Paul Bloom: Can prejudice ever be a good thing?

Translator: Levan Lashauri Reviewer: Mate Kobalia

When we think about prejudice and bias,

როცა წინასწარგანწყობასა და მიკერძოებაზე ვფიქრობთ,

we tend to think about stupid and evil people

ხშირად სულელი, ბოროტი ადამიანები გვახსენდება,

doing stupid and evil things.

რომლებიც სისულელეებს და მავნებლობას სჩადიან.

And this idea is nicely summarized

ეს აზრი კარგად შეაჯამა

by the British critic William Hazlitt,

ბრიტანელმა კრიტიკოსმა, უილიამ ჰაზლიტმა,

who wrote, "Prejudice is the child of ignorance."

რომელმაც დაწერა: "წინასწარგანწყობა უვიცობის შვილია."

I want to try to convince you here

მინდა ვცადო დაგარწმუნოთ,

that this is mistaken.

რომ ეს შეცდომაა.

I want to try to convince you

მინდა დაგარწმუნოთ,

that prejudice and bias

რომ წინასწარგანწყობა და მიკერძოება

are natural, they're often rational,

ბუნებრივია, რაციონალურია

and they're often even moral,

და ხშირად მორალურიც კი.

and I think that once we understand this,

ვფიქრობ, თუ ამას გავიგებთ,

we're in a better position to make sense of them

უფრო უკეთ ვიგრძნობთ, როდის შეიძლება

when they go wrong,

ამან შეცდომაში შეგვიყვანოს

when they have horrible consequences,

და საშინელი შედეგები მოიტანოს.

and we're in a better position to know what to do

უკეთ გვეცოდინება რა ვიღონოთ,

when this happens.

თუ ასე მოხდა.

So, start with stereotypes. You look at me,

დავიწყოთ სტერეოტიპებით. როცა მიყურებთ,

you know my name, you know certain facts about me,

იცით ჩემი სახელი, რაღაც ინფორმაცია ჩემზე

and you could make certain judgments.

და გარკვეული წარმოდგენა გექმნებათ.

You could make guesses about my ethnicity,

შეგიძლიათ ივარაუდოთ ჩემი ეთნიკური წარმომავლობა.

my political affiliation, my religious beliefs.

პოლიტიკური კუთვნილება, რელიგიური რწმენა.

And the thing is, these judgments tend to be accurate.

ეს წარმოდგენები ხშირად ზუსტია.

We're very good at this sort of thing.

ჩვენ კარგად გამოგვდის მსგავსი რაღაცეები.

And we're very good at this sort of thing

კარგად გამოგვდის იმიტომ,

because our ability to stereotype people

რომ ჩვენი უნარი ადამიანების სტერეოტიპიზაციისა,

is not some sort of arbitrary quirk of the mind,

არა გონების რაღაც შემთხვევითობაა,

but rather it's a specific instance

არამედ ის ზოგადი პროცესის

of a more general process,

სპეციფიური შემთხვევაა.

which is that we have experience

ეს პროცესია კატეგორიებად დაყოფილ

with things and people in the world

ნივთებთან და ადამიანებთან

that fall into categories,

ურთიერთობის გამოცდილება,

and we can use our experience to make generalizations

რომელსაც ამ კატეგორიების

about novel instances of these categories.

ახალი წარმომადგენლების განზოგადებაში ვიყენებთ.

So everybody here has a lot of experience

ყველა აქ მყოფს სკამებთან, ვაშლებთან და ძაღლებთან

with chairs and apples and dogs,

ურთიერთობის დიდი გამოცდილება აქვს.

and based on this, you could see

ამაზე დაყრდნობით, უცნობი ობიექტიდან

unfamiliar examples and you could guess,

თქვენ შეგიძლიათ დაასკვნათ,

you could sit on the chair,

რომ სკამზე შეიძლება დაჯდეთ,

you could eat the apple, the dog will bark.

ვაშლი შეგიძლიათ ჭამოთ და რომ ძაღლი იყეფება.

Now we might be wrong.

თუმცა, შეიძლება ვცდებოდეთ.

The chair could collapse if you sit on it,

სკამი შეიძლება გატყდეს, თუ მასზე დაჯდებით,

the apple might be poison, the dog might not bark,

ვაშლი შეიძლება საწამლავი იყოს და ძაღლმა კი არ იყეფოს.

and in fact, this is my dog Tessie, who doesn't bark.

მართლაც, ეს ჩემი ძაღლი ტესია და ის არ იყეფება.

But for the most part, we're good at this.

მაგრამ ხშირ შემთხვევაში ამას კარგად ვახერხებთ.

For the most part, we make good guesses

ხშირ შემთხვევაში სწორ ვარაუდებს ვაკეთებთ

both in the social domain and the non-social domain,

სოციალურ სფეროშიც და არა სოციალურშიც.

and if we weren't able to do so,

ასე რომ არ ყოფილიყო,

if we weren't able to make guesses about new instances that we encounter,

რომ არ შეგვძლებოდა გამოგვეცნო რაღაცეები ახალ ობიექტებზე, რომლებსაც ვხვდებით,

we wouldn't survive.

ვერ გადავრჩებოდით.

And in fact, Hazlitt later on in his wonderful essay

სხვათა შორის ჰეზლიტი მოგვიანებით თავის შესანიშნავ ესეში

concedes this.

ამას აღიარებს.

