Ben Katchor's comics of bygone New York

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

ئێستا چەند وێنەیەکتان بۆ دەخوێنمەوە.

ئەمانە، زۆربەی ئەمانە

هی پەڕەیەکی مانگانەمن

لە گۆڤارێکی تەلارسازی و دیزاینکردندا

بەناوی مێترۆپۆلیسەوە.

یەکەم چیرۆکیش پێی دەوترێت

I'm going to read a few strips.

"پلاکە ناتەواوەکە."

تەلارێکی تری نوێ کە بەجوانی نەخشەی بۆدانراوە

These are, most of these are

from a monthly page I do

تێکدراوە بە دەنگی پلاکێکی گڵۆپی ئاسایی.

in and architecture and design magazine

called Metropolis.

بە ڕۆژ کێشەی نییە

And the first story is called

کاتێک ژوورە سەرەکییەکان خۆرهەتاو دەیانگرێتەوە.

"The Faulty Switch."

Another beautifully designed new building

بەڵام لەدوای زەردەپەڕەوە

هەموو شتێک دەگۆڕێت.

ruined by the sound of a common wall light switch.

تەلارسازەکە سەدان کاتژمێری بەسەربرد

لە دیزاینکردنی پلاکە مسە سافەکاندا

It's fine during the day

when the main rooms are flooded with sunlight.

بۆ نوسینگە نوێکەی لە تەلارەکەدا.

ئینجا کارەکان بەجێهێڵدرا بۆ بەڵێندەرێک

But at dusk

بۆ دانانی ئەم پلاکە ٧٩ سەنتیانە لە پشتییانەوە.

everything changes.

The architect spent hundreds of hours

کە ئەچینە ژورێکی تاریکەوە بەشێوەیەک غەریزەیی یەکسەر دەزانین

designing the burnished brass switchplates

پێویستە بۆ کوێ بچین.

for his new office tower.

یەکسەر پلاکە پلاستیکییەکە بەرەو سەرەوە ئەبەین.

And then left it to a contractor

بەڵام دەنگەکەی ئاشناین لەگەڵی،

to install these 79-cent switches behind them.

کاتێک ژوورەکە ئەکەوێتە بەر درەوشانەوەی

We know instinctively where to reach

ڕووناکییەکانی کۆتاییەکانی دواینیوەڕوان،

when we enter a dark room.

بەبیرمان دەهێنێتەوە

We automatically throw the little nub of plastic upward.

تەوالێتە پیسەکەی پیاوان چۆنە

لە پشتی قاوەخانەیەکی یۆنانیدا.

But the sound we are greeted with,

(پێکەنین)

as the room is bathed in the simulated glow

ئەم دەنگە یەکەم تێڕوانینمان دیاریدەکات لەسەر هەر ژورێک؛

of late-afternoon light,

بەدەست خۆمان نییە.

recalls to mind

بەڵام ئەم دەنگە،

a dirty men's room

کە بەگشتی پێی دەوترێت چرکە، لەکوێوە دێت؟

in the rear of a Greek coffee shop.

بەشێوەیەکی سادە دەرئەنجامی

(Laughter)

This sound colors our first impression of any room;

جوڵەیەکی میکانیکی ڕەقە؟

یان لاساییکردنەوەیە

it can't be helped.

بۆ نیوەی دەنگەکانی کە دەریئەکەین

But where does this sound,

بۆ دەربڕینی نائومێدی؟

commonly described as a click, come from?

کە قەت یەکناگرێتەوە لەگەڵ

Is it simply the byproduct of a

دەنگی پیتەکانی هیچ زمانێکی هیندۆ ئەوروپی.

crude mechanical action?

یان تەنیا دەنگێکی زیادکراوی

Or is it an imitation

تەوژمی کارەبایی

of one half the set of sounds we make

ناو مێشکی سیسرکێکە؟

to express disappointment?

لە ساڵەکانی ١٩٥٠کاندا زۆریان هەوڵدا

The often dental consonant

بۆ کەمکردنەوەی ئەم دەنگە

of no Indo-European language.

