David Deutsch: Chemical scum that dream of distant quasars

Translator: Michael Kaulashvili Reviewer: tornike mamuladze

We've been told to go out on a limb and say something surprising.

ჩვენ გვითხრეს, გამოვსულიყავით და რამე საოცრება გვეთქვა.

So I'll try and do that,

შევეცდები ეს გავაკეთო,

but I want to start with two things that everyone already knows.

მაგრამ მინდა დავიწყო ორი რაღაცით, რაც ყველამ იცის.

And the first one, in fact, is something that has been known

პირველი მათგანი, არის ის

for most of recorded history,

რაც პრაქტიკულად ყოველთვის იყო ცნობილი.

and that is, that the planet Earth, or the solar system,

ესაა ის, რომ დედამიწა და მზის სისტემა,

or our environment or whatever,

და ჩვენი გარემო თუ რაცაა,

is uniquely suited to sustain our evolution --

ევოლუციას, ან როგორც ადრე ეგონათ შექმნას,

or creation, as it used to be thought --

და ჩვენს ამჟამინდელ არსებობას

and our present existence, and most important, our future survival.

და რაც ყველაზე მთავარია, მომავალში გადარჩენას უნიკალურად მორგებული.

Nowadays, this idea has a dramatic name: Spaceship Earth.

ამჟამად ამ იდეას დრამატული სახელი აქვს: კოსმოსური ხომალდი დედამიწა

And the idea there is that outside the spaceship,

აზრი იმაშია, რომ ამ ხომალდის გარეთ

the universe is implacably hostile,

სამყარო ულმობლად მტრულია,

and inside is all we have, all we depend on,

და შიგნით ყველაფერია, რაზეც დამოკიდებული ვართ.

and we only get the one chance: if we mess up our spaceship,

და მხოლოდ ერთი შანსი გვაქვს: თუ ხომალდს გავანადგურებთ,

we've got nowhere else to go.

წასასვლელი არსად გვაქვს.

Now, the second thing that everyone already knows

ახლა მეორე რაღაც, რაც ყველამ იცის,

is that, contrary to what was believed for most of human history,

იმის საპირისპიროა, რაც კაცობრიობას ყველაზე ხანგრძლივად ეგონა.

human beings are not, in fact, the hub of existence.

ადამიანები არ არიან არსებობის მნიშვნელოვანი ნაწილი,

As Stephen Hawking famously said,

როგორც სტივენ ჰოკინგის ცნობილი ნათქვამი:

we're just a chemical scum on the surface of a typical planet

ჩვენ მხოლოდ ქიმიური ქაფი ვართ, ერთ-ერთი პლანეტის ზედაპირზე,

that's in orbit around a typical star,

რომელიც ტიპიური ვარსკვლავის გარშემო ბრუნავს,

which is on the outskirts of a typical galaxy, and so on.

და რომელიც თავის მხრივ ტიპიური გალაქტიკის გარეუბანია და ა.შ.

Now, the first of those two things that everyone knows is kind of saying

პირველი ამ ორიდან ამბობს

that we're at a very untypical place, uniquely suited and so on.

რომ ჩვენ ვართ ძალიან არატიპიურ ადგილას უნიკალურად მორგებული და ა.შ.

და მეორე მათგანი ამბობს, რომ ჩვენ ტიპიურ ადგილას ვართ.

And the second one is saying that we're at a typical place.

And, especially if you regard these two as deep truths to live by

და განსაკუთრებით ამ ორს ისე უყურებთ, როგორც ფუნდამენტურ ჭეშმარიტებას

and to inform your life decisions,

და რომლითაც უნდა იხელმძღვანელოთ გადაწყვეტილებების მიღებისას,

then they seem a little bit to conflict with each other.

მაშინ ცოტა არ იყოს ისინი კონფლიქტში არიან ერთმანეთთან.

But that doesn't prevent them from both being completely false.

თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ორივე შეიძლება სრული სიცრუე იყოს.

(Laughter)

(სიცილი)

And they are.

და ასეცაა.

So let me start with the second one: typical.

ნება მომეცით მეორით დავიწყო:

"ტიპიური" მაშ, არის ეს ტიპიური ადგილი?

Well, is this a typical place?

Well, let's look around, you know, look in a random direction,

მოდით მიმოვიხედოთ. გაიხედეთ შემთხვევითი მიმართულებით.

and we see a wall and chemical scum --

ჩვენ ვხედავთ კედელს და ქიმიურ ქაფს

(Laughter)

(სიცილი)

and that's not typical of the universe at all.

და ეს სრულებით არაა სამყაროსთვის ტიპიური.

All you've got to do is go a few hundred miles in that same direction

წადით რამდენიმე ასეული კილომეტრით იგივე მიმართულებით,

and look back,

გამოიხედოთ უკან

and you won't see any walls or chemical scum at all --

და თქვენ უკვე ვეღარ დაინახავთ რამე კედელს, ან ქიმიურ ქაფს,

all you see is a blue planet.

