David Deutsch: Chemical scum that dream of distant quasars

Tłumaczenie: Igor Wasinski Korekta: Marcin Kasiak

We've been told to go out on a limb and say something surprising.

Powiedziano nam, żebyśmy zaryzykowali swoją reputację i powiedzieli coś zaskakującego.

So I'll try and do that,

Więc spróbuję tutaj to zrobić. Ale...

but I want to start with two things that everyone already knows.

chciałbym zacząć od dwóch dobrze znanych nam spraw.

And the first one, in fact, is something that has been known

Pierwsza z nich, to coś o czym

for most of recorded history,

wiedziano od zarania dziejów,

and that is, that the planet Earth, or the solar system,

mianowicie, że Ziemia, czy też Układ Słoneczny,

or our environment or whatever,

czy też otaczające nas środowisko

is uniquely suited to sustain our evolution --

jest unikalnie dostosowane do podtrzymywania ewolucji lub, jak to kiedyś sądzono, stworzenia,

or creation, as it used to be thought --

and our present existence, and most important, our future survival.

jak również naszej obecnej egzystencji i co najważniejsze, przetrwania.

Nowadays, this idea has a dramatic name: Spaceship Earth.

W dzisiejszych czasach ta idea nosi dramatyczne imię: statek kosmiczny Ziemia.

And the idea there is that outside the spaceship,

W koncepcji tej, wszystko co znajduje się poza statkiem kosmicznym

the universe is implacably hostile,

jest nieubłagalnie wrogie,

and inside is all we have, all we depend on,

natomiast wszystko czym dysponujemy i dzięki czemu możemy przetrwać znajduje się wewnątrz.

and we only get the one chance: if we mess up our spaceship,

I mamy tylko jedną taką szansę, jeżeli zniszczymy nasz statek

we've got nowhere else to go.

to nie mamy dokąd iść.

Now, the second thing that everyone already knows

A teraz druga sprawa każdemu znana, to fakt -

is that, contrary to what was believed for most of human history,

w przeciwieństwie do tego w co wierzono przez większość dziejów ludzkości

human beings are not, in fact, the hub of existence.

- że ludzie nie są punktem centralnym egzystencji.

As Stephen Hawking famously said,

Znana wypowiedź Stephena Hawkinga głosi,

we're just a chemical scum on the surface of a typical planet

że jesteśmy tylko chemiczną szumowiną pokrywającą powierzchnię typowej planety,

that's in orbit around a typical star,

która krąży wokół typowej gwiazdy,

which is on the outskirts of a typical galaxy, and so on.

znajdującej się na obrzeżach typowej galaktyki, i tak dalej, i tak dalej.

Now, the first of those two things that everyone knows is kind of saying

I teraz ta pierwsza z tych dwóch spraw, znana każdemu

sugeruje, że znajdujemy się w bardzo nietypowym miejscu,

that we're at a very untypical place, uniquely suited and so on.

wyjątkowo dopasowanym, i tak dalej,

And the second one is saying that we're at a typical place.

natomiast ta druga mówi, że znajdujemy się w miejscu typowym.

And, especially if you regard these two as deep truths to live by

Zwłaszcza kiedy uznamy te dwie sprawy za tak wiarygodne, że według nich żyjemy

and to inform your life decisions,

i podejmujemy decyzje,

then they seem a little bit to conflict with each other.

to wydają się one być trochę w konflikcie ze sobą.

But that doesn't prevent them from both being completely false.

Ale nie oznacza to, że obie nie mogą być całkowicie fałszywe. (Śmiech)

(Laughter)

And they are.

I takie właśnie są. Pozwolą więc państwo, że zacznę od tej drugiej:

So let me start with the second one: typical.

Typowe. Cóż, czy jest to typowe miejsce? Spójrzmy wokół,

Well, is this a typical place?

Well, let's look around, you know, look in a random direction,

popatrzmy w dowolnym kierunku i co widzimy, ścianę i chemiczną szumowinę (Śmiech)

and we see a wall and chemical scum --

(Laughter)

and that's not typical of the universe at all.

a to wcale nie jest typowe we wszechświecie.