بە پلاکی جیوە و

Or is it the amplified sound

دەسکێکی کۆنترۆڵی بێ دەنگ.

of a synapse firing

بەڵام ئەمڕۆ ئەم بەرەوپێشچوونانە

in the brain of a cockroach?

بەجۆرێک لە ساختە ئەچن.

In the 1950s they tried their best

ئەو چرکەیە

to muffle this sound

زوڕنای سەرکەوتنی سەردەمە

with mercury switches

بەرەوپێشمان دەبات بەناو ژیاندا،

and silent knob controls.

چوونە ژوورەوەمان ڕادەگەیەنێت بۆ ناو هەموو ژوورێکی بێڕووناکی.

But today these improvements

دەنگەکەی درووست دەبێت کاتێک پەنجای پیادەنێین بۆ کوژاندنەوە

seem somehow inauthentic.

The click is the modern

لە سرووشتێکی تەواو جیاوازە.

triumphal clarion

زرنگەیەکی خەمناکانەی قوڵی هەیە.

proceeding us through life,

announcing our entry into every lightless room.

منداڵان حەزی پێناکەن.

لەبەر ئەوەیە لە ماڵەکەیا گڵۆپەکان بە هەڵکراوی بەجێدەهێڵن.

The sound made flicking a wall switch off

گەورەکان ئاسوودەن پێی.

is of a completely different nature.

بەڵام شتێکی ئاسان نابێت

It has a deep melancholy ring.

وایەری پلاکێکی دیوار وا ببەستیت

دەنگێکی کپکراوی هۆڕنی کەشتییەکی هەڵمی ببزوێنێت؟

Children don't like it.

It's why they leave lights on around the house. (Laughter)

یان قوقاندنێکی تۆمارکراوی کەڵەشێرێک؟

Adults find it comforting.

یان دەنگی هەورەتریشقەیەکی دوور؟

But wouldn't it be an easy matter

to wire a wall switch

تۆماس ئەدیسۆن چەندین

so that it triggers the muted horn of a steam ship?

هەزار ماددەی نەگونجاوی هاتە بەردەست

پێش ئەوەی ماددەی گونجاو بدۆزێتەوە

Or the recorded crowing of a rooster?

بۆ درووستکردنی دەزووی کانزایی ناو گڵۆپەکەی.

Or the distant peel of thunder?

بۆچی ئێمە ئەوەندە بەخێرایی یەکلابووینەوە

لەسەر دەنگی پلاکەکەی؟

Thomas Edison went through

thousands of unlikely substances

ئەوە کۆتایی ئەوەیە.

(چەپڵەلێدان)

before he came upon the right one

for the filament of his electric light bulb.

چیرۆکی دواتر پێی دەوترێت

"لە ستایشی پێدەری باجدا."

Why have we settled so quickly

ڕزگاربوونێکی تری زۆرێک لە باجدەرە بەڕێزەکانی ترمان

for the sound of its switch?

That's the end of that.

لە تەقینەوەی تەلارێکی بازرگانی تر

(Applause)

The next story is called

ئاهەنگ گێڕانی دەوێت.

ئەم تەلارە یەک یان دوو نهۆمییانە،

"In Praise of the Taxpayer."

That so many of the city's most venerable taxpayers

بۆ ئەوە دروستکراوە تەنیا بەشی ئەوە داهاتی هەبێت

بەشی باجی زەوییەکە بکات

have survived yet another commercial building boom,

کە لەسەری بنیات نراون،

بۆ ئەوە نەکراون تەلاری هەمیشەیی بن.

is cause for celebration.

These one or two story structures,

لەگەڵ ئەوەشدا لەبەر هۆکارێک

هەوڵی پەرەپێدەرەکانیان پووچەڵکردۆتەوە

designed to yield only enough income

بۆ ئەوەی بیانکەن بە یەک و

to cover the taxes on the land

گونجاو بن بۆ تەلارێکی بەرز.

on which they stand,

were not meant to be permanent buildings.

هەرچەندە هیچ جوانییەکی تەلارسازی ناگەیەنن،

Yet for one reason or another

they have confounded the efforts of developers

هەرچەندە تەلارێکی هێندە کاتیشن،

شوێنگرەوەیەکە شادی ئەیات بەدڵ

to be combined into lots

suitable for high-rise construction.