დაინახავთ მხოლოდ ლურჯ პლანეტას.

And if you go further than that,

თუ უფრო შორს წახვალთ,

you'll see the Sun, the solar system and the stars and so on,

დაინახავთ მზეს, მზის სისტემას, ვარსკვლავებს და ა.შ.

but that's still not typical of the universe,

მაგრამ ეს კვლავ არაა ტიპიური სამყაროსთვის,

because stars come in galaxies.

რადგან ვარსკვლავები ქმნიან გალაქტიკებს

And most places in the universe, a typical place in the universe,

და სამყაროს უმეტესი ადგილები, ტიპიური ადგილი სამყაროში

is nowhere near any galaxies.

ახლოსაც კი არ არის ხოლმე რომელიმე გალაქტიკასთან.

So let's go out further, till we're outside the galaxy,

უფრო შორს წავიდეთ, სანამ გალაქტიკის გარეთ არ აღმოვჩნდებით, და უკან გამოვიხედოთ,

and look back,

and yeah, there's the huge galaxy with spiral arms laid out in front of us.

და აი უზარმაზარი გალაქტიკა თავისი სპირალური მკლავებით ძევს ჩვენ წინ.

And at this point, we've come 100,000 light-years from here.

ახლა ჩვენ 100 000 სინათლის წელი გავიარეთ აქედან,

But we're still nowhere near a typical place in the universe.

მაგრამ კვლავაც არ ვართ ახლოს სამყაროს ტიპიურ ადგილთან,

To get to a typical place,

ტიპიურ ადგილზე მოსახვედრად,

you've got to go 1,000 times as far as that,

1 000-ჯერ ამაზე უფრო შორს უნდა წახვიდეთ

into intergalactic space.

გალაქტიკათშორისო სივრცეში.

And so, what does that look like -- "typical?"

მაშ, როგორ გამოიყურება ეს "ტიპიური"?

What does a "typical" place in the universe look like?

მოკლედ როგორია ეს "ტიპიური" ადგილი სამყაროში?

Well, at enormous expense, TED has arranged

უზარმაზარი დანახარჯებით TED-მა მოაწყო,

a high-resolution immersion virtual reality rendering

მაღალი გარჩევადობის ვირტუალურ რეალობა,

of the view from intergalactic space.

რომელიც გალაქტიკათშორის სივრცეში ჩაგძირავთ.

Can we have the lights off, please, so we can see it?

შეგვიძლია სინათლე ჩავაქროთ, თუ შეიძლება რომ დავინახოთ?

Well, not quite, not quite perfect.

მაშ, მთლად იდეალური არაა.

You see, intergalactic space is completely dark, pitch dark.

ხედავთ, გალაქტიკათშორის სივრცე მთლიანად ბნელია, უკუნი.

It's so dark,

იმდენად ბნელი,

that if you were to be looking at the nearest star to you,

რომ თქვენგან უახლოეს ვარსკვლავს რომ უყურებდეთ,

and that star were to explode as a supernova,

და ვარსკვლავი სუპეტნოვად რომ ფეთქდებოდეს

and you were to be staring directly at it at the moment when its light reached you,

და თქვენ პირდაპირ მას უყურებდეთ იმ მომენტში როცა მისმა შუქმა მოაღწია,

you still wouldn't be able to see even a glimmer.

თქვენ მაინც ციმციმსაც კი ვერ დაინახავდით.

That's how big and how dark the universe is.

აი, როგორი დიდი და ბნელია სამყარო.

And that's despite the fact that a supernova is so bright,

და ეს ყველაფერი მიუხედავად იმისა, რომ სუპერნოვა ისეთი კაშკაშაა,

so brilliant an event,

ისეთი ბრწყინვალე მოვლენაა,

that it would kill you stone dead at a range of several light-years.

რომ ის გაგანადგურებთ რამდენიმე სინათლის წლის დიაპაზონშიც კი.

(Laughter)

(სიცილი)

And yet, from intergalactic space,

მაგრამ გალაქტიკათშორის სივრცეში,

it's so far away you wouldn't even see it.

ის იმდენად შორსაა, რომ ვერც კი იხილავთ,

It's also very cold out there --

იქ ასევე ძალიან ცივა.

less than three degrees above absolute zero.

სამ გრადუსზე ნაკლებია აბსოლიტურ ნულს ზემოთ.

And it's very empty.

ის ძალიან ცარიელია.

The vacuum there is one million times less dense than the highest vacuum

ვაკუუმი იქ მილიონჯერ უფრო გაუხშოებულია, ვიდრე საუკეთესო ტექნოლოგიით

that our best technology on Earth can currently create.