He writes, "Without the aid of prejudice and custom,

ის წერს: "წინასწარგანწყობისა და მიჩვევის დახმარების გარეშე

I should not be able to find my way my across the room;

ოთახში გზას ვერ გავიკვლევდი;

nor know how to conduct myself in any circumstances,

არ მეცოდინებოდა როგორ მოვქცეულიყავი ნებისმიერ ვითარებაში,

nor what to feel in any relation of life."

ან რა მეგრძნო ნებისმიერ ცხოვრებისეულ ურთიერთობაში."

Or take bias.

ავიღოთ მიკერძოება.

Now sometimes, we break the world up into

ზოგჯერ ჩვენ ვყოფთ მსოფლიოს

us versus them, into in-group versus out-group,

როგორც ჩვენ მათ წინააღმდეგ, ჩვენიანებად და მათიანებად.

and sometimes when we do this,

ზოგჯერ როცა ამას ვაკეთებთ,

we know we're doing something wrong,

ვხვდებით რომ არასწორად ვიქცევით

and we're kind of ashamed of it.

და გვრცხვენია ამის.

But other times we're proud of it.

თუმცა, სხვა შემთხვევაში ვამაყობთ ამით.

We openly acknowledge it.

საჯაროდ ვაღიარებთ ამას.

And my favorite example of this

ჩემი საყვარელი მაგალითია,

is a question that came from the audience

უკანასკნელი არჩევნების წინ რესპუბლიკელების დებატებისას,

in a Republican debate prior to the last election.

მაყურებლისგან წამოსული შეკითხვა.

(Video) Anderson Cooper: Gets to your question,

(ვიდეო) ანდერსონ კუპერი: გადავდივართ შეკითხვებზე

the question in the hall, on foreign aid? Yes, ma'am.

შეკითხვა საგარეო დახმარებაზე? დიახ, მემ.

Woman: The American people are suffering

ქალი: ამერიკელი ხალხი იტანჯება

in our country right now.

ჩვენს ქვეყანაში ამჟამად.

Why do we continue to send foreign aid

რატომ ვაგრძელებთ სხვა ქვეყნებისთვის

to other countries

დახმარების გაგზავნას

when we need all the help we can get for ourselves?

როცა ჩვენ თავად გვჭირდება საკუთარი თავის დახმარება?

AC: Governor Perry, what about that?

აკ: გუბერნატორო პერი,

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

Rick Perry: Absolutely, I think it's—

რიკ პერი: რა თქმა უნდა, მე ვფიქრობ ეს...

Paul Bloom: Each of the people onstage

პოლ ბლუმი: სცენაზე მყოფი ადამიანებიდან

agreed with the premise of her question,

თითოეული დაეთანხმა შეკითხვის პათოსს,

which is as Americans, we should care more

რომ როგორც ამერიკელებს,

ამერიკელები მეტად უნდა გვადარდებდეს ვიდრე სხვა ხალხი.

about Americans than about other people.

And in fact, in general, people are often swayed

მართლაც, ზოგადად ადამიანები

by feelings of solidarity, loyalty, pride, patriotism,

სოლიდარობით, ლოიალობით, სიამაყით, პატრიოტიზმით არიან განმსჭვალულები

towards their country or towards their ethnic group.

მათი ქვეყნის, ან მათი ეთნიკური ჯგუფის მიმართ.

Regardless of your politics, many people feel proud to be American,

პოლიტიკური კუთვნილების განურჩევლად ბევრი ადამიანი ამაყობს ამერიკელობით

and they favor Americans over other countries.

და ისინი სხვა ქვეყნებს ამერიკას ამჯობინებენ.

Residents of other countries feel the same about their nation,

სხვა ქვეყნის მაცხოვრებლები იმავეს ფიქრობენ საკუთარ ერზე

and we feel the same about our ethnicities.

იგივეს ვგრძნობთ ეთნოსზეც.

Now some of you may reject this.

ზოგმა თქვენგანმა ეს შეიძლება უარყოს.

Some of you may be so cosmopolitan

ზოგი თქვენგანი შეიძლება კოსმოპოლიტია

that you think that ethnicity and nationality

და ფიქრობს, რომ ეთნოსი და ნაციონალობა არ უნდა იყოს

should hold no moral sway.

მორალური ფაქტორი.

But even you sophisticates accept

მაგრამ თქვენნაირი დახვეწილებიც კი დაეთანხმებით,

that there should be some pull

რომ უნდა არსებობდეს რაღაც მიკერძოება

towards the in-group in the domain of friends and family,

მეგობრებისა და ოჯახის წევრების მიმართ. იმ ხალხის მიმართ,

of people you're close to,

ვისთანაც ახლოს ხართ.

and so even you make a distinction

ამიტომ თქვენც ასხვავებთ,

between us versus them.

'ჩვენ' და 'მათ'.

Now, this distinction is natural enough

ეს განსხვავება საკმაოდ ბუნებრივია

and often moral enough, but it can go awry,

და ხშირად მორალურიც, მაგრამ ის შეიძლება დამახინჯდეს.

and this was part of the research

სწორედ ეს იყო დიდი სოციალური ფსიქოლოგის

of the great social psychologist Henri Tajfel.

ჰენრი ტეჯფელის კვლევის ნაწილი.

Tajfel was born in Poland in 1919.

ტეჯფელი 1919 წელს პოლონეთში დაიბადა.