لەجیاتی پێکهاتە گەورەکانی

کە لەوانەیە ڕۆژێک بێت شوێنیان بگرنەوە.

Although they make no claim to architectural beauty,

باشترین نموونەکان

they are, in their perfect temporariness,

شوێنە سووچەکانیان گرتووە.

a delightful alternative

ئارامییەکی کاتی دابین دەکات

لە نێو ئەو هەموو تەلارە گەورەیەی چواردەوریان.

to the large-scale structures

that might someday take their place.

شوێنێک ئەیات بۆ هەوا و ڕووناکی،

شاکارێکی تەلارسازی کۆنن.

The most perfect examples

ئەم جۆرە تەلارانە هێندە نوقم بوون

occupy corner lots.

لە ناو ریکلامەکاندا،

They offer a pleasant respite

پێویست بە یەک سات دەبێت

from the high-density development around them.

بۆ جیاکردنەوەی باجدەرە تازەکەی

بەتایبەتی درووستکراوە

A break of light and air,

لە دراوسێکەی:

an architectural biding of time.

تەلارە بازرگانییە بچووکەکەی

So buried in signage

سەدەیەک زووتر،

are these structures,

کە نهۆمەکانی سەرتری داخراون، و

that it often takes a moment

to distinguish the modern

شوێنی نهۆمی زەمینیشی

specially constructed taxpayer

ئێستا وەک باجدەرێک کاردەکات.

from its neighbor:

ئەو چەند ڕووە کەمەی بە ریکلامەکان دانەپۆشراون

the small commercial building

زۆر جار داپۆشراون بە چەند

from an earlier century,

whose upper floors have been sealed,

پلێتێکی ئەلەمنیۆمی ڕێکی تۆخی جیاواز.

and whose groundfloor space

now functions as a taxpayer.

کۆگاکانی درووستکردنی لەفە،

شوێنەکانی وێنەگرتن،

The few surfaces not covered by signs

کۆگاکانی جلوبەرگ و جوانکاری.

are often clad in a distinctive, dark

ئێستا ئەم تەلارانەی کراوە بە شوێنی ئەم پێویستییە گرنگانە،

green-gray, striated aluminum siding.

لە هەندێک جاردا،

بەپێوە ماونەتەوە

Take-out sandwich shops,

بەدرێژایی ژیانی مرۆڤەکە.

film processing drop-offs,

تەلارە کاتییەکان

peep-shows and necktie stores.

سەرکەوتنی رێکخراوی پیشەسازی سەردەمن،

Now these provisional structures have,

بوون بە هەڵمێکی تەندروستی

in some cases,

ویستی بنیاتنانە، و

remained standing

for the better part of a human lifetime.

بەڵگەیە بۆ ئەوەی

هەموو بیرۆکەیەکی تەلارسازی

The temporary building

پێویست ناکات جێبەجێ بکرێت.

is a triumph of modern industrial organization,

ئەوە کۆتاییەکەیەتی.

a healthy sublimation

(پێکەنین)

of the urge to build,

چیرۆکی دواتر پێی دەوترێت، "لەسەر کۆشی مرۆڤ"

and proof that not every

بۆ میسڕییە کۆنەکان

architectural idea

سەر کۆش سەکۆیەک بووە

need be set in stone.

بۆ دانانی

شتومەکەکانی مردووەکە

That's the end.

(Laughter)

درێژی ٣٠ قۆڵ لە قاچەوە بۆ ئەژنۆ.

And the next story is called, "On the Human Lap."

هەتا سەدەی چواردەیەم بوو

For the ancient Egyptians

نیگارکێشی ئیتاڵی

the lap was a platform

کۆشەکەی ناسییەوە

upon which to place

وەک پەرستگایەکی یۆنانی،

the earthly possessions of the dead --

پڕکراو لە گۆشت و کوتاڵ.

30 cubits from foot to knee.