შეგვიძლია შევქმნათ დედამიწაზე.

So that's how different a typical place is from this place.

აი როგორი განსხვავებულია, ტიპიურ ადგილი ამ ადგილისგან,

And that is how untypical this place is.

და აი როგორი არა ტიპიურია ეს ადგილი.

So can we have the lights back on please? Thank you.

ავანთოთ სინათლე თუ შეიძლება? მადლობა.

Now, how do we know about an environment that's so far away and so different

საიდან ვიცით იმ გარემოს შესახებ, რომელიც ასე შორსაა, ასეთი განსხვავებულია

and so alien from anything we're used to?

და ასეთი უცხო ჩვენთვის?

Well, the Earth -- our environment, in the form of us --

დედამიწა, ჩვენი გარემო,

is creating knowledge.

ცოდნას ქმნის ჩვენი სახით.

Well, what does that mean?

რას ნიშნავს ეს?

Well, look out even further than we've just been --

უფრო შორს გავიხედოთ, კიდევ უფრო შორს ვიდრე ვიყავით

I mean from here, with a telescope --

ტელესკოპით ვგულისხმობ

and you'll see things that look like stars, they're called quasars.

და თქვენ დაინახავთ ვარსკვლავის მსგავსი ობიექტებს. მათ კვაზარები ქვიათ.

"Quasars" originally meant "quasi-stellar object,"

"კვაზარი" საწყისი მნიშვნელობით " კვაზივარსკვლავური ობიექტია"

which means "things that look a bit like stars."

რაც აღნიშნავს რამეს რაც ვარსკვლავს ჰგავს

(Laughter)

(სივილი)

მაგრამ ეს ვარსკვლავები არაა.

But they're not stars.

And we know what they are.

და ჩვენ ვიცით რაცაა.

Billions of years ago and billions of light-years away,

მილიარდი წლის წინ და მილიარდი სინათლის წლის დაშორებით,

the material at the center of a galaxy collapsed

გალაქტიკის ცენტრში ზემასიურ შავ ხვრელში

towards a supermassive black hole.

მატერია ჩაიქცა

And then intense magnetic fields directed some of the energy

და შემდეგ ინტენსიურმა მაგნიტურმა ველებმა,

ამ გრავიტაციული ჩაქცევის და მატერიის გარკვეული ნაწილის

of that gravitational collapse

and some of the matter

რაღაც ენერგია

back out in the form of tremendous jets,

უზარმაზარ ჯეტად (მატერიის ჭავლი) უკან გამოსტყორცნა,

which illuminated lobes

რაც ისეთი ბრწყინვალებით ანათებს

with the brilliance of -- I think it's a trillion -- suns.

რომ ვფიქრობ, ტრილიონი მზის ბრწყინვალებისმაგვარია.

Now, the physics of the human brain could hardly be more unlike

ადამიანის ტვინის ფიზიკა რთულია იმაზე უფრო განსხვავებული იყოს

the physics of such a jet.

ასეთი ჯეტის ფიზიკისგან ვიდრე არის.

We couldn't survive for an instant in it.

ჩვენ მყისიერადაც კი ვერ გადავრჩებით მასში.

Language breaks down when trying to describe

ენა ვერ აღწერს

what it would be like in one of those jets.

როგორი იქნებოდა შეგრძნება ერთ-ერთ ასეთ ასეთ ჯეტში.

It would be a bit like experiencing a supernova explosion,

ეს იქნებოდა როგორც სუპერნოვას აფეთქება,

but at point-blank range and for millions of years at a time.

ოღონდ პირდაპირ მიბჯენით და მილიონობით წელი ერთდროულად.

(Laughter)

(სიცილი)

And yet, that jet happened in precisely such a way

და ეს ზუსტად ისე მოხდა,

that billions of years later, on the other side of the universe,

რომ მილიარდობით წლის შემდეგ. სამყაროს მეორე მხარეს,

some bit of chemical scum could accurately describe

გარკვეულ ქიმიურ ქაფს შეუძლია ეს ყველაფერი

and model and predict and explain, above all --

ზუსტად აღწეროს, შექმნას მოდელი და პროგნოზიც გააკეთოს.

there's your reference --

ესეც ცოტა რამ იმაზე,

what was happening there, in reality.

თუ რა ხდებოდა იქ, სინამდვილეში.

The one physical system, the brain, contains an accurate working model

ერთი ფიზიკური სისტემა, ტვინი შეიცავს სწორად მომუშავე

სხვა ფიზიკური სისტემის, კვაზარის მოდელს.

of the other, the quasar.

Not just a superficial image of it, though it contains that as well,

ეს არა მხოლოდ ზედაპირული სურათია, თუმცა მაგასაც მოიცავს,

but an explanatory model,

არამედ განმარტებითი მოდელი,

embodying the same mathematical relationships

რომელიც ასახიერებს იგივე მათემატიკურ კავშირებს

and the same causal structure.

და იგივე მიზეზ-შედეგობრივ სტრუქტურას.

Now, that is knowledge.

ეს ცოდნაა

და თუ ის არაა საკმარისად საოცარი.

And if that weren't amazing enough,

the faithfulness with which the one structure resembles the other

უტყუარობა, რომლითაც ერთი სტრუქტურა აღწერს მეორეს.

is increasing with time.

დროსთან ერთად იზრდება.

That is the growth of knowledge.

ეს ცოდნის ზრდაა.

So, the laws of physics have this special property,

ასე რომ ფიზიკის კანონებს, აქვთ ეს განსაკუთრებული მახასიათებელი,

that physical objects as unlike each other as they could possibly be

რომ ფიზიკურ ობიექტებს, რომლებიც მაქსიმალურად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან,

can, nevertheless, embody the same mathematical and causal structure

მიუხედავად ამისა, შეუძლიათ განსახიერონ ერთნაირი მათემატიკური

and to do it more and more so over time.

და მიზეზ-შედეგობრივი სტრუქტურა და ეს მზარდად აკეთონ.

So we are a chemical scum that is different.

ანუ, ჩვენ ვართ ქიმიური ქაფი, რომელიც განსხვავებულია.

This chemical scum has universality.

ეს ქიმიური ქაფი უნივერსალურია.

Its structure contains, with ever-increasing precision,

მისი სტრუქტურა მუდმივად მზარდი სიზუსტით,

the structure of everything.

შეიცავს ყველაფრის სტრუქტურას.

This place, and not other places in the universe,

სამყაროს სწორედ ეს ადგილი და არა სხვა

is a hub which contains within itself the structural and causal essence

არის ადგილი, რომელიც საკუთარ თავში შეიცავს მთელი დანარჩენი ფიზიკური რეალობის

of the whole of the rest of physical reality.

სტრუქტურულ და მიზეზ-შედეგობრივ არსს.

And so, far from being insignificant,

და არც თუ უმნიშვნელოა ფაქტი,

the fact that the laws of physics allow this

რომ ფიზიკის კანონები უშვებს ამას,

or even mandate that this can happen

ან აძლევს ამის საშუალებას.

is one of the most important things about the physical world.

ეს ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი რამაა ფიზიკური სამყაროში.

Now, how does the solar system -- our environment, in the form of us --

როგორ შეიძინა მზის სისტემამ, ჩვენმა გარემომ, ჩვენი სახით,

acquire this special relationship with the rest of the universe?

ეს განსაკუთრებული ურთიერთქმედება, დანარჩენ სამყაროსთან?

Well, one thing that's true about Stephen Hawking's remark --

ერთი რამ, რაც სტივენ ჰოკინგის ნათქვამში მართალია,

I mean, it is true, but it's the wrong emphasis --

ის მთლიანად მართალია, მაგრამ აქცენტია მცდარი.

one thing that's true about it is that it doesn't do it with any special physics,

მაშ, მართალია ის, რომ სამყარო ამ ყველაფერს სპეციფიური ფიზიკის გარეშე აკეთებს.

there's no special dispensation, no miracles involved.

არაა არანაირი განსაკუთრებული განაწილება, არანაირი სასწაული.

It does it simply with three things that we have here in abundance.

ის უბრალოდ აკეთებს ამას სამი რამით რაც ჭარბად გაგვაშნია.

One of them is matter,

ერთია მატერია,

because the growth of knowledge is a form of information processing.

რადგან ცოდნის ზრდა ინფორმაციის დამუშავების ფორმაა,

Information processing is computation, computation requires a computer,

დამუშავება გამოთვლაა. გამოთვლას სჭირდება კომპიუტერი.

and there's no known way of making a computer without matter.

მატერიის გარეშე კომპუტერის შექმნის ხერხი კი არ ვიცით.

We also need energy to make the computer, and most important,

კომპიუტერის შესაქმნელად ასევე გვჭირდება ენერგიაც და ყველაზე მთავარი,

to make the media, in effect, onto which we record

შეიქმნას საშუალება, რაზეც ჩავწერთ

the knowledge that we discover.

ჩვენ მიერ აღმოჩენილ ცოდნას.

And then thirdly, less tangible but just as essential

და მესამე, ნაკლებ ხელშესახები, მაგრამ ცოდნის და ახსნების შექმნის

for the open-ended creation of knowledge, of explanations,

თავისუფალი პროცესის განუყოფელი ნაწილი,

is evidence.

არის მტკიცებულება.

Now, our environment is inundated with evidence.

ჩვენი გარემო სავსეა მტკიცებულებებით.

We happened to get round to testing, let's say, Newton's law of gravity,

ჩვენ ვატარებთ ექსპერიმენტებს მაგალითად, ნიუტონის მიზიდულობის კანონი

აღმოჩენილ იქნა დაახლოებით 300 წლის წინ.

about 300 years ago.

