Volcanic eruption explained - Steven Anderson

Çeviri: Murat Mutlu Gözden geçirme: Can Boysan

In February of 1942, Mexican farmer Dionisio Pulido

Şubat 1942'de Meksikalı çiftçi Dionisio Pulido

thought he heard thunder coming from his cornfield.

mısır tarlasında gök gürültüsü sesi duyduğunu zannetti.

However, the sound wasn’t coming from the sky.

Ancak ses gökten gelmiyordu.

The source was a large, smoking crack emitting gas and ejecting rocks.

Kaynak, gaz çıkaran ve kayaları püskürten büyük ve tüten bir çatlaktı.

This fissure would come to be known as the volcano Paricutin,

Bu çatlak Paricutin yanardağı olarak bilinir

and over the next 9 years, its lava and ash would cover over 200 square km.

ve önümüzdeki 9 yıl boyunca lavı ve külü 200 kilometrekareyi kaplayacak.

But where did this new volcano come from,

Ama bu yeni yanardağ nereden geldi

and what triggered its unpredictable eruption?

ve öngörülemeyen püskürmeyi ne tetikledi?

The story of any volcano begins with magma.

Herhangi bir volkanın hikâyesi magma ile başlar.

Often, this molten rock forms in areas where ocean water

Çoğu zaman bu erimiş kaya formu, okyanus suyunun Dünya'nın mantosuna girebildiği

is able to slip into the Earth’s mantle and lower the layer’s melting point.

ve katmanın erime noktasını düşürdüğü alanlarda oluşur.

The resulting magma typically remains under the Earth’s surface

Ortaya çıkan magma, üç jeolojik faktörün hassas dengesi sayesinde

thanks to the delicate balance of three geological factors.

genellikle Dünya yüzeyinin altında kalır.

The first is lithostatic pressure.

Birincisi litostatik basınçtır.

This is the weight of the Earth’s crust pushing down on the magma below.

Bu, yeryüzü kabuğunun magmanın altına yaptığı baskının ağırlığıdır.

Magma pushes back with the second factor, magmastatic pressure.

Magma, ikinci faktör olan magmastatik basıncı geri iter.

The battle between these forces strains the third factor:

Bu güçler arasındaki savaş üçüncü faktörü gerginleştirir:

the rock strength of the Earth’s crust.

Yer kabuğunun kayaç gücü.

Usually, the rock is strong enough and heavy enough

Genellikle kayaç, magmayı yerinde tutacak kadar

to keep the magma in place.

güçlü ve ağırdır.

But when this equilibrium is thrown off, the consequences can be explosive.

Ancak bu dengeden kurtulduğunda sonuçları patlayıcı olabilir.

One of the most common causes of an eruption

Bir patlamanın en yaygın nedenlerinden birisi,

is an increase in magmastatic pressure.

magmastatik basınçtaki bir artıştır.

Magma contains various elements and compounds,

Magma, çoğu erimiş kayada çözünen

many of which are dissolved in the molten rock.

çeşitli elementler ve bileşikler içerir.

At high enough concentrations, compounds like water or sulfur no longer dissolve,

Yeterince yüksek konsantrasyonlarda

su veya sülfür gibi bileşikler artık çözünmez,

and instead form high-pressure gas bubbles.

bunun yerine yüksek basınçlı gaz kabarcıkları oluşturur.

When these bubbles reach the surface,

Bu kabarcıklar yüzeye ulaştığında

they can burst with the force of a gunshot.

bir atış gücüyle birlikte patlayabilirler.

And when millions of bubbles explode simultaneously,

Milyonlarca kabarcık aynı anda patladığında

the energy can send plumes of ash into the stratosphere.

volkanik küllerini stratosfere gönderebilirler.

But before they pop, they act like bubbles of C02 in a shaken soda.

Ama patlamadan önce

sallanmış bir sodadaki karbondioksit kabarcıkları gibi hareket ederler.

Their presence lowers the magma’s density,

Onların varlığı magmanın yoğunluğunu azaltır

and increases the buoyant force pushing upward through the crust.

ve kabuğun içinden yukarıya doğru kaldırma kuvvetini arttırır.

Many geologists believe this process was behind the Paricutin eruption

Birçok jeolog, bu sürecin

Meksika'daki Paricutin patlamasının sebebi olduğuna inanıyor.

in Mexico.

There are two known natural causes for these buoyant bubbles.

Bu hareketli kabarcıkların bilinen iki doğal nedeni vardır.

Sometimes, new magma from deeper underground

Bazen yer altında daha derinlerdeki yeni magma

brings additional gassy compounds into the mix.

fazladan gazlı bileşikleri karışık hale getirir.

But bubbles can also form when magma begins to cool.

