Paul Bloom: Can prejudice ever be a good thing?

Paul Bloom: Có thể nào định kiến là điều tốt?

Translator: Ngoc Minh Tran Reviewer: Hai Anh Vu

When we think about prejudice and bias,

Khi nghĩ về định kiến và thiên vị,

we tend to think about stupid and evil people

ta thường nghĩ đến những người độc ác và ngu xuẩn

doing stupid and evil things.

làm điều ngu xuẩn và độc ác.

And this idea is nicely summarized

Điều này được tóm tắt rất hay

by the British critic William Hazlitt,

bởi nhà phê bình người Anh William Hazlitt

who wrote, "Prejudice is the child of ignorance."

ông viết, "Định kiến là con đẻ của ngu dốt."

I want to try to convince you here

Tôi muốn thuyết phục mọi người

that this is mistaken.

rằng ở đây có sự nhầm lẫn.

I want to try to convince you

Tôi sẽ cố thuyết phục

that prejudice and bias

rằng định kiến và thiên vị

are natural, they're often rational,

là tự nhiên, và nhiều khi hợp lí,

and they're often even moral,

thậm chí phù hợp với đạo đức,

and I think that once we understand this,

một khi chúng ta hiểu điều này,

we're in a better position to make sense of them

chúng ta sẽ ở chỗ tốt hơn để nhận biết chúng

when they go wrong,

khi chúng đi vào chỗ sai,

when they have horrible consequences,

khi chúng để lại những hậu quả tệ hại,

and we're in a better position to know what to do

và chúng ta ở một vị trí tốt hơn để biết cần phải làm gì

when this happens.

khi điều đó xảy ra.

So, start with stereotypes. You look at me,

Vậy, hãy bắt đầu với sự rập khuôn. Hãy nhìn vào tôi,

you know my name, you know certain facts about me,

bạn biết tên tôi, bạn biết vài điều về tôi,

and you could make certain judgments.

và bạn có thể đưa ra những đánh giá.

You could make guesses about my ethnicity,

Bạn có thể đoán về chủng tộc của tôi,

liên kết chính trị của tôi niềm tin tôn giáo của tôi

my political affiliation, my religious beliefs.

Và quan trọng là, đánh giá đó có xu hướng đúng.

And the thing is, these judgments tend to be accurate.

We're very good at this sort of thing.

Chúng ta rất giỏi những thứ này.

And we're very good at this sort of thing

Và chúng ta giỏi những thứ như vậy

vì khả năng nhận dạng mẫu người của chúng ta

because our ability to stereotype people

is not some sort of arbitrary quirk of the mind,

không phải là một nhận định tùy ý trong đầu,

mà là một kết quả cụ thể

but rather it's a specific instance

of a more general process,

của một quá trình khái quát chung hơn,

qua những cái chúng ta trải nghiệm

which is that we have experience

with things and people in the world

với sự vật và con người trong thế giới

rồi được ta sắp xếp phân loại,

that fall into categories,

and we can use our experience to make generalizations

và ta có thể dùng kinh nghiệm để khái quát hóa

về những trường hợp mới thuộc những phân loại đó.

about novel instances of these categories.

So everybody here has a lot of experience

Mọi người ở đây đều có nhiều kinh nghiệm

with chairs and apples and dogs,

với những cái ghế, những quả táo và những con chó,

và dựa vào đó, bạn có thể thấy

and based on this, you could see

unfamiliar examples and you could guess,

những trường hợp mới/xa lạ và bạn có thể ức đoán,

you could sit on the chair,

bạn có thể ngồi trên ghế,

you could eat the apple, the dog will bark.

bạn có thể ăn quả táo, con chó sẽ sủa.

Now we might be wrong.

Nhưng bây giờ, có thể ta đã nhầm.

The chair could collapse if you sit on it,

Cái ghế có thể sập nếu bạn ngồi lên,

quả táo có thể có độc, con chó có thể không sủa,

the apple might be poison, the dog might not bark,

và thực tế, đây là con chó Tessie của tôi, nó không sủa.

and in fact, this is my dog Tessie, who doesn't bark.

Nhưng phần lớn trường hợp khác, chúng ta giỏi việc này.

But for the most part, we're good at this.

For the most part, we make good guesses

Đa phần, chúng ta đều đoán đúng

cả về lĩnh vực xã hội và không thuộc về xã hội,

both in the social domain and the non-social domain,

và nếu chúng ta không thể làm điều đó,

and if we weren't able to do so,

if we weren't able to make guesses about new instances that we encounter,

nếu ta không thể đoán định những ca mới chúng ta gặp phải,

thì chúng ta đã không thể tồn tại.

we wouldn't survive.

And in fact, Hazlitt later on in his wonderful essay

Và thực tế, Hazlitt sau này trong một bài luận rất hay

concedes this.

đã thừa nhận điều này.

He writes, "Without the aid of prejudice and custom,

Ông viết, "Không có sự giúp đỡ của định kiến và thói quen,

I should not be able to find my way my across the room;

tôi đã không thể tìm đường qua căn phòng

nor know how to conduct myself in any circumstances,

hay không biết xử lý trong các tình huống,

nor what to feel in any relation of life."

hoặc cảm giác ra sao trong bất kỳ quan hệ nào ở đời."

Or take bias.

Hay nói về thiên vị.

Đôi khi chúng ta phân chia thế giới

Now sometimes, we break the world up into

us versus them, into in-group versus out-group,

thành ta với họ, hay trong nhóm và ngoài nhóm

and sometimes when we do this,

đôi khi chúng ta làm như vậy

we know we're doing something wrong,

chúng ta biết mình làm sai

and we're kind of ashamed of it.

và chúng ta thấy cũng xấu hổ.

But other times we're proud of it.

Nhưng có những lúc, chúng ta thấy tự hào

We openly acknowledge it.

Chúng ta công khai thừa nhận điều đó.

And my favorite example of this

Ví dụ yêu thích của tôi về điều này

is a question that came from the audience

là câu hỏi từ vị khán giả

trong buổi tranh luận của Đảng Cộng Hòa trước vòng bầu cử cuối cùng

in a Republican debate prior to the last election.

(Video) Anderson Cooper: Gets to your question,

(Video) Anderson Cooper: Xin mời câu hỏi,

the question in the hall, on foreign aid? Yes, ma'am.

từ khán phòng, về viện trợ nước ngoài? Mời bà.

Khán giả: người dân Mỹ đang chịu khó khăn

Woman: The American people are suffering

in our country right now.

trong chính nước mình ngay bây giờ

Why do we continue to send foreign aid

Tại sao chúng ta tiếp tục gửi viện trợ

cho các quốc gia khác

to other countries

when we need all the help we can get for ourselves?

khi chúng ta cần những trợ giúp đó cho chính mình?

AC: Thống Đốc Perry, vấn đề này thế nào?

AC: Governor Perry, what about that?

(Applause)

(Vỗ tay)

Rick Perry: hoàn toàn, tôi nghĩ là nó ___

Rick Perry: Absolutely, I think it's—

Paul Bloom: Mỗi người trên sân khấu

Paul Bloom: Each of the people onstage

agreed with the premise of her question,

đều đồng ý với lập luận trong câu hỏi của bà ấy,

which is as Americans, we should care more

nghĩa là: là người Mỹ, chúng ta nên quan tâm hơn

about Americans than about other people.

đến người Mỹ hơn là đến những người khác

And in fact, in general, people are often swayed

Thực tế chung là người ta thường bị ảnh hưởng

by feelings of solidarity, loyalty, pride, patriotism,

bởi cảm giác đoàn kết, trung thành, tự hào, ái quốc

towards their country or towards their ethnic group.

đối với đất nước hay dân tộc mình.

Bất kể quan điểm chính trị, nhiều người thấy tự hào là người Mỹ

Regardless of your politics, many people feel proud to be American,

và họ ưu ái nước Mỹ hơn các nước khác

and they favor Americans over other countries.

Residents of other countries feel the same about their nation,

Công dân các nước khác cũng cảm thấy tương tự về dân tộc mình

and we feel the same about our ethnicities.

và chúng ta cũng cảm thấy như thế về sắc tộc của chúng ta.

Now some of you may reject this.

Nào, có thể vài bạn sẽ phản đối điều này.

Some of you may be so cosmopolitan

Một số người có thể quá theo chủ nghĩa quốc tế

that you think that ethnicity and nationality

nên bạn nghĩ rằng sắc tộc và dân tộc

should hold no moral sway.

không nên có ảnh hưởng đạo đức nào

But even you sophisticates accept

Nhưng ngay cả những người thời lưu cũng công nhận rằng

that there should be some pull

có sự lôi kéo

về nhóm người trong phạm vi bạn bè và gia đình,

towards the in-group in the domain of friends and family,

hay những người mà bạn thân thiết

of people you're close to,

and so even you make a distinction

vì chính bạn cũng có phân biệt

between us versus them.

giữa ta với họ

Now, this distinction is natural enough

Sự phân biệt này đủ tự nhiên

and often moral enough, but it can go awry,

và đủ đạo đức, nhưng có thể chệch hướng

đây là một phần của nghiên cứu

and this was part of the research

of the great social psychologist Henri Tajfel.

do nhà tâm lý xã hội vĩ đại Henri Tajfel.

Tajfel was born in Poland in 1919.

Tajfel sinh ở Ba Lan vào năm 1919

Ông rời sang Pháp học đại học,

He left to go to university in France,

because as a Jew, he couldn't go to university in Poland,

bởi vì ở Ba Lan, người Do Thái không thể học đại học

and then he enlisted in the French military

Sau đó, ông nhập ngũ vào quân đội Pháp

in World War II.

trong Chiến tranh Thế giới II

He was captured and ended up

Ông bị bắt và bị giam

in a prisoner of war camp,

trong một trại tù binh

and it was a terrifying time for him,

Đó là thời gian khủng khiếp với ông,

because if it was discovered that he was a Jew,

vì nếu bị phát hiện là người Do Thái,

he could have been moved to a concentration camp,

ông có thể bị chuyển đến trại tập trung,

where he most likely would not have survived.

nơi ông chắc chắn không thể sống sót.

And in fact, when the war ended and he was released,

Chiến tranh kết thúc, ông được thả

most of his friends and family were dead.

hầu hết bạn bè và gia đình của ông đều chết.

He got involved in different pursuits.

Ông tham gia vào các hoạt động khác nhau.

He helped out the war orphans.

Ông giúp đỡ trẻ em mồ côi trong chiến tranh.

But he had a long-lasting interest

Tuy nhiên, từ lâu ông đã có sự quan tâm

in the science of prejudice,

dành cho khoa học về định kiến,

and so when a prestigious British scholarship

nên khi có một học bổng uy tín của Anh Quốc

on stereotypes opened up, he applied for it,

về định kiến được mở ra, ông đã đăng ký

and he won it,

và ông đã dành được nó,

and then he began this amazing career.

sau đó, ông bắt đầu sự nghiệp ấn tượng của mình.

And what started his career is an insight

Điểm khởi đầu sự nghiệp là sự thấu hiểu

that the way most people were thinking

rằng cách mà hầu hết mọi người nghĩ

about the Holocaust was wrong.

về Holocaust - nạn diệt chủng người Do Thái - là sai lầm.

Many people, most people at the time,

Nhiều người, hầu hết lúc đó đều cho rằng,

viewed the Holocaust as sort of representing

Holocaust là một kiểu đại diện cho

some tragic flaw on the part of the Germans,

một số sai lầm bi kịch của một bộ phận người Đức

some genetic taint, some authoritarian personality.

một số sự thoái hóa gen, một số cá nhân độc tài.

Tajfel phản đối điều này.

And Tajfel rejected this.

Tajfel said what we see in the Holocaust

Ông cho rằng những gì chúng ta thấy ở Holocaust

is just an exaggeration

chỉ là sự cường điệu

of normal psychological processes

của quá trình tâm lý tự nhiên

that exist in every one of us.

tồn tại trong mỗi chúng ta.

Để khám phá điều này, ông tiến hành một loạt nghiên cứu kinh điển

And to explore this, he did a series of classic studies

with British adolescents.

với các người Anh trưởng thành.

And in one of his studies, what he did was he asked

trong một nghiên cứu của mình, ông đã

the British adolescents all sorts of questions,

đặt đủ các loại câu hỏi cho họ,

and then based on their answers, he said,

sau đó, dựa vào câu trả lời của họ, ông nói

"I've looked at your answers, and based on the answers,

"Tôi đã xem xét các câu trả lời, và dựa vào đó,

I have determined that you are either" —

tôi xác định rằng bạn hoặc là" -

he told half of them —

ông nói với một nửa trong số họ -

"a Kandinsky lover, you love the work of Kandinsky,

''một người yêu Kadinsky, bạn yêu tác phẩm của Kadinsky.

or a Klee lover, you love the work of Klee."

hoặc là một người yêu Klee, bạn yêu tác phẩm của Klee."

It was entirely bogus.

Điều này hoàn toàn không có thật.

Their answers had nothing to do with Kandinsky or Klee.

Các câu trả lời không có gì liên quan đến Kadinsky hay Klee cả.

They probably hadn't heard of the artists.

Họ có lẽ chưa bao giờ nghe nói đến những nghệ sĩ này.

He just arbitrarily divided them up.

Tajfel chỉ ngẫu hứng chia họ ra như vậy.

But what he found was, these categories mattered,

Nhưng ông khám phá ra rằng các mục phân loại là quan trọng,

so when he later gave the subjects money,

Vì vậy khi sau đó ông đưa cho các đối tượng nghiên cứu tiền

they would prefer to give the money

họ thích đưa tiền đó

to members of their own group

cho các thành viên trong nhóm của họ

than members of the other group.

hơn là cho thành viên trong nhóm khác.

Worse, they were actually most interested

Tệ hơn nữa, điều họ thực sự thích thú nhất là

in establishing a difference

đặt ra những khác biệt

between their group and other groups,

giữa nhóm họ và các nhóm khác,

so they would give up money for their own group

vì thế họ dành hết tiền cho nhóm mình

if by doing so they could give the other group even less.

nếu nhờ vậy họ cho nhóm khác ít tiền hơn.

Sự thiên vị được thể hiện từ khi còn nhỏ.

This bias seems to show up very early.

So my colleague and wife, Karen Wynn, at Yale

Bạn đồng nghiệp và là vợ tôi, Karen Wynn, ở đại học Yale

has done a series of studies with babies

đã làm một loạt nghiên cứu với trẻ em

where she exposes babies to puppets,

cô ấy đã đưa cho các em những con thú bông,

and the puppets have certain food preferences.

và các con thú bông có sự ưu tiên với đồ ăn

So one of the puppets might like green beans.

Một trong những con thú bông có thể thích đậu xanh,

The other puppet might like graham crackers.

Con khác có thể thích bánh quy giòn.

Họ thí nghiệm với các em bé có sự ưu tiên với đồ ăn

They test the babies own food preferences,

and babies typically prefer the graham crackers.

các em bé thông thường thích bánh quy giòn hơn.

Nhưng vấn đề là điều đó có ảnh hưởng

But the question is, does this matter to babies

đến cách các em đối xử với thú bông không? Nó có ảnh hưởng rất nhiều.

in how they treat the puppets? And it matters a lot.

They tend to prefer the puppet

Các bé có xu hướng thích thú bông

who has the same food tastes that they have,

có cùng sở thích ăn uống với mình,

tệ hơn nữa, các bé thích những thú bông

and worse, they actually prefer puppets

trừng trị các thú bông khác vì có sở thích ăn uống khác.

who punish the puppet with the different food taste.

(Cười)

(Laughter)

We see this sort of in-group, out-group psychology all the time.

Chúng ta luôn thấy tâm lý trong và ngoài nhóm.

Chúng ta thấy trong mâu thuẫn chính trị

We see it in political clashes

within groups with different ideologies.

giữa các nhóm có hệ tư tưởng khác biệt.

We see it in its extreme in cases of war,

Chúng ta thấy trong các trường hợp cực đoan của chiến tranh,

where the out-group isn't merely given less,

khi nhóm ngoại không chỉ nhận được ít hơn

mà còn bị đối xử vô nhân đạo,

but dehumanized,

as in the Nazi perspective of Jews

như quan điểm của Nazi cho người Do Thái

as vermin or lice,

là sâu bọ, chấy rận,

hay quan điểm của người Mỹ coi người Nhật là chuột cống.

or the American perspective of Japanese as rats.

Định kiến cũng có thể bị méo mó.

Stereotypes can also go awry.

Thường thì chúng có lý và hữu ích,

So often they're rational and useful,

but sometimes they're irrational,

nhưng đôi khi chúng lại vô lý

they give the wrong answers,

chúng đưa ra các câu trả lời sai

and other times

they lead to plainly immoral consequences.

và những lúc khác

dẫn đến những hậu quả vô đạo đức.

And the case that's been most studied

Trường hợp được nghiên cứu nhiều nhất

is the case of race.

là vấn đề chủng tộc.

There was a fascinating study

Có một nghiên cứu hấp dẫn

prior to the 2008 election

trước cuộc bầu cử năm 2008

where social psychologists looked at the extent

trong đó các nhà tâm lý xã hội tìm hiểu khía cạnh

to which the candidates were associated with America,

điều gì làm cho các ứng viên được liên kết với nước Mỹ,

as in an unconscious association with the American flag.

tựa như sự liên tưởng vô thức với lá cờ Mỹ.

And in one of their studies they compared

Một trong các nghiên cứu so sánh

Obama and McCain, and they found McCain

Obama và McCain, và họ thấy rằng McCain

is thought of as more American than Obama,

được cho là Mỹ hơn Obama,

and to some extent, people aren't that surprised by hearing that.

Ở một chừng mực nào đó, người ta không ngạc nhiên nghe điều này

McCain is a celebrated war hero,

McCain là anh hùng chiến tranh nổi tiếng,

and many people would explicitly say

và nhiều người dứt khoát nói rằng

he has more of an American story than Obama.

ông ấy "Mỹ hoá" hơn Obama.

But they also compared Obama

Nhưng họ cũng so sánh Obama

to British Prime Minister Tony Blair,

với Thủ tướng Anh Tony Blair,

and they found that Blair was also thought of

và họ tìm ra rằng Blair cũng được cho là

as more American than Obama,

"Mỹ hoá" hơn Obama,

even though subjects explicitly understood

ngay cả khi các đối tượng rõ ràng hiểu rằng

that he's not American at all.

ông ấy không phải là người Mỹ.

But they were responding, of course,

Họ đã trả lời, tất nhiên,

to the color of his skin.

là vì màu da của ông ấy.

These stereotypes and biases

ĐỊnh kiến và sự thiên vị

have real-world consequences,

có những hậu quả hiện thực,

both subtle and very important.

tinh tế và hết sức quan trọng.

In one recent study, researchers

Trong một nghiên cứu gần đây, các nhà nghiên cứu

put ads on eBay for the sale of baseball cards.

cho một quảng cáo lên eBay bán thẻ bóng chày

Some of them were held by white hands,

Một số thẻ được cầm bởi người da trắng

others by black hands.

số khác do người da đen cầm

They were the same baseball cards.

Chúng đều cùng là một loại thẻ.

The ones held by black hands

Những thẻ do người da đen cầm

got substantially smaller bids

được trả giá ít hơn đáng kể

than the ones held by white hands.

so với những thẻ người da trắng cầm.

In research done at Stanford,

Trong một nghiên cứu tiến hành tại Stanford,

psychologists explored the case of people

các nhà tâm lý nghên cứu các trường hợp của người

sentenced for the murder of a white person.

bị kết án do giết chết một người da trắng.

It turns out, holding everything else constant,

Kết quả là, các thông tin như nhau

you are considerably more likely to be executed

bạn có rất nhiều khả năng sẽ bị hành hình

if you look like the man on the right

nếu bạn trông giống người đàn ông bên phải

than the man on the left,

hơn người đàn ông bên trái,

and this is in large part because

nguyên nhân chủ yếu là vì

the man on the right looks more prototypically black,

người bên phải trông giống hơn với nguyên mẫu người da đen,

more prototypically African-American,

với nguyên mẫu người Mỹ gốc Phi,

and this apparently influences people's decisions

và điều đó ảnh hưởng đến phán quyết của người ta

over what to do about him.

về việc nên làm gì với anh ta.

So now that we know about this,

Bây giờ chúng ta đã hiểu về nó,

how do we combat it?

vậy chúng ta đối phó ra sao?

And there are different avenues.

Có một vài con đường.

One avenue is to appeal

Một cách là giáo dục

to people's emotional responses,

về phản ứng tâm lý

to appeal to people's empathy,

về sự cảm thông,

and we often do that through stories.

mà chúng ta thường làm qua các câu chuyện.

So if you are a liberal parent

Nếu bạn là một vị phụ huynh cởi mở

and you want to encourage your children

bạn muốn khuyến khích con cái

to believe in the merits of nontraditional families,

tin vào các tiêu chuẩn của gia đình phi truyền thống,

you might give them a book like this. ["Heather Has Two Mommies"]

bạn có thể cho con xem sách như thế này. [''Heather có hai mẹ'']

If you are conservative and have a different attitude,

Nếu bạn là người bảo thủ và quan điểm khác,

you might give them a book like this.

bạn có thể cho con bạn xem sách như thế này.

(Laughter) ["Help! Mom! There Are Liberals under My Bed!"]

(Cười) [''Cứu! Mẹ ơi! Có người Tự do ở dưới giường con!'']

But in general, stories can turn

Nói chung, các câu chuyện có thể biến đổi

anonymous strangers into people who matter,

những người xa lạ vô danh thành những người quan trọng,

and the idea that we care about people

và ý nghĩ chúng ta quan tâm đến người khác

when we focus on them as individuals

khi chúng ta tập trung vào họ với tư cách là những cá nhân

is an idea which has shown up across history.

là điều đã được chứng minh qua suốt lịch sử

So Stalin apocryphally said,

Stalin có thể đã nói

"A single death is a tragedy,

''Một cái chết là một bi kịch,

a million deaths is a statistic,"

triệu cái chết là một thống kê''

and Mother Teresa said,

Mẹ Teresa đã nói

"If I look at the mass, I will never act.

''Nếu tôi nhìn vào đám đông, tôi sẽ không thể hành động.

If I look at the one, I will."

Nếu tôi nhìn vào cá thể, thì tôi có thể.''

Psychologists have explored this.

Các nhà tâm lý đã nghiên cứu điều này.

For instance, in one study,

Ví dụ, trong một nghiên cứu

people were given a list of facts about a crisis,

người ta nhận được một danh sách về vấn đề của một khủng hoảng,

and it was seen how much they would donate

để xem họ sẽ đóng góp tới mức nào

to solve this crisis,

để giải quyết vấn đề đó,

and another group was given no facts at all

một nhóm khác không nhận được thông tin nào

but they were told of an individual

nhưng họ được cho biết về một cá nhân

and given a name and given a face,

với tên tuổi và nhận dạng,

and it turns out that they gave far more.

Kết quả là họ đóng góp nhiều hơn.

None of this I think is a secret

Tôi nghĩ không có gì bí mật ở đây cả

to the people who are engaged in charity work.

với những người tham gia hoạt động từ thiện.

People don't tend to deluge people

Người ta thường không dồn cho mọi người

with facts and statistics.

những thông tin và số liệu.

Rather, you show them faces,

Mà bạn cho họ xem những khuôn mặt,

you show them people.

bạn giới thiệu con người với họ.

It's possible that by extending our sympathies

Có thể là bằng cách mở rộng sự cảm thông tới

to an individual, they can spread

một cá nhân, có thể họ sẽ mở rộng

to the group that the individual belongs to.

tới cộng đồng của cá nhân đó.

This is Harriet Beecher Stowe.

Đây là Harriet Beecher Stowe.

The story, perhaps apocryphal,

Câu chuyện, có lẽ chỉ là giai thoại,

is that President Lincoln invited her

rằng Tổng thống Lincoln mời cô ấy

to the White House in the middle of the Civil War

tới Nhà Trắng vào giữa cuộc Nội chiến

and said to her,

và nói với cô ấy rằng,

"So you're the little lady who started this great war."

''Cô là cô gái nhỏ bé đã bắt đầu cuộc chiến lớn lao này."

And he was talking about "Uncle Tom's Cabin."

Ông nói về cuốn ''Túp lều bác Tôm''

"Uncle Tom's Cabin" is not a great book of philosophy

"Túp lều bác Tôm" không phải là một cuốn sách tuyệt tác về triết học

or of theology or perhaps not even literature,

về thần học hay kể cả của văn học,

but it does a great job

nhưng nó đã làm được một điều to lớn

of getting people to put themselves in the shoes

là giúp cho người ta đặt mình vào hoàn cảnh

of people they wouldn't otherwise be in the shoes of,

của những người mà họ không bao giờ muốn rơi vào

put themselves in the shoes of slaves.

hoàn cảnh của những người nô lệ.

And that could well have been a catalyst

Đó có thể là một chất xúc tác

for great social change.

cho sự thay đổi lớn lao của xã hội.

More recently, looking at America

Mới gần đây, hãy nhìn vào nước Mỹ

in the last several decades,

trong vài thập kỷ qua

there's some reason to believe that shows like "The Cosby Show"

có một vài lý do để tin rằng những show như "The Cosby Show''

radically changed American attitudes towards African-Americans,

đã thay đổi căn bản thái độ của người Mỹ với người Mỹ gốc Phi,

while shows like "Will and Grace" and "Modern Family"

trong khi những show như ''Will và Grace'' hay ''Gia đình hiện đại''

changed American attitudes

thay đổi thái độ của người Mỹ

towards gay men and women.

đối với người đồng tính nam và nữ.

I don't think it's an exaggeration to say

Không phải là cường điệu khi nói rằng

that the major catalyst in America for moral change

chất xúc tác chính ở Mỹ cho sự thay đổi đạo đức

has been a situation comedy.

là một vở hài kịch của tình huống.

But it's not all emotions,

Nó không chỉ là vấn đề của cảm xúc,

and I want to end by appealing

Tôi muốn kết thúc bằng lời kêu gọi

to the power of reason.

sử dụng sức mạnh của lý trí.

At some point in his wonderful book

Ở một vài điểm trong cuốn sách tuyệt vời

"The Better Angels of Our Nature,"

''Những Thiên thần thánh thiện của bản tính chúng ta'',

Steven Pinker says,

Steven Pinker chỉ ra

the Old Testament says love thy neighbor,

Kinh Cựu Ước nói hãy yêu thương người lân cận của bạn,

and the New Testament says love thy enemy,

còn Kinh Tân Ước nói, hãy yêu thương kẻ thù của bạn.

but I don't love either one of them, not really,

nhưng tôi không yêu thương ai trong số đó cả, thật sự không,

but I don't want to kill them.

tuy nhiên tôi cũng chẳng muốn giết chết họ.

I know I have obligations to them,

Tôi biết tôi có nghĩa vụ của tôi với họ,

but my moral feelings to them, my moral beliefs

đạo đức của tôi có thiện cảm với họ, niềm tin đạo đức của tôi

about how I should behave towards them,

định hướng cách ứng xử của tôi với họ,

aren't grounded in love.

nhưng đó không phải xuất phát từ tình yêu.