But the evidence that we used to do that

მაგრამ ამის მტკიცებულებები,

was falling down on every square meter of the Earth

ეცემოდა დედამიწის ყოველ კვადრატულ მეტრზე,

for billions of years before that,

ჯერ კიდევ მილიარდობით წლის წინ

and we'll continue to fall for billions of years afterwards.

და კვლავ გაგრძელდება მილიარდობით წლის განმავლობაში

And the same is true for all the other sciences.

და ასევეა ყველა სხვა მეცნიერების შემთხვევაშიც.

As far as we know,

რამდენადაც ვიცით, ყველა მეცნიერების ყველაზე ფუნდამენტური ჭეშმარიტებების

evidence to discover the most fundamental truths of all the sciences

აღმოჩენის მტკიცებულებები აქვე ჩვენს პლანეტაზე მზადაა აღმოსაჩენად.

is here just for the taking, on our planet.

Our location is saturated with evidence

ჩვენი ადგილი გაჟღენთილია მტკიცებულებებით,

and also with matter and energy.

ასევე მატერიითა და ენერგიით.

Out in intergalactic space,

გალაქტიკათშორის სივრცეში,

those three prerequisites for the open-ended creation of knowledge

ის სამი აუცილებელი პირობა ცოდნის თავისუფლად შექმნისთვის

are at their lowest possible supply --

დიდ დეფიციტს წარმოადგენს.

as I said, it's empty, it's cold and it's dark out there.

როგორც გითხარით, იქ სიცარიელეა, იქ ცივა და უკუნია.

Or is it?

თუ არა?

Now actually, that's just another parochial misconception.

პრინციპში ეს მორიგი გაუგებრობაა.

(სიცილი)

(Laughter)

Because imagine a cube out there in intergalactic space,

წარმოიდგინეთ კუბი სადმე გალაქტიკათშორის სივრცეში,

the same size as our home, the solar system.

ჩვენი მზის სისტემის ზომის.

Now, that cube is very empty by human standards,

ადამიანური სტანდარტებით ეს კუბი ცარიელია,

but that still means that it contains over a million tons of matter.

მაგრამ ეს ნიშნავს, რომ ის მაინც შეიცავს მილიონობით ტონა მატერიას.

And a million tons is enough to make, say, a self-contained space station,

და მილიონი ტონა საკმარისია რომ შექმნა, ვთქვათ, დამოუკიდებელი კოსმოსური სადგური,

on which there's a colony of scientists

სადაც იქნება მეცნიერთა დასახლებები,

that are devoted to creating an open-ended stream of knowledge, and so on.

რომლებიც მზად არიან შექმნან ცოდნის თავისუფალი ნაკადი და ა.შ.

Now, it's way beyond present technology

ტანამედროვე ტექნოლოგია გალაქტიკათაშორის სივრციდან

წყალბადის მოგროვების და მისგან

to even gather the hydrogen from intergalactic space

and form it into other elements and so on.

სხვა ელემენტების მიღების საშუალებასაც კი არ გვაძლევს

But the thing is, in a comprehensible universe,

მაგრამ საქმე ისაა, რომ ჩვენთვის ნაცნობ სამყაროში,

if something isn't forbidden by the laws of physics,

თუ რამე დაუშვებელი არაა ფიზიკის კანონებით,

then what could possibly prevent us from doing it, other than knowing how?

რა შეგვიშლის ხელს მის გაკეთებაში, თუ არა ცოდნის ნაკლებობა?

In other words, it's a matter of knowledge, not resources.

სხვა სიტყვებით, ეს ცოდნის საკითხია და არა რესურსების.

თუ ამას შევძლებდით, ავტომატურად გვექნებოდა ენერგიის წყარო,

If we could do that, we'd automatically have an energy supply,

because this transmutation would be a fusion reactor.

რადგან ეს გარდაქმნა იქნებოდა თერმობირთვული რეაქტორი.

And evidence?

და მტკიცებულებები?

Well, again, it's dark out there to human senses,

ადამიანის შეგრძნებებისთვის იქ უკუნია,

but all you've got to do is take a telescope,

მაგრამ მხოლოდ ტელესკოპის აღებაა საჭირო,

even one of present-day design,

თუნდაც ერთი-ერთი თანამედროვე,

look out, and you'll see the same galaxies as we do from here.

გახედო ცას და დაინახავთ იმავე გალაქტიკებს, რომელიც ჩვენ ვნახეთ აქედან.

And with a more powerful telescope,

მაგრამ უფრო ძლიერი ტელესკოპიდან,

you'll be able to see stars and planets in those galaxies,

ვარსკვლავებს და პლანეტებსაც დაინახოთ გალაქტიკებში.

you'll be able to do astrophysics and learn the laws of physics.