لە ٢٠٠ ساڵی داهاتوودا

It was not until the 14th century

مەسیحی ساوا دەبینین

that an Italian painter

لە دانیشتنەوە ئەبێت بە بەپێوە وەستان

recognized the lap

لەسەر کۆشی مرییەمی دایکی، و

as a Grecian temple,

ئینجا دادەنیشێتەوە.

upholstered in flesh and cloth.

هەموو منداڵێک ئەم سەرکەوتنە دووبارەدەکاتەوە،

Over the next 200 years

لەسەر قاچێک یان دوان دەوەستێت،

we see the infant Christ

لەسەر لایەک دادەنیشێت،

go from a sitting to a standing position

یان خۆی ئەیات بە لەشی کەسەکەی لەسەر کۆشییەتی.

on the Virgin's lap,

لەوێوە، هەتا بووکەڵەی نمایشی ئەم سەردەمە

and then back again.

Every child recapitulates this ascension,

تەنیا پارچەیەکی بچووکی مێژووە.

straddling one or both legs,

ئەم بەیانییە دووبارە دواکەوتن لە قوتابخانە.

sitting sideways,

نمایشکاری بووکەڵەکە پێویستە یەکەم شت وامان لێبکات باوەڕبکەین

or leaning against the body.

کە کوڕێکی بچووک لەسەر کۆشی دانیشتووە.

From there, to the modern ventriloquist's dummy,

ساوێری قسە بەڕێکەوت بەدوایدا دێت.

is but a brief moment in history.

چیت هەیە بۆخۆت بیڵێیت جیمی؟

You were late for school again this morning.

The ventriloquist must first make us believe

وەک گەورە ئێمە ڕێز لە کۆش دەگرین

لە مەودایەکی بیرەوەری خۆشەوە.

that a small boy is sitting on his lap.

بیرەوەرییەکمان هەیە خەریکە بیردەچێتەوە

The illusion of speech follows incidentally.

هی ئەو پەرستگا خۆشەی،

What have you got to say for yourself, Jimmy?

درووست دەبێت هەرجارێک گەورەیەک دادەنیشێت.

As adults we admire the lap

لە ناو پاسێکی قەرەباڵغدا هەمووکات کۆشێک هەبووە لەسەری دانیشیت.

from a nostalgic distance.

ئەوە منداڵان و کچە هەرزەکارەکانن

We have fading memories

کە زۆر بە باشی ئاگادارن

of that provisional temple,

لە جوانییە تەلارسازییەکەی.

erected each time an adult sat down.

زۆر بە باشی لە گرنگی و جوانی پێکهاتەی

On a crowded bus there was always a lap to sit on.

کۆشکی مام یان خاڵ تێدەگەن،

It is children and teenage girls

بەراورد بەو ناڕێکی و ناشرینیەی

who are most keenly aware

قاچ خستنە سەر قاچ بە پێڵاوێکی بەرزەوە.

of its architectural beauty.

پەیوەندی نێوان کۆش و خاوەنەکەی

They understand the structural integrity

of a deep avuncular lap,

ڕاستەوخۆ و نزیکە.

as compared to the shaky arrangement

من تەلارێکی ٣٦ نهۆمی

٤٥٠ یەکەی نیشتەجێبوون دەهێنمە بەرچاوم --

of a neurotic niece in high heels.

هۆکارێک بۆ لەبەرچاوگرتنی تەندروستی دەروونی

The relationship between the lap and its owner

هەر تەلارسازێک پێش ئەوەی

is direct and intimate.

کارێکی گرنگی پێبسپێریت.

I envision a 36-story,

تەوالێت و گەرماوەکان و چێشتخانەکان،

450-unit residential high-rise --

بێگومان پەنجەرەیان نابێت.

خۆشی سەر کۆش

a reason to consider the mental health

تەلارسازییەکی درووستکراوی منداڵییە،

of any architect before granting

an important commission.

کە بێهوودە هەوڵی بۆ دەدەین،

بە گەورەییش ناتوانین دابینی بکەین.

The bathrooms and kitchens will,

of course, have no windows.

ئەوە کۆتاییەکەیە.