Ancak magma soğumaya başladığında kabarcıklar da şekillenebilir.

In its molten state, magma is a mixture of dissolved gases and melted minerals.

Erimiş haldeki magma, çözünmüş gazların ve erimiş minerallerin birer karışımıdır.

As the molten rock hardens, some of those minerals solidify into crystals.

Erimiş kaya sertleştikçe bu minerallerin bazıları kristallere dönüşür.

This process doesn’t incorporate many of the dissolved gasses,

Bu işlem çözünmüş gazların çoğunu içermez,

resulting in a higher concentration of the compounds

bu da patlayıcı kabarcıklar oluşturan bileşiklerin

that form explosive bubbles.

daha yüksek bir konsantrasyonu ile sonuçlanır.

Not all eruptions are due to rising magmastatic pressure—

Tüm patlamalar, artan magmastatik basınçtan kaynaklanmaz,

sometimes the weight of the rock above can become dangerously low.

bazen yukarıdaki kayanın ağırlığı tehlikeli bir şekilde düşük olabilir.

Landslides can remove massive quantities of rock from atop a magma chamber,

Heyelanlar bir magma odasının üzerindeki büyük miktarlardaki kayayı kaldırabilir,

dropping the lithostatic pressure and instantly triggering an eruption.

litostatik basıncı düşürebilir ve bir püskürmeyi anında tetikleyebilir.

This process is known as “unloading”

Bu işlem “tahliye” olarak bilinir

and it’s been responsible for numerous eruptions,

ve 1980'de St. Helens Dağı'nın ani püskürmesi dahil olmak üzere

including the sudden explosion of Mount St. Helens in 1980.

çok sayıda patlamanın sorumlusudur.

But unloading can also happen over longer periods of time

Ancak erozyon veya eriyen buzullar nedeniyle

due to erosion or melting glaciers.

tahliye daha uzun sürede de gerçekleşebilir.

In fact, many geologists are worried that glacial melt

Oysa birçok jeolog, iklim değişikliğinin neden olduğu buzul erimesinin

caused by climate change could increase volcanic activity.

volkanik faaliyeti artırabileceğinden endişe duyuyor.

Finally, eruptions can occur when the rock layer is no longer strong enough

Son olarak, kaya tabakası alttaki magmayı tutacak kadar güçlü olmadığında

to hold back the magma below.

püskürmeler meydana gelebilir.

Acidic gases and heat escaping from magma

Asidik gazlar ve magmadan kaçan ısı,

can corrode rock through a process called hydrothermal alteration,

sert taşı yavaş yavaş yumuşak kil haline getirerek

gradually turning hard stone into soft clay.

kayayı hidrotermal alterasyon adı verilen bir süreç yoluyla aşındırır.

The rock layer could also be weakened by tectonic activity.

Kaya tabakası tektonik faaliyet ile de zayıflatılabilir.

Earthquakes can create fissures allowing magma to escape to the surface,

Depremler, magmanın yüzeye çıkmasına yol açan yarıklar oluşturabilir

and the Earth’s crust can be stretched thin

ve kıtasal plakalar birbirinden uzaklaştıkça

as continental plates shift away from each other.

Dünya'nın yer kabuğu ince bir şekilde gerilebilir.

Unfortunately, knowing what causes eruptions

Ne yazık ki püskürmeye neyin sebep olduğunu bilmek,

doesn’t make them easy to predict.

onları tahmin etmeyi kolaylaştırmaz.

While scientists can roughly determine the strength and weight

Bilim insanları Dünya kabuğunun gücünü ve ağırlığını

of the Earth’s crust,

kabaca belirleyebilirken

the depth and heat of magma chambers makes measuring changes

magma odalarının derinliği ve ısısı

in magmastatic pressure very difficult.

magmastatik basınçtaki ölçüm değişikliklerini çok zorlaştırır.

But volcanologists are constantly exploring new technology

Fakat yanardağ uzmanları bu kayalık araziyi fethetmek için

to conquer this rocky terrain.

sürekli yeni teknolojiler araştırıyorlar.

Advances in thermal imaging have allowed scientists

Termal görüntülemedeki ilerlemeler,

bilim insanlarının, yeraltı sıcak noktalarını tespit etmelerini sağlamıştır.

to detect subterranean hotspots.

Spectrometers can analyze gases escaping magma.

Spektrometreler, magmadan kaçan gazları analiz edebilir.

And lasers can precisely track the impact of rising magma on a volcano’s shape.

Lazerler yükselen magmanın, volkanın şekli üzerindeki etkisini tamamen izleyebilir.

Hopefully, these tools will help us better understand these volatile vents

Umarız bu araçlar bu uçucu volkan ağızlarını ve patlamalı püskürmeleri

and their explosive eruptions.

daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır.