Volcanic eruption explained - Steven Anderson

Translator: Ayan Organization Reviewer: Ramyar Kamal

In February of 1942, Mexican farmer Dionisio Pulido

لە شوباتی ١٩٤٢ جوتیارێکی مەکسیکی بەناوی دایۆمسیۆ پیولیدۆ

thought he heard thunder coming from his cornfield.

لە کێڵگەی گەنمەشامیەکەیدا هەستی بە بیستنی دەنگێک کرد.

However, the sound wasn’t coming from the sky.

بەڵام ئەم دەنگە لە ئاسمانەوە نەدەهات.

The source was a large, smoking crack emitting gas and ejecting rocks.

کە گرماندنی دوکەڵەکان و هاتنە دەرەوەی گازو دەرپەڕینی بەردەکان، لە سەرچاوەیەکی گەورەوە بوو.

This fissure would come to be known as the volcano Paricutin,

ئەم قڵیش و درزانە بە بوڕکانی پاریکوتین ناسراوە،

and over the next 9 years, its lava and ash would cover over 200 square km.

لەماوەی ٩ ساڵی دواتر، گڕکانە خۆڵەمێشیەکان ئەم ناوەیان بە ڕووبەری زیاتر لە ٢٠٠کم چوارگۆشە داپۆشی.

But where did this new volcano come from,

بەڵام ئەم بوڕکانە نوێیە لە کوێوە هات،

and what triggered its unpredictable eruption?

ئەمە چ تەقینەوەیەک بوو لەگەڵ هەڵ چوونێکی بوڕکانی چاوەڕوان نەکراو ؟

The story of any volcano begins with magma.

چیڕۆکی دەست پێکردنی هەر بوڕکانێک لە بەردی تواوە دەست پێ داکات.

Often, this molten rock forms in areas where ocean water

زۆرجار، ئەم بەردە تواوانە لە ئاوی زەریاکان پێکهاتوون

is able to slip into the Earth’s mantle and lower the layer’s melting point.

کە دەتوانێت بخزێتە بەشی ناوەوەی زەوی و تاوەکو نزمترین خاڵی توانەوەی.

The resulting magma typically remains under the Earth’s surface

بەتایبەتی، ئەنجامی توانەوەی بەردەکان لەسەر ڕووی زەوی دەمێنێتەوە

thanks to the delicate balance of three geological factors.

بەهۆی ئەو هاوسەنگیە وردەی هەرسێ هۆکارەکەی جیۆلۆجی.

The first is lithostatic pressure.

یەکەمیان پەستانی سەر بەرد.

This is the weight of the Earth’s crust pushing down on the magma below.

ئەمە وەزن و قورسایی توێکڵی دەرەوەی زەویە کە پاڵی پێوە دەنێت بۆ بنەوەی ماگمە.

Magma pushes back with the second factor, magmastatic pressure.

لە دوەمین هۆکاردا، ماگمە بەرپەرچ دەدرێتەوە و دەگەڕێتەوە کە پێی دەگوترێت پەستانی شلەوەبوو

The battle between these forces strains the third factor:

جەنگی نێوان ئەم دوو هێزە دەبێتە هۆی پێکهێنانی هۆکاری سێیەم:

the rock strength of the Earth’s crust.

بەرگەگرتن و هێزی بەردی توێکڵی دەرەوەی زەویە.

Usually, the rock is strong enough and heavy enough

بەگشتی، بەردەکە قورس و بەهێزە

to keep the magma in place.

ئەمەش بۆ پاراستنی ماگمە لە شوێنی خۆی.

But when this equilibrium is thrown off, the consequences can be explosive.

بەڵام کاتێک ئەم هاوسەنگییە نەمێنێت، ئەوا دەشێ زنجیرەکە بتەقێتەوە.

One of the most common causes of an eruption

یەکێک لەزۆرترین هۆکارە باوەکانی هەڵ چوونی گڕکان

is an increase in magmastatic pressure.

زیاد بوونی پەستانی شلەوەبووە.

Magma contains various elements and compounds,

ماگمە لە چەندین توخم و ئاوێتەی جۆراو جۆر پێکدێت،

many of which are dissolved in the molten rock.

زۆرێکیان لەناو بەردە تواوەکان دەتوێنەوە،

At high enough concentrations, compounds like water or sulfur no longer dissolve,

لە خەستبوونەوەیەکی بەرزدا، پێکهاتەکانی وەکو ئاو و گۆگرد چیتر ناتوێنەوە.

and instead form high-pressure gas bubbles.