He left to go to university in France,

იგი უნვერსიტეტში სასწავლებლად საფრანგეთში წავიდა,

because as a Jew, he couldn't go to university in Poland,

რადგან როგორც ებრაელს, არ შეეძლო პოლონეთში ესწავლა.

and then he enlisted in the French military

შემდეგ, მეორე მსოფლიო ომისას

in World War II.

საფრანგეთის არმიის რიგებში ჩარიცხეს.

He was captured and ended up

შემდეგ ტყვედ აიყვანეს

in a prisoner of war camp,

და სამხედრო პატიმრების ბანაკში აღმოჩნდა.

and it was a terrifying time for him,

ეს მისთვის საშინელი პერიოდი იყო,

because if it was discovered that he was a Jew,

რადგან მისი ებრაელობა რომ აღმოეჩინათ,

he could have been moved to a concentration camp,

შეიძლება საკონცენტრაციო ბანაკში გადაეყვანათ,

where he most likely would not have survived.

სადაც ალბათ ვერ გადარჩებოდა.

And in fact, when the war ended and he was released,

მართლაც, როცა ომი დამთავრდა და გამოუშვეს,

most of his friends and family were dead.

მისი მეგობრების და ოჯახის წევრების უმრავლესობა მკვდარი იყო.

He got involved in different pursuits.

ის სხვადასხვა აქტივობით იყო დაკავებული.

He helped out the war orphans.

ის ომის ობლებს ეხმარებოდა,

But he had a long-lasting interest

მაგრამ მისი ხანგრძლივი ინტერესის სფერო

in the science of prejudice,

წინასწარგანწყობის მეცნიერება იყო.

and so when a prestigious British scholarship

როცა პრესტიჟულ ბრიტანულ სტიპენდიაზე კონკურსი გამოცხადდა,

on stereotypes opened up, he applied for it,

მანაც შეიტანა განაცხადი

and he won it,

და მოიპოვა ის.

and then he began this amazing career.

ეს იყო მისი შესანიშნავი კარიერის დასაწყისი.

And what started his career is an insight

მისი კარიერა კი ისეთი აზრით დაიწყო,

that the way most people were thinking

რომელიც უმრავლესობის წარმოდგენას

about the Holocaust was wrong.

ჰოლოკოსტზე ეწინააღმდეგებოდა.

Many people, most people at the time,

ბევრი ხალხი, უმრავლესობა იმ დროში,

viewed the Holocaust as sort of representing

ჰოლოკოსტს უყურებდა,

some tragic flaw on the part of the Germans,

როგორც გერმანელების რაღაც ტრაგიკულ დეფექტს,

some genetic taint, some authoritarian personality.

რაღაც გენეტიკურ, ავტორიტარულ პიროვნულ თვისებას

And Tajfel rejected this.

და ტეჯფელმა ეს უარყო.

Tajfel said what we see in the Holocaust

ტეჯფელმა თქვა, რომ რაც ჰოლოკოსტის დროს ვნახეთ,

is just an exaggeration

არის ნორმალური ფსიქოლოგიური პროცესების

of normal psychological processes

გადამეტება.

that exist in every one of us.

პროცესების, რომელიც ყოველ ჩვენგანშია.

And to explore this, he did a series of classic studies

ამის შესასწავლად მან ბრიტანელ ახალგაზრდებზე,

with British adolescents.

კლასიკური კვლევების სერია ჩაატარა.

And in one of his studies, what he did was he asked

ერთ-ერთ კვლევაში,

the British adolescents all sorts of questions,

მან ბრიტანელ ახალგაზრდებს სხვადასხვა კითხვები დაუსვა.

and then based on their answers, he said,

შემდეგ პასუხებზე დაყრდნობით თქვა:

"I've looked at your answers, and based on the answers,

"თქვენს პასუხებს შევხედე და მათზე დაყრდნობით,

I have determined that you are either" —

დავადგინე რომ თქვენ ხართ ან"...

he told half of them —

ნახევარს უთხრა:

"a Kandinsky lover, you love the work of Kandinsky,

"კანდინსკის მოყვარული, თქვენ გიყვართ კანდინსკის ნამუშევრები",

or a Klee lover, you love the work of Klee."

ან: "კლიის მოყვარული, თქვენ გიყვართ კლიის ნამუშევრები"

It was entirely bogus.

ეს სრული ფიქცია იყო.

მათ პასუხებს კავშირი არ ჰქონდა, არც კანდინსკისთან და არც კლიისთან.

Their answers had nothing to do with Kandinsky or Klee.

They probably hadn't heard of the artists.

მათ ალბათ ამ ხელოვანების შესახებ არც კი სმენიათ.

He just arbitrarily divided them up.

მან უბრალოდ შემთხვევითად დაჰყო ისინი.

But what he found was, these categories mattered,

აღმოჩნდა რომ ეს კატეგორიები მნიშვნელოვანი იყო.

so when he later gave the subjects money,

როცა მან მოგვიანებით გამოსაცდელებს ფული მისცა,

they would prefer to give the money

ისინი ამ ფულს უფრო მეტად

to members of their own group

საკუთარი ჯგუფის წევრებს უნაწილებდნენ,

than members of the other group.

ვიდრე სხვა ჯგუფისას.

Worse, they were actually most interested

უფრო მეტიც, ისინი დაინტერესებულები იყვნენ

in establishing a difference

საკუთარ ჯგუფსა და სხვა ჯგუფს შორის

between their group and other groups,

განსხვავების მიღწევით.

so they would give up money for their own group

მაგალითად, ისინი თმობდნენ ფულს საკუთარი ჯგუფისთვის,

if by doing so they could give the other group even less.

თუ ამით სხვა ჯგუფისთვის ნაკლების მიცემა მოუწევდათ.

ჩანს რომ ასეთი მიკერძოება ძალიან ადრე ვლინდება.

This bias seems to show up very early.

So my colleague and wife, Karen Wynn, at Yale

ჩემმა კოლეგამ და ცოლმა, კარენ ვინმა,

has done a series of studies with babies

იელში ბავშვებზე, კვლევების სერია ჩაატარა,

where she exposes babies to puppets,

სადაც ბავშვებს თოჯინები წარუდგინა.

and the puppets have certain food preferences.

ყოველ თოჯინას საყვარელი საჭმელი აქვს.

So one of the puppets might like green beans.

მაგალითად, ერთ-ერთ თოჯინას შეიძლება მწვანე ლობიო უყვარდეს.

The other puppet might like graham crackers.

მეორეს - კრეკერები.

They test the babies own food preferences,

ბავშვების საყვარელი საჭმელიც დგინდება.

and babies typically prefer the graham crackers.

როგორც წესი ეს კრეკერებია.

But the question is, does this matter to babies

საინტერესოა, აქვს თუ არა ამას მნიშვნელობა.

in how they treat the puppets? And it matters a lot.

იმისთვის თუ როგორ ექცევიან ბავშვები თოჯინებს? აღმოჩნდა რომ აქვს.

They tend to prefer the puppet

ისინი იმ თოჯინას ანიჭებენ უპირატესობას,

who has the same food tastes that they have,

რომელსაც მათნაირი გემოვნება აქვს.

and worse, they actually prefer puppets

უფრო მეტიც, ისინი იმ თოჯინას ანიჭებენ უპირატესობას,

who punish the puppet with the different food taste.

რომელიც სჯის თოჯინას, რომელსაც სხვა გემოვნება აქვს.

(Laughter)

(სიცილი)

We see this sort of in-group, out-group psychology all the time.

ჩვენ ამ 'ჩვენიანები' 'მათიანები' ფსიქოლოგიას ვხედავთ მუდმივად.

We see it in political clashes

ჩვენ ვხედავთ ამას პოლიტიკურ ბრძოლაში

within groups with different ideologies.

სხვადასხვა იდეოლოგიების ჯგუფებში.

We see it in its extreme in cases of war,

ვხედავთ ამის უკიდურესობას ომის შემთხვევაში,

where the out-group isn't merely given less,

როცა 'მათიანები' არა მხოლოდ ნაკლებს ღებულობენ,

but dehumanized,

არამედ მათ არაადამიანურად ეპყრობიან,

as in the Nazi perspective of Jews

როგორც ნაცისტებს წარმოედგინათ ებრაელები

as vermin or lice,

როგორც პარაზიტები, ან ტილები.

or the American perspective of Japanese as rats.

ან ამერიკელებს წარმოედგინათ იაპონელები, როგორც ვირთხები.

Stereotypes can also go awry.

სტერეოტიპებიც შეიძლება დამახინჯებული იყოს.

So often they're rational and useful,

ხშირად ისინი რაციონალური და გამოსადეგია,

but sometimes they're irrational,

მაგრამ ზოგჯერ ირაციონალურია,

they give the wrong answers,

არასწორ პასუხებს იძლევა.

and other times

ზოგ შემთხვევაში

they lead to plainly immoral consequences.

პირდაპირ ამორალურ შედეგებამდე მივყავართ.

And the case that's been most studied

ყველაზე ფართედ შესწავლილი ასეთი მაგალითი,

is the case of race.

რასის შემთხვევაა.

There was a fascinating study

2008 წლის არჩევნებამდე

prior to the 2008 election

შესანიშნავი კვლევა ჩატარდა,

where social psychologists looked at the extent

სადაც სოციალური ფსიქოლოგები დააკვირდნენ,

to which the candidates were associated with America,

თუ რამდენად იყვნენ კანდიდატები ამერიკასთან ასოცირებულები,

as in an unconscious association with the American flag.

როგორც ამერიკის დროშასთან ქვეცნობიერი ასოციაცია.

And in one of their studies they compared

მათ ერთ-ერთ ასეთ კვლევაში,

Obama and McCain, and they found McCain

ობამა და მაკკეინი შეადარეს და აღმოჩნდა,

is thought of as more American than Obama,

რომ მაკკეინი უფრო მეტად აღიქმება ამერიკელად, ვიდრე ობამა.

and to some extent, people aren't that surprised by hearing that.

ხალხი არც არის ამით ძალიან გაკვირვებული.

McCain is a celebrated war hero,

მაკკეინი ომის გმირია

and many people would explicitly say

და ბევრი დაუფარავად იტყვის,

he has more of an American story than Obama.

რომ მას მეტი აკავშირებს ამერიკის ისტორიასთან ვიდრე ობამას.

But they also compared Obama

მაგრამ ობამა ბრიტანელ პრემიერ მინისტრს,

to British Prime Minister Tony Blair,

ტონი ბლერსაც შედარდა

and they found that Blair was also thought of

და აღმოჩნდა რომ ბლერიც

as more American than Obama,

ობამაზე უფრო მეტად აღიქმება ამერიკელად,

even though subjects explicitly understood

მიუხედავად იმისა რომ გამოსაცდელებმა ცხადად იცოდნენ,

that he's not American at all.

რომ ბლერი საერთოდ არ არის ამერიკელი.

But they were responding, of course,

მაგრამ ისინი რასაკვირველია

to the color of his skin.

კანის ფერზე რეაგირებდნენ.

These stereotypes and biases

ამ სტერეოტიპებს და მიკერძოებას,

have real-world consequences,

მსოფლიოს მასშტაბით რეალური,

both subtle and very important.

უმნიშვნელო და მნიშვნელოვანი შედეგები აქვს.

In one recent study, researchers

ერთ-ერთ ბოლო კვლევაში,

put ads on eBay for the sale of baseball cards.

ბეისბოლის ბარათები დადეს eBay-ზე გასაყიდად.

Some of them were held by white hands,

ზოგი მათგანი თეთრკანიან ხელს ეჭირა,

others by black hands.

ზოგი - შავკანიანს.

They were the same baseball cards.

ბარათები კი ერთნაირი იყო.

The ones held by black hands

შავკანიანებს რომლებიც ეჭირათ,

got substantially smaller bids

მათ მნიშვნელოვნად ნაკლები განაცხადები მიიღეს,

than the ones held by white hands.

თეთრკანიან ხელში მყოფებთან შედარებით.

In research done at Stanford,

სტენფორდის კვლევაში,

psychologists explored the case of people

ფსიქოლოგებმა თეთრკანიანი ადამიანის მკვლელობებისთვის

sentenced for the murder of a white person.

გასამართლებული ადამიანების საქმეები გამოიკვლიეს.

It turns out, holding everything else constant,

როგორც აღმოჩნდა, ყველა სხვა ფაქტორის მუდმივობის პირობებში,

you are considerably more likely to be executed

უფრო დიდი შანსია სიკვდილით დაგსაჯონ,

if you look like the man on the right

თუ გამოიყურებით როგორც მარჯვენა მამაკაცი,

than the man on the left,

ვიდრე მარცხენა.

and this is in large part because

დიდ წილად იმიტომ,

the man on the right looks more prototypically black,

რომ მარჯვენა მამაკაცი პროტოტიპულად უფრო შავკანიანია,

more prototypically African-American,

პროტოტიპულად უფრო აფრო-ამერიკელი

and this apparently influences people's decisions

და ეს გავლენას ახდენს ადამიანების გადაწყვეტილებაზე,

over what to do about him.

თუ რა გააკეთონ მასთან დაკავშირებით.

So now that we know about this,

ახლა როცა ვიცით ამის შესახებ,

how do we combat it?

როგორ შევებრძოლოთ?

And there are different avenues.

არსებობს სხვადასხვა გზა.

One avenue is to appeal

ერთ-ერთია ადამიანურ,

to people's emotional responses,

ემოციურ რეაქციებზე აპელირება.

to appeal to people's empathy,

ხალხის თანაგრძნობაზე გათვლა.

and we often do that through stories.

ხშირად ამას ისტორიებით ვაკეთებთ.

So if you are a liberal parent

თუ თქვენ ლიბერალი მშობელი ხართ

and you want to encourage your children

და გინდათ თქვენი ბავშვი

to believe in the merits of nontraditional families,

არატრადიციული ოჯახის ღირსეულობაში დაარწმუნოთ,

you might give them a book like this. ["Heather Has Two Mommies"]

შეიძლება მას ეს წიგნი მისცეთ: ["ჰიზერს ორი დედა ჰყავს"]

If you are conservative and have a different attitude,

თუ კონსერვატორი ხართ, სხვა დამოკიდებულებით

you might give them a book like this.

შეიძლება ასეთი წიგნი მისცეთ.

(Laughter) ["Help! Mom! There Are Liberals under My Bed!"]

(სიცილი) ["მიშველე! დედა! ჩემი საწოლის ქვეშ ლიბერალები არიან!"]

But in general, stories can turn

ზოგადად ისტორიებმა შეიძლება უნიშვნელო უცნობები,

anonymous strangers into people who matter,

მნიშვნელოვან ადამიანებად აქციონ

and the idea that we care about people

და ის რომ ჩვენ გვაღელვებს ადამიანები, როცა მათზე,

when we focus on them as individuals

როგორც ინდივიდებზე ვკონცენტრირდებით,

is an idea which has shown up across history.

ისტორიის მანძილზე ბევრჯერ გამოვლინდა.

So Stalin apocryphally said,

ამბობენ, რომ სტალინმა თქვა:

"A single death is a tragedy,

"ერთი ადამიანის სიკვდილი ტრაგედიაა,

a million deaths is a statistic,"

მილიონების კი - სტატისტიკა"

and Mother Teresa said,

დედა ტერეზამ თქვა:

"If I look at the mass, I will never act.

"მასების დანახვაზე, არაფერს მოვიმოქმედებ.

If I look at the one, I will."

თუ ერთს დავინახავ - დავეხმარები "

Psychologists have explored this.

ფსიქოლოგებმა ეს გამოიკვლიეს.

For instance, in one study,

მაგალითად, ერთ-ერთ კვლევაში,

people were given a list of facts about a crisis,

ხალხს მიაწოდეს ფაქტები კრიზისულ სიტუაციაზე

and it was seen how much they would donate

და დააკვირდნენ რამდენ შემოწირულობას გაიღებდნენ

to solve this crisis,

ამ კრიზისის დასაძლევად.

and another group was given no facts at all

სხვა ჯგუფს არ მიაწოდეს არცერთი ფაქტი,

but they were told of an individual

მაგრამ მოუყვნენ ადამიანზე,

and given a name and given a face,

უთხრეს სახელი და აჩვენეს სახე

and it turns out that they gave far more.

და როგორც აღმოჩნდა მათ ბევრად მეტი გასცეს.

None of this I think is a secret

ეს ყველაფერი არაა საიდუმლო იმ ხალხისთვის,

to the people who are engaged in charity work.

ვინც ქველმოქვედებითაა დაკავებული.

People don't tend to deluge people

ისინი ცდილობენ არ დატვირთონ ადამიანები

with facts and statistics.

ფაქტებითა და სტატისტიკით,

Rather, you show them faces,

არამედ სახეებს აჩვენებენ,

you show them people.

ადამიანის სახეებს.

It's possible that by extending our sympathies

შეიძლება თითოული ადამიანის მიმართ სიმპათიის გამოწვევით,

to an individual, they can spread

ამ სიმპათიის მთელ იმ ჯგუფზე გავრცელება მოხდეს,

to the group that the individual belongs to.

რომელსაც ეს ინდივიდი ეკუთვნის.

This is Harriet Beecher Stowe.

ეს ჰარიეტ ბიჩერ სტოუა.

The story, perhaps apocryphal,

შეიძლება გამოგონილიც არის, მაგრამ ამბობენ,

is that President Lincoln invited her

რომ პრეზიდენტმა ლინკოლნმა

to the White House in the middle of the Civil War

ის სამოქალაქო ომის დროს თეთრ სახლში დაპატიჟა

and said to her,

და უთხრა:

"So you're the little lady who started this great war."

"მაშ თქვენ ხართ ის პატარა ქალბატონი, რომელმაც ეს დიდი ომი დაიწყო"

And he was talking about "Uncle Tom's Cabin."

ამაში ის: "ბიძია თომას ქოხს" გულისხმობდა

"Uncle Tom's Cabin" is not a great book of philosophy

"ბიძია თომას ქოხი" დიდი ფილოსოგიის, თეოლოგიის,

or of theology or perhaps not even literature,

ან თუნდაც ლიტერატურის წიგნი არ არის,

but it does a great job

მაგრამ ის დიდ საქმეს აკეთებს.

of getting people to put themselves in the shoes

ადამიანებს იმათ ადგილზე აყენებს,

of people they wouldn't otherwise be in the shoes of,

ვის ადგილზეც ისინი ვერ აღმოჩნდებოდნენ,

put themselves in the shoes of slaves.

ის მათ მონობას აგრძნობინებს.

And that could well have been a catalyst

სწორედ ეს შეიძლება ყოფილიყო

for great social change.

დიდი სოციალური ცვლილების კატალიზატორი.

More recently, looking at America

ბოლო ათწლეულების ამერიკას თუ შევხედავთ,

in the last several decades,

შეგვიძლია ვივარაუდოთ,

there's some reason to believe that shows like "The Cosby Show"

რომ "ქოსბის შოუს" მსგავსმა შოუებმა, რადიკალურად შეცვალეს

radically changed American attitudes towards African-Americans,

ამერიკელების დამოკიდებულება აფრო-ამერიკელების მიმართ,

while shows like "Will and Grace" and "Modern Family"

"უილი და გრეისის" და "თანამედროვე ოჯახის" მსგავსმა შოუებმა კი,

changed American attitudes

შეცვალეს მათი დამოკიდებულება

towards gay men and women.

გეი კაცების და ქალების მიმართ.

I don't think it's an exaggeration to say

არ მგონია გადაჭარბებული იმის თქმა,

that the major catalyst in America for moral change

რომ ამერიკაში მორალური ცვლილების მთავარი კარტალიზატორი,

has been a situation comedy.

სიტუაციური კომედიები იყო.

But it's not all emotions,

თუმცა, მხოლოდ ემოციები არ არის

and I want to end by appealing

და მინდა გონიერების ძალაზე

to the power of reason.

ყურადღების გამახვილებით დავასრულო.

At some point in his wonderful book

სტივენ პინკერი თავის შესანიშნავ წიგნში:

"The Better Angels of Our Nature,"

"ჩვენი ბუნების საუკეთესო ანგელოზები"

Steven Pinker says,

ამბობს: ძველ აღთქმაში წერია,

the Old Testament says love thy neighbor,

რომ გიყვარდეს მეზობელი შენი.

and the New Testament says love thy enemy,

ახალ აღთქმაში წერია: გიყვარდეს მტერი შენი,

but I don't love either one of them, not really,

მაგრამ სინამდვილეში, მე არცერთი მათგანი არ მიყვარს,

but I don't want to kill them.

მაგრამ მაინც არ მინდა მათი მოკვლა.

I know I have obligations to them,

მე ვიცი, რომ მათ წინაშე ვალდებულება მაქვს,

but my moral feelings to them, my moral beliefs

მაგრამ ჩემი მორალური გრძნობები და წარმოდგენები იმაზე,

about how I should behave towards them,

თუ როგორ უნდა მოვექცე მათ,

aren't grounded in love.