გაერკვევით ასტროფიზიკაში და ისწავლით ფიზიკის კანონებს.

And locally there, you could build particle accelerators

და იქვე შეძლებთ ააშენოთ ნაწილაკთა ამაჩქარებლები

and learn elementary particle physics and chemistry, and so on.

და შეისწავლოთ ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკა, ქიმია და ა.შ.

Probably the hardest science to do would be biology field trips --

ალბათ ყველაზე რთული ბიოლოგიური ექსპედიციები იქნება.

(Laughter)

(სიცილი)

because it would take several hundred million years

რადგან რამდენიმე ასეული მილიონი წელი დასჭირდება,

to get to the nearest life-bearing planet and back.

რომ უახლოეს სიცოცხლისთვის ხელსაყრელ პლანეტას მიაღწიოთ და დაბრუნდეთ.

But I have to tell you -- and sorry, Richard --

მაგრამ უნდა გითხრათ, მაპატიე რიჩარდ,

but I never did like biology field trips much --

დიდად არასდროს მომწონდა ბიოლოგიური ექსპედიციები,

(Laughter)

(სიცილი)

and I think we can just about make do

ვფიქრობ შეგვიძლია ეს გავაკეთოთ

with one every few hundred million years.

რამდენიმე ასეულ მილიონ წელიწადში ერთხელ.

(Laughter)

(სიცილი)

So, in fact, intergalactic space does contain all the prerequisites

ფაქტიურად, გალაქტიკათშორის სივრცე შეიცავს ყველა წინაპირობას

for the open-ended creation of knowledge.

ცოდნის თავისუფლად შექმნისთვის.

Any such cube anywhere in the universe

ნებისმიერი ასეთი კუბი, სადმე სამყაროში.

could become the same kind of hub that we are,

შეიძლება გახდეს, ისეთივე სახის ცენტრი, როგორც ჩვენ ვართ,

if the knowledge of how to do so were present there.

თუ იქ შესაბამისი ცოდნა იქნება.

So, we're not in a uniquely hospitable place.

ანუ ჩვენ არ ვართ უნიკალურად დასახლებად ადგილას.

If intergalactic space is capable of creating

თუ გალაქტიკათშორის სივრცეს შეუძლია

an open-ended stream of explanations,

შექმნას ცოდნის თავისუფალი ნაკადი,

then so is almost every other environment,

მაშინ ამას შეძლებს თითქმის ყველა სხვა გარემო.

so is the Earth.

ასევე დედამიწაც.

So is a polluted Earth.

დაბინძურებული დედამიწაც.

And the limiting factor, there and here,

რესურსი არაა შემზღუდავი ფაქტორი

is not resources -- because they're plentiful --

რადგან ის უხვადაა,

but knowledge, which is scarce.

არამედ ცოდნა, რომელიც მწირია.

Now, this cosmic knowledge-based view may -- and, I think, ought to --

ეს კოსმოსური, ცოდნაზე დაფუძნებული ხედვა შეიძლება და ვფიქრობ უნდა

make us feel very special.

გვაგრძნობინებდეს თავს განსაკუთრებულად,

მაგრამ მან ასევე მოწყვლადადაც უნდა გვაგრძნობინოს თავი,

But it should also make us feel vulnerable,

because it means that without the specific knowledge

რადგან ეს ნიშნავს, რომ განსაკუთრებული ცოდნის გარეშე

that's needed to survive the ongoing challenges of the universe,

რომელიც გჭირდება, რომ სამყაროს მიმდინარე გამოწვევებს გავუძლოთ,

we won't survive them.

ჩვენ ვერ გადავრჩებით.

All it takes is for a supernova to go off a few light-years away,

საკმარისია მხოლოდ სუპერნოვამ რამდენიმე სინათლის წლის მოშორებით იფეთქოს

and we'll all be dead!

და ჩვენ ყველა მოვკვდებით.

Martin Rees has recently written a book

მარტინ რისმა ცოტა ხნის წინ დაწერა წიგნი

about our vulnerability to all sorts of things,

ჩვენს მოწყვლადობაზე სხვადასხვა რამეების მიმართ,

from astrophysics, to scientific experiments gone wrong,

ასტროფიზიკიდან დაწყებული წარუმატებელ სამეცნიერო ექსპერიმენტებამდე

and most importantly, to terrorism with weapons of mass destruction.

და ყველაზე მნიშვნელოვანი მასობრივი განადგურების იარაღის მქონდე ტერორიზმამდე.

And he thinks that civilization has only a 50 percent chance

ის ფიქრობს, რომ ცივილიზაციას ამ საუკუნის ბოლომდე მიღწევის

of surviving this century.

მხოლოდ 50%-იანი შანსი აქვს.

I think he's going to talk about that later in the conference.