All you've got to do is go a few hundred miles in that same direction

Żeby się o tym przekonać wystarczy udać się kilkaset mil w dowolnym kierunku i spojrzeć za siebie

and look back,

and you won't see any walls or chemical scum at all --

a nie zobaczą państwo żadnych ścian ani chemicznych szumowin --

all you see is a blue planet.

wszystko co widać to błękitna planeta. A jeżeli oddalimy się jeszcze bardziej,

And if you go further than that,

you'll see the Sun, the solar system and the stars and so on,

zobaczymy słońce, układ słoneczny, gwiazdy i tak dalej.

but that's still not typical of the universe,

Ale wtedy nadal nie będziemy w typowym miejscu we wszechświecie ponieważ gwiazdy znajdują się w galaktykach.

because stars come in galaxies.

And most places in the universe, a typical place in the universe,

A w większośći miejsc we wszechświecie, takie typowe miejsce

is nowhere near any galaxies.

znajduje się z dala od jakichkolwiek galaktyk.

So let's go out further, till we're outside the galaxy,

Więc lećmy dalej, aż znajdziemy się poza galaktyką i spójrzmy za siebie,

and look back,

and yeah, there's the huge galaxy with spiral arms laid out in front of us.

i oto widzimy przed sobą potężną galaktykę wraz z ramionami ułożonymi w spiralę.

W tym momencie przejechaliśmy na odległość 100,000 lat świetlnych stąd.

And at this point, we've come 100,000 light-years from here.

But we're still nowhere near a typical place in the universe.

Ale nadal nie jesteśmy nawet w pobliżu typowego miejsca we wszechświecie.

To get to a typical place,

By tam dotrzeć,

you've got to go 1,000 times as far as that,

musielibyśmy polecieć jeszcze 1,000 razy dalej w głąb międzygalaktycznej przestrzeni.

into intergalactic space.

And so, what does that look like -- "typical?"

A więc jak to wygląda? Takie typowe miejsce.

What does a "typical" place in the universe look like?

Jak wygląda typowe miejsce we wszechświecie?

Well, at enormous expense, TED has arranged

Przy olbrzymim nakładzie środków, TED zafundował nam to doświadczenie w wysokiej rozdzielczości.

a high-resolution immersion virtual reality rendering

Wirtualna rzeczywistość międzygalaktycznej przestrzeni

of the view from intergalactic space.

-- oto widok z międzygalaktycznej przestrzeni.

Can we have the lights off, please, so we can see it?

Czy moglibyśmy prosić o wyłączenie świateł żeby to zobaczyć?

Well, not quite, not quite perfect.

Cóź, nie wyszło za idealnie -- widzą państwo, w przestrzeni międzygalaktycznej

You see, intergalactic space is completely dark, pitch dark.

-- przestrzeń międzygalaktyczna jest kompletnie ciemna, czarna jak smoła.

It's so dark,

Jest tak ciemno, że gdybyście patrzyli w kierunku najbliższej gwiazdy

that if you were to be looking at the nearest star to you,

and that star were to explode as a supernova,

i ta gwiazda eksplodowałaby właśnie jako supernowa

and you were to be staring directly at it at the moment when its light reached you,

a wy wpatrywalibyście się dokładnie w nią to w tym momencie kiedy jej światło dotarłoby do was,

you still wouldn't be able to see even a glimmer.

i tak nie moglibyście dostrzec nawet najmniejszego światełka.

That's how big and how dark the universe is.

Oto jak wielki i ciemny jest wszechświat.

And that's despite the fact that a supernova is so bright,

I wszystko pomimo, że wybuch supernowej jest tak intensywnie jasny,

so brilliant an event,

that it would kill you stone dead at a range of several light-years.

że natychmiast uśmierciłby was nawet z odległości kilkunastu lat świetlnych.

(Laughter)

And yet, from intergalactic space,

Natomiast w przestrzeni międzygalaktycznej odległość jest tak ogromna, że nawet takiego wybuchu byście nie zauważyli.

it's so far away you wouldn't even see it.