სიყვარულზე არ არის დაფუძნებული,

What they're grounded in is the understanding of human rights,

არამედ ეფუძნება ადამიანის უფლების გაგებას.

a belief that their life is as valuable to them

წარმოდგენას, რომ მათი სიცოცხლე ისეთივე ფასეულია მათთვის,

as my life is to me,

როგორც ჩემი - ჩემთვის.

and to support this, he tells a story

ამის დასტურად ის დიდი ფილოსოფოსის,

by the great philosopher Adam Smith,

ადამ სმითის ისტორიას ჰყვება.

and I want to tell this story too,

მინდა ეს ისტორია მეც გიამბოთ.

though I'm going to modify it a little bit

თუმცა მე მას,

for modern times.

ცოტა თანამედროვეობისკენ შევცვლი.

So Adam Smith starts by asking you to imagine

ადამ სმითი იწყებს თხოვნით წარმოიდგინოთ

the death of thousands of people,

ათასობით ადამიანის სიკვდილი.

and imagine that the thousands of people

თან ეს სიკვდილი,

are in a country you are not familiar with.

თქვენთვის უცნობ ქვეყანაში ხდება.

It could be China or India or a country in Africa.

ეს შეიძლება იყოს ჩინეთი, ინდოეთი, ან ქვეყანა აფრიკაში.

And Smith says, how would you respond?

სმითი კითხულობს რა იქნება თქვენი რეაქცია?

And you would say, well that's too bad,

თქვენ იტყვით, ძალიან სამწუხაროა

and you'd go on to the rest of your life.

და ჩვეულ რიტმში განაგრძნობთ ცხოვრებას.

If you were to open up The New York Times online or something,

თუ მაგალითად გადაშლით The New York Times-ს ინტერნეტში

and discover this, and in fact this happens to us all the time,

და ამ ამბავს წაიკითხავთ, პრინციპში მსგავსი რამ მუდმივად ხდება

we go about our lives.

ჩვენ ვაგრძელებთ ცხოვრებას.

But imagine instead, Smith says,

თუმცა, ამის ნაცვლად, სმითი გთხოვთ

you were to learn that tomorrow

წარმოიდგინოთ, რომ გაიგეთ,

you were to have your little finger chopped off.

რომ ხვალ ნეკა თითს გაჭრიან.

Smith says, that would matter a lot.

სმითი ამბობს, თქვენთვის ეს ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება.

You would not sleep that night

ამაზე ფიქრით,

wondering about that.

იმ ღამეს ვერ დაიძინებთ.

So this raises the question:

ისმის კითხვა:

Would you sacrifice thousands of lives

გასწირავდით თუ არა ათასობით სიცოცხლეს,

to save your little finger?

თქვენი ნეკა თითის შენარჩუნების სანაცვლოდ?

Now answer this in the privacy of your own head,

შეგიძლიათ გულში უპასუხოთ,

but Smith says, absolutely not,

მაგრამ სმითი პასუხობს, რომ ვერანაირად,

what a horrid thought.

ეს ხომ საშინელი აზრია.

And so this raises the question,

ეს შემდეგ კითხვას აჩენს,

and so, as Smith puts it,

როგორც სმითი ამბობს:

"When our passive feelings are almost always

"როგორ ხდება, რომ ჩვენი პასიური გრძნობები ,

so sordid and so selfish,

თითქმის ყოველთვის ასეთი საშინელი და ეგოისტურია,

how comes it that our active principles

ხოლო ჩვენი აქტიური პრინციპები,

should often be so generous and so noble?"

ხშირად გულუხვი და კეთილშობილი?"

And Smith's answer is, "It is reason,

და სმითი პასუხობს: "ეს არის გონიერება,

principle, conscience.

პრინციპი და ნამუსი.

[This] calls to us,

ისინი ისე ჩაგვესმის,

with a voice capable of astonishing the most presumptuous of our passions,

რომ ჩვენს ყველაზე თავდაჯერებულ ვნებებსაც კი ახშობს

that we are but one of the multitude,

და გვარწმუნებს, რომ მხოლოდ ერთ-ერთი ვართ სიმრავლიდან

in no respect better than any other in it."

და სხვებზე მეტი არ ვართ."

And this last part is what is often described

ამ უკანასკნელს,

as the principle of impartiality.

ხშირად მიუკერძოებლობის პრინციპს ეძახიან.

And this principle of impartiality manifests itself

მიუკერძოებლობის ეს პრინციპი,

in all of the world's religions,

მსოფლიოს ყველა რელიგიაში,

in all of the different versions of the golden rule,

ოქროს წესის ყველა ვერსიაში

and in all of the world's moral philosophies,

და მსოფლიოს ყველა მორალურ ფილოსოფიაში ვლინდება,

which differ in many ways

სხვადასხვა ფორმით,

but share the presupposition that we should judge morality

მაგრამ ყველა იზიარებს წარმოდგენას, რომ მორალური მსჯელობა

from sort of an impartial point of view.

მიუკერძოებელი პოზიციიდან უნდა ვაწარმოოთ.

The best articulation of this view

ჩემი აზრით ამის საუკეთესო გამოხატულება,

is actually, for me, it's not from a theologian or from a philosopher,

არა თეოლოგის, ან ფილოსოფოსის,

but from Humphrey Bogart

არამედ ჰამფრი ბოგარტია

at the end of "Casablanca."

ფილმ "კასაბლანკის" ბოლოს.

