێک

pretending to be King Kong,

خۆی وه‌ک (کینگ کۆنگ) نیشان ده‌دات

or a race car driver, or a fireman,

یاسای شۆفێری پێشبڕکێ، یان ئاگرکوژێنه‌رەوه‌یه‌ک

they don't all become race car drivers or firemen, you know.

ده‌زانیت هه‌مویان نابن به‌ شوفێری ئوتومبێلی پێشبڕکێ، یان ئاگرکوژێنه‌وه‌

So there's a disconnect between preparation for the future --

له‌به‌رئه‌وه‌، ناڕێکیه‌ک هه‌یه‌ له‌ نێوان خۆئاماده‌کردن بۆ داهاتوو

which is what most people are comfortable in thinking about play as --

که‌ زۆرێک له‌ خه‌ڵک ئاسوده‌ن له‌بیرکردنه‌وه‌ له‌باره‌ی یاریکردن

and thinking of it as a separate biological entity.

بیرکردنه‌وه‌ له‌باره‌یه‌وه‌ وه‌ک قه‌واره‌یه‌کی جیاوازی زینده‌وه‌رزانی

And this is where my chasing animals for four, five years

ئه‌مه‌ ئه‌و شوێنه‌یه‌ که‌ ڕاونانی ئاژه‌ڵه‌کانه‌ بۆ من بۆ چوار پێنج ساڵ

really changed my perspective from a clinician to what I am now,

به‌ڕاستی بیروڕای منی گۆڕی که‌ که‌سێکی کلینکی یه‌وه‌ بۆ که‌سایه‌تی ئێستام

which is that play has a biological place,

که‌ ئه‌و یاریکردنه‌ شوێنێکی زینده‌وه‌ری هه‌یه‌

just like sleep and dreams do.

وه‌ک ئه‌وه‌ی خه‌وتن و خه‌ون بینین ده‌یکه‌ن

And if you look at sleep and dreams biologically,

ئه‌گه‌ر تۆ ته‌ماشای خه‌وتن و خه‌و بینین بکه‌یت به‌شیوه‌یه‌کی زیندەوەریانە

animals sleep and dream,

ئاژه‌ڵه‌کان ده‌خه‌ون و خه‌و ده‌بینن

and they rehearse and they do some other things that help memory

وه‌ ئه‌وان مه‌شق و ڕاهێنان ده‌که‌ن و هه‌ندێ شت ده‌که‌ن که‌ یارمه‌تی بیرو هۆش ده‌دات

and that are a very important part of sleep and dreams.

که‌ به‌شێکی گرنگه‌ له‌ خه‌وتن و خه‌و بینین

The next step of evolution in mammals and

هه‌نگاوی داهاتوی گه‌شه‌کردنی شیرده‌ره‌کان و

creatures with divinely superfluous neurons

دروست کراوه‌کان له‌گه‌ڵ هه‌وڵدانی له‌ ڕاده‌به‌ده‌ری ده‌ماره‌کان

will be to play.

بۆ یاریکردن

And the fact that the polar bear and husky or magpie and a bear

له‌ ڕاستیدا ئه‌و ورچه‌ جه‌مسه‌ریه‌ و سه‌گه‌که‌ یان قه‌له‌باچکه‌ و ورچێک

or you and I and our dogs can crossover and have that experience

یان من و تۆ و سه‌گه‌که‌مان ئه‌وه‌ تێپه‌ڕێنین و ئه‌وشاره‌زاییه‌ وه‌ربگرین

sets play aside as something separate.

که‌ وه‌ک شتێکی جیاواز یاری ده‌کات

And its hugely important in learning and crafting the brain.

به‌ڕاستی گرنگه‌ له‌ فێربوون و پیشه‌ی مێشک

So it's not just something you do in your spare time.

ئه‌و شته‌ نیه‌ که‌ تۆ به‌ته‌نها بتوانیت ئه‌وکاره‌ بکه‌ی له‌کاتی خۆتدا

JH: How do you keep -- and I know you're part of the scientific research community,

جۆن هۆکنبیری: چۆن ئه‌وه‌ ده‌هێڵیته‌وه‌ --من ده‌زانم که‌ تۆ به‌شتێکی له‌کۆمه‌ڵگای زانستی و لیکۆڵینه‌وه‌

and you have to justify your existence with grants and proposals like everyone else --

وه‌پێویسته‌ تۆ به‌ها بۆ بونت بهێنیته‌وه‌ له‌گه‌ڵ به‌خشیش و پێشنیاره‌کان وه‌ک هه‌موو که‌سێکی تر

how do you prevent --

جۆن ڕێگه‌ ده‌گری

and some of the data that you've produced, the good science that you're talking about you've produced, is hot to handle.