It's also very cold out there --

Jest tam też bardzo zimno

less than three degrees above absolute zero.

-- mniej niż trzy stopnie powyżej zera absolutnego.

And it's very empty.

Jest też bardzo pusto. Próżnia, która tam panuje jest milion razy mniej gęsta

The vacuum there is one million times less dense than the highest vacuum

niż największa próżnia jaką udało nam się uzyskać na Ziemi za pomocą dzisiejszej technologii.

that our best technology on Earth can currently create.

Widzimy teraz jak różni się typowe miejsce od tego miejsca tutaj.

So that's how different a typical place is from this place.

And that is how untypical this place is.

A z kolei widzimy też jak nietypowe jest to miejsce tu.

So can we have the lights back on please? Thank you.

Czy możemy prosić znowu o włączenie świateł? Dziękuję.

Now, how do we know about an environment that's so far away and so different

Skąd jednak wiemy o warunkach jakie panują aż tak daleko stąd,

and so alien from anything we're used to?

tak innych, tak obcych temu do czego jesteśmy przyzwyczajeni?

Well, the Earth -- our environment, in the form of us --

Ziemia -- nasze środowisko, w formie nas samych -- tworzy wiedzę.

is creating knowledge.

Well, what does that mean?

Cóż to takiego znaczy? Spójrzmy jeszcze dalej niż dotychczas pojechaliśmy.

Well, look out even further than we've just been --

I mean from here, with a telescope --

Ale tym razem z tego miejsca używając teleskopu zobaczymy obiekty, które wyglądają jak gwiazdy.

and you'll see things that look like stars, they're called quasars.

Nazywają się kwazarami. Słowo to pochodzi od kwazi-gwiezdne obiekty,

"Quasars" originally meant "quasi-stellar object,"

which means "things that look a bit like stars."

co z kolei znaczy, obiekty które wyglądają trochę jak gwiazdy, (Śmiech) lecz gwiazdami nie są.

(Laughter)

But they're not stars.

And we know what they are.

A my wiemy czym one są. Miliardy lat temu, miliardy lat świetlnych stąd,

Billions of years ago and billions of light-years away,

the material at the center of a galaxy collapsed

materia w centrum galaktyki zaczęła być wciągana przez

towards a supermassive black hole.

super masywną czarną dziurę.

And then intense magnetic fields directed some of the energy

Wtedy, intensywne pola magnetyczne pokierowały część energii stworzonej

of that gravitational collapse

przez tę grawitacyjną zapaść oraz część materii,

and some of the matter

back out in the form of tremendous jets,

na zewnątrz w formie olbrzymich strumieni, które świeciły z jasnością

which illuminated lobes

with the brilliance of -- I think it's a trillion -- suns.

bodajże tryliona słońc.

Now, the physics of the human brain could hardly be more unlike

Fizyczność ludzkiego mózgu nie mogła by różnić się bardziej od fizycznośći takiego strumienia.

the physics of such a jet.

We couldn't survive for an instant in it.

Nie moglibyśmy przeżyć nawet przez moment w takich warunkach. Mowa ludzka nie ma słów

Language breaks down when trying to describe

aby opisać warunki jakich byśmy doświadczyli, gdybyśmy znaleźli się w takim strumieniu.

what it would be like in one of those jets.

It would be a bit like experiencing a supernova explosion,

Prawdopodobnie byłoby to jak doświadczanie eksplozji supernowej

but at point-blank range and for millions of years at a time.

ale z bliska i przez miliony lat. (Śmiech)

(Laughter)

And yet, that jet happened in precisely such a way

I taki strumień zdarzył się właśnie w taki sposób, że miliardy lat później,

that billions of years later, on the other side of the universe,

na drugim końcu wszechświata, trochę tej szumowiny chemicznej mogło to zjawisko właściwie opisać,

some bit of chemical scum could accurately describe

and model and predict and explain, above all --

stworzyć model, przewidzieć i co najważniejsze wyjaśnić -- oto przypis dla was

there's your reference --

what was happening there, in reality.

-- co naprawdę tam się zdarzyło.

The one physical system, the brain, contains an accurate working model

Jeden system fizyczny, mózg,

zawiera prawidłowy model roboczy innego systemu -- kwazara.

of the other, the quasar.

Not just a superficial image of it, though it contains that as well,

Nie tylko powierzchownie, bo taki też zawiera,

but an explanatory model,

ale objaśniający model, przedstawiający te same matematyczne

embodying the same mathematical relationships

and the same causal structure.

relacje i ten sam związek przyczynowy.

Now, that is knowledge.

To jest właśnie wiedza. I gdyby to nie było dostatecznie zadziwiające,

And if that weren't amazing enough,

the faithfulness with which the one structure resembles the other

odwzorowanie z jakim jedna struktura przypomina drugą

is increasing with time.

wzrasta w czasie. To jest wzrost wiedzy.

That is the growth of knowledge.

So, the laws of physics have this special property,

Tak więc, prawa fizyki mają specyficzną właściwość.

that physical objects as unlike each other as they could possibly be

Obiekty fizyczne, tak różniące się od siebie jak tylko to możliwe,

can, nevertheless, embody the same mathematical and causal structure

mogą niemniej jednak zawierać tę samą matematyczną i przyczynową strukturę

and to do it more and more so over time.

oraz zwiększać ją w czasie.

So we are a chemical scum that is different.

Jesteśmy więc chemiczą szumowiną, która jest unikatowa. Ta chemiczna szumowina jest uniwersalna.

This chemical scum has universality.

Its structure contains, with ever-increasing precision,

Jej struktura zawiera coraz bardziej precyzyjną

the structure of everything.

strukturę wszystkiego. Właśnie to miejsce, a nie inne miejsca we wszechświecie,

This place, and not other places in the universe,

is a hub which contains within itself the structural and causal essence

jest osią, która zawiera sama w sobie strukturalną i przyczynową esencję

of the whole of the rest of physical reality.

całej reszty fizycznej rzeczywistości. I już sam wielce znaczący fakt,

And so, far from being insignificant,

the fact that the laws of physics allow this

że prawa fizyki na to pozwalają a wręcz nakazują możliwość istnienia czegoś takiego,

or even mandate that this can happen

is one of the most important things about the physical world.

jest jednym z najważniejszych aspektów naszego fizycznego świata.

Now, how does the solar system -- our environment, in the form of us --

Jak więc układ słoneczny -- oraz nasze środowisko, w formie nas --

acquire this special relationship with the rest of the universe?

uzyskuje tę specjalną więź z resztą wszechświata?

Well, one thing that's true about Stephen Hawking's remark --

Jedyną rzeczą, która jest prawdziwa w powiedzeniu Stephena Hawkinga,

I mean, it is true, but it's the wrong emphasis --

lecz posiada niewłaściwą wymowę jest to,

one thing that's true about it is that it doesn't do it with any special physics,

że nie czyni tego przy pomocy jakichś specjalnych praw fizycznych. Nie ma ani specjalnego zrządzenia losu,

there's no special dispensation, no miracles involved.

ani cudów. Robi to po prostu używając trzech rzeczy, których mamy tu pod dostatkiem.

It does it simply with three things that we have here in abundance.

One of them is matter,

Jedną z nich jest materia, ponieważ wzrost wiedzy jest formą

because the growth of knowledge is a form of information processing.

przetwarzania informacji. Z kolei, przetwarzanie informacji jest formą obliczeń,

Information processing is computation, computation requires a computer,

obliczenia wymagają komputera --

and there's no known way of making a computer without matter.

a nie ma żadnej znanej metody wykonania go bez użycia materii.

We also need energy to make the computer, and most important,

Do skonstruowania komputera potrzeba również energii i co najważniejsze,

to make the media, in effect, onto which we record

stworzenia nośnika na którym gromadzilibyśmy odkrywaną wiedzę.

the knowledge that we discover.

And then thirdly, less tangible but just as essential

I po trzecie, mniej namacalne ale również bardzo istotne dla tworzenia elastycznej

for the open-ended creation of knowledge, of explanations,

wiedzy i wyjaśniania zjawisk, są dowody.

is evidence.

Nasze otoczenie zawiera całę masę dowodów.

Now, our environment is inundated with evidence.

We happened to get round to testing, let's say, Newton's law of gravity,

Powiedzmy, że zabieramy się do testowania prawa ciążenia Newtona

about 300 years ago.

-- około 300 lat temu.

But the evidence that we used to do that

Ale dowody, których użyliśmy do tego celu spadały już na każdy metr kwadratowy

was falling down on every square meter of the Earth

for billions of years before that,

Ziemi przez milardy lat i przez miliardy lat spadać będą nadal.

and we'll continue to fall for billions of years afterwards.

Dotyczy to również wszystkich innych dziedzin nauki.

And the same is true for all the other sciences.

As far as we know,

Jak wiemy, dowody na odkrycie najbardziej fundamentalnych prawd

evidence to discover the most fundamental truths of all the sciences

we wszystkich dziedzinach nauki znajdują się na naszej planecie.

is here just for the taking, on our planet.

Our location is saturated with evidence

Nasze miejsce jest nasycone dowodami oraz materią i energią.

and also with matter and energy.

Out in intergalactic space,

W przestrzeni międzygalaktycznej, te trzy wymagania

those three prerequisites for the open-ended creation of knowledge

do tworzenia elastycznej wiedzy są akurat najmniej dostępne.

are at their lowest possible supply --

as I said, it's empty, it's cold and it's dark out there.

Tak więc jak już mówiłem, jest tam pusto, zimno i ciemno. Ale czy jednak?

Or is it?

Now actually, that's just another parochial misconception.

Tak naprawdę, jest to kolejne zaściankowe, błędne mniemanie. (Śmiech)

(Laughter)

Because imagine a cube out there in intergalactic space,

Wyobraźmy sobie sześcian w przestrzeni międzygalaktycznej, takiego samego rozmiaru jak

the same size as our home, the solar system.

nasz układ słoneczny. Według ludzkich standardów, taki sześcian jest bardzo pusty

Now, that cube is very empty by human standards,

but that still means that it contains over a million tons of matter.

a jednak zawiera on ponad milion ton materii.

And a million tons is enough to make, say, a self-contained space station,

A milion ton to wystarczająco dużo by zbudować np. samowystarczalną stację kosmiczną,

on which there's a colony of scientists

na której przebywa kolonia naukowców pracujących wyłącznie nad tworzeniem

that are devoted to creating an open-ended stream of knowledge, and so on.

strumienia elastycznej wiedzy, i tak dalej.

Now, it's way beyond present technology

Nawet gromadzenie wodoru z przestrzeni międzygalaktycznej i przetwarzanie go na cięższe pierwiastki

to even gather the hydrogen from intergalactic space

wykracza poza możliwości dzisiejszej technologi.

and form it into other elements and so on.

But the thing is, in a comprehensible universe,

Rzecz w tym, że w rozumianym przez nas wszechświecie,

if something isn't forbidden by the laws of physics,

jeżeli coś nie jest zabronione prawami fizyki,

then what could possibly prevent us from doing it, other than knowing how?

to nic nie mogło by nam przeszkodzić oprócz braku wiedzy jak to zrobić.

In other words, it's a matter of knowledge, not resources.

Innymi słowy, chodzi tu o wiedzę a nie zasoby.

If we could do that, we'd automatically have an energy supply,

Podobnie -- gdybyśmy mogli tego dokonać, mielibyśmy również źródło energii,

because this transmutation would be a fusion reactor.

ponieważ przekształcanie wodoru w pierwiastki cięższe byłoby reaktorem fuzji -- no a dowody?

And evidence?

Well, again, it's dark out there to human senses,

Cóź, ponownie, jest tam ciemno dla ludzkich zmysłów. Wystarczy jednak

but all you've got to do is take a telescope,

even one of present-day design,

użyć teleskopu, nawet takiego jakimi dysponujemy dzisiaj,

look out, and you'll see the same galaxies as we do from here.

spojrzeć przez niego i zobaczylibyśmy te same galaktyki, które widać stąd.