So, spoiler alert, he's telling his lover

ასე რომ გაფრთხილება სპოილერზე. ის შეყვარებულს ეუბნება,

that they have to separate

რომ საერთო სიკეთისთვის

for the more general good,

უნდა დაშორდნენ და ამასთან ამბობს...

and he says to her, and I won't do the accent,

მის აქცენტს ვერ გავაკეთებ...

but he says to her, "It doesn't take much to see

მაგრამ ამბობს: "ადვილი მისახვედრია,

that the problems of three little people

რომ სამი პატარა ადამიანის პრობლემები

don't amount to a hill of beans in this crazy world."

ბევრს არაფერს ნიშნავს ამ გიჟურ სამყაროში"

Our reason could cause us to override our passions.

ჩვენს გონიერებას შეუძლია ვნებები დაგვაძლევინოს.

Our reason could motivate us

ჩვენს გონიერებას შეუძლია

to extend our empathy,

განავრცოს ჩვენი თანაგრძნობა.

could motivate us to write a book like "Uncle Tom's Cabin,"

შეუძლია დაგვაწერინოს "ბიძია თომას ქოხის" მსგავსი წიგნი,

or read a book like "Uncle Tom's Cabin,"

ან წაგვაკითხოს მსგავსი წიგნი.

and our reason can motivate us to create

გონიერებამ შეიძლება შეგვაქმნევინოს

customs and taboos and laws

ჩვეულებები, ტაბუები და კანონები,

that will constrain us

რომლებიც შეგვზღუდავს

from acting upon our impulses

ვიმოქმედოთ იმპულსურად,

when, as rational beings, we feel

როცა, როგორც რაციონალური არსებები, ვგრძნობთ,

we should be constrained.

რომ უნდა ვიყოთ შეზღუდულები.

This is what a constitution is.

სწორედ ესაა კონსტიტუცია.

A constitution is something which was set up in the past

კონსტიტუცია წარსულში შეიმუშავეს

that applies now in the present,

და მას ამჟამად ვიყენებთ.

and what it says is,

ის გვეუბნება,

რომ არ აქვს მნიშვნელობა,

no matter how much we might to reelect

თუ რამდენად გვსურს, ერთი ადამიანის მესამე ვადით პრეზიდენტად არჩევა.

a popular president for a third term,

no matter how much white Americans might choose

არ აქვს მნიშვნელობა, თუ რამდენად შეიძლება სურდეთ

to feel that they want to reinstate the institution of slavery, we can't.

თეთრკანიან ამერიკელებს მონობის აღდგენა, ჩვენ ამას ვერ შევძლებთ.

We have bound ourselves.

ჩვენ საკუთარი თავები შევზღუდეთ.

And we bind ourselves in other ways as well.

ჩვენ სხვა რამეებშიც შევიზღუდეთ თავები.

We know that when it comes to choosing somebody

ჩვენ ვიცით, რომ სამსახურში

for a job, for an award,

ვიღაცის აყვანის, ან ჯილდოს მიცემის დროს

we are strongly biased by their race,

ჩვენ მიკერძოებულები ვართ მათი რასის,

we are biased by their gender,

მათი სქესის

we are biased by how attractive they are,

და მათი გარეგნობის მიხედვით.

and sometimes we might say, "Well fine, that's the way it should be."

ამაზე ზოგჯერ შეიძლება ვთქვათ: "კარგი, ასეც უნდა იყოს",

But other times we say, "This is wrong."

მაგრამ ზოგჯერ ვიტყვით: "ეს არასწორია"

And so to combat this,

და ამასთან ბრძოლისთვის,

we don't just try harder,

ჩვენ არა მხოლოდ მეტ ძალას ვატანთ თავს,

but rather what we do is we set up situations

არამედ ისეთ პირობებს ვქმნით,

where these other sources of information can't bias us,

სადაც ეს სხვა ინფორმაციის წყაროები ჩვენზე გავლენას ვერ მოახდენს.

which is why many orchestras

ამიტომ არის, რომ ბევრი ორკესტრი

audition musicians behind screens,

მუსიკოსებს გასასინჯად ფარდის უკნიდან უსმენს,

so the only information they have

იმისთვის რომ მხოლოდ ის ინფორმაცია მიიღონ,

is the information they believe should matter.

რაც ფიქრობენ რომ მნიშვნელოვანია.

I think prejudice and bias

ვფიქრობ წინასწარგანწყობა და მიკერძოება

illustrate a fundamental duality of human nature.

ადამიანური ბუნების ფუნდამენტურ ორსახობას აჩვენებს.

We have gut feelings, instincts, emotions,

ჩვენ გვაქვს შინაგანი გრძნობები, ინსტინქტები, ემოციები

and they affect our judgments and our actions

და ისინი მოქმედებენ ჩვენს განსჯაზე და ქმედებაზე.

for good and for evil,

გვიბიძგებენ კარგისკენ, ან ცუდისკენ,

but we are also capable of rational deliberation

მაგრამ ჩვენ ასევე გონივრული განზრახვის,

and intelligent planning,

ინტელექტუალური დაგეგმვის უნარი გვაქვს.

and we can use these to, in some cases,

ჩვენ შეგვიძლია ისინი

accelerate and nourish our emotions,

ზოგჯერ ემოციების კვების და გაძლიერებისთვის გამოვიყენოთ,

and in other cases staunch them.

ზოგჯერ კი - მათი ჩახშობისთვის.

And it's in this way

ამდენად, გონიერება გვეხმარება

that reason helps us create a better world.

შევცვალოთ სამყარო უკეთესობისკენ

Thank you.

მადლობა.

(Applause)

(აპლოდისმენტები)