لەجیاتی ئەمە شێوەی بڵقی گاز بە پەستانێکی زۆر بەرز دەردەچێت.

When these bubbles reach the surface,

کاتێک ئەم بڵقانە دەگەنە سەرەوە،

they can burst with the force of a gunshot.

دەکرێ بتەقن بە مەودای هێزی تەقینی تفەنگێک.

And when millions of bubbles explode simultaneously,

کاتێک بە ملیۆنان بڵق بە شێوەی زنجیرە یەک لەدوای یەک دەتەقن،

the energy can send plumes of ash into the stratosphere.

ئەوا ئەم وزەیە دەتوانێت خۆڵەمێشی بە کۆمەڵ بۆ ناو بەرگە هەوا بنێرێت.

But before they pop, they act like bubbles of C02 in a shaken soda.

بەڵام پێش تەقینەوە، وەک بڵقی دوانەئۆکسیدی کاربۆن لە بیکاربۆناتی سۆدەدا کاردەکەن.

Their presence lowers the magma’s density,

بوونیان چڕی ماگمە کەم دەکاتەوە،

and increases the buoyant force pushing upward through the crust.

و بەرزبوونەوەی پاڵ هێزی شلە بەرەو سەرەوەی توێکڵی دەرەوە پاڵی پێوە دەنێت.

Many geologists believe this process was behind the Paricutin eruption

زۆرێک لە زەویناسەکان پێیان وایە ئەم قۆناغە لە پشتەوەی هەڵ چوونی

in Mexico.

گڕکانەکانی پاریکوتین لە مەکسیک بووە.

There are two known natural causes for these buoyant bubbles.

دوو هۆکاری سروشتی هەیە بۆ هاتنە دەرەوەو سەرکەوتنی ئەو بڵقانە.

Sometimes, new magma from deeper underground

هەندێکجار، ماگمەی نوێ لە قوڵایی زەویەوە دروست دەبێت

brings additional gassy compounds into the mix.

ئاویتەی گازی زیاتر بۆ ناو تێکەلەکە دەهێنێت.

But bubbles can also form when magma begins to cool.

بەڵام بڵقەکانیش دەکرێ پێک بهێندرێن کاتێک ماگمە بەرەو سەردابوونەوە دەچێت.

In its molten state, magma is a mixture of dissolved gases and melted minerals.

لەم دۆخی توانەوەیەدا، ماگمە تێکەڵەی گازی تواوە و کانزای تواوەیە

As the molten rock hardens, some of those minerals solidify into crystals.

ئەم بەردە تواوە، هەندێ لەم کانزایانە رەق دەکات و پاشان یەک دەگرن و دەبنە کریستاڵ.

This process doesn’t incorporate many of the dissolved gasses,

ئەم کردارە زۆرێک لە گازە تواوەکان پێکیان ناگرێتەوە.

resulting in a higher concentration of the compounds

ئەنجامی خەست بوونەوەیەکی بەزری ئاوێتەکانە

that form explosive bubbles.

ئەم پێکهاتەیش دەبێتە هۆی تەقینەوەی بڵقەکان.

Not all eruptions are due to rising magmastatic pressure—

هەموو هەڵ چوونە گڕکانیەکان نابێتە هۆی بەرز بوونەوەی پەستانی شلەوەبوو--

sometimes the weight of the rock above can become dangerously low.

هەندێکجار لەسەرەوە کێشی بەردەکە مەترسی کەم دەکاتەوە.

Landslides can remove massive quantities of rock from atop a magma chamber,

هەرەسی زەوی دەتوانێت بڕێکی زۆری ئەو بەردانە لەسەر بەردی شلەوەبووەکان لاببات

dropping the lithostatic pressure and instantly triggering an eruption.

هاتنە خوارەوەی پەستانی سەر بەردەکان و هەروەها تەقینەوەی بوڕکانەکان.

This process is known as “unloading”

ئەم کردارە بە "هەڵڕشتن" ناسراوە

and it’s been responsible for numerous eruptions,

و بەرپرسیارە لە ژمارەیەکی زۆری هەڵ چوونە گڕکانیەکان،

including the sudden explosion of Mount St. Helens in 1980.

کە تەقینەوە لەناکاوەکەی چیای بوڕکانی ماونت سیت هێڵێنس بوو لەساڵی ١٩٨٠.