What they're grounded in is the understanding of human rights,

Nền tảng của điều đó l à sự thấu hiểu về quyền con người,

a belief that their life is as valuable to them

tin rằng cuộc sống của họ có giá trị với họ

as my life is to me,

giống như cuộc sống của tôi đối với tôi,

and to support this, he tells a story

để bổ sung cho điều này, ông đã kể một câu chuyện

by the great philosopher Adam Smith,

bởi nhà triết học vĩ đại Adam Smith

and I want to tell this story too,

và tôi cũng muốn kể câu chuyện này,

though I'm going to modify it a little bit

nhưng tôi sẽ điều chỉnh một chút

for modern times.

cho hợp với thời hiện đại.

So Adam Smith starts by asking you to imagine

Adam Smith yêu cầu bạn phải tưởng tượng đến

the death of thousands of people,

cái chết của hàng nghìn người

and imagine that the thousands of people

và tưởng tượng hàng nghìn người đó

are in a country you are not familiar with.

ở một nước không quen thuộc với bạn.

It could be China or India or a country in Africa.

Nó có thể là Trung Quốc hay Ấn Độ hoặc một nước ở châu Phi.

And Smith says, how would you respond?

Smith nói bạn sẽ phản ứng thế nào?

And you would say, well that's too bad,

Và bạn có thể nói, điều đó quả là tồi tệ,

and you'd go on to the rest of your life.

và bạn tiếp tục cuộc sống của mình.

If you were to open up The New York Times online or something,

Nếu bạn mở Thời báo New York trên mạng hay gì khác,

and discover this, and in fact this happens to us all the time,

bạn thấy, trong thực tế, điều này vốn luôn diễn ra,

we go about our lives.

chúng ta vẫn tiếp tục cuộc sống của mình.

But imagine instead, Smith says,

Tuy nhiên, thay vì đó, Smith nói

you were to learn that tomorrow

bạn được biết rằng ngày mai

you were to have your little finger chopped off.

ngón tay út của bạn sẽ bị chặt đứt.

Smith says, that would matter a lot.

Smith chỉ ra nó sẽ là vấn đề lớn.

You would not sleep that night

Bạn có thể mất ngủ đêm đó

wondering about that.

lo lắng nghĩ đến việc ấy.

So this raises the question:

Thế thì nó đặt ra một câu hỏi:

Would you sacrifice thousands of lives

Liệu bạn có hy sinh hàng nghìn người

to save your little finger?

để cứu ngón tay út của bạn không?

Now answer this in the privacy of your own head,

Giờ thì cứ âm thầm trả lời trong đầu nhé,

but Smith says, absolutely not,

Smith cho thấy rằng , hoàn toàn không,

what a horrid thought.

thật là khủng khiếp.

And so this raises the question,

Và một vấn đề nữa

and so, as Smith puts it,

như cách Smith đưa ra

"When our passive feelings are almost always

''Khi cảm giác thụ động của chúng ta hầu như luôn luôn

so sordid and so selfish,

là ti tiện và ích kỷ,

how comes it that our active principles

làm sao các nguyên tắc chủ động của chúng ta

should often be so generous and so noble?"

lại hào hiệp và cao quý đến vậy?''

And Smith's answer is, "It is reason,

Câu trả lời của Smith là ''Đó là lý trí

principle, conscience.

nguyên tắc và lương tâm,

[This] calls to us,

Điều này kêu gọi chúng ta

with a voice capable of astonishing the most presumptuous of our passions,

với một tiếng gọi có khả năng làm kinh ngạc sự tự tin quá mức của đam mê,

that we are but one of the multitude,

chúng ta chỉ là một trong vô số,

in no respect better than any other in it."

bình đẳng như bất kỳ ai khác.''

And this last part is what is often described

Phần cuối này là cái thường được gọi

as the principle of impartiality.

là nguyên tắc của sự công bằng.

And this principle of impartiality manifests itself

Nguyên tắc này được thể hiện rõ ràng

in all of the world's religions,

qua tất cả tôn giáo trên thế giới,

in all of the different versions of the golden rule,

trong tất cả hình thức khác nhau của các nguyên tắc vàng

and in all of the world's moral philosophies,

và tất cả luân lý đạo đức của thế giới,

which differ in many ways

tuy có khác nhau theo nhiều cách thức

but share the presupposition that we should judge morality

nhưng cùng chia sẻ một tiền đề rằng chúng ta nên đánh giá đạo đức

from sort of an impartial point of view.

như một kiểu quan điểm về sự công bằng.

The best articulation of this view

Diễn đạt hay nhất quan điểm này

is actually, for me, it's not from a theologian or from a philosopher,

với tôi, thật sự không phải bởi nhà thần học hay triết học

but from Humphrey Bogart

mà là từ Humphrey Bogart

at the end of "Casablanca."

trong phần cuối phim ''Casablanca''

So, spoiler alert, he's telling his lover

Anh ta nói với người tình

rằng họ phải chia ly

that they have to separate

for the more general good,

cho những điều tốt đẹp cao cả,

and he says to her, and I won't do the accent,

và anh nói với cô, tôi sẽ không nhại giọng anh ấy

but he says to her, "It doesn't take much to see

rằng ''Chẳng khó để nhận ra '

that the problems of three little people

vấn đề của ba con người nhỏ bé

don't amount to a hill of beans in this crazy world."

đừng góp thêm vào bể khổ của thế giới cuồng điên này''

Our reason could cause us to override our passions.

Lý trí sẽ giúp chúng ta chế ngự cảm xúc

Our reason could motivate us

Lý trí thúc đẩy chúng ta

to extend our empathy,

mở rộng lòng cảm thông

could motivate us to write a book like "Uncle Tom's Cabin,"

thôi thúc chúng ta viết một cuốn truyện như ''Túp lều Bác Tôm,''

or read a book like "Uncle Tom's Cabin,"

hay đọc một cuốn truyện như vậy.

and our reason can motivate us to create

lý trí còn giúp ta sáng tạo ra

customs and taboos and laws

các phong tục, điều cấm kỵ và luật pháp

that will constrain us

những thứ sẽ kiềm chế chúng ta

from acting upon our impulses

khỏi những hành động bốc đồng

when, as rational beings, we feel

khi, như những kẻ có lý trí, cảm thấy là

we should be constrained.

chúng ta nên kiềm chế.

This is what a constitution is.

Đó chính là Hiến pháp.

A constitution is something which was set up in the past

Hiến pháp là cái được thiết lập từ trong quá khứ

that applies now in the present,

được áp dụng trong hiện tại,

and what it says is,

nó chính là cái tuyên bố

no matter how much we might to reelect

a popular president for a third term,

bất kể chúng ta có thể bỏ phiếu tái bầu

no matter how much white Americans might choose

một vị tổng thổng yêu thích cho nhiệm kỳ thứ ba

hay bất kể người Mỹ da trắng muốn chọn

to feel that they want to reinstate the institution of slavery, we can't.

duy trì chế độ nô lệ, điều đó là không thể được.

We have bound ourselves.

Chúng ta giới hạn bản thân mình.

And we bind ourselves in other ways as well.

Và chúng ta ràng buộc bản thân theo cách khác nữa.

Chúng ta biết khi phải lựa chọn ai đó

We know that when it comes to choosing somebody

for a job, for an award,

cho một công việc, một phần thưởng

we are strongly biased by their race,

chúng ta rất thiên vị bởi chủng tộc

we are biased by their gender,

chúng ta thiên vị bởi giới tính,

bởi sự hấp dẫn của người đó,

we are biased by how attractive they are,

và đôi khi, chúng ta nói ''Thế đấy, kiểu nó phải thế''

and sometimes we might say, "Well fine, that's the way it should be."

But other times we say, "This is wrong."

Nhưng lúc khác chúng ta thấy ''Đó là sai lầm"

Vì thế để chiến đấu với nó,

And so to combat this,

chúng ta không chỉ phải cố gắng hơn

we don't just try harder,

mà chúng ta còn phải tạo nên các tình huống

but rather what we do is we set up situations

trong đó các nguồn thông tin không thể làm chúng ta thiên vị

where these other sources of information can't bias us,

Điều đó giải thích tại sao

which is why many orchestras

audition musicians behind screens,

nhiều nhạc sỹ dàn nhạc giao hưởng đứng sau cánh gà,

vì thế thông tin duy nhất mà họ có

so the only information they have

is the information they believe should matter.

là thông tin mà họ cho là quan trọng.

Tôi nghĩ rằng định kiến và thiên vị

I think prejudice and bias

biểu hiện tính hai mặt căn bản của bản tính con người.

illustrate a fundamental duality of human nature.

We have gut feelings, instincts, emotions,

Chúng ta có trực giác, bản năng, cảm xúc,

and they affect our judgments and our actions

và chúng tác động lên phán xét và hành động của chúng ta

for good and for evil,

kể cả tốt và xấu,

but we are also capable of rational deliberation

nhưng chúng ta cũng có khả năng cân nhắc hợp lý

and intelligent planning,

và hoạch định thông minh,

and we can use these to, in some cases,

chúng ta có thể sử dụng điều này, trong một vài trường hợp,

accelerate and nourish our emotions,

để thôi thúc và nuôi dưỡng cảm xúc của chúng ta,

and in other cases staunch them.

hoặc để kiềm chế, trong những trường hợp khác.

And it's in this way

Và đó chính là cách

that reason helps us create a better world.

lý trí giúp chúng ta xây một thế giới tốt đẹp hơn.

Thank you.

Xin cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)