وه‌هه‌ندێک له‌و داتایانه‌ی تۆ دروستت کردوون، ئه‌و زانسته‌ باشه‌ی که‌ تۆ باسی ده‌که‌یت که‌ تۆ به‌رهه‌مت هێناوه‌، ئه‌وه‌یه‌ که‌ قورسه‌ بۆ چاره‌سه‌ر کردن

How do you prevent either the media's interpretation of your work

چۆن ڕێگا له‌وه‌ ده‌گریت که‌ یه‌کیک له‌و دوانه‌، لێکدانه‌وه‌ی میدیا بۆ کاره‌که‌ی تۆ

or the scientific community's interpretation of the implications of your work,

یان لیکدانه‌وه‌ی کۆمه‌ڵه‌ی زاناکان بۆ ده‌رکه‌وتنی کاره‌که‌ی تۆ

kind of like the Mozart metaphor,

جۆرێک له‌ به‌کارهێنانی مۆزارت

where, "Oh, MRIs show

ئۆو نیشاندانی (ئێم.ئاڕ.ئای)یه‌

that play enhances your intelligence.

که‌ یارمه‌تی زیاد کردنی زانیاریه‌کانت ده‌دات

Well, let's round these kids up, put them in pens

باشه‌، با ئه‌و منداڵانه‌ دابه‌ش بکه‌ین، له‌شێوه‌ی قه‌ڵه‌م دایان بنێین

and make them play for months at a time; they'll all be geniuses and go to Harvard."

وایان لێبکه‌ن که‌ بۆ ماوه‌ی چه‌ند مانگێک یاری بکه‌ن، هه‌موویان زۆر زیره‌ک ده‌بن و ده‌چن بۆ هارڤارد

How do you prevent people from taking that sort of action

چۆن ڕێگه‌ له‌و که‌سانه‌ ده‌گری که‌ ئه‌و کارانه‌ ده‌که‌ن

on the data that you're developing?

له‌سه‌ر ئه‌و داتایانه‌ی که‌ تۆ گه‌شه‌یان پێ ده‌ده‌یت؟

SB: Well, I think the only way I know to do it

ستوارت براون: باشه‌، وابزانم تاکه‌ ڕێگه‌ که‌ بزانم بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌و کاره‌

is to have accumulated the advisers that I have

ئه‌وه‌یه‌ که‌ هه‌موو چاودێره‌کان که‌ ده‌یانناسم کۆیان بکه‌مه‌وه‌

who go from practitioners --

ئه‌وانه‌ی له‌ مه‌شقه‌کانه‌وه‌ ڕۆشتوون

who can establish through improvisational play or clowning or whatever --

ئه‌وان ده‌توانن دروستی بکه‌ن له‌ ڕێگه‌ی یاری پینه‌کردنه‌وه‌ یان گاڵته‌ کردنه‌وه‌ یان هه‌ر شتێکی تر

a state of play.

دۆخێکی یاری کردن

So people know that it's there.

بۆئه‌وه‌ی خه‌ڵک بزانێت که‌ له‌وێدا هه‌یه‌

And then you get an fMRI specialist, and you get Frank Wilson,

کاتێک شاره‌زایه‌کی (فرمانی زرنگانەوەی موگناتیسی)ت ده‌ست ده‌که‌وێت، و فرانک ویلسن وه‌ری ده‌گرێت

and you get other kinds of hard scientists, including neuroendocrinologists.

هه‌ندێکی تر له‌ زانا تونده‌کانت ده‌ست ده‌که‌وێت، به‌شاره‌زایانی ده‌ماریشه‌وه‌

And you get them into a group together focused on play,

هه‌موویان له‌یه‌ک گروپدا کۆیان ده‌که‌یته‌وه‌ که‌ سه‌رنج ده‌ده‌نه‌ یاری کردن

and it's pretty hard not to take it seriously.

وە تاڕاده‌یه‌ک قورسه‌ بۆ وه‌رگرتنی ئه‌وه‌ به‌ڕاستی

Unfortunately, that hasn't been done sufficiently

به‌داخه‌وه‌، ئه‌وه‌ به‌شێوه‌یه‌کی گونجاو ئه‌نجام نه‌دراوه‌

for the National Science Foundation, National Institute of Mental Health

بۆ دامه‌زراوه‌ی زانستی نیشتمانی، ده‌زگای نیشتمانی بۆ ته‌ندروستی مێشک

or anybody else to really look at it in this way seriously.

یان هه‌ر که‌سێکی تر تا به‌ڕاستی به‌م شێوه‌یه‌ ته‌ماشای بکه‌یت

I mean you don't hear about anything that's like cancer or heart disease

مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه‌ تۆ هیچ شتێکت گوێ لێنابێت له‌باره‌ی شێرپه‌نجه‌ و نه‌خۆشی دڵ

associated with play.

له‌گه‌ڵ یاری کردندا خۆی گونجاندوه‌

And yet I see it as something that's just as basic for survival -- long term --

وه‌ هێشتا من ئه‌وه‌ وه‌ک شتێک ده‌بینم که‌ سه‌ره‌تایه‌ بۆ ڕزگار بوون بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ

as learning some of the basic things about public health.

وه‌ک فێربوونی هه‌ندێ له‌شته‌ سه‌ره‌تاییه‌کان له‌باره‌ی ته‌ندروستی گشتی

JH: Stuart Brown, thank you very much.

جۆن هۆکنبیری: زۆر سوپاس ،ستوارت براون

(Applause)

چه‌پڵه‌ لێدان