მგონი მოგვიანებით ამაზე საუბარს კონფერენციაზე აპირებს.

Now, I don't think that probability is the right category

არ მგონია რომ ალბათობა სწორი კატეგორია,

to discuss this issue in,

ამ პრობლემაზე საუბრისთვის.

but I do agree with him about this:

თუმცა იმაში ვეთანხმები,

we can survive and we can fail to survive.

რომ ჩვენ შეიძლება გადავრჩეთ და შეიძლება ვერ გადავრჩეთ,

But it depends, not on chance,

მაგრამ ეს დამოკიდებულია არა შემთხვევითობაზე,

but on whether we create the relevant knowledge in time.

არამედ იმაზე შევძლებთ თუ არა შესაბამისი ცოდნის შექმნას დროულად.

The danger is not at all unprecedented.

საფრთხე სულაც არაა უპრეცედენტო.

Species go extinct all the time.

სახეობები მუდმივად ქრება.

Civilizations end.

ცივილიზაციები წყვეტენ არსებობას.

The overwhelming majority of all species and all civilizations

ყველა სახეობის და ყველა ცივილიზაციის უმრავლესობა.

that have ever existed

რომელსაც კი ოდესმე უარსებია, ახლა ისტორიაა

are now history.

And if we want to be the exception to that,

და თუ ჩვენ გვინდა გამონაკლისებში ვიყოთ,

then logically, our only hope is to make use of the one feature

მაშინ ლოგიკურად ჩვენი ერთადერთუ იმედი არის ერთადერთი მომავლის არჩევა

that distinguishes our species and civilization from all the others,

რომელიც გამოარჩევს ჩვენს სახეობას და ჩვენს ცივილიზაციას, სხვებისგან.

namely, our special relationship with the laws of physics,

კერძოდ, ჩვენი განსაკუთრებული ურთიერთობა ფიზიკის კანონებთან.

our ability to create new explanations, new knowledge --

ჩვენი უნარი, შევქმნათ ახალი ახსნები, ახალი ცოდნა

to be a hub of existence.

რომ ვიყოთ არსებობის ცენტრი.

So let me now apply this to a current controversy,

მაშ, ნება მომეცით, ახლა ეს მიმდინარე საკამათო თემაზე გავავრცელო.

not because I want to advocate any particular solution,

არა იმიტომ, რომ რომელიმე გამოსავლის დაცვა მინდა,

but just to illustrate the kind of thing I mean.

არამედ იმიტომ რომ ილუსტრირება გავუკეთო იმას რასაც ვგულიხმობ.

And the controversy is global warming.

ეს საკამათო თემა გლობალური დათბობაა.

Now, I'm a physicist, but I'm not the right kind of physicist.

მე ფიზიკოსი ვარ. მაგრამ სხვა ტიპის ფიზიკოსი

In regard to global warming, I'm just a layman.

გლობალური დათბობის საკითხთან მიმართებაში მე არ ვარ სპეცილაისტი

And the rational thing for a layman to do

და არასპეციალისტისთვის რაციონალური გზა

is to take seriously the prevailing scientific theory.

არის სერიოზულად მიუდგეს მიღებულ მეცნიერულ თეორიას

And according to that theory, it's already too late to avoid a disaster,

და ამ თეორიის მიხედვით, კატარსტროფის თავიდან აცილებისთვის უკვე გვიანია,

because, if it's true that our best option at the moment is to prevent CO2 emissions

რადგან თუ მართალია, რომ საუკეთესო გზა CO2-ს გამოყოფის პრევენციაა

with something like the Kyoto Protocol,

კიოტოს ოქმის თანახმად,

with its constraints on economic activity and its enormous cost

ეკონომიკური აქტივობის შეზღუდვით და მისი უზარმაზარი,

of hundreds of billions of dollars, or whatever it is,

ასეული მილიარდი დოლარის ხარჯით, თუ რამდენიც არის,

then that is already a disaster by any reasonable measure.

მაშინ ეს უკვე კატასტროფაა, ნებისმიერი საღი გაზომვით.

And the actions that are advocated are not even purported to solve the problem,

და ქმედებები რომლისკენაც გვიბიძგებენ არც იგულისხმება რომ პრობლემას გადაჭრის,

merely to postpone it by a little.

არამედ უბრალოდ გაახანგრძლივებს.

So it's already too late to avoid it,

მაშ, უკვე გვიანია ამისგან თავის დაღწევა

and it probably has been too late to avoid it

და ალბათ გვიანი იყო უკვე

ever since before anyone realized the danger.

სანამ ვინმე გააცნობიერებდა საფრთხეს.