And with a more powerful telescope,

Przez jeszcze silniejszy teleskop można byłoby zobaczyć gwiazdy i planety.

you'll be able to see stars and planets in those galaxies,

you'll be able to do astrophysics and learn the laws of physics.

W tych galaktykach moglibyśmy zajmować się astrofizyką i odkrywać rządzące nią prawa.

And locally there, you could build particle accelerators

A tam na miejscu budować przyśpieszacze cząstek

and learn elementary particle physics and chemistry, and so on.

i odkrywać prawa fizyki rządzące cząstkami elementarnymi i tak dalej.

Probably the hardest science to do would be biology field trips --

Prawdopodobnie najtrudniejszą dziedziną nauki byłyby terenowe badania biologiczne, ponieważ

(Laughter)

because it would take several hundred million years

dotarcie tam i z powrotem do najbliższej zasiedlonej przez życie planety zajęło by sto milionów lat.

to get to the nearest life-bearing planet and back.

But I have to tell you -- and sorry, Richard --

Ale muszę wam powiedzieć -- i wybacz Richard --

but I never did like biology field trips much --

ale nigdy nie przepadałem za biologicznymi wyprawami w teren,

(Laughter)

i sądzę, że wystarczyłaby nam jedna taka wyprawa co jakieś sto milionów lat.

and I think we can just about make do

with one every few hundred million years.

(Laughter)

(Śmiech)

So, in fact, intergalactic space does contain all the prerequisites

Tak więc, przestrzeń międzygalaktyczna zawiera wszystkie warunki do tworzenia

for the open-ended creation of knowledge.

elastycznej wiedzy. Każdy taki sześcian, znajdujący się gdziekolwiek we wszechświecie,

Any such cube anywhere in the universe

could become the same kind of hub that we are,

mógłby stać się właśnie taką osią jaką stanowimy my,

gdyby wiedza jak taką oś stworzyć byłaby tam obecna.

if the knowledge of how to do so were present there.

So, we're not in a uniquely hospitable place.

Tak więc nie jesteśmy w wyjątkowo gościnnym miejscu.

If intergalactic space is capable of creating

Jeżeli więc przestrzeń międzygalaktyczna jest w stanie wytworzyć elastyczny strumień wyjaśnień,

an open-ended stream of explanations,

then so is almost every other environment,

to także każde inne środowisko jest w stanie to uczynić. Również Ziemia jak i zanieczyszczona Ziemia.

so is the Earth.

So is a polluted Earth.

And the limiting factor, there and here,

A czynnik ograniczający i tam i tu to nie zasoby, ponieważ te są obfite,

is not resources -- because they're plentiful --

but knowledge, which is scarce.

lecz wiedza, która jest deficytowa.

Now, this cosmic knowledge-based view may -- and, I think, ought to --

Ten pogląd oparty na wiedzy o kosmosie mógłby, a ja myślę, że nawet powinien

make us feel very special.

sprawić, że poczulibyśmy się wyjątkowi ale także zagrożeni

But it should also make us feel vulnerable,

because it means that without the specific knowledge

ponieważ znaczy to, że bez specyficznej wiedzy, potrzebnej do przetrwania

that's needed to survive the ongoing challenges of the universe,

ciągle rzucanych przez wszechświat wyzwań, po prostu zginiemy.

we won't survive them.

All it takes is for a supernova to go off a few light-years away,

Wystarczyłoby żeby kilka lat świetlnych stąd wybuchła supernowa i już po nas!

and we'll all be dead!

Martin Rees has recently written a book

Martin Rees ostatnio napisał książkę o tym jacy jesteśmy podatni na wszelkiego rodzaju wydarzenia

about our vulnerability to all sorts of things,

from astrophysics, to scientific experiments gone wrong,

poczynając od astrofizyki poprzez nieudane eksperymenty naukowe,

and most importantly, to terrorism with weapons of mass destruction.

a kończąc na terroryzmie z użyciem broni masowego rażenia.

And he thinks that civilization has only a 50 percent chance

Uważa on, że nasza cywilizacja ma tylko 50 procent szans na przetrwanie tego wieku.

of surviving this century.

I think he's going to talk about that later in the conference.

Chyba właśnie o tym będzie mówił trochę później na tej konferencji.

Now, I don't think that probability is the right category

Myślę jednak, że prawdopodobieństwo nie jest idealną kategorią do dyskusji na ten temat.

to discuss this issue in,

but I do agree with him about this:

Zgadzam się natomiast z nim, że możemy przetrwać lub wyginąć.

we can survive and we can fail to survive.

But it depends, not on chance,

Zależy to jednak nie od szansy lecz od tego czy zdążymy stworzyć odpowiednią wiedzę zanim czas upłynie.

but on whether we create the relevant knowledge in time.

The danger is not at all unprecedented.

Zagrożenie wcale nie jest czymś nowym. Gatunki wymierają bez przerwy.

Species go extinct all the time.

Civilizations end.

Cywilizacje się kończą. Przytłaczająca większość gatunków i cywilizacji,

The overwhelming majority of all species and all civilizations

that have ever existed

które zaistniały są już dziś historią.

are now history.

And if we want to be the exception to that,

Jeżeli chcemy być wyjątkiem w tej regule, to logicznie rzecz biorąc naszą jedyną nadzieją

then logically, our only hope is to make use of the one feature

jest wykorzystanie jedynej cechy, która odróżnia nas od innych gatunków,

that distinguishes our species and civilization from all the others,

oraz naszą cywilizację od wszystkich poprzednich.

namely, our special relationship with the laws of physics,

Mianowicie, nasz szczególny związek z prawami fizyki.

our ability to create new explanations, new knowledge --

Nasza umiejętność kreowania nowych wyjaśnień oraz wiedzy -- by być osią egzystencji.

to be a hub of existence.

So let me now apply this to a current controversy,

Więc pozwólcie państwo, że zastosuję to do ostatnio popularnego sporu,

not because I want to advocate any particular solution,

nie dlatego, że chcę popierać jakieś konkretne rozwiązanie

but just to illustrate the kind of thing I mean.

lecz tylko zilustrować dokładnie to co mam na myśli.

And the controversy is global warming.

A tą kontrowersją jest globalne ocieplenie.

Now, I'm a physicist, but I'm not the right kind of physicist.

Jestem fizykiem ale nie o właściwej specjalizacji. W stosunku do globalnego ocieplenia

In regard to global warming, I'm just a layman.

jestem po prostu laikiem. A rozsądnym dla laika postępowaniem byłoby uznanie

And the rational thing for a layman to do

is to take seriously the prevailing scientific theory.

panującej teorii na ten temat. A według tej teorii,

And according to that theory, it's already too late to avoid a disaster,

jest już za późno by uniknąć katastrofy.

because, if it's true that our best option at the moment is to prevent CO2 emissions

Gdyby okazało się prawdą, że naszą najlepszą opcją w tym momencie jest całkowite ograniczenie emisji dwutlenku węgla

with something like the Kyoto Protocol,

poprzez np. protokół z Kyoto, wraz z jego ograniczeniami narzucanymi na gospodarkę

with its constraints on economic activity and its enormous cost

oraz jego olbrzymimi kosztami, opiewającymi na setki miliardów dolarów,

of hundreds of billions of dollars, or whatever it is,

then that is already a disaster by any reasonable measure.

to samo to jest już katastrofą na każdą rozsądną miarę.

And the actions that are advocated are not even purported to solve the problem,

A czyny, które są popierane, nie są na tyle znaczące by ten problem rozwiązać

merely to postpone it by a little.

lecz jedynie nieznacznie go opóźnić. Więc już teraz jest za późno by tego uniknąć,

So it's already too late to avoid it,

and it probably has been too late to avoid it

i zapewne było już za późno zanim ktokolwiek uświadomił sobie skalę tego zagrożenia.

ever since before anyone realized the danger.