But unloading can also happen over longer periods of time

بەڵام ئەم کرداری هەڵڕشتنە دەکرێت بۆ ماوەیەکی درێژ ڕووبدات

due to erosion or melting glaciers.

بەهۆی داڕوشاندن و ڕاماڵین یاخود توانەوەی سەهۆڵەکان.

In fact, many geologists are worried that glacial melt

لەڕاستیدا، زۆرێک لە زەویناسەکان لەسەر توانەوەی سەهۆڵەکان نیگەرانن

caused by climate change could increase volcanic activity.

بەهۆی گۆڕانی کەش وهەواوە دەکرێ ببێتە هۆی بەرز بونەوەی چالاکی گڕکانەکان

Finally, eruptions can occur when the rock layer is no longer strong enough

لەکۆتاییدا، گڕکانەکان دەکرێ ڕووبدەن کاتێک توێژ و چینی بەردەکان هێزیان نامێنێت و کەم دەبێتەوە

to hold back the magma below.

بۆ گەڕانەوە و وەستانی بەردی تواوەی ژێرەوە.

Acidic gases and heat escaping from magma

گازە ترشەکان و گەرمی لە ماگمە ڕزگاریان دەبێت

can corrode rock through a process called hydrothermal alteration,

دەتوانێت لەمیانەی کرداری بەرەو دوا هاتنی ئاوی گەرم بەردەکان دابخورێنێت.

gradually turning hard stone into soft clay.

وردە وردە بەردە رەقەکە دەگۆڕێت بۆ قوڕی ساز ونەرم.

The rock layer could also be weakened by tectonic activity.

توێژی بەردەکە دەکرێ لاواز ببێت بەهۆی چالاکیەکانی گۆڕانی توێکی زەوی.

Earthquakes can create fissures allowing magma to escape to the surface,

بومەلەرزەکان دەتوانن درز و قڵیش دروست بکەن و ڕێگە بە ڕزگاربونی بەردە تواوەکان دەدەن بۆ سەرەوە،

and the Earth’s crust can be stretched thin

و توێکڵی دەرەوەی زەوی دەکرێ فراوان و تەنک ببێت

as continental plates shift away from each other.

وەک چینێکی نیشتو لە یەکتر جیادەبنەوە.

Unfortunately, knowing what causes eruptions

بەداخەوە، زانین دەربارەی ئەوەی چ شتێک دەبێتە هۆی هەڵچوونە گڕکانیەکان

doesn’t make them easy to predict.

وا ناکات کە پێشبینی کردنیان ئاسان بێت.

While scientists can roughly determine the strength and weight

لە کاتێکدا زاناکان بەنزیکەیی ئاستی کێش و هێزی

of the Earth’s crust,

توێکڵی دەرەوەی زەویان دیاری کردووە،

the depth and heat of magma chambers makes measuring changes

قوڵی و گەرمی بەردە شلەوەبووەکان و نیشتەنیەکان پێوانەکان دەگۆڕن

in magmastatic pressure very difficult.

ئەمەش لە پەستانی بەردە شلەوەبوەکان زۆر قورس دەبێت.

But volcanologists are constantly exploring new technology

زانا گڕکان ناسەکان بە بەردەوامی بەدوای زانستی زانیاری نوێدا دەگەڕێن

to conquer this rocky terrain.

بۆ شکاندن و کپ کردنی ناوچە بەردەڵانیەکان.

Advances in thermal imaging have allowed scientists

گەشەسەندن لە درک کردنی گەرمی ڕێگە بە زانایان دەدات

to detect subterranean hotspots.

تاوەکو توێژینەوە لە ناوچە گەرمەکانی ژێر زەوی بکەن.

Spectrometers can analyze gases escaping magma.

زاناکان دەتوانن توێژینەوە لەسەر ئەو گازانە بکەن کە بوار دەداتە ماگمە بێنە دەرەوە

And lasers can precisely track the impact of rising magma on a volcano’s shape.

و تیشکە لەیزەرەکان دەتوانن بەوردی کاریگەری بەرزبونەوەی ماگما لەسەر شێوەی بوڕکانەکان دیاری بکات.

Hopefully, these tools will help us better understand these volatile vents

خۆشبەختانە، ئەم ئامێرانە یارمەتیمان دەدەن تا زیاتر لەو هەڵچوونانە تێبگەین

and their explosive eruptions.

و هەروەها تەقینەوەی هەڵچوونە بوڕکانیەکانیش.