(پێکەنین)

The lap of luxury

چیرۆکی دواتر پێی دەوترێت "کۆکراوەی هاڤەرپیس"

is an architectural construct of childhood,

گەنجینەیەک کە وەسفناکرێت،

which we seek, in vain,

بۆ ساتێک بەرچاوە

as adults, to employ.

لە کۆڵانەکانی باکوری ڕێگای ئانسی پریکوشکۆ،

That's the end.

(Laughter)

وەک شوێنی کاتی مانەوەی

The next story is called "The Haverpiece Collection"

کۆکراوەی هاڤەرپیسی

A nondescript warehouse,

میوە وشککراوە ئەوروپییەکانە.

visible for a moment

from the northbound lanes of the Prykushko Expressway,

ئەو پێچاوپێچە دیارانەی

سەر ڕووی گێلاسێکی وشک کراوە.

serves as the temporary resting place

درەوشانەوە زۆرەکەی خورمایەکی گەورە.

for the Haverpiece collection

بیرتە بە منداڵی سەرگەردان بوویت

of European dried fruit.

کاتێک گەڕاویت بەناو

The profound convolutions

ئەو پێشی کۆگا تەختەییانەدا؟

on the surface of a dried cherry.

کە هەموو شتێک وا نیشاندرابوو

لەناو قتوێکی بێ سیسرکدا بوو و بە جوانی لەسەری نەنوسرابوو.

The foreboding sheen of an extra-large date.

هەرمێکان وشک بووبوونەوە

Do you remember wandering as a child

لە شێوەی ئەندامی زاوزێدا.

through those dark wooden

قەیسی بووبوو بە نیوە

storefront galleries?

لە شێوەی گوێچکەی فریشتەدا.

Where everything was displayed

ساڵی ١٩٦٢ ئەو شوێنە نەفرۆشراوە

in poorly labeled roach-proof bins.

لەلایەن ماوریس هاڤەرپیسەوە کڕدرا،

Pears dried in the form

of genital organs.

کە دەوڵەمەندێکی خاوەن کارگەی لەقتونانی میوەی وشک بوو، و

پتەوتری کرد بۆ درووستکردنی بناغەی کۆکراوەکە.

Apricot halves

like the ears of cherubim.

In 1962 the unsold stock

وەک شێوەیەکی هوونەری کەوتۆتە شوێنێکەوە لە نێوان

وێنەکێشانی ژیان و ڕاکێشانی ئاو بۆی.

was purchased by Maurice Haverpiece,

دوای مردنی لە ساڵی ١٩٦٧،

a wealthy prune juice bottler,

and consolidated to form the core collection.

چارەکێکی میوەکان فرۆشراون هەتا بکرێن بە شرووبی خواردنەوە

As an art form it lies somewhere between

لە رێستۆرانتی ئوتێلێکی گرانبەها.

still-life painting and plumbing.

(پێکەنین)

میوانەکان بێ ئەوەی درکی پێبکەن ئەوەیان پێشکەشکرا

Upon his death in 1967,

شرووبە یەک سەدەییەکەی

هەنجیری تورکی پێشکەشکرا بۆ نانی بەیانی.

a quarter of the items were sold off for compote

(پێکەنین)

بەشەکەی تری کۆکراوەکە لێرە ماوەتەوە،

to a high-class hotel restaurant.

لەناو کیسەی کاغەزی قاوەییدا هەڵگیراون،

(Laughter)

Unsuspecting guests were served

هەتا ئەوکاتەی پارە کۆدەکرێتەوە

stewed turn-of-the-century

بۆ درووستکردنی مۆزەخانەیەکی هەمیشەیی و

Turkish figs for breakfast.

ناوەندێکی توێژینەوە.

(Laughter)

پێڵاوێکی درووستکراو لە چەرمی قەیسی

The rest of the collection remains here,

بۆ کچی قەیسەر.

stored in plain brown paper bags

ئەوە کۆتاییەکەیە. زۆر سوپاس.

until funds can be raised

(چەپڵەلێدان)

to build a permanent museum

and study center.

A shoe made of apricot leather

for the daughter of a czar.

That's the end. Thank you.

(Applause)