It was probably already too late in the 1970s,

ალბათ უკვე გვიან იყო 1970-იანებში.

when the best available scientific theory was telling us

როცა საუკეთესო ხელმისაწვდომი სამეცნიერო თეორია გვეუბნებოდა

that industrial emissions were about to precipitate a new ice age,

რომ ინდუსტრიული გამონაბოლქვები ახალ გამყინვარების ხანას გამოიწვევდა,

in which billions would die.

მილიარდობით მსხვერპლით.

Now, the lesson of that seems clear to me,

მე ამ გაკვეთილს ნათლად ვხედავ

and I don't know why it isn't informing public debate.

და მე არ ვიცი რატომ არ მოქმედებს ეს საჯარო დებატებზე.

It is that we can't always know.

ის რომ ჩვენ ყოველთვის ვერ გვეცოდინრბა.

When we know of an impending disaster

როცა ვიცით მოსალოდნელი უბედურება

and how to solve it at a cost less than the cost of the disaster itself,

და როგორ გადავწყვიტოთ ის უფრო მარტივად, ვიდრე თავად კატასტროფის შედეგი,

then there's not going to be much argument, really.

მაშინ ნამდვილად აღარაფერია საკამათო.

But no precautions and no precautionary principle

მაგრამ ვერანაირი უსაფრთხოების ზომები და ვერანაირი მსგსვი პრინციპები

can avoid problems that we do not yet foresee.

ვერ აგვაცილებს თავიდან პრობლემას, რომელსაც ვერ ვპროგნოზირებთ.

მაშასადამე ჩვენ გვჭირდება პრობლემის აღმოფხვრა

Hence, we need a stance of problem-fixing,

not just problem-avoidance.

და არა მათგან გაქცევა.

And it's true that an ounce of prevention equals a pound of cure,

ისიც მართალია, რომ მცირედი პრევენცია მძლავრი მკურნალობის ტოლფასია მკურნალობა.

but that's only if we know what to prevent.

მაგრამ ეს მაშინ როცა ვიცით რისი პრევენციაა საჭირო.

If you've been punched on the nose,

თუ თქვენ ცხვირში დაგარტყეს,

then the science of medicine does not consist of

მედიცინა ვერ გასწავლით

teaching you how to avoid punches.

როგორ აიცილოთ დარტყმები

(Laughter)

(სიცილი)

If medical science stopped seeking cures and concentrated on prevention only,

მედიცინამ მკურნალობის ძიება რომ შეწყვიტოს და პრევენციაზე კონცენტრირდეს,

then it would achieve very little of either.

მაშინ ის ძალიან ცოტას მიაღწევს ორივე მიმართულებით

The world is buzzing at the moment

მსოფლიო აქტიურად განიხილავს

with plans to force reductions in gas emissions at all costs.

გამონაბოლქვის შემცირების გეგმებს ნებისმიერ ფასად.

It ought to be buzzing with plans to reduce the temperature

არადა უნდა განვიხილავდეთ გეგმებს, ტემპერატურის შესამცირებლად,

and with plans to live at the higher temperature --

და იმას თუ როგორ უნდა ვიცხოვროთ უფრო მაღალ ტემპერატურაში,

and not at all costs, but efficiently and cheaply.

მაგრამ არა ნებისმიერ ფასად, არამედ ეფექტიანად და იაფად.

And some such plans exist,

რაღაც მსგავსი გეგმები არსებობს.

things like swarms of mirrors in space to deflect the sunlight away

მაგალითად, სარკის მსგავსი მოწყობილობა, კოსმოსში, რომელიც მზის სხივებს აირეკლავს

and encouraging aquatic organisms to eat more carbon dioxide.

და წყლის ორგანიზმებისთვის ხელის შეწყობა, რომ მეტი ნახშირორჟანგი შთანთქან.

At the moment, these things are fringe research;

ამჯამად ეს კვლევები უმნიშვნელოდ ითვლება.

they're not central to the human effort to face this problem

ისინი არაა ძირითადი ძალისხმევის საგანი ამ პრობლემასთან

or problems in general.

ან ზოგადად პრობლემებთან ბრძოლაში.

And with problems that we are not aware of yet,

საქმეების სწორად წარმართვის უნარი, მხოლოდ იღბლის ნაცვლად,

the ability to put right -- not the sheer good luck of avoiding indefinitely --

არა მხოლოდ გადაგვაწყვეტინებს იმ პრობლემებს,

is our only hope, not just of solving problems,

რომელთა არსებობაც ჯერ კიდევ არ ვიცით,

but of survival.

არამედ გადაგვარჩენს.

So, take two stone tablets

აიღეთ ორი ქვის ფირფიტა და ამოკვეთეთ მათზე.

and carve on them.

On one of them, carve:

ერთზე: "პრობლემები მოგვარებადია"

"Problems are soluble."

And on the other one, carve:

მეორეზე კი: "პრობლემები გარდაუვალია"

"Problems are inevitable."

Thank you.

მადლობა.

(Applause)

(აპლოდისმენტები)