It was probably already too late in the 1970s,

Prawdopodobnie było już za późno w latach siedemdziesiątych

when the best available scientific theory was telling us

kiedy to najlepsze teorie naukowe głosiły, że zanieczyszczenia przemysłowe

that industrial emissions were about to precipitate a new ice age,

miały wkrótce spowodować ponowną epokę lodowcową przez którą miliardy istnień by wyginęły.

in which billions would die.

Now, the lesson of that seems clear to me,

Ta lekcja wydaje mi się całkowicie zrozumiała

and I don't know why it isn't informing public debate.

i nie rozumiem dlaczego nie wpływa na publiczną debatę.

It is that we can't always know.

To nie jest tak, że nigdy nie możemy czegoś przewidzieć. Kiedy wiemy o nadchodzącej katastrofie,

When we know of an impending disaster

and how to solve it at a cost less than the cost of the disaster itself,

oraz jak jej zapobiec mniejszym nakładem niż koszt katastrofy,

then there's not going to be much argument, really.

nie ma wtedy znacznej różnicy zdań.

But no precautions and no precautionary principle

Ale żadne środki ostrożności ani zapobiegawcze

can avoid problems that we do not yet foresee.

nie pozwolą uniknąć problemów, których jeszcze nie znamy.

Dlatego potrzebujemy nastawienia na rozwiązywanie problemów a nie ich unikanie.

Hence, we need a stance of problem-fixing,

not just problem-avoidance.

And it's true that an ounce of prevention equals a pound of cure,

Oczywiście, jest prawdą, że uncja zapobiegania równa się funtowi lekarstwa,

but that's only if we know what to prevent.

ale tylko wtedy kiedy wiemy czemu mamy zapobiec.

If you've been punched on the nose,

Kiedy dostałeś pięścią w nos, lekarstwem na to nie jest

then the science of medicine does not consist of

teaching you how to avoid punches.

nauczenie Ciebie jak unikać ciosów.

(Laughter)

If medical science stopped seeking cures and concentrated on prevention only,

Gdyby medycyna zaprzestała znajdowania lekarstw tylko koncentrowała się na zapobieganiu chorobom

then it would achieve very little of either.

to rezultat obu byłby mierny.

The world is buzzing at the moment

Świat rozbrzmiewa planami wdrażającymi przymusową redukcję

with plans to force reductions in gas emissions at all costs.

emisji gazów za wszelką cenę.

It ought to be buzzing with plans to reduce the temperature

A tak naprawdę powinien rozbrzmiewać planami redukcji temperatury

and with plans to live at the higher temperature --

oraz planami jak żyć w wyższej temperaturze.

and not at all costs, but efficiently and cheaply.

I nie za wszelką cenę ale skutecznie i tanio. I takie plany istnieją,

And some such plans exist,

things like swarms of mirrors in space to deflect the sunlight away

jak na przykład skupiska luster w kosmosie, odbijających światło słoneczne

and encouraging aquatic organisms to eat more carbon dioxide.

oraz wspomaganie organizmów wodnych do wchłaniania większej ilości dwutlenku węgla.

At the moment, these things are fringe research;

Obecnie, takie plany są na wstępnym etapie badań.

they're not central to the human effort to face this problem

Nie są one w centrum ludzkich wysiłków aby zmierzyć się z tym problemem oraz z innymi problemami.

or problems in general.

And with problems that we are not aware of yet,

A zdolność rozwiązywania problemów, których jeszcze nie znamy --

the ability to put right -- not the sheer good luck of avoiding indefinitely --

zamiast odkładania ich na później -- jest naszą jedyną nadzieją

is our only hope, not just of solving problems,

nie tylko na rozwiązywanie problemów ale także na nasze przetrwanie.

but of survival.

So, take two stone tablets

Więc weźcie dwie tablice z kamienia i wyryjcie na nich:

and carve on them.

On one of them, carve:

na pierwszej "Problemy można rozwiązać."

"Problems are soluble."

And on the other one, carve:

A na drugiej "Problemy są nieuniknione."

"Problems are inevitable."

Thank you.

Dziękuję. (Aplauz)

(Applause)